Andrew Murray: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Opruim
Lyn 11:
| Kerkverband = [[Nederduitse Gereformeerde Kerk|Nederduits Gereformeerd]]
| Gemeente = [[NG gemeente Bloemfontein|Bloemfontein]], [[Worcester]], [[NG gemeente Kaapstad|Kaapstad]], [[NG gemeente Wellington|Wellington]]
| Jare aktief = 1849 - 19061849–1906
| Kweekskool = [[Kweekskool]], [[Stellenbosch]]
| Sendingwerk =
}}
 
Ds. '''Andrew Murray''' ([[9 Mei]] [[1828]] op [[Graaff-Reinet]], [[Oos-Kaap]], tot [[18 Januarie]] [[1917]] op [[Wellington, Wes-Kaap]]) was moontlik die voorste godsdienstige skrywer wat [[Suid-Afrika]] tot dusver opgelewer het, 'n predikant en leier in die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk]], 'n opwekkingsprediker en die stigter van talle opvoedkundige instellings.
 
Ds. Murray was 'n seun van ds. [[Andrew Murray sr.]], een van die vroegste [[Skotse predikante in die NG Kerk|Skotse predikante]] wat deur lord [[Charles Somerset]] na Suid-Afrika gebring is om dié goewerneur se verengelsingsbeleid te help invoer en die tekort aan predikant in die NG Kerk aan te vul. Saam met sy oudste broer, [[John Murray|John]], is hy op vroeë leeftyd na [[Skotland]] om in die teologie te studeer. Hy ontvang in 1845 op 17-jarige leeftyd sy graad van die Universiteit van [[Aberdeen, Skotland|Aberdeen]], keer ná verdere studie terug na [[Suid-Afrika]], en word in 1849 die eerste predikant van die [[NG gemeente Bloemfontein]], die sogenaamde Tweetoringkerk. Hy was lank feitlik die enigste predikant van die Hollandse kerke in die [[Vrystaat]], maar bou doeltreffende kerkorganisasie op om die hele Republiek te dek, selfs ook tot in die latere Transvaal.
Lyn 26:
== Afkoms ==
[[Lêer:Murray-gesin.jpg|duimnael|270px|Die Murray-gesin. Al vyf seuns van ds. [[Andrew Murray sr.]] wat volwassenheid bereik het, [[John Murray|John]], Andrew, [[William Murray|William]], [[George Murray|George]] en [[Charles Murray|Charles]], het predikant in die NG Kerk geword. Vier dogters het met 'n predikant getrou en twee het ongetroud gebly. Hulle moeder, gebore Maria Stegmann, was die suster van die Lutherse en later NG predikant ds. [[Georg Stegmann]].]]
[[Lêer:Reinethuis, Graaff-Reinet.jpg|duimnael|links|290px|Ds. [[Andrew Murray sr.]] (1794-18661794–1866) en sy vrou, Maria (1809-18891809–1889), het tot sy dood in Reinethuis, die ou [[pastorie]] op [[Graaff-Reinet]], bly woon. Hulle 16 kinders, onder wie Andrew, is almal tussen 1826 en 1855 in dié huis gebore.]]
Andrew Murray was die tweede seun en tweede kind van die 16 kinders van ds. [[Andrew Murray sr.]], predikant van die [[NG gemeente Graaff-Reinet]] van 1822 tot 1866, en sy eggenote, Maria Susanna Magdalena Stegmann. Hy is gebore in die geskiedkundige [[pastorie]] (tans as die museum Reinethuis bekend) en was 20 maande jonger as sy broer [[John Murray]], die latere hoogleraar in die teologie aan die [[Kweekskool]] op [[Stellenbosch]]. Nog drie van hul broers het predikant geword: [[William Murray|William]], [[Charles Murray|Charles]] en [[George Murray|George]], terwyl vier van hul susters met 'n predikant getrou het: Maria met ds. [[J.H. Neethling]], Jemima (1836 - 19041836–1904) met ds. [[Andreas Adriaan Louw|Andries Adriaan Louw]], Isabella (1839 - 19291839–1929) met ds. [[Jan Hendrik Hofmeyr (predikant)|J.H. Hofmeyr]] en Elizabeth (1855 - 19171855–1917) met ds. H.L. Neethling. Elkeen van dié swaers van die Murray-broers het manne van betekenis in die NG Kerk geword.<ref> De Kock, W.J. 1968. ''[[Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek]], deel I''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk. </ref>
 
Andrew en sy broer John was van die begin af goeie maats, meer deur aanvulling as deur ooreenstemming; John was meer soos sy vader, ingetoë en terughoudend in woord en daad, en Andrew meer die opgeruimde, wat die bedrywige gees van sy moeder vertoon het. Albei was van huis uit godsdienstig.
 
