Meksiko: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Administrateur CommonsDelinker vervang "CarteLocal.png" met "Localisation_de_l'ile_de_Clipperton.png" omrede: File renamed: old name is not meaningful
k Hersien
Lyn 27:
|oppervlakmi² = 761 606
|persent_water = 2,5
|bevolking_skatting = 118121&nbsp;395736&nbsp;054809<ref name="Conapo">{{es}} {{cite web |url=http://www.conapo.gob.mx/es/CONAPO/Proyecciones |title=México, Proyecciones de Población |publisher=Consejo Nacional de Población (CONAPO) |date= |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 20132015
|bevolking_rang = 11<sup>de</sup>
|bevolking_sensus = 115112&nbsp;296336&nbsp;767538<ref>{{es}} {{cite web |title=INEGI |url=http://www3.inegi.org.mx/Sistemassistemas/temasV2mexicocifras/Default.aspx?s |title =est&c México en cifras |publisher=25433&tINEGI |date=1 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 20112010
|bevolkingsdigtheid = 57
|bevolkingsdigtheidmi² = 142
|bevolkingsdigtheidrang = 142<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $2&nbsp;224&nbsp;miljard<ref name="imf-mx">{{en}} {{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=46&pr.y=1&sy=2014&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=273&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Meksiko |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|BBP_PPP_rang = 11<sup>de</sup>
|BBP_PPP_jaar = 2015
Lyn 48:
|onafhanklikheidsgebeure = • Verklaar<br />• Bereik<br />• Erken<br />• Eerste grondwet<br />• Tweede grondwet<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsdatums = <br />van [[Spanje]]<br />[[16 September]] [[1810]]<ref name="Castro2000">{{en}} {{cite book|author=Rafaela Castro|title=Chicano Folklore: A Guide to the Folktales, Traditions, Rituals and Religious Practices of Mexican Americans|url=http://books.google.com/books?id=WdzY7YjhRroC&pg=PA83|year=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-514639-4|page=83}}</ref><br />[[27 September]] [[1821]]<br />[[28 Desember]] [[1836]]<br />[[4 Oktober]] [[1824]]<br />[[5 Februarie]] [[1857]]<br />[[5 Februarie]] [[1917]]
|MOI = {{daal}} 0,756<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url= http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Statistics.pdf |title= 2013 Human Development Report Statistics |work=Human Development Report 2013 |year=2013 |publisher=United Nations Development Programme |date= 14 Maart 2013 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|MOI_rang = 71<sup>ste</sup>
|MOI_jaar = 2013
|MOI_kategorie = {{kleur|#090|hoog}}
|Gini = 47,2<ref name = "wb-gini">{{en}} {{cite web | url = http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ | title = Gini Index |author= |date= |work= |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 2010
Lyn 65:
|internet_domein = [[.mx]]
|skakelkode = 52
|voetskrif = 1. [[Mayathan]], [[Nahuatl]] en [[Tale van Meksiko|65 andere inheemse tale]] word sedert 2003 as nasionale tale erken.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.inali.gob.mx/clin-inali/ |title=Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas |publisher=Inali.gob.mx |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
}}
 
'''Meksiko''' of '''Mexiko''' ([[Spaans]]: ''México'' [ˈmexiko] {{audio|help=noAudio|Es-mx-México.ogg|''México''luister}} [ˈmexiko], [[Nahuatl]]: ''Mēxihco'' [me:'ʃiʔko]), amptelik die '''Verenigde Meksikaanse State'''<ref>{{en}} {{cite web|url= http://embamex.sre.gob.mx/eua/index.php/en/about-mexico | title = About Mexico | publisher =Embajada de Mexico en Estados Unidos (Meksikaanse Ambassade in die Verenigde State), Ministerio de Relaciones Exteriores (Ministerie van Buitelandse Betrekkinge) | location = Washington, D.C. |date=3 Desember 2012 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> (Spaans: {{audio|help=no|Es-mx-Estados Unidos Mexicanos.ogg|''Estados Unidos Mexicanos''}}<ref name="presidencia.gob.mx">{{es}} {{cite web|url= http://www.presidencia.gob.mx/index.php?DNA=91 | publisher =Presidensie van Meksiko | title = Die amptelike naam van die land | location = MX |date=31 Maart 2005 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> {{Audio|Es-mx-Estados Unidos Mexicanos.ogg|luister}}), is ’n federale presidensiële grondwetlike [[republiek]] geleë in [[Noord-Amerika]]. Meksiko grens in die noorde aan die [[Verenigde State van Amerika]], in die suide en weste aan die [[Stille Oseaan]], in die suidooste aan [[Guatemala]], [[Belize]] en die [[Karibiese See]] en in die ooste aan die [[Golf van Meksiko]]. Meksiko strek oor ’n gebied van bykans 2 miljoen km² (omstreeks 760&nbsp;000 myl²), is die vyfde grootste land van die [[Amerikas]] wat oppervlak betref, en die [[Lys van lande volgens oppervlak|13de grootste onafhanklike land ter wêreld]]. Met ’n geskatte bevolking van meerbyna as 118122 miljoen in 20132015<ref name="Conapo"/> het die land die [[Lys van lande volgens bevolking|11de grootste bevolking ter wêreld]], en is benewens die digsbevolkte Spaanssprekende land, ook die tweede mees bevolkte land in [[Latyns-Amerika]] ná [[Brasilië]].
 
[[Lêer:Chichen Itza 3.jpg|duimnael|links|Die [[Maya]]-stad [[Chichén Itzá]] op die [[Yucatan]]-[[skiereiland]]]]
Tydens die Voor-Colombiaanse tydperk, voor die aankoms van die [[Europa|Europeërs]] in die gebied van die huidige Meksiko, het verskeie belangrike beskawings soos die [[Olmeke]], [[Mixteke]], [[Tolteke]], [[Teotihuacán]]e, [[Zapoteke]], [[Maya]], [[Tlaxcalteke]] en [[Asteke]] hier bestaan. Teen [[1521]] het die [[Spaanse Ryk]] met die [[Spaanse verowering van die Asteekse Ryk|verowering]] en kolonisasie van die gebied vanuit hul basis in [[Tenochtitlan|México-Tenochtitlan]] begin en die [[Nieu-Spanje|Vise-Koninkryk Nieu-Spanje]] gestig. Met die onafhanklikheidsverklaring van Spanje op [[16 September]] [[1810]] het die [[Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog]] begin, op [[27 September]] [[1821]] het Meksiko sy onafhanklikheid verkry en op [[28 Desember]] [[1836]] is dit deur Spanje erken. Ná die onafhanklikheidsoorlog het Meksiko sy eerste grondwet op [[4 Oktober]] [[1824]] bekragtig en die huidige grondwet is tydens die [[Meksikaanse Rewolusie]] (1910–1920) op [[5 Februarie]] [[1917]] aanvaar. Die oppervlakte van Meksiko is gedurende die [[19de eeu]] met die onafhanklikheidsverklaring van die [[Sentraal-Amerika]]anse lande en ná oorloë teen die Verenigde State van Amerika meer as gehalveer.
 
Die Verenigde Meksikaanse State is ’n federale presidensiële grondwetlike republiek met ’n presidensiële stelsel en ’n tweekamerparlement, die kongres van die Unie (''Congreso de la Unión''), wat uit die senaat van die republiek (''Senado de la República'') en die huis van afgevaardigdes (''Cámara de Diputados'') bestaan. Die [[hoofstad]] en grootste stad is [[Meksikostad]], wat nie deel uitmaak van een van die [[Deelstate van Meksiko|31 deelstate]] nie, maar in die federale distrik (''Distrito Federal'') geleë is.
Lyn 82:
''Mēxihco'' was die Nahuatl-term vir die hartland van die Asteekse Ryk,<ref name="Bright2004">{{en}} {{cite book|author=William Bright|title=Native American Placenames of the United States|url=http://books.google.com/books?id=5XfxzCm1qa4C&pg=PA281|year=2004|publisher=University of Oklahoma Press|isbn=978-0-8061-3598-4|page=281}}</ref> die Vallei van Meksiko, sy bevolking, die ''Mexica'' en die omliggende gebiede, wat later ’n deel van die land Meksiko geword het. Dit word in die algemeen beskou as ’n toponiem vir die Vallei, wat die primêre etnoniem vir die Asteekse Driebond geword het.
 
