|
[[Lêer:CollageFisica.jpg|duimnael|250px|Voorbeelde van verskeie Fisiesefisiese fenomeneverskynsels.]]
'''Fisika''' (vanafuit Antieke [[Grieks]],: φυσικόςφυσική (''physikos''ἐπιστήμη) phusikḗ (epistḗmē), "Natuurliknatuurkennis", envan φύσις (''physis''),phúsis "Natuurnatuur") is die [[wetenskap]] van die [[Natuurnatuur]] in die breedste sin. [[Fisikus|Fisici]] bestudeer die gedrag en eienskappe van [[materie]] in 'n’n wyegroot verskeidenheid verbande, wat wissel van die sub-mikroskopiese[[subatomiese partikelsdeeltjie]]s wat die boustene van alle gewone materie is ([[partikelfisikadeeltjiefisika]]) tot die gedrag van die materiële [[Heelalheelal]] as 'n’n geheel ([[kosmologie]]).
Sommige van die eienskappe wat in fisika bestudeer word, is geldig vir “alle” materiële stelsels, soos byvoorbeeld die [[behoud van energie]]. SulkeNa sulke eienskappe word dikwels na verwys as die [[wet van fisika|"wette van fisika]]". Fisika word somtyds 'n “fundamentele wetenskap” genoem, aangesien elkeen van die ander [[natuurwetenskap]]pe ([[biologie]], [[chemie]], [[geologie]], ens.) te doen het met sekere tipesoorte materiële stelsels wat die wette van fisika gehoorsaam. Chemie is byvoorbeeld is die wetenskap van [[molekule]]s en die [[chemiese verbindingchemikalie|chemikalieë]] wat hulle vorm. Die eienskappe van 'n’n chemikalie word bepaal deur die eienskappe van die onderliggende molekules wat akkuraat beskryf kan word deur velde van die fisika soos [[kwantum meganikakwantummeganika]], [[termodinamika]] en [[elektromagnetisme]].
Fisika is ook nou verwant aan [[wiskunde]]. Fisiese [[teorie]]ëteorieë word amper altyd uitgedruk deur gebruik te maak van wiskundige vergelykings, en die wiskunde wat betrokke is, ooris in die algemeen meer ingewikkeldingewikkelder as in die ander wetenskappe.
Die verskil tussen fisika en wiskunde is dat fisika hom primêrhoofsaaklik bemoei met beskrywings van die materiële wêreld, waarterwyl wiskunde hoofsaaklik homgemoeid bemoeiis met die abstrakte patrone wat nie noodwendig daarop van toepassing is nie. Die onderskeid is egter nie altyd voor die hand liggend nie. Daar is 'n breë navorsingsveld wat tussen fisika en wetenskap wat bekend staan as [[wiskundige fisika]], wat hom toewy totop die ontwikkeling van wiskundige strukture van fisiese teorieë.
== Oorsig van fisika navorsingfisikanavorsing ==
=== Teoretiese en eksperimentele fisika ===
DieFisikanavorsing kultuurverskil van fisika navorsing verskildié van die ander wetenskappe ten opsigte van die skeiding van [[teorie]] en [[eksperiment]]. Sedert die [[20ste eeu]], het die meeste indiwidueleindividuele fisici gespesialiseer in ofóf [[teoretiese fisika]] ofóf in [[eksperimentele fisika]], en weinigmin fisicivan hulle was al suksesvol gewees in beidealbei navorsingsvormeterreine. In teenstelling daarmee was amper al die suksesvolle teoretici in [[biologie]] en [[chemie]] ook eksperimenteerders gewees.
Rofweg gesproke is die doel van teoretici om teorieë te ontwikkel wat die bestaande eksperimentele resultate verduidelik en om toekomstige resultate te voorspel, terwyl eksperimenteerders eksperimente bedink en uitvoer om die teoriese voorspellings te toets. Alhoewel teorie en eksperiment apart ontwikkel word, is hulle sterk afhanklik van mekaar. Vooruitgang in fisika geskied dikwels wanneer eksperimenteerders ontdekkings maak wat nie deur die bestaande teorieë verduidelik kan word nie, en dus die formulering van nuwe teorieë noodsaak. In die afwesigheid van eksperimente, slaan teoretiese navorsing dikwels die verkeerde koers in; dit is van die kritiek wat dikwels gelewer word op die [[M-teorie]], 'n gewilde teorie in hoë-energie fisikaenergiefisika waarvoor nog geen praktiese eksperimentele toets voor bedink is nie, gelewer word.
