Klooster: Verskil tussen weergawes

'n '''Klooster''' is 'n gebouekompleks met woon- en nie-woongeboue waarin mense - meestal monnike en nonne - hulle toewy aan 'n leefwyse wat van die wêreldlike sfeer afgesonder en heeltemal op die beoefening van 'n bepaalde godsdiens toegespits is.

 

 

== Geskiedenis ==

=== Vroeë kloosters ===

 

 

Die Reformasie in Engeland het tot die ontbinding van die meeste kloosters in die land gelei, en hul besittings is deur die staat gekonfiskeer. 'n Aantal Benediktynse priorye (kloosters wat deur 'n prioor gelei is) uit die Normandiese tydperk soos dié van [[Gloucester]], [[Ely]], [[Chester]], [[Durham]], [[Norwich]], [[St. Albans]], [[Peterborough]] en [[Winchester]] is in katedrale omgeskep.<ref>[http://www.faculty.de.gcsu.edu/~dvess/ids/medieval/dssolut.html ''Vess, Dr. Deborah: Medieval Monasticism - The Late Middle Ages and the Dissolution of the Monasteries'']</ref>

In Oostenryk het keiser Joseph II in [[1781]] alle suiwer kontemplatiewe kloosters - dit wil sê instellings wat geen skole of parogieë onderhou het of nie by enige vorm van welsynsorg betrokke was nie - laat sluit.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/kloster-mittelalter.html ''www.kloster-aktuell.de: Säkularisierung'']</ref>

 

== Christelike kloosterargitektuur ==

=== Kruisgang ===

Die kruisgang (soms ook kloostergang of ambulatorium genoem) is 'n sentraal geleë vierkante hof met arkades wat toegang tot verskillende geboue van 'n kloosterkompleks bied, maar ook as 'n plek van gebed en meditasie of as 'n begraafplaas gebruik word. Die belangrikste argitektoniese elemente van 'n kruisgang is die booggang (arkatuur), die gewelf en die fontein (''cantharus'') wat as sy middelpunt dien. Vanweë die tuinagtige ontwerp word die kruisgang tradisioneel ook "paradys" genoem, 'n verwysing na die paradystuin in die Bybelse boek Genesis en die Nuwe Jerusalem in die Openbaringe.

 

 

=== Kloosterbiblioteek ===

Skryfkuns, die Vrye Kunste en teologie het 'n sentrale rol in die reëls van die meeste monniksordes gespeel, en elke kloosterskool het dus sy eie biblioteek benodig.<ref>[http://www.medienheft.ch/dossier/bibliothek/d22_LangOdo.html ''www.medienheft.ch: Der Mönch, das Buch, die Bildung - Über das Wesen einer Klosterbibliothek'']</ref> Die Middeleeuse kloosterbiblioteke het daarnaas 'n onskatbare rol by die bewaring van die Middeleeuse kulturele erfenis, maar veral ook die oorblyfsels van die klassieke Grieks-Romeinse literatuur gespeel.

 

 

=== Skryfkamer (skriptorium) ===

Die kloosterlike skriptoria het 'n sentrale rol in die Middeleeuse onderwysstelsel gespeel. In hierdie kamers is die werke van antieke Griekse en Romeinse skrywers gekopieer en sodoende basiswerke vir vakgebiede soos geskiedenis, wysbegeerte, sterrekunde, geneeskunde, natuurkunde en letterkunde beskikbaar gestel.<ref>Von Freeden, Uta en Siegmar von Schnurbein (reds.): ''Germanica. Unsere Vorfahren von der Steinzeit bis zum Mittelalter''. Uitgegee vir die ''Römisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts''. Augsburg: Weltbild 2006, bl. 392</ref> Die monnike het ook self boeke vir die gebruik in kerke en kloosterbiblioteke vervaardig en van pragtige boekomslae voorsien. Daarnaas is alle belangrike dokumente oor die klooster se landbesit, inkomste, kopieë van skenkingsoorkonde en korrespondensie hier vervaardig of geskryf.

 

 

=== Refter (refektorium) ===

Die groot eetsaal waar monnike en nonne hul maaltye gemeenskaplik nuttig word refter of refektorium genoem. Die Latynse werkwoord ''reficere'' ("herstel") verwys na die refter se funksie as die plek waar nonne en monnike liggaamlik herstel. Die refter lê gewoonlik suid van die kruisgang en dien ook as vergadersaal.

 

== Kultuurgeskiedenis ==

=== Algemene oorsig ===

In die vroeë Middeleeue het kloosters 'n baie belangrike rol as bewaarders van die kultuur en opvoedkundige sentrums gespeel. Kulturele bedrywighede het uitsluitlik in kloosters plaasgevind - hulle het boeke gekopieer, kulturele en kunswerke geskep en kloosterskole onderhou.