Die amptelike naam van die land is saam met die regeringsvorm verander. Tydens twee geleenthede (1821–1823 en 1863–1867) het die land bekend gestaan as ''Imperio Mexicano'' ("Meksikaanse Keiserryk"). Al drie federale grondwette (1824, 1857 en 1917, die huidige grondwet) het die naam ''Estados Unidos Mexicanos'' ("Verenigde Meksikaanse State") gebruik. Met die grondwet van 1824 het die land ’n federale republiek met die amptelike name ''Nación Mexicana'' ("Meksikaanse Nasie") en ''Estados Unidos Mexicanos'' ("Verenigde Meksikaanse State") geword.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12148085130100492976402/p0000001.htm#I_1_|title=Constitución federal de los Estados Unidos mexicanos (1824)|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> In die grondwette van 1836 en 1857 is die amptelike naam ná ''República Mexicana'' ("Meksikaanse Republiek") verkort, maar vir amptelike geskrifte het die langnaam steeds in gebruik gebly.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01361697524573725088802/p0000001.htm|title=Leyes Constitucionales de 1836|publisher=Cervantes Virtual|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref><ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.senado.gob.mx/comisiones/directorio/federalismo/assets/documentos/constitucion_politica57.pdf|title=Constitución Federal de los Estados Unidos Mexicanos (1857)|accessdate=30 April 2015}}</ref> Met die huidige grondwet van 1917 is die langnaam "Verenigde Meksikaanse State" weer ingevoer.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.senado.gob.mx/comisiones/directorio/federalismo/assets/documentos/constitucion_politica1917.pdf|title=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos (1917)|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
== Geskiedenis ==
<!-- :''Hoofartikel: [[Geskiedenis van Meksiko]].'' -->
 
=== Vroeë geskiedenis ===
:''Hoofartikel: [[Meso-Amerika]].''
Lyn 100:
[[Lêer:Viceroyalty of the New Spain 1800 (without Philippines).png|duimnael|links|Kaart van Nieu-Spanje in 1800]]
[[Lêer:Viceroyalty of the New Spain 1819 (without Philippines).png|duimnael|Kaart van Nieu-Spanje in 1819]]
Met die [[Ontdekking van die Amerikas]] deur [[Christophorus Columbus]] op [[12 Oktober]] [[1492]] het die Europese verowering van die twee kontinente begin. InTussen die jare [[1517]] en [[1518]] het eerste Spaanse ekspedisies onder [[Francisco Hernández de Córdoba]] en [[Juan de Grijalva]] die Yucataanse skiereiland bereik. Die nuut-"ontdekte" beskawings en die rykdom aan [[goud]]voorwerpe het die ''tierra firme'', die vasteland, vir die Spanjaarde aanloklik gemaak.
 
Tussen [[1519]] en 1521 het [[Hernán Cortés]] die Asteekse Ryk met behulp van talle inheemse bondgenote vernietig, die gebied vir [[Spanje]] verower en Nieu-Spanje gestig. Gelyktydig het [[Francisco de Montejo]] die [[Spaanse verowering van Yucatan|Yucatan-skiereiland]] en [[Pedro de Alvarado]] Guatemala verower en die laaste Maya-stede vernietig. Die kolonie was weens sy goud- en [[silwer]]-rykdom onder die belangrikste oorsese besittings van Spanje. Oor die volgende drie eeue het die Spanjaarde en hul sendelinge die [[Rooms-Katolieke Kerk]] en die [[Spaans|Spaanse taal]] in Meksiko gevestig.
 
=== Vanaf Onafhanklikheid tot Rewolusie ===
[[Lêer:Political divisions of Mexico 1824 (location map scheme).svg|duimnael|Die Republiek van Meksiko in 1824]]
[[Lêer:Iturbide Emperador by Josephus Arias Huerta.jpg|duimnael|links|upright|[[Agustín de Iturbide]] het Meksiko tussen 1821 en 1822 as regent en vanaf 1822 tot 1823 as keiser Augustin I regeer]]
Ná die voorbeelde van die [[Amerikaanse Rewolusionêre Oorlog|Amerikaanse Onafhanklikheidsverklaring]] tydens die [[Amerikaanse Rewolusie]] op [[4 Julie]] [[1776]] en die [[Franse Rewolusie]] op [[14 Julie]] [[1789]], het die Meksikaanse Onafhanklikheidsverklaring op 16 September 1810 die Onafhanklikheidsoorlog teen die Spaanse heerskappy begin, terwyl Spanje deur die [[Napoleontiese Oorloë|Franse besetting]] (1808–1814) onder [[Napoleon Bonaparte]] verswak is. Op 27 September 1821 het Meksiko onafhanklik geword en die [[Eerste Meksikaanse Keiserryk]] (1821–1823) is onder [[Agustín de Iturbide]] gestig, terwyl Spanje tot [[1829]] gepoog het om Meksiko te herower. Spanje het die onafhanklikheid van Meksiko eers op 28 Desember 1836 amptelik erken.
 
Ná die Rewolusie op [[19 Maart]] [[1823]] het Meksiko ’n republiek geword, terwyl die Sentraal-Amerikaanse lande [[Costa Rica]], [[El Salvador]], [[Guatemala]], [[Honduras]] en [[Nicaragua]] ook hul onafhanklikheid verklaar en die [[Federale Republiek van Sentraal-Amerika]] op [[1 Julie]] 1823 gestig het, wat reeds op [[31 Mei]] [[1838]] weer ontbind is. [[Chiapas]] is op [[14 September]] 1824 deur Meksiko geannekseer, gevolg deur Soconusco in [[1842]] en [[Sonora]] op [[8 Mei]] [[1854]].
 
[[Lêer:Wpdms republic of texas.svg|duimnael|Die [[Republiek van Texas]] met geëiste gebiede]]
In [[1835]] het die Verenigde State pogings onderneem om Texas en Kalifornië van Meksiko te verkry. Op [[2 Oktober]] [[1835]] het die [[Texaanse Onafhanklikheidsoorlog]] begin, wat op [[21 April]] [[1836]] met die onafhanklikheid van die [[Republiek van Texas]], wat op [[2 Maart]] 1836 gestig is, geëindig het. Tydens die [[‎Koekoorlog]] vanaf [[16 April]] [[1838]] tot [[9 Maart]] [[1839]] het Frankryk om ’n kompensasie vir ’n Franse bakkery, wat deur Meksikaanse beamptes verwoes is, geveg. Ná sentralisering van die regering is op [[17 Januarie]] [[1840]] die [[Republiek van die Rio Grande]] gestig, wat reeds op [[6 November]] [[1840]] geannekseer is. ’n Kort tyd later is op [[16 Maart]] [[1841]] die [[Republiek van Yucatán]] gestig, wat ná die uitbreek van die [[Kasteoorlog]] deur die inheemse Maya-bevolking in [[1847]], militêre steun van Meksiko gesoek en ná die toestemming weer by Meksiko aangesluit het. Meksiko sou eers op [[22 Januarie]] [[1901]] die hele Yucatan-skiereiland terugwen.
 
[[Lêer:Mexican Cession.png|duimnael|links|Die Meksikaanse sessie van 1848 volgens die [[Verdrag van Guadalupe Hidalgo]] ná die [[Meksikaans-Amerikaanse Oorlog]]]]
Op [[25 April]] [[1846]] het die [[Meksikaans-Amerikaanse Oorlog]] begin, wat op [[2 Februarie]] [[1848]] met die anneksasie van die [[Republiek van Kalifornië]], die gebied van die huidige Amerikaanse deelstate [[Arizona]], [[Kalifornië]], [[Nevada]], [[Utah]] en die dele oos van die [[Rio Grande]]-rivier van [[Colorado]], [[Nieu-Meksiko]] en [[Wyoming]] deur die VSAVerenigde State beëindig is. Met die [[Verdrag van Guadalupe Hidalgo]] het die Rio Grande-rivier die huidige grens tussen Meksiko en die VSAVerenigde State geword.
 