=== Sentrale teorieë van fisika ===
Terwyl fisika hom bemoei met 'n uiters wyegroot verskeidenheid stelsels, is daar sekere teorieë wat van toepassing is op fisika in sy geheel en nie beperk is tot 'n enkele veld nie. Elkeen van die teorieë word basies as korrek aanvaar met 'n sekere domeinterein waarvoor dit geldig is. Die teorie van [[klassieke meganika]] beskryf byvoorbeeld die beweging van voorwerpe akkuraat op voorwaarde dat hulle baie groter as [[atoom|atome]] is en teen 'n snelheid baie laer as die [[spoed van ligligsnelheid]] beweeg. Hierdie teorieë bly nog steeds velde waarwaarop aktiewe navorsing op gedoen word; 'n merkwaardige aspek van klassieke meganika bekend as [[chaosteorie|chaos]] is byvoorbeeld in die 20ste eeu ontdek, drie eeue naná [[Isaac Newton]] dit geformuleer het. WeinigMin fisici verwag egter dat enige van die teorieë fundamenteel misleidend bewys gaan word en daarom word hulle as basis gebruik vir navorsing in meer gespesialiseerde onderwerpe en word dit algemeen van enige huidige fisikastudent ongeag sy spesialisasiegebiedspesialisgebied verwag om goed vertroud te wees met al die teorieë.
{| border="1" cellpadding="2" class="wikitable"
|'''Teorie'''
|'''Hoof vertakkingeHoofvertakkings'''
|'''Begrippe'''
|-
| [[Klassieke meganika]]
| [[Newton se wette van beweging]], [[Lagrange -meganika]], [[Hamiltoniese meganika]], [[Chaoschaosteorie, teorie]]vloeidinamika, [[Vloeidinamika]] [[Kontinuum meganika]]kontinuümmeganika
| [[Dimensie]], [[Ruimte]]ruimte, [[Tyd]]tyd, [[Beweging]]beweging, [[Lengte]]lengte, [[Snelheid]]snelheid, [[Massamassa]], [[Momentummomentum]], [[Krag (fisika)|Kragkrag]], [[Energieenergie]], [[Draaimomentumdraaimomentum]], [[Wringkragwringkrag]], [[Behoudswet]]behoudswet, [[Harmonieseharmoniese wisselaar]], [[Golf (fisika)|Golfgolf]] [[Meganiese werk|Werk]] , [[Drywing (fisika)|Drywingdrywing]]
|-
| [[Elektromagnetisme]]
| [[Elektrostatika]], [[Elektrisiteitelektrisiteit]], [[Magnetismemagnetisme]], [[Maxwell se vergelykings]]
| [[Elektriese lading]], [[Stroom (elektrisiteit)|Stroomstroom]], [[Elektrieseelektriese veld]], [[Magnetiese veldmagneetveld]], [[Elektromagnetieseelektromagnetiese veld]], [[Elektromagnetieseelektromagnetiese straling]], [[Magnetiesemagnetiese monopool]]
|-
| [[Termodinamika]] en [[Statistiesestatistiese meganika]]
| [[Warmte -enjin]], [[Kinetiesekinetiese teorie]]
| [[Boltzmann se konstante]], [[Entropieentropie]], [[Vryevrye energie]], [[Warmtewarmte]], [[Verdelingsfunksieverdelingsfunksie (statistiese meganika)|Verdelingsfunksieverdelingsfunksie]], [[Temperatuurtemperatuur]]
|-
| [[Kwantummeganika]]
| [[PadintegraalPadintegrale formulering]], [[SchrödingervergelykingSchrödinger-vergelyking]], [[Kwantumveldteoriekwantumveldteorie]]
| [[Hamiltoniese (kwantummeganika)|HamiltonieseHamilton-formalisme]], [[Identieseidentiese partikels]]deeltjies, [[Planck se konstante]], [[Kwantumverstrikking]]kwantumverstrikking, [[Kwantumkwantum harmoniese wisselaar]], [[Golffunksie]]golffunksie, [[Nulpuntenergie]]nulpuntenergie
|-
| [[Relatiwiteitsteorie]]
| [[Spesiale relatiwiteit]], [[Algemenealgemene relatiwiteit]]
| [[Gelykwaardigheidsbeginsel]], [[Vier-momentum]]vierimpuls, [[Verwysingsraamverwysingsraam]], [[Ruimtetydruimtetyd]], [[Spoed van ligligsnelheid]]
|}
=== HoofveldeNavorsingsvelde van fisika ===