 

 

=== Boekskilderkuns ===

Die laat-antieke boekskilderkuns het met die oorgang van [[papirus]] na die meer duursame perkament tot volle ontplooiing gekom - pragtige manuskripte het baie gewild geraak, alhoewel die literêre gehalte van luukse uitgawes soms verontagsaam is.<ref>Prinz, Friedrich: Kelten, ''Römer und Germanen. Deutschlands Frühgeschichte''. München: Piper 2007, bl. 411</ref>

 

 

=== Huiskloosters en die literêre bedryf ===

Voor die uitvinding van die boekdrukkuns is die literêre bedryf veral deur baie hoë koste geknel - daar was geen uitgewerye, geen boekhandel en geen outeursreg nie, en die feit dat die meeste Middeleeuse nog ongeletterd was het groot beperkings op die literêre bedryf geplaas.<ref>Bumke, Joachim: ''Höfische Kultur. Literatur und Gesellschaft im hohen Mittelalter. Boekdeel 2''. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 1986, bl. 595</ref>

 

 

Die kapelane en ander geestelikes aan die adellike howe het dikwels uit die huiskloosters gekom, net soos die argitekte, onderwysers en artse. Soms was die klerus van huiskloosters by die argitektoniese ontwerp van nuwe paltse betrokke wat in die 12de en 13de eeu opgerig is, en die kloosters het gevolglik 'n deel van die nuwe gebouekompleks geword.

Die verbintenis tussen adellike stigters en hul kloosters het al in die 11de eeu uitwerkings op die literêre bedryf gehad. Die ontstaansgeskiedenis ([[Latyn]]s: ''fundatio'') van 'n klooster het dikwels ook sy wêreldlike stigters ingesluit en is soms selfs tot klein kronieke uitgebou. Die kloosterlike kronieke was sodoende ook die bakermat van die dinastiese geskiedskrywing in baie Europese lande.<ref>Bumke (1986), bl. 618</ref>

 

 

Geneeskunde as wetenskaplike dissipline het sy oorsprong in die Griekse oudheid - in die meeste ander beskawings was dit steeds aan godsdiens-beoefening en aan tempelrituele gekoppel.<ref>Prinz (2007), bl. 338</ref> Eers met die rasionele benadering van die Griekse arts Hippokrates (460-375 v.C.) is geneeskunde van sy religieuse konteks geskei. Die ''Corpus Hippocraticum'', 'n versamelwerk van sowat 60 tekste, was die grondleggende werk van die wetenskaplike geneeskunde. Die laaste beduidende arts van die klassieke oudheid, Galenos van Pergamon (129-199 n.C.), het die leerstellings van Hippokrates van kommentare voorsien en 'n stelselmatige bewerking geskryf wat in die Middeleeue en selfs tot by die 16de eeu as gesaghebbend beskou is.<ref>Prinz (2007), bl. 340</ref>

Met die Christendom as nuwe staatsgodsdiens het die geneeskunde weer begin om na sy religieuse oorsprong terug te keer en het - naas Joodse, Arabiese en Italiaanse artse wat by die vorstehowe werksaam was - tot die kloostergeneeskunde van die vroeë Middeleeue ontwikkel. Aangesien die ontbinding van antieke heiligdomme soos die Serapis-tempel in [[Alexandrië]] deur keiser Theodosius die Grote in 391 ook 'n einde aan die georganiseerde mediese versorging en opleiding gemaak het, was die vroeë Middeleeuse geneeskunde eerder 'n mengsel van wetenskaplike kennis en volksgeneeskunde.

 

== Kloosters in ander religies ==

=== Boeddhisme ===

Siddharta Gautama, die stigter van die Boeddhistiese religie, was sy lewe lank 'n rondtrekkende leraar, en die eerste Boeddhistiese monnike het sy voorbeeld gevolg.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/buddhistische-kloester.html ''www.kloster-aktuell.de: Boeddhistiese kloosters'']</ref> Gedurende die reënseisoen, wat hul reis deur die land belemmer het, het die monnike egter 'n verblyfplek benodig. Gelowiges het derhalwe erwe geskenk waar hulle 'n tydelike huisvesting kon oprig. In later periodes het die monnike ook geboue ontvang wat naas woonvertrekke ook 'n vergadersaal behels het. Huidige Boeddhistiese kloosters is verplig om 'n vergadersaal beskikbaar te stel en moet oor 'n leier beskik wat tot monnik gewy is.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/buddhistische-kloester.html ''www.kloster-aktuell.de: Boeddhistiese kloosters'']</ref>

 

 

=== Hindoeïsme ===

In Hindoeïsme word na kloosters as ''mathas'' verwys, terwyl ''ashrams'' ondanks hulle kloosteragtige karakter net as meditasiesentrums dien.