[[Lêer:Gadsden Purchase Cities ZP.svg|duimnael|Kaart van die Gadsden-aankoop deur die VSAVerenigde State in 1853]]
Gadsden, ’n gebied suid van die [[Gilarivier]] wat vir ’n beplande, maar nie-geboude spoorwegverbinding benodig is, is op [[30 Desember]] [[1853]] vir 10 miljoen [[Amerikaanse dollar|VS-dollar]] (sowat $260 miljoen in 2010) aan die VSAVerenigde State verkoop. Die gebied maak deel uit van die huidige suidelike [[VSA-deelstaatDeelstate van die Verenigde State van Amerika|VSA-Amerikaanse deelstate]] Arizona en Nieu-Meksiko.
 
[[Lêer:Maximilian by Winterhalter extrait.jpg|duimnael|links|upright|[[Maksimiliaan I van Meksiko|Ferdinand Maximilian Joseph Maria van Oostenryk]] het Meksiko tussen 1864 en 1867 as keiser Maksimiliaan I regeer]]
Tydens die [[Hervormingsoorlog]] is op [[5 Februarie]] [[1857]] ’n liberale grondwet vir Meksiko uitgereik wat die invloed van die Rooms-Katolieke Kerk beperk het, waarteen konserwatiewe kragte gestry het. In die winter [[1861]]/[[1862|62]] het Meksiko in ’n skuldkrisis beland wat tot die besetting van dele van die golfkus deur Frankryk, Spanje en die [[Verenigde Koninkryk]] gelei het. Op [[1 Desember]] [[1861]] het die [[Franse intervensie in Meksiko|Franse intervensie]] onder keiser [[Napoleon III van Frankryk]] begin en die [[Tweede Meksikaanse Keiserryk]] (1864–1867) met die Oostenrykse aartshertog [[Maksimiliaan I van Meksiko|Maksimiliaan I]] van [[Habsburg]] as keiser is gestig. Die Republikeine onder [[Benito Juárez]] het na [[Monterrey]] gevlug. Ná die uitsetting van Franse soldate deur die Verenigde State en die teregstelling van Maksimiliaan I is die Tweede Republiek in [[1867]] uitgeroep, nadat Benito Juárez op [[15 Julie]] 1867 Meksikostad bevry het.
 
[[Lêer:Localisation de l'ile de Clipperton.png|duimnael|Ligging van die [[Clipperton]]-eiland voor die kus van Meksiko]]
In [[1905]] is die suidelike [[Clipperton]]-eiland beset, wat ná ’n bemiddeling van die [[Italië|Italiaanse]] koning [[Viktor Emanuel III van Italië|Viktor Emanuel III]] in [[1931]] aan Frankryk oorhandig en op [[12 Junie]] [[1935]] amptelik in besit geneem is.
 
=== Sedert die Meksikaanse Rewolusie ===
[[Lêer:Ejércitos rebeldes 1916-1920.svg|duimnael|links|Rebelle-gebiede tydens die [[Meksikaanse Rewolusie]] tussen 1916 en 1920]]
Die lang diktatuur van [[Porfirio Diaz]] het in [[1910]] tot die Meksikaanse Rewolusie en sy bedanking gelei. Tydens die rewolusie is op 5 Februarie 1917 die huidige liberale grondwet ingevoer. ’n Opstand teen antiklerikale bepalings van die grondwet het tot die [[Cristero-oorlog]] tussen 1926 en 1929 gelei, maar die bepalings is eers met ’n omvattende grondwetlike hervorming in 1992 afgeskaf.
 
In Januarie 1917 het die [[Duitse Keiserryk]] tydens die [[Eerste Wêreldoorlog]] ’n alliansie met Meksiko teen die VSAVerenigde State probeer smee wat een van die oorsake van die VSAVerenigde State se toetrede tot die oorlog en die besetting van die hawestad [[Veracruz, Veracruz|Veracruz]] was.
 
[[Lêer:Wien - Mexikoplatz.JPG|duimnael|Die Meksikoplein met die [[Franciskus van Assisi]]-kerk aan die [[Donau]]-rivier in [[Wene]]]]
Op 23 September [[1931]] het Meksiko by die [[Volkebond]] aangesluit, wat op [[20 April]] [[1946]] weer ontbind is. Tydens die [[fascisme]] in Europa het Meksiko as ’n belangrike land van ballingskap gedien. In die [[Spaanse Burgeroorlog]] het die land saam met Frankryk, die [[Sowjetunie]] en die Verenigde State die Republikeine teen die Nasionaliste onder [[Francisco Franco]], [[Italië]], [[Nazi-Duitsland]] en [[Portugal]] ondersteun. Die regering het as die enigste van 17 lede van die Volkebond teen die aansluit van [[Oostenryk]] aan Nazi-Duitsland op [[19 Maart]] [[1938]] protes aangeteken. Meksiko het daarop verwys dat die Duitse optrede ’n bedreiging vir die wêreldvrede sou wees indien dié sy verpligtinge uit die Volkebond nie sou nakom nie en die [[internasionale reg]] nie sou respekteer nie. In erkenning van hierdie feit is die naam van die Aartshertog-Karel-plein in [[Wene]] op [[20 Junie]] [[1956]] ná Meksikoplein gewysig.
 
Tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Meksiko van [[1939]] tot [[1941]] onsydig gebly en eers op [[22 Mei]] [[1942]] oorlog teen Nazi-Duitsland, Italië en [[Japan]] verklaar, nadat Duitse duikbote die twee olietenkers ''Potrero del Llano'' en ''Faja de Oro'' vernietig het. Ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog het Meksiko op [[7 November]] [[1945]] ’n stigterslid van die [[Verenigde Nasies]],<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.un.org/en/members/index.shtml|title=Member States of the United Nations|publisher=[[Verenigde Nasies]]|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> op [[31 Desember]] 1945 ’n lidland van die [[Internasionale Monetêre Fonds]]<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.imf.org/external/np/sec/memdir/memdate.htm|title=List of Members|publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]]|date=13 Junie 2012|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> en die [[Wêreldbank]],<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.worldbank.org/en/about/leadership/members|title=Member Countries|publisher=[[Wêreldbank]]|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> en op [[30 April]] [[1948]] ’n stigterslid van die [[Organisasie van Amerikaanse StateLande]] geword<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.oas.org/DIL/treaties_signatories_ratifications_member_states_mexico.htm|title=Multilateral Treaties - Mexico|publisher=[[Organisasie van Amerikaanse StateLande]]|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>.
 