Hedendaagse navorsing in fisika word verdeel in verskeie onderskeibare velde wat verskillende aspekte van die materiële wêreldmaterie bestudeer. [[Gekondenseerde materie Gekondenseerdematerie-fisika]], deurwat diealgemeen meestebeskou ramingsword as die grootste enkele veld van fisika beskoufisikaveld, is bemoei met die studie van hoe die massale eienskappemassaeienskappe van materie, soos die gewone [[vastestof|vastestowwe]] en [[vloeistof|vloeistowwe]] wat ons in die alledaagse lewe teëkom, teweeg gebringteweeggebring word vanuit die eienskappe en interaksies van die [[atoom|atome]] waaruit dit opgebou is. Die veld van [[atoom-, molekulêre en optiese fisika]] het te doen met die gedrag van indiwidueleindividuele atome en molekules en in die besondere wyses waarop hulle [[lig]] absorbeer en uitstraal. Die veld van [[partikelfisikaDeeltjiefisika]] ook bekend as "hoë-energie fisika" is bemoeid met die eienskappe van submikroskopiesesubatomiese partikelsdeeltjies wat baie kleiner as atome is en sluit die [[elementêre partikeldeeltjie]]s in waaruit alle ander onderdele van materie gebouopgebou is. Laastens is daar die veld van [[astrofisika]], wat die wette van die fisika toepas om [[sterrekunde|sterrekundige]] verskynsels, te verklaat wat wissel van die [[Son]] en ander voorwerpe in die [[sonnestelselSonnestelsel]] tot die [[heelal]] in sy geheel, te verklaar.
{| border="1" cellpadding="2" class="wikitable"
|'''Velde'''
|'''VertakkingeVertakkings'''
|'''Vernaamste teorieë'''
|'''Begrippe'''
|-
| [[Astrofisika]]
| [[Kosmologie]], [[Planetologieplanetologie]], [[Plasma (fisika)|Plasma fisikaplasmafisika]]
| [[Oerknal]], [[Kosmiesekosmiese uitsetting]], [[Algemenealgemene relatiwiteit]] [[newtonNewton se Swaartekragwet|Universeleuniversele Swaartekragwetswaartekragwet]]
| [[Swartkolk]], [[Kosmiese bestraling|kosmiese agtergrondstraling]], [[Sterrestelsel]] [[Swaartekragsterrestelsel]], [[Swaartekragstralingswaartekrag]], [[Planeetplaneet]], [[Sonnestelsel]], [[Sterster]]
|-
| [[AtoomAtomiese, molekulêre en optiese fisika]]
| [[Atoomfisika]]Atomiese fisika, [[Molekulêremolekulêre fisika]], [[Optikaoptika]], [[Fotonika]]fotonika,
| Kwantumoptika
| [[Kwantum optika]]
| [[Diffraksie]], [[Elektromagnetieseelektromagnetiese straling]], [[Laserpolarisering]], [[Polarisering]] [[Spektraal lynspektraallyn]]
|-
| [[PartikelfisikaDeeltjiefisika]]
| [[Kernkrag|Kernfisika]], kernastrofisika
| [[Versnellerfisika]], [[Kernfisika]]
| [[Standaardmodel]], [[Groot verenigde teoriekwantum-chromodinamika]], [[Lussupersimmetrie]], kwantumswaartekrag[[snaarteorie]], [[M-teorie]]
| [[Fundamentele kragwisselwerking]] ([[swaartekrag]], [[elektromagnetisme]], [[swak interaksiekernkrag]], [[sterk interaksiekernkrag]]), [[Elementêreelementêre partikeldeeltjie]], [[Anti-materieantideeltjie]], [[Spin (fisika)|Spinspin]], [[Spontane simmetrie verbreking]] [[Teorieteorie van alles]], [[Vakuumenergie]]vakuumenergie
|-
| [[Gekondenseerde materie Gekondenseerdematerie-fisika]]
| Vastetoestandfisika, materiefisika, hoëdrukfisika, oppervlakfisika
| [[Vastetoestand fisika]], [[Materiaalfisika]], [[Polimeerfisika]]
| [[BCS -teorie]], [[Bloch -golf]], [[Fermi -gas]], [[Fermi -vloeistof]] [[Vele-liggaam teorie]]
| [[Fase (materie)|Fases]] ([[gas]], [[vloeistof]], [[vastestof]], [[Bose-Einstein -kondensaat]], [[Supergeleidingsupergeleiding|supergeleier]], [[supervloeier]]), [[Electrieseelektriese geleiding]], [[Magnetisme]] [[Self-organiseringmagnetisme]], [[Spin (fisika)|Spinspin]], [[Spontanespontane simmetrie verbreking]]simmetrieverbreking
|}
=== Verwante velde ===
DaarBaie navorsingsgebiede bestaan baie navorsingsgebiede waar fisika verweef is met ander dissiplines. Die verreikende veld van [[biofisika]] ishou toegewyverband totmet die rol wat die fisiese beginselsfisikabeginsels speel in biologiese stelsels. en die veld vanIn [[kwantum chemiekwantumchemie]] word bestudeer hoe die kwantum meganika teoriekwantummeganikateorie aanleiding gee tot die chemiese gedrag van atome en molekules. Sommige van die vakgebiede word hieronder gelys.