== Oorsese opleiding ==
Dit was spoedig duidelik dat twee sulke begaafde seuns nie hul opvoeding in die [[Kaapkolonie]] sou kon geniet nie en ná heelwat wik en weeg, is hulle in Julie 1838, toe Andrew net 10 jaar oud was, gestuur van [[Port Elizabeth]], die naaste hawe aan hul geboortedorp, na [[Aberdeen, Skotland|Aberdeen]], Skotland. Hulle het tuisgegaan by hul oom John Murray, die ouer broer van hul vader en leraar van die evangeliese seksie van die Presbiteriaanse staatskerk.
 
Tydens hul verblyf in Aberdeen het die Vrye Kerk van Skotland in 1843 ontstaan toe ruim ’n derde van die Skotse staatskerk afgeskei het. Thomas Chalmers, R.M. McCheyne en veral die opwekkingsprediker W.C. Burns (wat in 1847 sendeling in [[China]] geword het), het 'n leidende aandeel aan die afskeiding gehad, en Burns in besonder wat ’n tydjie saam met hulle gehuisves is, het ’n groot invloed op die jong seuns uitgeoefen.
 
Eers aan die plaaslike Grammar School en daarna aan die Marischal College het die broers vlytig studeer en veral baie aandag aan Latyn gegee, aangesien albei reeds besluit het om hul lewe aan die evangeliebediening te wy. Ná sewe jaar van getroue studie het hulle saam die M.A.-graad behaal en in Junie 1845 vertrek na [[Utrecht]], [[Nederland]], met die oog op bestudering van die [[Nederlands|Hollandse]] taal sowel as teologiese studie. Hul vader, puriteins van lewenspraktyk soos hy was, en van teologiese standpunt streng konserwatief, het dit nodig geag om sy twee seuns te waarsku, nie net teen die gebruik van jenewer en tabak nie, maar ook teen die vrysinnige teologiese denkbeelde wat destyds aan Nederlandse universiteite algemeen was. Hy het hulle aangeraai om hul vriende liewer op tee en koffie te onthaal en by alle ander boeke wat aanbeveel word, seker te wees dat hulle die studie van die [[Bybel|Heilige Skrif]] nie verwaarloos nie. Eerw. [[Andries Dreyer]] skryf die jong Andrew het in Utrecht "terstond gewild geword, 'n ruim vriendekring gehad en met buitengewone erns studeer".<ref>{{nl}} [[Andries Dreyer|Dreyer, eerw. A.]] 1924. ''Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 19241824–1924''. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.</ref>
 
Eers aan die plaaslike Grammar School en daarna aan die Marischal College het die broers vlytig studeer en veral baie aandag aan Latyn gegee, aangesien albei reeds besluit het om hul lewe aan die evangeliebediening te wy. Ná sewe jaar van getroue studie het hulle saam die M.A.-graad behaal en in Junie 1845 vertrek na [[Utrecht]], [[Nederland]], met die oog op bestudering van die [[Nederlands|Hollandse]] taal sowel as teologiese studie. Hul vader, puriteins van lewenspraktyk soos hy was, en van teologiese standpunt streng konserwatief, het dit nodig geag om sy twee seuns te waarsku, nie net teen die gebruik van jenewer en tabak nie, maar ook teen die vrysinnige teologiese denkbeelde wat destyds aan Nederlandse universiteite algemeen was. Hy het hulle aangeraai om hul vriende liewer op tee en koffie te onthaal en by alle ander boeke wat aanbeveel word, seker te wees dat hulle die studie van die [[Bybel|Heilige Skrif]] nie verwaarloos nie. Eerw. [[Andries Dreyer]] skryf die jong Andrew het in Utrecht "terstond gewild geword, 'n ruim vriendekring gehad en met buitengewone erns studeer".<ref>{{nl}} [[Andries Dreyer|Dreyer, eerw. A.]] 1924. ''Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924''. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.</ref>
Omdat [[Engels]], wat destyds die broers se huistaal was, nie algemeen in hul kring verstaan is nie, is gesprekke aanvanklik in [[Latyn]] gevoer, hoewel hulle gou genoeg Nederlands vlot leer gebruik het. In 'n brief het Andrew op [[14 November]] [[1845]] aan sy vader geskryf: “Ek is gelei om myself geheel op Christus te werp.” Van hierdie tydstip dagteken sy skerper belynde persoonlike belewing, wat in al sy toekomstige boodskappe ingedra sou word.
 
Dit was 'n tyd van geestelike doodsheid in Nederland en die broers het aansluiting gevind by die kring Sechor Dabar (“Gedenk die Woord”), wat onder die invloed van die Reveil in 1843 gestig is. Grootliks deur hul invloed is die sendingkring Eltheto (laat [U koninkryk] kom), en as uitbreiding hiervan 'n maandelikse tydskrif in die lewe geroep, wat hoofsaaklik uittreksels oor die werk van God in die hele wêreld sou bevat.
 
