Archangelsk-oblast: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
paar goed |
Bygewerk |
||
Lyn 27:
[[Lêer:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|regs|120px|border]]
}}
'''Archangelsk-oblast''' ([[Russies]]: Арха́нгельская о́бласть, ''Archangelskaja oblast'') is ’n [[Deelgebiede van Rusland|deelgebied]] van [[Rusland]]. Dit lê in die [[Noordwestelike Federale Distrik]] en die hoofstad is [[Archangelsk]].
Die [[oblast]] sluit die [[argipel]]s [[Franz Josef-land]] en [[Nowaja Zemlja]] in die [[Noordelike Yssee]] in, sowel as die [[Solowjetski-eilande]] in die [[Witsee]]. Dit het ook regsmag oor die [[Nenetsië|Outonome Okroeg Nenets]] (Nenetsië). Met Nenetsië ingesluit, het die oblast ’n oppervlakte van 587 400 km². Die bevolking (insluitende Nenetsië) is 1 227 626 volgens die sensus van 2010.<ref name="sa"/>
Die grootste stad naas Archangelsk is die nabygeleë [[Sewerodwinsk]], die tuiste van die hoofskeepswerf van die Russiese vloot. Van die oudste stede sluit in Cholmogori, Kargopol en Solwitsjegodsk; daar is verskeie [[Russies-Ortodokse Kerk|Russies-Ortodokse]] [[klooster]]s, insluitende die een in die [[wêrelderfenisgebied]] van die Solowetski-eilande.
==Geskiedenis==
Die gebied is al in [[voorgeskiedenis|prehistoriese tye]] bewoon deur Fins-Oegriese volke, en die meeste plekname in die streek is [[Fins-Oegriese tale|Fins-Oegries]]. Dit is daarna deur die [[Republiek van Nowgorod]] gekoloniseer. Teen die [[13de eeu]] het handelaars reeds die Witsee bereik; hulle is daarheen gelok deur die pelshandel. Die Nowgorodiane het die gebied met die riviere langs binnegedring en daarom lê die meeste antieke (sowel as moderne) nedersettings in die valleie van die hoofwaterweë. Die hoofrivier was die [[Dwina|Noord-Dwina]].
Ná die val van Nowgorod in 1478 het die land deel geword van [[Moskowië]]. In 1708, toe [[Pieter die Grote]] goewermente ingestel het, het Archangelsk die setel van een van die sewe goewermente van die [[Russiese Ryk]] geword.
Omdat die gebied so verafgeleë was, het dit die ideale toevlugsoord vir [[monnik]]e geword. Die [[Solowjetski-klooster]] is in 1436 gestig en dit het gou een van die rykste en invloedrykste Russiese kloosters geword. Ná die [[Russies-Ortodokse Kerk#Skeuring|groot skeuring]] in die Russies-Ortodokse Kerk in 1653 het die gebied baie [[Ougelowiges]] gelok wat deur die staat vervolg is. Die meeste sou later na nog meer afgeleë streke soos [[Siberië]] vlug.
In 1703, ná die stigting van [[Sint Petersburg]], het Archangelsk sy belangrikheid as handelshawe verloor, maar in die vroeë [[20ste eeu]] het dit die vertrekpunt geword vir ekspedisies in die omgewing van die Noordpool. In die 1830's het [[Pjotr Pachtoesof]] byvoorbeeld twee keer na Nowaja Zemlja gevaar om dit te ondersoek en ’n [[kaart]] daarvan te teken.
In die [[Russiese Burgeroorlog]] in 1918 en 1919 het Archangelsk een van die aktiefste slagvelde geword. Britse en Amerikaanse troepe het Archangelsk op [[2 Augustus]] [[1918]] beset, die Noordelike Oblast gestig en van daar suid beweeg tot by Sjenkoersk en Werchnjaja Toima. Die [[Geallieerdes van die Eerste Wêreldoorlog|Geallieerdes]] is teruggedryf en op [[20 Februarie]] [[1920]] het die [[Rooi Leër]] Archangelsk herower.
In die 1930's is boere hier, nes in die res van die [[Sowjetunie]], gedwing om kollektiewe plase te vorm. Dit het ook ’n gewilde streek vir [[Goelag]]-kampe geword; die heel eerste kamp is in 1920 op die perseel van die voormalige Solowjetski-klooster gestig. Van die 1950's af is [[kernwapen]]s hier getoets en ’n groot deel van die Nenets-volk het die gebied verlaat.
Archangelsk-oblast is in [[1937]] gestig. Die ekonomiese krisis in Rusland ná die val van die Sowjetunie het die gebied baie swaar getref. Hoewel die aanvraag na timmerhout, die basis van die oblast se [[ekonomie]], steeds hoog is, is die bevolking veral op die platteland besig om skerp af te neem. Baie dorpe is verlaat of op die punt om te verdwyn.
==Geografie==
[[Beeld:Lake_Kenozero.jpg|thumb|links|220px|Die Kenozeromeer.]]
Archangelsk-oblast grens aan die [[Kirof-oblast|Kirof]] en [[Wologda-oblast]], die republieke [[Karelië]] en [[Republiek van Komi|Komi]], en aan die Wit-, Petsjora-, Barents- en Kara-see. [[Kaap Fligely]] in Franz Josef-land (die mees noordelike punt van Rusland, [[Europa]] en [[Eurasië]]) en [[Kaap Zjelanija]] in Nowaja Zemlja (die mees oostelike punt van Europa) lê albei in dié oblast.
Dit lê op die [[Oos-Europese Vlakte]] en bestaan hoofsaaklik uit heuwels met woude. Feitlik die hele oblast lê in die stroomgebied van die Noordelike Yssee; die belangrikste riviere (van wes na oos) is die Onega, Noord-Dwina, Koeloi, Mezen en Petsjora. Die streek in die Onega se stroomgebied bevat van die grootste mere in die oblast, soos Latsja, Kenozero, Oendozero en Kozjozero.