[[Akoestiek]] –, [[Sterrekundesterrekunde]] –, [[Biofisikabiofisika]] –, [[Berekeningsfisikaberekeningsfisika]] –, [[Elektronikaelektronika]] –, [[Ingenieursweseingenieurswese]] –, [[Geofisikageofisika]] –, [[Materiaalkundemateriaalkunde]], – [[Wiskundigemediese fisika]] –, [[Mediese fisika]] – [[Fisiesefisiese chemie]] – [[Fisika van berekening]] –, [[Voertuigdinamikavoertuigdinamika]]
=== Buitengewone teorieë ===
[[Koue fusie]], – [[Dinamiesedinamiese swaartekragteorie]], – [[Liggewendeliggewende eter]] - [[Orgoon energie]] – [[Gestadigde toestand, teorie]]orgoonenergie
== Geskiedenis ==
Sedert antieke tye het mense die gedrag van materie probeer verstaan: Hoekomhoekom voorwerpe wat nie ondersteun word nie grond toe val, hoekom verskillende [[materiaalkunde|materiale]] verskillende eienskappe het ensovoorts. Die aard van die [[heelal]] was ook 'n raaisel, soos die vorm van die [[Aarde]] en die gedrag van hemelliggame soos die [[Son]] en die [[Maan]]. Verskeie teorieë is voorgestel waarvan die meeste verkeerd was. Hierdie teorieë was grootliks [[filosofie]]s gegrond en is nooit bevestig deur sistematies eksperimentele toetsing soos wat vandag gewild is nie. Daar was uitsonderings en daar bestaan anachronismes: die [[ HelleenseHellenistiese beskawingGriekeland|Griekse]] denker [[Archimedes]] het byvoorbeeld baie kwantitatiewe beskrywings van [[meganika]] en [[hidrostatika]] korrek afgelei. ▼:''Hoofartikel: [[Geskiedenis van fisika]]. Sien ook [[Beroemde fisici]] en [[Nobelprys vir Fisika]].''
▲Sedert antieke tye het mense die gedrag van materie probeer verstaan: Hoekom voorwerpe wat nie ondersteun word grond toe val, hoekom verskillende [[materiaalkunde|materiale]] verskillende eienskappe het ensovoorts. Die aard van die [[heelal]] was ook 'n raaisel, soos die vorm van die [[Aarde]] en die gedrag van hemelliggame soos die [[Son]] en die [[Maan]]. Verskeie teorieë is voorgestel waarvan die meeste verkeerd was. Hierdie teorieë was grootliks [[filosofie]]s gegrond en is nooit bevestig deur sistematies eksperimentele toetsing soos wat vandag gewild is nie. Daar was uitsonderings en daar bestaan anachronismes: die [[Helleense beskawing|Griekse]] denker [[Archimedes]] het byvoorbeeld baie kwantitatiewe beskrywings van [[meganika]] en [[hidrostatika]] korrek afgelei.