Met die lesings in Nederland was Andrew so teleurgesteld dat hy sy vader ernstig gevra het of hy nie onder die vrome Tholuck in [[Halle]], [[Duitsland]], kon gaan studeer nie. Sy vader het egter die groot geestelike nood in Suid-Afrika beklemtoon; al kon hy nie in 'n gemeente staan voor hy 22 jaar oud was nie, kon hy desnoods vroeër oorkant die Oranjerivier onder verwaarloosde lidmate gaan begin. So het dit gebeur dat die broers op Andrew se 20ste verjaardag, in 1848, toegelaat is deur die [[Den Haag|Haagse]] kommissie tot die evangeliebediening en hulle ná 'n aandoenlike afskeid van hul “eigene studentenkring” teruggekeer het na hul vaderland.
 
== Terug in Suid-Afrika ==
By hul aankoms het die goewerneur, sir [[Harry Smith]], John Murray geplaas as predikant van die [[NG gemeente Burgersdorp]], terwyl Andrew opdrag gekry het om buite die [[Kaapkolonie]] na [[Bloemfontein]] te gaan. Hierdeur is die beswaar dat hy nie van die vereiste ouderdom was nie, te bowe gekom.
 
Ná elf jaar in die buiteland het die broers die eerste Sondag op hul tuisdorp hul vader se kansel gevul. Die voormiddag was dit die ouer broer met sy helder denkkrag; die aand die jonger broer met sy erns en hartstog wat die stoutste verwagtings van die gemeente op Graaff-Reinet oortref, volgens prof. [[G.B.A. Gerdener]].
 
== Bevestig in Bloemfontein ==
[[Lêer:NG kerk Bloemfontein ou kerk.jpg|duimnael|250px|Die eerste NG kerkgebou op [[NG gemeente Bloemfontein|Bloemfontein]], ingewy omstreeks 1850, kort ná ds. Murray se bevestiging, en gesloop in 1878 om plek te maak vir die Tweetoringkerk.]]
Op [[6 Mei]] [[1849]], drie dae voor sy mondigwording, is prop. Andrew Murray op [[NG gemeente Bloemfontein|Bloemfontein]] deur sy vader bevestig, die eerste gevestigde leraar benoorde die [[Oranjerivier|Oranje]], wat as konsulent van [[NG gemeente Winburg|Winburg]], [[NG gemeente Smithfield|Smithfield]] en [[NG gemeente Fauresmith|Fauresmith]] feitlik vir die hele gebied tussen die Vaal en Oranje verantwoordelik was. Daarbenewens het die verwaarloosde toestand van die uitgeweke kerklede hom van die begin af ook die oog op [[Transvaal]] laat vestig. Veral die uitgestrekte aard van sy arbeidsveld en die gebrekkige geriewe op die lang reise te perd of met die ossewa, het in die beginjare die ywerige jong leraar uitgeput en sy jare op Bloemfontein buitengewoon veeleisend gemaak. Sy eie gebied was 50 000 vierkante myl groot met 12 000 siele, terwyl oorkant die Vaalrivier 7 000 emigrante herderloos rondgetrek het en net deur ds. Murray op besoekreise in sy vakansietye bearbei kon word.
 
’n Meer veelbewoë dekade as dié wat ds. Murray van 1850 tot 1860 in Transgariep moes deurmaak, is nouliks te bedink. Sowel die [[Nederduitsch Hervormde Kerk]] (1853) as die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] (1859) het in daardie jare in Transvaal ontstaan. By albei is ds. Murray persoonlik betrek en die ontstaan van albei het hom diep geraak en bedroef. Sonder sy eie toedoen was sy vierde besoekreis in 1852 dan ook die laaste na die kerklik en politiek vertroebelde Transvaal.
 
Behalwe kerklike verdeeldheid en algemene geestelike veragtering in die Oorvaalse gebied, was daar ook die sektariese verskynsel van die Jerusalemgangers, wat gemeen het dat hulle die Kanaän van hul bestemming oor land kon bereik en wat in ds. Murray, as aangestelde van die Britse goewerneur, sir [[Harry Smith]], geen ander as die handlanger van die vyand gesien het nie. In sy verslag oor sy ontmoeting met hierdie mense, het ds. Murray geskryf dit het hom leed gedoen om hulle in “ingebeelde veiligheid en heiligheid die weg na die verderf te sien bewandel, omdat hulle letterlik hul saligheid soek in hul teenstand teen die Antichris”.
Lyn 62:
[[Lêer:Ou Kweekskool Stellenbosch.jpg|duimnael|regs|270px|Die [[Kweekskool]] op [[Stellenbosch]] is in 1859 in die voormalige Drosdy gestig, net twee jaar nadat ds. Murray tydens die Kaapse Sinode van 1857 vuriglik vir die stigting daarvan gepleit het. Die gebou het 'n barokgewel van 1767 gehad totdat dit in 1868 'n verdiepinggebou geword het volgens planne opgestel deur [[Carl Otto Hager]]. Die platdak van daardie jaar het later plek gemaak vir 'n staandak, soos op dié foto gesien kan word.]]
[[Beeld:Ds Andrew Murray Elliott-versameling.jpg|220px|links|duimnael|Ds. Murray.]]
Ook op staatkundige gebied was daar weerskante van die Vaal vloeibaarheid en beroering en word die jong leraar se raad telkens ingeroep. In Transvaal was daar tussen A.W.J. Pretorius en [[Andries Hendrik Potgieter]] meningsverskil oor die land se verhouding tot Brittanje en het die twee partye ál sterker rondom die leiers begin groei. Met albei leiers was ds. Murray goed bevriend en albei het hom genooi om hulle en hul volgelinge te besoek en te bedien.
 
