|
[[Lêer:Backing sheep at sheepdog competition.jpg|right|250px|thumb|[[Hond]]e en [[skaap|skape]] was van die eerste diere wat deur die [[mens]] mak gemaak is.]]
'''MakmaakMak maak''' (vgl. die [[Latyn]]se woord ''domesticus'': "van die huis") is die teel, kweek of tem van 'n [[bevolking]] van [[organisme]]s om die eienskappe wat wenslik is vir die teler, kweker of temmer te beklemtoon. Die verlangde eienskappe kan insluit 'n bepaalde fisiese voorkoms, gedragskenmerke, indiwiduele grootte, werpselgrootte, hare/pelsgehalte of -kleur, groeikoers, vrugbaarheid, leeftyd, die vermoë om marginale hulpbronne en weiding te gebruik, die produksie van sekere neweprodukte, en vele ander.<ref name="diamond">{{cite book |last=Diamond|first= Jared|authorlink=Jared Diamond| year=1999|title=''Guns, Germs, and Steel''|publisher= New York: Norton Press|isbn= 0-393-31755-2}}</ref> Mak organismes mag afhanklik word van mense of menslike aktiwiteite, omdat hulle hul vermoë om in die natuur te oorleef kan verloor.
'''Mak maak''' verskil van '''temming''' in dat dit nie net verwys na 'n organisme se verandering in gedrag of omgewingssosialisering nie, maar potensieel selfs ook in hul fenotipiese uitdrukking en genotipes. Die woord ''mak'' word algemeen gebruik om 'n verandering in die hele bevolking te beteken, terwyl ''tem'' meer algemeen gebruik word om 'n verandering in individue te beteken. Verder is ''tem'' tipies slegs van toepassing op diere en hul gewoond raak aan menslike teenwoordigheid, terwyl ''mak maak'' 'n breër term behels, en kan plante, swamme en ander vorme van organismes insluit.
Plante word hoofsaaklik mak gemaak vir hul estetiese genot in en om die huis, en word ''sierplante'' genoem, terwyl dié wat mak gemaak word vir grootskaalse voedselproduksie ''gewasse'' (of ''kultivars'') genoem word. Daar kan verder 'n onderskeid getref word tussen die mak plante wat doelbewus verander is vir spesiale gewenste eienskappe, en die plante wat gebruik word tot menslike voordeel, maar wat in wese geen verskil toon tussen die mak en wilde bevolkings van 'n [[spesie]] nie. Diere wat vir die mens se kameraadskap makgemaakmak gemaak is, word troeteldiere genoem, terwyl dié soorte wat makgemaakmak gemaak is vir [[voedsel]]produksie of arbeid, vee of plaasdiere genoem word.
== Agtergrond ==
[[Charles Darwin]] was die eerste wetenskaplike om die verband tussen makmaakmak maak, seleksie en [[evolusie]] te beskryf.<ref name="darwin">{{cite book |last=Darwin|first= Charles|authorlink=Charles Darwin| year=1868|title=The Variation of Animals and Plants under Domestication|publisher= London: John Murray|oclc=156100686}}</ref> Darwin het beskryf hoe die proses van domestikasie beide onbewuste en metodiese elemente kan betrek. Die roetine-interaksie van mense met diere en plante skep seleksiedruk wat hul laat aanpas by die mens se teenwoordigheid, gebruik of verbouingsmetodes. Doelbewuste selektiewe teling is ook gebruik om die gewenste veranderinge in 'n spesie te weeg te bring, dikwels ná die aanvanklike makmaking. Hierdie twee aksies, onbewuste natuurlike seleksie en metodiese selektiewe teling, het beide 'n rol gespeel in die prosesse van makmaakmak maak dwarsdeur die geskiedenis.<ref name="diamond" />
Die makmaakmak maak van [[koring]] dien as 'n voorbeeld. Wilde koring se [[saad]] val op die grond wanneer dit ryp is om die plant te regenereer, terwyl mak koringsaad op die stam bly vir makliker oes. Daar is bewyse dat hierdie verandering moontlik as gevolg van 'n ewekansige mutasie was, wat plaasgevind het in wilde bevolkings aan die begin van koring se mak verbouing. Koring met hierdie mutasie is meer dikwels geoes en die saad is vir die volgende aanplanting gebruik. Daarom het vroeë [[Boer (landbou)|boere]], sonder om dit te besef, hierdie mutasie gekies, wat andersins dalk sou uitgesterf het. Die gevolg is dat mak koring moet staatmaak op boere vir sy eie voortplanting en verspreiding. <ref> Zohary, D. & Hopf, M. (2000). ''Die veredeling van plante in die Ou Wêreld''. Oxford University Press. Besoek Mei 2011.</ref>
== Verwysings ==
|