GedurendeIn die vroeë [[17de eeu]] was [[Galileo Galilei|Galileo]] 'n baanbreker in die gebruik van eksperimente om fisiese teorieëfisikateorieë te bevestig en wat die sleutelgedagte is van die [[wetenskaplike metode]]. GalileoHy het verskeie [[dinamika (meganika)|dinamikadinamikateorieë]] teorieë suksesvol geformuleer en getoets en, in besonder die Wetwet van [[TraagheidTraagheidsmoment|traagheid]]. In [[1687]] publiseerhet [[Isaac Newton|Newton]] die ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica|Principia Mathematica]]'' gepubliseer waarin hy twee omvattende en suksesvolle teorieë uiteensit: [[Newton se bewegingswette]], waaruit die [[klassieke meganika]] voortspruit, en [[swaartekrag|Newton se swaartekragwet]], wat die [[fundamentele krag]]wisselwerking beskryf. BeideAlbei teorieë hetis goedin ooreengestemeksperimente met eksperimentebewys. Die ''Principia'' het ook verskeie teorieë oor [[vloeidinamika]] ingesluit. Klassieke meganika is uitvoerig uitgebrei deur [[Joseph-Louis de Lagrange|Lagrange]], [[William Rowan Hamilton|Hamilton]] en andereander wat nuwe formulerings, beginsels en resultate bedink het. Die swaartekragwet het die veld van [[astrofisika]] , wat die [[sterrekunde|sterrekundige]] verskynsels beskryf deur middel van fisiese teorieë gebruik te maakbeskryf, begin.
VanafVan die [[18de eeu]] af is [[termodinamika]] deur [[Robert Boyle|Boyle]], [[Thomas Young (wetenskaplike)|Young]] en vele ander ontwikkel. In [[1733]] het [[Daniel Bernoulli|Bernoulli]] statistiese argumente tesame met klassieke meganika gebruik om termodinamiese resultate af te lei en het sodoende die vakgebied van [[statistiese meganika]] begin. In [[1798]] het [[Benjamin Thompson|Thompson]] die omsetting van meganiese werkwerking na warmte gedemonstreer en in [[1847]] het [[James Joule|Joule]] die wet oor die behoud van [[energie]] (in die vorm van warmte asook meganiese energie) geformuleer.
[[James Joule|Joule]] die wet oor die behoud van [[energie]] (in die vorm van warmte asook meganiese energie) geformuleer.
Die gedrag van [[elektrisiteit]] en [[magnetisme]] is deur [[Michael Faraday|Faraday]], [[Georg Ohm|Ohm]], [[André-Marie Ampère|Ampère]] en ander bestudeer. In [[1855]] het [[James Clerk Maxwell|Maxwell]] die twee verskynsels verenig in 'n enkele teorie van [[elektromagnetisme]] soos beskryf deur [[Maxwell se vergelykings]]. 'n Voorspelling van die teorie was dat [[lig]] 'n [[elektromagnetiese straling|elektromagnetiese golf]] is.
In [[1895]] het [[Wilhelm Röntgen|RoentgenRöntgen]] [[X-strale]] ontdek wat later getoongeblyk het om 'n hoë-frekwensiehoëfrekwensie elektromagnetiese straling te wees. [[Radio-aktiwiteit]] is ontdek in [[1896]] deur [[Henri Becquerel]] ontdek en verder bestudeer deur [[Marie Curie]], [[Pierre Curie]] en andereander bestudeer. Dit het die vakgebied van [[kernfisika]] beginingelui.
In [[1897]] het [[J.J. Thomson|Thomson]] die [[elektron]], die elementêre partikeldeeltjie wat elektriese stroom in [[elektriese stroombane|stroombane]] dra, ontdek. In [[1904]] het hy die eerste model van die [[atoom]], bekend as die [[pruimpoeding model]], voorgestel. (Die bestaan van die atoom is al in [[1808]] deur [[John Dalton|Dalton]] voorgestel.
In [[1905]] het [[Albert Einstein]] die teorie van [[spesiale relatiwiteit]] geformuleer wat ruimte en tyd tot 'n enkele entiteit , [[ruimtetyd]], saamgesnoer het. Relatiwiteit skryf 'n anderseander omskakeling tussen [[trae verwysingsraamwerk|verwysingsraamwerke]] voor as die klassieke meganika; dit het die ontwikkelling van relatiwistiese meganika as vervanging vir klassieke meganika genoodsaak.
In die bestek van (relatief) lae snelhede stem die twee teorieë ooreen. In [[1915]] het Einstein spesiale relatiwiteit uitgebrei om swaartekrag met die [[algemene relatiwiteit]]steorie te verduidelik wat Newton se swaartekragwet vervang. In die bestek van lae massas en energieë stem die teorieë ooreen.
In [[1911]] het [[Ernest Rutherford|Rutherford]] vanuituit [[rutherford verstrooiing|verstrooiingseksperimente]] afgelei dat daar in atome 'n kompakte kern met positiewepositief gelaaide boustene genaamd [[proton]]e bestaan. [[Neutron]]e, die neutrale boustene van die kern, is in [[1932]] deur [[James Chadwick|Chadwick]] in [[1932]] ontdek.