In die vroeë 1850’s kom sake tot 'n punt toe 'n aantal ingesetenes van die Oranjerivier-Soewereiniteit Pretorius, wat sedert die [[Slag van Boomplaats]] in 1848 deur die Britse owerheid voëlvry verklaar is, uit die Transvaal nooi, om orde en vrede in hul land te kom herstel. Die uitnodiging het dus feitlik met rebellie gelykgestaan. Ook die opstandigheid van inboorlingstamme en veral die verhouding van die Basoeto onder Mosjwesjwe teenoor die Britse gesag, sou die vrede ernstig bedreig as Pretorius aan die uitnodiging gehoor gegee het.
 
Onder hierdie omstandighede het ds. Murray dit sy plig geag om na Transvaal te reis om Pretorius te beweeg om af te sien van sy plan. Daarin het hy geslaag en in Januarie 1852 is nog ’n keerpunt bereik met die sameroeping van 'n konvensie deur die Britse owerheid. Op dié geskiedkundige samekoms van die Britse afgesante met Pretorius en sy elf medeafgevaardigdes uit [[Transvaal]], wat op [[17 Januarie]] [[1852]] uitgeloop het op die ondertekening van die [[Sandrivierkonvensie]] en die erkenning van die onafhanklikheid van Transvaal, was ds. Murray teenwoordig. Hy het as tolk opgetree en kon ook, volgens sy eie getuienis tydens die onderhandelinge, verskillende punte van misverstand uit die weg ruim. Nadat die Britse gesag aan die Oranjerivier-Soewereiniteit onttrek is en die gebied in Februarie 1854 die Republiek Oranje-Vrystaat geword het, het ds. Murray na Brittanje (1854 tot ‘55) gereis met dr. A.J. Frazer in 'n vergeefse poging om die handhawing van die Britse gesag te bepleit. Oor hierdie optrede het ds. Murray. by meer as een onder verdenking gekom.
 
Op die hoofdorp van Trans-Oranje was destyds maar omtrent veertig huise en net twee Afrikaanse gesinne; die res was Engelssprekendes vir wie ds. Murray ook af en toe 'n diens gehou het. Gevolglik moes die jong dominee meermale lang reise afle, een keer oor die agthonderd myl in ses weke en soms vier keer op 'n Sondag die Nagmaal bedien. Dit het oorvermoeienis tot gevolg het, en daarby 'n keelaandoening.
 
In 1857 het die ouers met hul oudste dogtertjie na die sinodesitting in [[Kaapstad]] gereis waar ds. Murray die onverwylde stigting van ’n [[Kweekskool|teologiese kweekskool]] vuriglik bepleit en met [[Johannes Neethling|J.H. Neethling]], [[Nicolaas Hofmeyr|N.J. Hofmeyr]] en [[P.K. Albertyn]] as eerste buitelandse sendingkommissie van die NG Kerk aangestel is.
Die volgende jaar het sy eerste geskrif verskyn, Jezus, de Kindervriend (Kaapstad, 1858), die voorloper van die ongeveer 250 publikasies wat in die volgende 60 jaar van sy hand sou verskyn. Die volgende jaar is in Bloemfontein die [[Grey-kollege]] formeel geopen, waarvan ds. Murray tydelik as rektor opgetree en met sy eggenote die koshuis vir seuns behartig het.
 