[[Lêer:Nafta.jpg|duimnael|links|Ondertekening van die NAFTA-verdrag in Oktober 1992 (v.l.n.r., agterste ry): president Carlos Salinas de Gortari (Meksiko), president [[George H.W. Bush]] (VSAVerenigde State) en eerste minister Brian Mulroney (Kanada); voorry: Jaime Serra Puche (Meksiko), Carla Hills (VSAVerenigde State) anden Michael Wilson (Kanada)]]
Tydens die [[Koue Oorlog]] het Meksiko danksy sy handelsbetrekkinge met die Verenigde State ekonomiese groei ervaar (''Meksikaanse wonder'') en as die gasheer van die [[Olimpiese Somerspele 1968]], die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1970]] en die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986]] opgetree. Op [[19 September]] [[1985]] is Meksikostad deur ’n [[aardbewing]] getref, wat dele van die hoofstad vernietig en meer as 10&nbsp;000 mense gedood het. In November 1993 het die land by [[APEC]] aangesluit.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.apec.org/About-Us/About-APEC/Member-Economies.aspx|title=Member Economies|publisher=[[APEC]]|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
[[Lêer:Mexican States with mafia conflicts.png|duimnael|Uitbreiding van die [[dwelm-oorlogdwelmoorlog in Meksiko]]]]
Sedert die 1990's word die land deur ’n [[Dwelm-oorlogDwelmoorlog in Meksiko|dwelm-oorlogdwelmoorlog]] geskud, wat amptelik op [[11 Desember]] [[2006]] met ''Operasie Michoacan'' van die Regering teen die [[Dwelmmiddel|dwelm]]-[[kartel]]le begin het.<ref>{{en}} {{cite news | first=Ioan | last=Grillo | coauthors= |authorlink= | title=Mexico cracks down on violence | date=11 Desember 2006 | url =http://www.seattlepi.com/national/295578_mexico12.html | work=Seattle Post-Intelligencer|agency=Associated Press | pages = | accessdate = 3026 AprilJunie 2015}}</ref><ref>{{es}} {{cite news|url=http://www.zetatijuana.com/2011/12/12/quinto-ano-de-gobierno-60-mil-420-ejecuciones/ | title = Quinto año de gobierno: 60 mil 420 ejecuciones| pupblisher=Semanario Zeta | date=12 Desember 2011| accessdate = 3026 AprilJunie 2015|archiveurl=https://archive.is/WLqY|archivedate=17 Desember 2012}}</ref> Op [[1 Januarie]] [[1994]] het Meksiko saam met [[Kanada]] en die Verenigde State die [[NAFTA]]-vryehandelsone in die lewe geroep, wat op [[17 Desember]] [[1992]] verklaar is. Op dieselfde dag het ''indígenas'' in die Suid-Meksikaanse deelstaat [[Chiapas-konflik|Chiapas ’n opstand]] teen die uitwerkings van [[globalisering]] en [[diskriminasie]] van Indios begin, wat op [[12 Januarie]] 1994 beëindig, maar tans (2010) nie opgelos is nie.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://flag.blackened.net/revolt/mexico.html|title=Towards a history of events in Chiapas|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> Op [[18 Mei]] 1994 het Meksiko by die [[OESO]] aangesluit. In Desember 1994 het die Tequila-krisis begin, nadat die Meksikaanse regering nie die vaste [[Meksikaanse Peso|Peso]]-wisselkoers teenoor die Amerikaanse dollar kon byhou nie. Die krisis is deur lenings van die VSAVerenigde State, die Internasionale Monetêre Fonds en die Wêreldbank in [[1995]] beëindig. Op 1 Januarie 1995 het Meksiko ’n stigterslid van die [[Wêreldhandelsorganisasie]] geword.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm|title=Members and Observers|publisher=[[Wêreldhandelsorganisasie]]|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
== Geografie ==
<!-- :''Hoofartikel: [[Geografie van Meksiko]].'' -->
[[Lêer:Mexicofromspace.PNG|duimnael|links|Satellietbeeld van Meksiko]]
[[Lêer:Mexico 6 Volcanoes.jpg|duimnael|Die ses vulkane [[Iztaccíhuatl]], [[Popocatépetl]], [[Malintzin]], [[Cofre de Perote]], [[Citlaltépetl]] en [[Sierra Negra]], wat deel uitmaak van die [[Sierra Volcánica Transversal]]]]
Line 149 ⟶ 150:
[[Lêer:Mexico topographic map-blank.svg|duimnael|links|Topografiese kaart van Meksiko]]
[[Lêer:Mexico sea limits.svg|duimnael|links|’n Kaart wat Meksiko se eksklusiewe ekonomiese sone uitbeeld]]
[[Lêer:Mexico-Popocatepetl.jpg|duimnael|Popocatépetl is die tweede hoogste berg vanin Meksiko asook die tweede hoogste vulkaan vanin Noord-Amerika]]
In die weste is die skiereiland [[Neder-Kalifornië]] in die [[Stille Oseaan]] en die [[Coloradorivier]] geleë, wat in die [[Golf van Kalifornië]] uitmond. Die westelike vasteland word deur die [[Rotsgebergte]] en die suide deur [[reënwoud]]e gekenmerk. In die noordooste is die [[Rio Grande]] (in Meksiko ''Río Bravo del Norte'' genoem) geleë, wat die grens met die VSAVerenigde State vorm, en in die oostelike [[Golf van Meksiko]] uitmond. Die noorde van Meksiko tussen die Stille Oseaan in die weste en die Rio Grande in die ooste word deur [[woestyn]]gebiede soos die Chihuahua- en die Sonora-woestyn gekenmerk. Die Yucatan-skiereiland grens in die noorde aan die Golf van Meksiko en in die ooste aan die [[Karibiese See]]. 210 kilometer vanaf die oostelike kus van Yucatan is die [[eilandnasie]] [[Kuba]] geleë.
 
Die land word gekenmerk deur die [[Sierra Madre]], wat die [[Meksikaanse Hoogland]] in die ooste (''[[Sierra Madre Oriental]]''), suide (''[[Sierra Madre del Sur]]'') en weste (''[[Sierra Madre Occidental]]'') omring. In die suidweste daarvan is die [[Landengte van Tehuantepec]] geleë, tussen die [[Golf van Campeche]] in die noorde en die [[Golf van Tehuantepec]] in die suide, wat in die ooste aan die Yucatan-skiereiland grens. Die Landengte van Tehuantepec vorm die geografiese en geologiese grens tussen Noord- en Sentraal-Amerika.
Line 156 ⟶ 157:
Die totale lengte van die grenslyn is 4&nbsp;263&nbsp;km, daarvan vorm 3&nbsp;141&nbsp;km die gemeenskaplike grens met die Verenigde State in die noorde, waarvan 2&nbsp;008&nbsp;km die Rio Grande vorm. In die suidooste word Meksiko deur Guatemala (871&nbsp;km) en Belize (251&nbsp;km) begrens, waar Meksiko met beide lande die Yucatan-skiereiland deel. Meksiko het ’n kuslyn van 9&nbsp;330&nbsp;km, waarvan 7&nbsp;338&nbsp;km aan die Stille Oseaan en die Golf van Kalifornië en 2&nbsp;805&nbsp;km aan die Golf van Meksiko en die Karibiese See geleë is.
 
Die hoogste [[berg]] in die land asook die hoogste vulkaan vanin Noord-Amerika is [[Citlaltépetl]] met ’n hoogte van 5&nbsp;636&nbsp;m bo [[seevlak|seespieël]], gevolg deur die [[Popocatépetl ]] met 5&nbsp;462&nbsp;m en die [[Iztaccíhuatl]] met 5&nbsp;286&nbsp;m. Die langste [[rivier]] is die Rio Grande met ’n [[lengte]] van 3&nbsp;034&nbsp;km.
 