Aan die begin van 1900 het [[Max Planck|Planck]], Einstein, [[Niels Bohr|Bohr]] en ander kwantumteorieë[[kwantum]]teorieë ontwikkel om verskeie afwykings in eksperimentele resultate te verduidelik deur die bekendstelling van diskrete energievlakke.
In [[1925]] het [[Werner Heisenberg|Heisenberg]] en [[Erwin Schrödinger|Schrödinger]] enin 1926 [[P.A.M. Dirac|Dirac]] in 1926, [[kwantum meganikakwantummeganika]] geformuleer wat die voorafgaande kwantumteorieë verduidelik het. In kwantum meganikakwantummeganika is die resultaat van fisiese metings inherent [[waarskynlikheid]]gebondewaarskynlikheidsgebonde; die teorie beskryf die berekening van hierdie waarskynlikhede. Dit beskryf ook die gedrag van materie vir klein afstandskale.
Kwantum meganikaKwantummeganika het ook die teoretiese gereedskap verskaf vir [[gekondenseerde materie gekondenseerdematerie-fisika]], wat die gedrag van vaste- en vloeistowwe bestudeer, insluitende verskynsels soos [[kristalstruktuur|kristalstrukture]] , [[halfgeleier|halfgeleiding]] en [[supergeleier|supergeleiding]]. Die baanbrekers op die gebied van gekondenseerde materie gekondenseerdematerie-fisika sluit [[Felix Bloch|Bloch]] in wat die kwantum meganiesekwantummeganiese beskrywing van die gedrag van elektrone in kristalstrukture in [[1928]] geskepgeformuleer het.
GedurendeIn die [[Tweede Wêreldoorlog]] is navorsing deur beidealbei strydende partye gedoen opoor [[kernfisika]] met die doel om 'n [[kernwapen|atoombom]] te maak. Die Duitse poging, deur Heisenberg gelei, het nie geslaag nie, maar die Geallieerdes se [[Manhattan Projek-projek]] het die doelwit bereik. In 1942 in Amerika het [[Enrico Fermi|Fermi]] in Amerika die eerste mensgemaakte [[kernkettingreaksie]] veroorsaak, en in 1945 is die wêreld se eerste [[kernwapen|atoombom]] ontplof by die [[Trinity -terrein]] naby [[Alamogordo]], [[Nieu-Meksiko]].
[[KwantumDie veldteorie]]kwantumveldteorie is geformuleer om kwantum meganikakwantummeganika uit te brei omsodat konsekwentdit tekan weesaanpas metby spesiale relatiwiteit. Dit het sy moderne vorm bereik in die laat 1940's met werk wat deur [[Richard Feynman|Feynman]], [[Julian Schwinger|Schwinger]], [[Tomonaga]], en [[Freeman Dyson|Dyson]] gedoen is. Hulle het die kwantum [[kwantum elektrodinamika|elektrodinamika]] kwantumelektrodinamika-teorie geformuleer wat elektromagnetiese interaksie beskryf.
KwantumDie veldteoriekwantumveldteorie het die raamwerk daargestel vir moderne [[partikelfisika]]deeltjiefisika, watwaarin die [[fundamentelebasiese kragnatuurkrag]]te en elementêre partikelsdeeltjies bestudeer word. In [[1954]] het [[Yang Chen Ning|Yang]] en [[Robert Mills|Mills]] 'n klas van [[ykingstoerieyktoerie]]ë ontwikkel, wat die raamwerk vir die [[Standaardmodel]] daargestel het. Die Standaardmodel, wat in [[1970]] voltooi is, beskryf amper al die elementêre partikelsdeeltjies totwat hedenog waargeneem is suksesvol. Op [[14 Maart]] [[2013]] is die bestaan van die Higgs-boson tentatief deur die [[Europese Organisasie vir Kernnavorsing]] (CERN) bevestig nadat dit waarskynlik die vorige jaar ontdek is.