Lyn 83:
Gedurende sy bediening op Worcester is die 34-jarige ds. Murray as moderator van die belangrike sinode van 1862 gekies. Die liberale rigting en die verdeling tussen die regsinnige en vrysinnige (“moderne”) partye wat hom in Holland kenbaar gemaak het, het hom in hierdie sinode van die begin af laat merk, en ds. [[J.J. Kotzé]], predikant van die [[NG gemeente Darling]], was die hoof-woordvoerder van die liberale. Die ouderling H. Loedolff van Malmesbury, het in die sitting van 1862 voorgestel dat die afgevaardigdes van benoorde die Oranjerivier uit die Sinode geweer word omdat die Kaapse ordonnansie, no. 7 van 1843, opgestel en uitgevaardig is om die regte en pligte te omskryf van ’n kerk wat uitsluitend binne die perke van die Kaapkolonie geleë was. Hierdie voorstel is verwerp, maar die Kaapse hooggeregshof het Loedolff en H.H. Smuts op [[26 November]] [[1862]] gelyk en daardeur is die stemmetal van die liberale in die Sinode bevoordeel, aangesien die predikante buite die Kaapkolonie as ’n reël tot die regsinnige faksie behoort het.
 
In dieselfde sitting van 1862 en ’n verdaagde sitting van die sinode in Oktober 1863 het dit tot ’n breuk gekom tussen die regsinnige (ortodokse) en “moderne” party. Die sinode het ds. [[J.J. Kotzé]] op [[21 Oktober]] [[1863]] geskors omdat hy geweier het om te preek oor vraag 60 van die Heidelbergse Kategismus, aangesien hy en sy geesverwante die vertolking van die sinode oor die uitdrukking daarin “steeds tot alle boosheid geneig”, met betrekking tot die gelowige nie kon aanvaar nie. Toe hy daaroor ’n kategismuspreek moes lewer (aldus Kotzé), het hy verklaar dat die Kategismus hier dwaal, en presies so het sy leermeester, prof. J.H. Scholten, en sy geesverwante in [[Nederland]] betuig.
 
Ds. Kotzé het die geskil by die hooggeregshof aanhangig gemaak. Die saak van die predikant van Darling teen ds. Murray in sy hoedanigheid van moderator het van [[23 Augustus]] [[1864]] in Kaapstad gedien. Omdat die advokaat vir die verdediging, F.S. Watermeyer, kort voor die aanvang van die saak deur ’n dodelike siekte aangetas is, het ds. Murray self die kerk se verdediging onderneem. Ná ’n pleidooi van vier en ’n half uur is hy deur regter sir [[Sydney Bell]] gekomplimenteer met die opmerking dat weinig advokate dit so goed sou kon gedoen het. In hierdie geding sowel as by die appel by die Britse geheime raad, waarin ds. Murray in 1866 in [[Londen]] ook namens die kerk opgetree het, is die kerk in die ongelyk gestel en genoodsaak om hom á agt jaar van stryd neer te lê by ’n uitspraak oor ’n gevaar wat “homself tog binne enkele jare self sou verteer”, volgens prof. [[G.B.A. Gerdener]].
Lyn 89:
== Predikant van Kaapstad ==
[[Lêer:Groote Kerk 2009.jpg|duimnael|260px|Ds. Murray was van 1864 tot 1871 predikant van die [[NG gemeente Kaapstad]], maar was blykbaar nie juis geheg aan dié werkkring nie.]]
By sy terugkeer uit die buiteland in Maart 1867 het ds. Murray hom in die stryd teen die liberale standpunt gewerp, soos onder andere deur ds. D.P. Faure, die stigter van die Unitariërkerk, in sy boek ''De moderne theologie'' uiteengesit het. In hierdie verband het hy 13 preke gelewer wat daarna onder die titel ''Het moderne ongeloof: dertien leerredene'' (Kaapstad, 1868) verskyn het.
 
Ds. Murray was die heel eerste predikant wat deur die kerkraad van die [[NG gemeente Kaapstad|Kaapse moedergemeente]] beroep is. Tot in 1843 het die regering predikante aangestel en omdat die gemeente se oudste leraar, ds. [[Johannes Spijker]], eers in 1864 uitgetree het, was dit eers in 1864 vir die kerkraad nodig om 'n leraar te beroep. Op Dinsdagoggend [[5 Julie]] [[1864]] het drr. [[Abraham Faure|Faure]], wat van 1822 tot 1867 medeleraar was, en Stephanus Heyns saam met 13 dienende en 40 rustende kerkraadslede vergader om 'n plig te vervul "die nog nooit in deze stad was verrigt".<ref> {{af}} [[Henry Charles Hopkins|Hopkins, ds. H.C.]] 1965. ''Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad 1665 - 19651665–1965''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.</ref>. Net een dienende en sewe rustende broeders was nie daar nie en meer as 30 kandidate is benoem. By die finale stemming het ds. Andrew Murray met 43 stemme teen nege die paal gehaal teen ds. [[Abraham Isaac Steytler|A.I. Steytler]] van die [[NG gemeente Uitenhage]]. Ds. Steytler is wel in 1881 beroep en het 34 jaar in die gemeente gedien.)
 