=== Deelstate ===
Line 166 ⟶ 167:
!Hoofstad
!Gestig op
!Bevolking<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.inegi.gob.mx/lib/predescarga.asp?pag=/inegi/contenidos/espanol/prensa/Boletines/Boletin/Comunicados/Especiales/2006/Mayo/comunica4.pdf&s=est&c=6846|title=Instituto Nacional de Estadística Geografia e Informática|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
!Oppervlakte (km²)
|-
Line 380 ⟶ 381:
 
{| class="wikitable" style="text-align:center; width:100%; background:#f5f5f5; margin-left:0px;"
| colspan="9" align="center" style="background:#f8f8ff; font-size:120%;"| Metropolitaanse gebiede van Meksiko<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.conapo.gob.mx/en/CONAPO/Municipales|title=Población total de los municipios a mitad de año, 2005–2030|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
|-
! align="center" style="background:#ffffff;" | Nommer
Line 430 ⟶ 431:
|align=center valign=center bgcolor="white"|[[Lêer:Mulege oasis.jpg|125px]]
|-
|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[reënwoudReënwoud|Tropiese reënwoud]]<br />[[Lacandon reënwoud|Selva Lacandona]], [[Chiapas]]
|style="background:#e9e9e9;" align=center|Droë bos<br />[[Tamasopo]], [[San Luis Potosí]]
|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Vleiland]]<br />[[Pantanos de Centla]], [[Tabasco]]
Line 490 ⟶ 491:
|align=center valign=center bgcolor="white"|[[Lêer:Cobra cascavel 280707- 23 04 40s - 49 06 55w REFON (4)a.jpg|120px]]
|-
|style="background:#e9e9e9;" align=center|''Ovis canadensis''
|style="background:#e9e9e9;" align=center|Amerikaanse swartbeer<br />''(Ursus americanus)''
|style="background:#e9e9e9;" align=center|Gaffelbok<br />''(Antilocapra americana)''
Line 549 ⟶ 550:
 
== Politiek ==
<!-- :''Hoofartikel: [[Politiek van Meksiko]].'' -->
=== Uitvoerende gesag ===
[[Lêer:Presidente Enrique Peña Nieto. Fotografía oficial.jpg|duimnael|links|upright|Amptelike portret van Enrique Peña Nieto, die huidige president van Meksiko]]
Line 573 ⟶ 575:
Die Hooggeregshof van Meksiko is die ''Suprema Corte de Justicia de la Nación''. Dit bestaan uit elf federale regters (''Ministros''), wie deur die president voorgestel en deur die senaat bevestig word. Hul ampstermyn is beperk tot 15 jaar, die president word uit eie geledere vir vier jaar verkies en kan nie direk daarna herverkies word nie.<ref>{{de}} {{cite book|last=Stüwe|first=Klaus|coauthors=Stefan Rinke|title=Die politischen Systeme in Nord- und Lateinamerika. Eine Einführung.|publisher=VS Verlag für Sozialwissenschaften|location=Wiesbaden|year=2008|isbn=978-3-531-14252-4|pages=396}}</ref>
 
In die 71 jaar durendegedurende heerskapdie heerskappy van die PRI het die regsprekende gesag besonders gely. In die loop van die jare het dit meer en meer invloed verloor. Eers met die grondwetlike hervorming van 1995 het die Suprema Corte de Justicia de la Nación weer die bevoegdheid ontvang, om oor die grondwetlikheid van die beleid te oordeel. Sedert 2000 moet die Prokureur-generaal deur die senaat bevestig word.
 
=== Buitelandse beleid ===
[[Lêer:Border Mexico USA.jpg|duimnael|links|Sedert 2005 word die Meksikaanse grens tot die VSAVerenigde State, soos hier tussen [[San Diego]], [[Kalifornië]] (links), en [[Tijuana]], [[Baja California]] (regs), versterk uitgebrei]]
[[Lêer:Obama, Peña y Harper. IX Cumbre de Líderes de América del Norte.jpg|duimnael|Die Amerikaanse president [[Barack Obama]], Meksiko se president Enrique Peña Nieto en Kanada se eerste minister [[Stephen Harper]] tydens die Noord-Amerikaanse spitsberaad]]
[[Lêer:Diplomatic missions of Mexico.svg|duimnael|links|Lande met ’n Meksikaanse ambassade]]
Line 583 ⟶ 585:
Meksiko se buitelandse beleid word deur die president se politiek gekenmerk<ref name="CPEUM89">{{es}} {{cite web| author=Politieke Grondwet van die Verenigde State van Meksiko | title=Artikel 89, Seksie 10 | date=5 Februarie 1917 | publisher=Kamer van Afgevaardigdes | url=http://www.cddhcu.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1.pdf | accessdate=28 Maart 2009 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070825041639/http://www.cddhcu.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1.pdf |archivedate = 25 Augustus 2007}}</ref> en deur die ministerie van buitelandse sake bestuur.<ref name="SRE">{{es}} {{cite web| author=Interne Reëls van die Ministerie van Buitelandse Sake | title=Artikel 2, Seksie | date=10 Augustus 2001 | publisher=Ministerie van Buitelandse Sake | url=http://www.sre.gob.mx/acerca/marco_normativo/reglamento.htm | accessdate=28 Maart 2009 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20080611012801/http://www.sre.gob.mx/acerca/marco_normativo/reglamento.htm |archivedate=11 Junie 2008}}</ref> Die beginsels van die buitelandse beleid word grondwetlik erken in artikel 89, seksie 10, insluitend: respek vir die internasionale reg en wetlike gelykheid van nasies, hul soewereiniteit en onafhanklikheid, nie-inmenging in die huishoudelike sake van ander lande, vreedsame oplossing van konflikte, en die bevordering van die gesamentlike veiligheid deur aktiewe deelname in internasionale organisasies.<ref name="CPEUM89"/> Sedert die 1930's het die ''Estrada''-doktrine gedien as ’n belangrike aanvulling tot hierdie beginsels.<ref>{{de}} {{cite book|last=Stüwe|first=Klaus|coauthors=Stefan Rinke|title=Die politischen Systeme in Nord- und Lateinamerika. Eine Einführung.|publisher=VS Verlag für Sozialwissenschaften|location=Wiesbaden|year=2008|isbn=978-3-531-14252-4|pages=410}}</ref><ref name=estradadoctrine>{{es}} {{cite web| last=Palacios Treviño | first=Jorge | title=La Doctrina Estrada y el Principio de la No-Intervención | url=http://www.diplomaticosescritores.org/obras/DOCTRINAESTRADA.pdf | accessdate=4 April 2009}}</ref>
 
Meksiko is een van die stigterslede van verskeie internasionale organisasies, veral die Verenigde Nasies, die Organisasie van Amerikaanse StateLande, die Organisasie van Ibero-Amerikaanse StateLande,<ref>{{es}} {{cite web| author=Organisasie van Ibero-Amerikaanse StateLande | title=Members | publisher=Organisasie van Ibero-Amerikaanse StateLande | url=http://www.oei.es/acercaoei.htm | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> die OPANAL<ref>{{en}} {{cite web| author=OPANAL | title=Members | publisher=OPANAL official website | url=http://www.opanal.org/opanal/about/about-i.htm | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> en die Rio-groep<ref>{{es}} {{cite web| author=Ministerie van Buitelandse Sake | title=El Presidente Felipe Calderón Hinojosa en la Ceremonia de Entrega de la Secretaría Pro Témpore del Grupo de Río | date=7 Maart 2007 | publisher=Gobierno Federal | url=http://portal2.sre.gob.mx/gruporio/index.php?option=com_content&task=view&id=2&Itemid=2 | archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20090823035712/http://portal2.sre.gob.mx/gruporio/index.php?option=com_content&task=view&id=2&Itemid=2 | archivedate=23 Augustus 2009 | accessdate=6 April 2009}}</ref>. In 2008 het Meksiko meer as 40 miljoen Amerikaanse dollar tot die Verenigde Nasies se gereelde begroting bygedra.<ref name="unbudget">{{en}} {{cite web| author=Verenigde Nasies | title=Regular Budget Payments of Largest Payers | year=2008 | publisher=Global Policy | url=http://www.globalpolicy.org/finance/tables/reg-budget/large08.htm | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> Daarbenewens was dit sedert sy toetreding in 1994 die enigste Latyns-Amerikaanse lidland van die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling voordat Chili in 2010 ’n volle lid geword het.<ref>{{en}} {{cite web| title=Chile joins the OECD's Economic Club | date=12 Januarie 2010 |publisher=BBC News | url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/business/2010/01/100112_chile_oecd_biz.shtml | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
Meksiko word as streeksmoondheid beskou,<ref name="regionalpower">{{en}} {{cite web|title=Japan's Regional Diplomacy, Latin America and the Caribbean|publisher=Ministry of Foreign Affairs of Japan|url=http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/05.pdf|format=PDF|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref><ref name="regionalpower2">{{en}} {{cite web|title=Latin America: Region is losing ground to competitors|publisher=Oxford Analytica|url=http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20070424211219/http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|archivedate=24 April 2007|accessdate=4 April 2009 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071024190633/http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098 |archivedate = 24 Oktober 2007}}</ref> weens sy teenwoordigheid in die groot ekonomiese groepe soos die G8 + 5 en die G20. Daarbenewens het Meksiko sedert die 1990's met die ondersteuning van Kanada, [[Italië]], [[Pakistan]], [[Suid-Korea]], [[Spanje]], [[Argentinië]], [[Turkye]] en [[Malta]], wat ’n informele groep, bekend as die Koffie-Klub,<ref name="coffeeclub">{{en}} {{cite news | author=Maggie Farley | title=Mexico, Canada Introduce Third Plan to Expand Security Council | date=22 Julie 2005 |work=Los Angeles Times | url=http://articles.latimes.com/2005/jul/22/world/fg-unreform22 | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> vorm, gepoog om ’n hervorming van die Verenigde Nasies se veiligheidsraad en sy werksmetodes te stimuleer. Daarby vorm hulle ’n opposisie teen die lande van die G4-groep, bestaande uit Duitsland, Brasilië, Indië en Japan, wat aanspraak maak op permanente setels in die VN se veiligheidsraad. Meksiko se politiek is hoofsaaklik gerig teen die setel van Brasilië, omdat dit beskou word as bedreiging in die magstruktuur binne Latyns-Amerika.
 