Die [[Verenigde VolkeNasies]] het die jaar 2005 tot die Wêreld se Jaar van FisikaFisikajaar verklaar.<ref>[http://www.physics2005.org/ physics2005.org]</ref>
=== Toekomstige wendinge ===
InMet gekondenseerdeingang materievan 2004 gaan navorsing in fisika , op 'n wye front voort. In gekondenseerdematerie-fisika is die grootste teoretiese vraagstuk die verduideliking van [[hoëhoëtemperatuur- temperatuur supergeleiding ]]. SterkGroot pogings, hoofsaaklik eksperimenteel, word aangewend om werkbare [[spintronika]] en [[kwantumrekenaar]]s te maak. ▼:''Hoofartikel: [[onopgeloste probleme in fisika]].''
Met ingang 2004 gaan navorsing in fisika op 'n wye front voort.
In partkelfisikadeeltjiefisika hetis die eerste bewysstukke begin verskyngevind dat daar verskynsels is wat nie alleennet deur die [[Standaardmodel ]] verduidelik kan word nie. Die voorstebelangrikste hiervan is die aanduidings dat [[neutrino |neutrino's]] s 'n [[massa]] van groter as nul het. Dit willyk voorkom asofof hierdie eksperimentele resultate 'n ou vraagstuk , die [[neutrino vanoor die son probleem]], in sonfisikaSon oplos. Die fisika van neutrinos met massa is tans 'n gebied waarop aktiewe teoretiese en eksperimentele navorsing gedoen word . In die komende jare word verwag dat [[partkelversneller]]s sal begin om energievlakke in die [[TeV]] te bereik, waarmee eksperimenteerders hoop om bewyse te vind vir die [[higgs boson]] en [[supersimmetrie|supersimmetriese partikels]]. ▼▲In gekondenseerde materie fisika, is die grootste teoretiese vraagstuk die verduideliking van [[hoë-temperatuur supergeleiding]]. Sterk pogings, hoofsaaklik eksperimenteel, word aangewend om werkbare [[spintronika]] en [[kwantumrekenaar]]s te maak.
Teoretiese pogings wat al ’n halwe eeu duur om [[kwantum meganika]]kwantummeganika en [[algemene relatiwiteit ]] te verenig in 'n enkele teorie van [[kwantum swaartekrag]], 'n poging wat al meer as 'n halwe eeu duurkwantumswaartekrag, het nog geen vrugte afgewerp nie. Die leidendebelangrikste kandidate vir ’n [[teorie van alles]] is tans die [[M-teorie ]] en [[lus kwantumswaartekrag]]. ▼▲In partkelfisika het die eerste bewysstukke begin verskyn dat daar verskynsels is wat nie alleen deur die [[Standaardmodel]] verduidelik kan word nie. Die voorste hiervan is die aanduidings dat [[neutrino]]s 'n [[massa]] groter as nul het. Dit wil voorkom asof hierdie eksperimentele resultate 'n ou vraagstuk, die [[neutrino van die son probleem]], in sonfisika oplos. Die fisika van neutrinos met massa is tans 'n gebied waarop aktiewe teoretiese en eksperimentele navorsing gedoen word. In die komende jare word verwag dat [[partkelversneller]]s sal begin om energievlakke in die [[TeV]] te bereik, waarmee eksperimenteerders hoop om bewyse te vind vir die [[higgs boson]] en [[supersimmetrie|supersimmetriese partikels]].
Baie [[sterrekunde|sterrekundige ]] verskynsels moet nog verklaar word, insluitende die bestaan van [[GZK paradoks|ultraultrahoë- hoë energie kosmiese straling ]] en die [[sterrestelsel rotasie probleem|afwykende rotasietempo van sterrestelsels ]]. Teorieë wat voorgestel is om hierdie probleme op te los sluit in [[dubbele spesiale relatiwiteit ]], [[aangepaste Newtoniese Newton-dinamika ]], en die bestaan van [[donker materie]]. Verder is baie van die kosmologiese voorspellings van die laaste aantalpaar dekades weerlê deur bewyse dat die [[Versnellende heelal|uitsettinguitdying van die heelal besig is om te versnel ]]. ▼▲Teoretiese pogings om [[kwantum meganika]] en [[algemene relatiwiteit]] te verenig in 'n enkele teorie van [[kwantum swaartekrag]], 'n poging wat al meer as 'n halwe eeu duur, het nog geen vrugte afgewerp nie. Die leidende kandidate is tans die [[M-teorie]] en [[lus kwantumswaartekrag]].