Volgens ds. [[Henry Charles Hopkins|H.C. Hopkins]] kon ds. Murray die beroep nie ligtelik van die hand wys nie omdat "hy in Kaapstad as die stormsentrum van die destyds woedende konflik met die Liberalisme, die kerk op kragtiger wyse kon dien". In die stad was ds. Murray dan ook onmiddellik ná sy bevestiging op [[11 November]] [[1864]] in 'n verskeie vermoeiende pligte gewikkel. Dr. Faure was al byna 70 jaar oud en nie meer in staat tot al die take van vroeë nie. Dr. Heyns het tot die ou skool van deftige predikante behoort wat hul ampspligte getrou uitgevoer het, maar nie die daadkrag vir die offensief in 'n stadsgemeente besit het nie. In 1867 het ds. Murray wel 'n geesgenoot gekry in sy neef ds. [[Georg Stegmann jr.]], volgens ds. Hopkins "een van die kragtigste evangeliedienaars van daardie tyd en 'n leier op die gebied van die opvoeding".
 
Hier in sy derde gemeente het ds. Murray hom die lot van die minderbevoorregtes en die heil van die jong mense besonder aangetrek het. In 1865 is onder sy leiding in Kaapstad die Young Men's Christian Association ([[YMCA]]) opgerig.
Lyn 100:
[[Lêer:NG kerk Wellington 2012.jpg|duimnael|230px|Wellington se NG moederkerk met die standbeeld van ds. Murray daarvoor. Die twee vleuels is in 1861 aangebou, die galerye is in 1874, twee jaar ná ds. Murray se koms, aangebring, en die toring in 1891 aangebou. Eers in 1928, sowat 11 jaar ná sy dood, is die dak hoër gemaak en het die kerk sy huidige vorm gekry.]]
 
Ds. Murray was nooit baie geheg aan Kaapstad nie en op [[21 September]] [[1871]] is hy bevestig in die [[NG gemeente Wellington]], sy vierde gemeente, waar hy tot sy aftrede in 1906 sy grootste lewenswerk sou verrig. Kort ná sy aankoms op Wellington het ds. Murray die lewensgeskiedenis gelees van Mary Lyon van die Dames-seminarie in Mount Holyoke, [[Massachusetts]], [[Verenigde State van Amerika|VSA]]. Dit het op hom 'n blywende indruk gemaak, veral omdat sy, volgens sy siening, blykbaar wonderbaarlik daarin geslaag het om by haar leerlinge 'n versoening teweeg te bring tussen die strewe na die hoogste verstandelike ontwikkeling en die opregste godsvrug.
 
In 'n reeks artikels in ''[[Kerkbode|De Kerkbode]]'' het hy in 1873 geskryf oor die behoefte aan onderwysers en sendelinge, en het in Junie 1873 sy gemeente byeengeroep om aan hulle 'n memorandum oor die saak voor te lê. Dit het die oprigting van die Hugenote-seminarie (die voorloper van die [[Hugenote-kollege]]) op Wellington tot gevolg gehad wat op [[19 Januarie]] [[1874]] formeel geopen is, en waarvoor ds. Murray die diens van twee Amerikaanse dames, mes. [[Abbie Park Ferguson]] en [[Anna Bliss]] uit Mount Holyoke verkry het.
Lyn 106:
== Sy bydrae tot die onderwys ==
[[Lêer:Hugenote-kollege.jpg|duimnael|links|280px|Die [[Hugenote-kollege]] is die opvolger van drie opvoedkundige instellings op [[Wellington]], waarvan die Hugenote-seminarie, opgerig in 1874, die geesteskind van ds. Murray was. Dit het aanleiding gegee tot die stigting van talle soortgelyke instellings oral in Suid-Afrika.]]
Die saak van die onderwys het ds. Murray so diep aangegryp dat hy meermale maande lank uit sy gemeente op kollektereise gegaan het. Op die eerste reis is £2 300 byeengebring en is hy bo-op die [[Bainskloofpas]] geesdriftig deur sy gemeente terugverwelkom. In 1877 het hy 'n oorsese reis onderneem om die eerste vergadering van die Presbiteriaanse Alliansie in [[Edinburg]], [[Skotland]], by te woon en het hy daarin geslaan om J.R. Whitton te vind as hoof van die [[Normaal School, Kaapstad|onderwyskollege of normaalkollege]] wat pas in Kaapstad opgerig is. Die besluit van die NG Kerk tot die oprigting van sowel die normaalkollege as die Goede Hoop-seminarie vir meisies (wat vandag nog bestaan as die Good Hope Seminary for Girls) in Kaapstad was grotendeels aan sy bemoeiing te danke. Weldra het na aanleiding van die eerste seminaries nog meer elders in die [[Kaapkolonie]] ontstaan, in [[Bloemfontein]], op [[Bethlehem]], op [[Greytown]] en selfs een in [[Pretoria]], opgerig deur ds. H.S. Bosman, wat sterk deur ds. Murray se gedagtes oor die onderwys beïnvloed is.
 