Sedert die onafhanklikheidsoorlog is die verhoudings van Meksiko hoofsaaklik gefokus op die Verenigde State van Amerika, sy noordelike buurland, grootste handelsvennoot,<ref>{{en}} {{cite web| title=Bilateral Trade | year=2006 | publisher=Embassy of the U.S. in Mexico | url=http://usembassy-mexico.gov/eng/eataglance_trade.html | archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20090827020501/http://usembassy-mexico.gov/eng/eataglance_trade.html | archivedate=27 Augustus 2009 | accessdate=28 Maart 2009}}</ref> en die mees kragtige akteur in die westelike hemisfeer en wêreld-sake.<ref>{{en}} {{cite web| author=Kim Richard Nossal | title=Lonely Superpower or Unapologetic Hyperpower? Analyzing American Power in the Post-Cold War Era | date=29 Junie – 2 Julie 1999 | publisher=Queen's University | url=http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm | accessdate=28 Maart 2009}}</ref> Meksiko het die Kubaanse regering sedert hul stigting in die vroeë 1960's,<ref name="keller">{{en}} {{cite web| author=Renata Keller | title=Capitalizing on Castro: Mexico's Foreign Relations with Cuba, 1959–1969 | year=2009 | publisher=Latin American Network Information Center | url=http://lanic.utexas.edu/project/etext/llilas/ilassa/2009/keller.pdf | archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20110513114515/http://lanic.utexas.edu/project/etext/llilas/ilassa/2009/keller.pdf | archivedate=13 Mei 2011 | accessdate=28 Maart 2009}}</ref> die Sandinistiese rewolusie in Nicaragua in die laat 1970's,<ref name="salaverry">{{en}} {{cite web| author=Salaverry, Jorge | title=Evolution of Mexican Foreign Policy | date=11 Maart 1988 | publisher=The Heritage Foundation | url=http://www.heritage.org/research/reports/1988/03/evolution-of-mexican-foreign-policy | accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> en linkse rewolusionêre groepe in El Salvador gedurende die 1980's ondersteun<ref name="elsalvador">{{en}} {{cite web| title=El Salvador in the 1980s | publisher=Historical Text Archive | url=http://historicaltextarchive.com/sections.php?op=viewarticle&artid=345 | accessdate=28 Maart 2009}}</ref>. Felipe Calderón se bewind het ’n groter klem op verhoudings met Latyns-Amerika en die Karibiese Eilande geleë.<ref name="Calderon FP">{{es}} {{cite web|language=Spanish|author=Dirección General de Coordinación Política | title=Se hará política exterior de Estado: Patricia Espinosa | date=2 Desember 2008 | publisher=Senate of the Republic | url=http://www.senado.gob.mx/gace.php?sesion=2008/12/04/1&documento=4 | accessdate=29 Maart 2009}}{{Dead link|date=April 2014}}</ref>
 
== Ekonomie ==
Line 602 ⟶ 604:
{{legend|#0000FF|Ander lande wat met Meksiko ’n [[vryehandelsooreenkoms]] gesluit het.}}
{{legend|#FFA000|Lande wat belangstelling getoon het in ’n handelsooreenkoms met Meksiko.}}]]
[[Lêer:Mexico unemployment by state.svg|duimnael|[[Werkloosheid]] in Meksiko in 2011<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.inegi.org.mx/inegi/contenidos/espanol/prensa/comunicados/ocupbol.asp |title=Indicadores de ocupación y empleo |publisher=INEGI |date=19 Januarie 2012 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>:
{{col-begin}}
{{col-break}}
Line 617 ⟶ 619:
{{legend|#280b0b|>6,1%}}
{{col-end}}]]
Meksiko beskik oor een van die grootste ekonomieë ter wêreld en word as ’n plaaslike asook ’n midde-mag<!--korrek vertaal?--> beskou. Daarbenewens het Meksiko in 1994 die eerste van twee Latyns-Amerikaanse lidlande van die OESO, nog vóór [[Chili]], geword en is volgens die Wêreldbank ’n gevestigde nuut-geïndustrialiseerde land met bo-middelklas-inkomste<ref name="wb-upper-middle">{{en}} {{cite web |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |title=Country and Lending Groups |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=3026 AprilJunie 2015|quote=Uppermiddle Income defined as a per capita income between $3,976 – $12,275}}</ref> en een van die opkomende magte.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.ipsnews.net/2007/06/g8-despite-differences-mexico-comfortable-as-g5-emerging-power/ |title=G8: Despite Differences, Mexico Comfortable as Emerging Power |publisher=ipsnews.net |date=5 Junie 2007 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> Meksiko beskik oor die [[Lys van lande volgens BBP (nominaal)|14de grootste nominale BBP]] en die [[Lys van lande volgens BBP (Koopkragpariteit)|11de grootste BBP]] volgens [[Koopkragpariteit]]. Die ekonomie is sterk gekoppel aan dié van sy NAFTA-vennote, Kanada en die Verenigde State. Meksiko is ook ’n lidland van die Organisasie van Amerikaanse StateLande, van die [[Groep van Vyf]], van die [[Groep van Agt|Groep van Agt + Vyf]], van die [[Groep van 15]], van die [[Groep van 20]], van APEC en van die [[Latynse Unie]].
 
Meksiko se vernaamste handelsvennote volgens uitvoer sluit in (2013): die Verenigde State (78,5%), Kanada (2,9%), Spanje (2,4%), die [[Volksrepubliek van Sjina]] (1,5%), [[Duitsland]] (1,3%) en [[Colombia]] (1,2%). Die ses vernaamste handelsvennote volgens invoer is (2013): die Verenigde State (49,4%), die Volksrepubliek van Sjina (15,8%), [[Japan]] (4,8%), Duitsland (3,7%), [[Suid-Korea]] (3,4%) en Kanada (2,7%).
 