In hul haas om hoë-energie -, kwantum - en sterrekundige fisika problemefisikaprobleme op te los is [[alledaagse fisika ]] agterweë gelaat. Ingewikkelde probleme wat willyk voorkom asofof hulle deur die slim toepassing van dinamika en meganika opgelos kan word, bly nog steeds grootliks onaangespreekonopgelos. Voorbeelde hiervan is die vorming van sandhope, die vorm van waterdruppels, die meganisme van oppervlakspanning katastrofes en die self-sortering in heterogene versamelings wat geskud word.▼▲Baie [[sterrekunde|sterrekundige]] verskynsels moet nog verklaar word, insluitende die bestaan van [[GZK paradoks|ultra-hoë energie kosmiese straling]] en die [[sterrestelsel rotasie probleem|afwykende rotasietempo van sterrestelsels]]. Teorieë wat voorgestel is om hierdie probleme op te los sluit in [[dubbele spesiale relatiwiteit]], [[aangepaste Newtoniese dinamika]], en die bestaan van [[donker materie]]. Verder is baie van die kosmologiese voorspellings van die laaste aantal dekades weerlê deur bewyse dat die [[Versnellende heelal|uitsetting van die heelal besig is om te versnel]].
▲In hul haas om hoë-energie, kwantum en sterrekundige fisika probleme op te los is [[alledaagse fisika]] agterweë gelaat. Ingewikkelde probleme wat wil voorkom asof hulle deur die slim toepassing van dinamika en meganika opgelos kan word, bly nog steeds grootliks onaangespreek. Voorbeelde hiervan is die vorming van sandhope, die vorm van waterdruppels, die meganisme van oppervlakspanning katastrofes en die self-sortering in heterogene versamelings wat geskud word.
== Sien ook ==
* [[Lys van fisika onderwerpe]]
== Verwysings ==
== Voorgestelde leeswerk ==
* [[Richard Feynman|Feynman, Richard]], ''The Character of Physical Law'', Random House (Modern Library), 1994, hardcover, 192 pages, ISBN 0-679-60127-9
<!-- kyk na template {{bookshelf}} miskien moet ek een hier skep -->
* [[Feynman, Richard Feynman|Feynman]]en Leighton, Sands, ''The CharacterFeynman ofLectures Physicalon LawPhysics'', RandomAddison-Wesley House1970, (Modern3 Library)volumes, 1994paperback, hardcover,ISBN 1920-201-02115-3. Hardeband gedenkuitgawe, pages1989, ISBN 0-679201-6012750064-97
* [[Richard Feynman|Feynman]]Landau, Leighton,Lev SandsDavidovich ''et. al.'', ''TheCourse Feynmanof Lectures onTheoretical Physics'', AddisonButterworth-WesleyHeinemann, 19701976, 310 volumes, paperbacksagteband, ISBN 0-2017506-021152896-3. Hardeband gedenkuitgawe, 1989, ISBN 0-201-50064-7
* [[Lev DavidovichWalker, Landau|Landau]]Jearl, ''et.The al.'',Flying ''CourseCircus of Theoretical Physics'', Butterworth-HeinemannWiley, 19761977, 10 volumessagteband, sagteband312 pages, ISBN 0-7506471-289602984-0X
* Walker, ''The Flying Circus of Physics'', Wiley, 1977, sagteband, 312 pages, ISBN 0-471-02984-X
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Physics|Fisika}} ▼<!-- voorsien dat ons 'n Afrikaanse weergawe kan begin {{wikiversity}} -->
* [news://sci.physics sci.physics] Die [[Usenet]] algemene fisika [[nuusgroep]]-fisikanuusgroep.
* [http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ Usenet Fisika GV]. 'n [[GV]] saamgestel deur sci.physics en ander fisika nuusgroepe.
* [http://scienceworld.wolfram.com/physics/ World of Physics]. 'n Aanlyn engelseEngelse ensiklopediese woordeboek van fisikafisikawoordeboek.
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hph.html HyperPhysics]. 'n Aanlyn "ontdekkingsrysontdekkingsreis" virin fisika.
* [http://www.nobel.se/physics/articles/karlsson/index.html#2 Die Nobelprys vir Fisika 1901-2000]. Webwerf vir die [[Nobelprys vir Fisika]].
* [http://www.physics.org/ Physics.org]. Webportaal deur die [http://www.iop.org/ Institute of Physics] bestuur.
* [http://www.aip.org/index.html AIP.org] Webwerf van die [[American Institute of Physics]].
▲{{CommonsKategorie -inlyn|Physics|Fisika}}
<!-- gaan kyk hierna {{Physics-footer}} oorweeg een vir af.wp -->
[[Kategorie:Fisika| ]]
| 