Selfs reeds as student in Utrecht het ds. Murray in sendingwerk belanggestel. Volgens sy interpretasie van die [[Bybel]] is dit die plig van elke Christen om sendingwerk aan te help deur gebed, wat dit dus vir die Heilige Gees moontlik sal maak om ook op ander mense neer te daal.<ref> {{en}} Murray, A.H. in Potgieter, D.J. (ed.) 1972. ''[[Standard Encyclopaedia of Southern Africa]]''. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou)</ref>. Daarom het Murray verkondig dat die sending die Kerk se hooftaak is. In 1857 het die Kaapse Kerk besluit om 'n aanvang te maak met buitelandse sending en Murray het hom tot sy dood hiermee bemoei. Die snelle uitbreiding van die land het aanleiding gegee tot 'n tekort aan evangeliedienaars, hoewel ds. Murray op sy uitgebreide reise agtergekom het daar was baie jong mense wat bereid was om hul toe te wy aan sendingwerk. Die groot gemeentes van sy Kerk en die lang afstande om kerk en skool te bereik, het volgens prof. [[G.B.A. Gerdener]] swaar op ds. Murray se hart gerus; dit het die opening in Oktober 1877 van die [[Sendinginstituut]] op Wellington tot gevolg gehad waar sendelinge, godsdiensonderwysers en oefenaars opgelei kon word.
 
'n Presbiteriaanse predikant uit Amerika, ds. George Ferguson (1829 - 18961829–1896) het die eerste hoof daarvan geword en eerw. J.C. Pauw van die plaaslike sendinggemeente het hom deeltyds bygestaan. Hierdie inrigting het ds. Murray, wat aan die begin 'n deel van sy persoonlike inkomste afgestaan om die instelling se lopende uitgawes te dek, met sy gewillige gemeente jare lank op hul eie skouers gedra tot dit in 1903 sinodale verband verkry het. In 1962 is dit na Stellenbosch oorgedra nadat dit tot 1959 reeds 563 sendelinge opgelei het. Twee van ds. Murray se werke oor die sending is ''De sleutel van het vraagstuk der Zending'' (1901) en ''The kingdom of God in South Africa'' (1906).
 
== Sy besigste tyd op Wellington ==
Lyn 116:
Destyds was hy in die fleur van sy lewe. Sy helder insig en begripsvermoë sowel as sy verbasende ondernemingsgees het hom bygestaan om aan te durf waar mense met minder begaafdheid sou geswig het, volgens prof. Gerdener. “Deur alles loop by hom die goue draad van die gebed. Met Luther glo hy dat niks wat verkeerd is en wat reg moet kom, nie deur die gebed reggemaak of verdra kan word nie.”
 
Ds. Murray het veral van die seuns en dogters van sy eie volk hoë verwagtings gekoester as sendelinge en onderwysers, en die gedagte uitgespreek dat hulle miskien beter die verhouding tussen wit en swart sou verstaan en bewaar as vreemdelinge. Toe daar in dié tyd gekla is dat ds. Murray deur sy ywer op Wellington die [[Normaal School, Kaapstad|normaalkollege]] wat pas opgerig is, in die wiele kon ry, was sy antwoord dat daar in die land meer werk te doen is as wat 'n mens sou dink. Daarom het hy gevra dat daar nie wantroue sou wees nie, maar onderlinge aanmoediging om mekaar die hande te sterk.
 
Die bedrywigste tydperk van sy vol belaaide loopbaan tydens sy bediening op Wellington, was die jare 1879 tot ’91. In hierdie tyd het hy nie minder nie as sewe evangelisasiereise in alle dele van die land onderneem, van net enkele weke tot maande lank. Vir spesiale dienste wat hy op sy reise gehou het, het hy alles tot in die kleinste besonderhede noukeurig gereël of laat reël, selfs die roete, afstande, rusplekke, getal en duur van die samekomste. Maar veral het hy toegesien dat daar uiters deeglike geestelike en sielkundige voorbereiding sou geskied. Meestal het hy pakkette van sy jongste boeke, gewoonlik in twintigtalle, vir voorbereiding laat vooruitgaan. In 1895 het ds. Murray die vierde van sy vyf besoeke aan die buiteland onderneem, 'n evangelisasietoer in [[Engeland]], Amerika, [[Nederland]] en [[Skotland]]. Hy het tydens sy reis as hoofspreker opgetree in [[Keswick]], Engeland, en [[Northfield]] en die V.S.A. (van die toesprake van dié toer is in 1896 uitgegee as ''Volkomene zaligheid. Toespraken in Europa en Amerika'').
 