Volgens die Amerikaanse multinasionale beleggingsbank [[Goldman Sachs]] word Meksiko geprojekteer as die wêreld se vyfde grootste ekonomie teen 2050.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://thecatalist.org/2010/03/mexico-2050-the-world%C2%B4s-fifth-largest-economy/|title=Mexico 2050: The World´s Fifth Largest Economy|publisher=The Catalist|date=17 Maart 2010|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> [[PricewaterhouseCoopers]] (PwC), ’n multinasionale professionele diensmaatskappy gevestig in [[Londen]] in die [[Verenigde Koninkryk]], het in Januarie [[2013]] beraam, dat Meksiko in 2050 die wêreld se sewende grootste ekonomie sal wees.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.pwc.com/en_GX/gx/world-2050/assets/pwc-world-in-2050-report-january-2013.pdf|title=World in 2050|publisher=PricewaterhouseCoopers|date=Januarie 2013|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
=== Hulpbronne en produserende bedryf ===
[[Lêer:Ciudad.de.Mexico.City.Distrito.Federal.DF.Paseo.Reforma.Skyline.jpg|duimnael|links|Stadshorison van Meksikostad, die ekonomiese sentrum van sowel Meksiko asook Latyns-Amerika]]
Meksiko is naas Brasilië en nog voor [[Argentinië]] Latyns-Amerika se tweede grootste [[staal]]-produsent met sowat ’n kwart van die totale produksie en wêreldwyd die 13de grootste staal-produsent met omtrent 18&nbsp;995 miljoen metriese ton in 2014. Dié land is tans met 2&nbsp;934&nbsp;000 Barrel in 2013 die tiende grootste [[ru-olie]]-produsent ter wêreld, agter andere Amerikaanse lande soos die VSAVerenigde State, Kanada, [[Venezuela]] en nog voor Brasilië. Die grootste ontginner van ru-olie in Meksiko, die staatsmaatskappy PEMEX, is Meksiko se grootste maatskappy en die sewende grootste ru-olie-ontginner ter wêreld.
 
Meksiko is die sewende grootste [[mielie]]- (22&nbsp;663&nbsp;953 ton in 2013) en die vyfde grootste [[boontjie]]-produsent (1&nbsp;294&nbsp;634 ton in 2013) ter wêreld.
Line 632 ⟶ 634:
 
=== Toerismebedryf ===
Volgens die Wêreldtoerismeorganisasie is Meksiko een van die mees besoekte lande ter wêreld en die tweede mees besoekte land in die Amerikas na die Verenigde State. Die belangrikste plekke, wat deur toeriste besoek is, sluit in die Meso-Amerikaanse ruïnes, kulturele feeste, koloniale stede, natuurreservate en kusstede. Meksiko het die 23ste hoogste inkomste van toerisme in die wêreld en die hoogste een in Latyns-Amerika.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://unwto.org/facts/eng/pdf/indicators/Top%20Spenders.pdf |title=UNWTO Archive &#124; World Tourism Organization UNWTO |publisher=Unwto.org |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> Die meeste toeriste, wat Meksiko besoek, kom veral uit die Verenigde State en Kanada, gevolg deur Europa en Asië asook ’n kleiner aantal uit Latyns-Amerika.<ref>{{es}} {{cite web| url=http://www.sectur.gob.mx/wb/sectur/sect_Estadisticas_del_Sector|title = Turismo de internación 2001–2005, Visitantes internacionales hacia México | publisher = Secretaría de Turismo (SECTUR)|author=SECTUR|accessdate=26 Julie 2008|year=2006|archiveurl = http://web.archive.org/web/20080610233248/http://www.sectur.gob.mx/wb/sectur/sect_Estadisticas_del_Sector |archivedate = 10 Junie 2008}} bl. 5</ref> Meksiko staan bekend as een van die belangrikste toeristebestemmings ter wêreld met stede soos Acapulco de Juárez en Cancún. DieDié land beheer met 32 [[UNESCO]]-[[wêrelderfenisgebied]]e die meeste in die Amerikas en die sesde meeste ter wêreld,<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.worldheritagesite.org/countries/mexico.html |title=Mexico's World Heritage Sites |publisher=Worldheritagesite.org |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/mx |title=Mexico on the UNESCO World Heritage |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/events/295 |title=Mexico's World Heritage Sites Photographic Exhibition at UN Headquarters |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> en is in 2010 met 22,5 miljoen internasionale aankomste per jaar die tiende mees besoekte land ter wêreld.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://wayback.archive.org/web/20120113021355/http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enlr.pdf |title=Tourisme |publisher=Wêreldtoerismeorganisasie |format=PDF |date=Junie 2011 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
<div align=center>
Line 726 ⟶ 728:
<!-- :''Hoofartikel: [[Demografie van Meksiko]].'' -->
=== Oorsig ===
[[Lêer:Mexico-demography.png|duimnael|Meksiko se bevolkingsgroei (1961–2003)]]
Volgens die laaste sensusopname van 2010,<ref>{{es}} {{cite web|title=Censo de Población y Vivienda 2010 |url=http://www3.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/Default.aspx?c=27302&s=est |publisher=Inegi.org.mx |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> wat deur die ''Instituto Nacional de Estadística y Geografía'' ("Nasionale Instituut vir Statistiek en Aardrykskunde"), oftewel INEGI, gehou is, het Meksiko ’n amptelike bevolking van 112&nbsp;336&nbsp;538 gehad. Meksiko is daarmee die 11de grootste bevolking ter wêreld, die derde grootste in die Amerikas (ná die Verenigde State en Brasilië) en die tweede grootste in Noord-Amerika. Die grootste stad met die meeste inwoners in sy omtrekgebied is die hoofstad Meksikostad, waar 8,9 miljoen mense binne die stadsgrense en 21,2 miljoen in die metropolitaanse gebied saamgetrek is. Die land waarheen die Meksikane hoofsaaklik heen verhuis is die aangrensende Verenigde State, waar 9,9 miljoen Meksikane bly.
 
=== Bevolking ===
Line 732 ⟶ 735:
Die Meksikaanse bevolking bestaan uit 65&nbsp;% Mestizo's, wat afstammelinge van mense met inheemse en Europese (veral vanuit Spanje) herkoms is, 17,5&nbsp;% Amerindiane, 16,5&nbsp;% blankes en 1,0&nbsp;% ander etniese groepe.
 
Die totale inheemse bevolking van Meksiko maak sowat 15,7 miljoen mense uit. Die grootste inheemse etniese groep is die Nahua, die nasate van die Asteekse bevolking, met sowat 2,5 miljoen mense. Tweede op die lys is die Maya, met sowat 1,5 miljoen mense. Die Mixteke en Zapoteke is volke wat beide omtrent 750&nbsp;000 groot is. Die deelstate met die grootste inheemse bevolking is Yucatán met 59&nbsp;%, Quintana Roo met 39&nbsp;% en Campeche met 27&nbsp;%.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=91 |title=Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas. México |publisher=Cdi.gob.mx |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
Die oorgrote meerderheid van die Meksikaanse bevolking word as ''Mestizo's'' geklassifikeer. Dit beteken dat hulle hulself nie as deel van die inheemse of deel van die Europese bevolking beskou nie, maar as nakomelinge van gemengde herkoms.
Line 742 ⟶ 745:
Die [[amptelike taal]] wat deur die regering gebruik word is ''[[de facto]]'' Spaans, terwyl in die huidige Meksikaanse grondwet van 1917 geen amptelike taal vir die federale vlak vasgelê is nie. Volgens die grondwet vorm Spaans saam met Mayathan, Nahuatl en 65 ander inheemse tale Meksiko se landstale.<ref>{{es}} {{cite journal|author=INALI [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] |authorformat=scap|authorlink=Instituto Nacional de Lenguas Indígenas |date=14 Januarie 2008 |title=Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas |url=http://www.inali.gob.mx/pdf/CLIN_completo.pdf |format=PDF |journal=Diario Oficial de la Federación |location=Meksikostad |publisher=Regering van Meksiko, Ministerie van Binnelandse Sake |volume=652 |issue=9 |pages=22–78 (eerste afdeling), 1–96 (tweede afdeling), 1–112 (derde afdeling) |oclc=46461036}}</ref>
 
Meksiko is die grootste Spaanssprekende land ter wêreld met omtrent ’n derde van alle moedertaalsprekers van Spaans;<ref>{{en}} {{cite web|title=Spanish Language History| publisher=Today Translations|url=http://www.todaytranslations.com/index.asp-Q-Page-E-Spanish-Language-History--13053095|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20050417234656/http://www.todaytranslations.com/index.asp-Q-Page-E-Spanish-Language-History--13053095|archivedate=17 April 2005|accessdate=1 Oktober 2007}}</ref><ref>{{es}} {{cite web|title=Título Primero, Capítulo I, De las garantías individuales|work=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos|date=19 Junie 2007|publisher=Kongres van die Unie van die Verenigde Meksikaanse State|url=http://www.normateca.gob.mx/Archivos/34_D_1247_22-06-2007.pdf|format=PDF|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> in 2011 het 105 miljoen mense Spaans as hul moedertaal gebruik. Weens die Meksikaanse immigrasie na Kanada en die Verenigde State is Meksikaans-Spaans ook in albei lande gebruiklik.
 