Die Witseekus in die oblast word verdeel in Onegabaai (waar die Onega die grootste sytak is), Dwinabaai (die Noord-Dwina) en Mezenbaai (die Mezen en Koeloi). Die Solowjetski-eilande en ’n paar kleiner eilande is in Onegabaai geleë. Onega- en Dwinabaai word geskei deur die Onega-skiereiland. Mezenbaai word van die hoofdeel van die Witsee geskei deur Morzjowets-eiland.
Feitlik die hele oblast is bedek met [[taiga]]: naaldboomwoude wat veral uit denne-, lorke- en sparbome bestaan. Groot dele in die middel van die taiga het nie bome nie en bestaan uit moerasse. Nenetsië is ’n plat [[toendra]] met verskeie heuwelreekse.<ref name="GSE">{{cite book|title=Архангельская область|url=http://bse.sci-lib.com/article074044.html|publisher=Great Soviet Encyclopedia}}</ref> Die eilande in die Noordelike Yssee is [[berg]]agtig met [[gletser]]s en is permanent met ys bedek. ’n Geneties afsonderlike bevolking van die [[ysbeer]] kom in dié gebied voor.<ref>C. Michael Hogan (2008) [http://globaltwitcher.auderis.se/artspec_information.asp?thingid=36084 ''Polar Bear: Ursus maritimus'', Globaltwitcher.com, red. Nicklas Stromberg]</ref>
==Demografie==
'''Bevolking''': 1 227 626 (2010-sensus);<ref name="sa">{{ru}} Russian Federal State Statistics Service (2011)."Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1" [2010 All-Russian Population Census, vol. 1].Всероссийская перепись населения 2010 года (2010 All-Russia Population Census) (in Russian). Federal State Statistics Service. URL besoek op 29 Junie 2012.</ref> 1 336 539 (2002-sensus);<ref>{ru} Russian Federal State Statistics Service (May 21, 2004)."Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов – районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек" [Population of Russia, Its Federal Districts, Federal Subjects, Districts, Urban Localities, Rural Localities—Administrative Centers, and Rural Localities with Population of Over 3,000] (XLS).Всероссийская перепись населения 2002 года [All-Russia Population Census of 2002] (in Russian). URL besoek op 9 Augustus 2014.</ref> 1 570 256 (1989-sensus).<ref>{{ru}} Demoscope Weekly (1989). "Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений и сёл-райцентров" [All Union Population Census of 1989: Present Population of Union and Autonomous Republics, Autonomous Oblasts and Okrugs, Krais, Oblasts, Districts, Urban Settlements, and Villages Serving as District Administrative Centers]. Всесоюзная перепись населения 1989 года [All-Union Population Census of 1989]. Институт демографии Национального исследовательского университета: Высшая школа экономики [Institute of Demography at the National Research University: Higher School of Economics]. URL besoek op 9 Augustus 2014.
</ref>
'''Etniese samestelling''' (2010):<ref name="sa"/>
*Russe: 95,6%
*Oekraïners: 1,4%
*Nenets: 0,6%
*Belarusse: 0,5%
*Komi: 0,4%
*Tatare: 0,2%
*Ander: 1,3%
==Ekonomie==
[[Beeld:Сушильня на Сосновке.jpg|thumb|Gedroogde vis op die Solowjetski-eilande.]]
Die oblast is een van die nywerheidstreke van Rusland; veral [[vissery]], [[bosbou]] en [[papier]] is belangrik. Die grootste hulpbronne is [[hout]], [[olie]], [[titaan]], [[goud]], [[mangaan]] en [[basalt]]. In 2011 was papiervervaardiging en verwante bedrywe verantwoordelik vir 55% van alle nywerheidsproduksie, voedselproduksie vir 11%, en die verwerking van hout (uitsluitende papiervervaardiging) en meubelvervaardiging vir 12%.<ref>{{ru}} {{cite web|url=http://www.dvinaland.ru/economy/|script-title=ru:Итоги социально-экономического развития Архангельской области (без учета Ненецкого автономного округа) за 1 квартал 2011 года|year=2011|publisher=Администрация Архангельской области|language=Russian|accessdate=1 Julie 2011| archiveurl= http://web.archive.org/web/20110619142314/http://dvinaland.ru/economy/| archivedate= 19 Junie 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref>
Vissery was tradisioneel die hoofinkomste van die dorpe aan die Witseekus. In die Sowjettyd is vissermanne georganiseer in kollektiewe plase en vissery was gesubsidieer. In die 1990's is die subsidies gestaak en het vissery ’n groot krisis beleef.
In die valleie van die hoofriviere is daar [[bees]]te en [[aartappel]]verbouing, wat weens die koue [[klimaat]] nie juis floreer nie. In die Oestjanski-distrik word met [[Byeboerdery|bye geboer]]. Die Mezenperde waarmee in die Mezenriviervallei geteel word, is taamlik klein, maar hulle is geskik vir moeilike werk en is bestand teen koue winters.<ref name="GSE">{{cite book|title=Мезенская лошадь|url=http://bse.sci-lib.com/article075114.html|publisher=Great Soviet Encyclopedia}}</ref>
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
==Eksterne skakels==
*{{ru}} [http://www.dvinaland.ru/ Amptelike webtuiste van Archangelsk-oblast]
{{CommonsKategorie-inlyn|Arkhangelsk Oblast}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Arkhangelsk Oblast|Engelse Wikipedia]]
{{Koördinate|63|30|N|43|00|O|aansig=titel}}
{{Deelgebiede van Rusland}}
| |||