Omtrent 5,4&nbsp;% van die Meksikaanse bevolking praat inheemse tale, waarvan Nahuatl met sowat 1,45 miljoen moedertaalsprekers die grootste is,<ref>{{es}} {{cite book|author=INEGI [Instituto Nacional de Estadísticas, Geografia e Informática] |authorformat=scap|authorlink=Instituto Nacional de Estadística, Geografía e Informática |year=2005 |title=Perfil sociodemográfica de la populación hablante de náhuatl |url=http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/censos/poblacion/poblacion_indigena/Hablantes_Nahuatl.pdf |format=PDF|series=XII Censo General de Población y Vivienda 2000 |edition=Publicación única|publisher=INEGI|location=Aguascalientes, Mex. |isbn=970-13-4491-X|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> gevolg deur Mayathan met 750&nbsp;000 moedertaalsprekers. Mixteeks en Zapoteeks word beide deur sowat 400&nbsp;000 mense gepraat.<ref>{{es}} {{cite web|url=http://www.inali.gob.mx/catalogo2007/html/v_zapoteco.html|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20071116035707/http://www.inali.gob.mx/catalogo2007/html/v_zapoteco.html|archivedate=16 November 2007 |title=Catalogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas |publisher=Instituto Nacional de Lenguas Indígenas |date=16 November 2007 |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
=== Godsdiens ===
[[Lêer:1531 Nuestra Señora de Guadalupe anagoria.jpg|duimnael|upright|Onse liewe vrou van Guadalupe, die beskermheilige van Meksiko]]
Die belangrikste godsdiensgroep en denominasie is die [[Rooms-Katolieke Kerk]] met sowat 93 miljoen (83&nbsp;%) lede volgens die sensus van 2010, terwyl 10&nbsp;% (11 miljoen) lede van ander [[Christendom|Christelike]] kerke, soos Evangelikalisme (5&nbsp;%), Pinksterbeweging (1,6&nbsp;%), [[Jehovah se Getuies]] (1,4&nbsp;%), Sewendedagadventistekerk (0,6&nbsp;%) en die [[Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae]] (0,3&nbsp;%) uitmaak.<ref name="2010-census">{{es}} {{cite web |url=http://www3.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/Default.aspx?c=27302&s=est |title=Censo de Población y Vivienda 2010 – Cuestionario básico |publisher=INEGI |accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref> Volgens die grondwet van 1917 beskik Meksiko nie oor ’n staatsgodsdiens nie en godsdiensvryheid word gewaarborg.
 
Meksiko het die derde grootste Christelike bevolking (107 miljoen) ter wêreld ná die Verenigde State en Brasilië, asook met 92&nbsp;924&nbsp;489 lidmate<ref name="2010-census"/> die tweede grootste Rooms-Katolieke bevolking ná Brasilië.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.adherents.com/largecom/com_romcath.html |title=The Largest Catholic Communities |accessdate=3026 AprilJunie 2015 |work=Adherents.com}}</ref> Volgens die persentasie Rooms-Katolieke van die landsbevolking (95,0&nbsp;%), staan Meksiko wêreldwyd op die sesde plek. 47&nbsp;% van die Rooms-Katolieke Meksikane besoek weekliks die kerk.<ref>{{en}} {{cite web|title=Church attendance|work=Study of worldwide rates of religiosity|year=1997|publisher=University of Michigan|url=http://www.ns.umich.edu/htdocs/releases/print.php?Releases/1997/Dec97/chr121097a|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20060901122224/http://www.ns.umich.edu/htdocs/releases/print.php?Releases/1997/Dec97/chr121097a|archivedate=1 September 2006|accessdate=3 Januarie 2007}}</ref> Die feesdag van Onse Liewe Vrou van Guadalupe, die beskermheilige van Meksiko, word op 12 Desember gevier en deur baie Meksikane as die belangrikste godsdienstige vakansiedag van hul land beskou.<ref>{{en}} {{cite web|title=Our Lady of Guadalupe|url=http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=456|publisher=Catholic Online|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
Volgens die sensus van 2010 bly 67&nbsp;476 [[Jode]], 18&nbsp;185 aanhangers van die Oosterse godsdienste soos [[Boeddhisme|Boeddhiste]] en 300 [[Islam|Moslems]] in Meksiko.<ref name="2010-census"/>
Line 812 ⟶ 815:
 
[[Lêer:Nigel Mansell 1991 USA.jpg|duimnael|Nigel Mansell het in 1987 en 1992 die Grand Prix van Meksiko gewen]]
Die topbasketballiga in Meksiko is die Liga Nacional de Baloncesto Profesional, wat in 2000 gestig is en tans uit 24 spanne bestaan. Boks is nog 'n gewilde en suksesvolle sport en Meksikaanse boksers het reeds wêreldkampioenskappe en Olimpiese medaljes gewen. Daar bestaan tradisioneel 'n besonderse wedywering met boksers uit [[Puerto Rico]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://articles.latimes.com/2008/jul/15/sports/sp-prmex15|author=Kevin Baxter|title=This rivalry packs real punch - When boxers from Mexico and Puerto Rico face each other, winning for their homeland is key|publisher=LA Times|date=15 Julie 2008|accessdate=3026 AprilJunie 2015}}</ref>
 
<nowiki> </nowiki>Vanaf 1962 tot 1970 en vanaf 1986 tot 1992 het die [[Formule Een]] Grand Prix van Meksiko in Meksikostad plaasgevind. As gevolg van sy sukses is die gholfspeler Lorena Ochoa, wat sedert 2007 die LPGA Tour lei, baie gewild.<ref>{{en}} {{cite web|title=LPGA Rolex Women's World Golf Rankings|date=1 Oktober 2007|url=http://www.lpga.com/content/RolexRankings10-1-2007.pdf|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20071025020343/http://www.lpga.com/content/RolexRankings10-1-2007.pdf|archivedate=25 Oktober 2007|format=PDF|accessdate=7 Oktober 2007}}</ref>
 
[[Lêer:1968 Mexico emblem.svg|duimnael|links|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1968]]]]
Meksiko het die [[Olimpiese Somerspele 1968]] in Meksikostad aangebied, sover die enigste Latyns-Amerikaanse gasheerland, en die spele sal eers weer in [[Olimpiese Somerspele 2016|2016]] in [[Rio de Janeiro]] gehou word.<ref>{{en}} {{cite web|title=2016 Binational Olympics|date=Desember 2003|publisher=San Diego Metropolitan|url=http://www.sandiegometro.com/2003/dec/coverstory2.html|accessdate=7 Oktober 2007 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070930043448/http://www.sandiegometro.com/2003/dec/coverstory2.html |archivedate = 30 September 2007}}</ref> 112 Lande het in Meksikostad deelgeneem met ’n totaal van 5&nbsp;516 atlete en 172 kompetisies in 20 sportsoorte. Die wêreldrekord in die verspring deur Bob Beamon en die Fosbury-flop in die hoogspring was uitstaande tydens hierdie spele. Meksikaanse atlete het tot hede 55 medaljes by Olimpiese Spele gewen, waarmee Meksiko die 39ste plek in die alle-tye lys van medaljes beklee. Die medaljes is in ’n verskeidenheid van sportsoorte soos [[ruitersport]], [[duik]], [[swem]], boks, [[polo]] en [[Skermsport|skerm]] gewen.
 
== Bekende Meksikane ==