Op Wellington, waar hy die grootste gedeelte van sy 57-jarige bediening gestaan het, het hy afgetree op [[20 Februarie]] [[1906]]. Hy het bly woon in sy pastorie, Clairvaux (later die eiendom van die [[Hugenote-kollege]]), en elf jaar later gesterf in sy 89ste jaar en is voor die moederkerk ter ruste gelê.
Lyn 124:
== Ds. Murray se bydrae ==
[[Lêer:Normaal School Kaapstad 1910.jpg|300px|duimnael|Studente en dosente van die [[Normaal School, Kaapstad]], in 1910. Dié onderwyskollege is in 1878 deur ds. Murray toedoen gestig.]]
Tydens ds. Murray se ryk en geseënde loopbaan was hy stigter van organisasies, geestelike leidsman, opwekkingsprediker, kerklike staatsman en skepper van 'n omvangryke letterkundige nalatenskap. Benewens die onderwysinrigtings, wat veral in Kaapstad en op Wellington deur sy toedoen tot stand gekom het, en die talle konferensies en konvensies wat hy deurentyd bygewoon het, was ds. Murray die stigter of siel van 'n aantal organisasies.
 
=== Stigter van organisasies ===
[[Lêer:Standbeeld Andrew Murray Kaapstad.jpg|duimnael|180px|links|Die standbeeldjie van ds. Murray deur [[Anton van Wouw]] voor die [[NG gemeente Kaapstad|Groote Kerk]] is in 1929 onthul.]]
; Bybel-en-Bidvereniging
In 1880 het ds. [[Andrew Murray]] die Bybel-en-Bidvereniging (oorspronklik Bijbel- en Bid-Vereniging, BBV) gestig het om NG lidmate aan te moedig om gereël die Bybel te lees. Jaarliks het dié vereniging het 'n almanakie uitgegee met stukkies vir elke oggend en aand waardeur lede aangespoor is om die Bybel mettertyd van voor tot agter deur te lees. Lede van die BBV moes terselfdertyd vir mekaar bid. Elkeen kon ’n bydrae van een sjieling per jaar lewe en binne net ’n jaar was daar 900 lede; tien jaar later was daar reeds sowat 8 000 lede en verteenwoordigers in meer as honderd van die NG Kerk se indertydse nagenoeg 170 gemeentes. Nog tien jaar later, in 1900, was daar 18 000 lede, met verteenwoordigers in meer as 170 gemeentes. Danksy die toename in die ledetal, kon die BBV, buiten die almanak en traktaatjies, ook jaarliks ’n leersame, stigtelike boek en selfs ’n aantreklike muurteks aan sy lede besorg. Dié geraamde muurtekste met hulle mooi versierings het in later jare gesogte versamelstukke geword. Boeke wat die BBV in die beginjare versprei het, was grotendeels vertalings of verwerkings van Engelse of Nederlandse boeke, maar dit het ook werke oor binnelandse en buitelandse sending ingesluit en leeslus by lidmate op veral die [[Kaapland]]se platteland aangewakker. Ds. Murray het die sekretarisskap in 1885 aan ds. J.T.T. Marquard oorgedra, onder wie se sorg die ledetal aangegroei het tot 20&nbsp;000. In die dagboek ''[[Uit die beek]]'', wat meer as 40 jaar onder sy redaksie in 'n vroeëre gedaante uitgegee is, gaan hierdie vereniging as ’t ware vandag nog voort.<ref> {{af}} Joubert, Gideon in ''Van alle kante'', ''[[Die Burger]]'', [[24 November]] [[1981]].</ref>
 
; Predikante-sendingvereniging
Op [[11 November]] [[1886]] is op [[Cradock ]]die Predikante-sendingvereniging gestig. Lede daarvan het hulle verbind om £5 tot £20 jaarliks te gee en deur 52 predikante is die som van £300 gewaarborg sodat ds. [[Andrew Charles Murray]], ’n seun van ds. Murray se broer ds. [[Charles Murray]], in 1888 as baanbreker-sendeling na [[Njassaland]] ([[Malawi]]) kon gestuur word op 'n tydstip toe die kerk nog nie gereed was om so iets te onderneem nie. In 1903 kon die algemene sen-dingkommissie van die NG Kerk, wat deur die Kaapse Sinode gestig is, hierdie geseënde organisasie oorneem waarvan ds. Murray lewenslank die voorsitter was.
 
; South African General Mission
Lyn 141:
 
; Mannesendingbond
Toe die Kaapse algemene sendingkommissie in 1908 voor 'n ernstige geldelike tekort te staan kom, is Pinkstersondag ([[7 Junie]]) as dag van gebed uitgeroep. Op Wellington het ds. Murray (toe reeds afgetree) oor die woorde “Sê vir die kinders van Israel dat hulle moet wegtrek” (Eksodus 14:15), en dié wat dit gehoor het, kon dit nooit vergeet nie, volgens prof. Gerdener. Drie dae daarna het die kerkraad besluit om 'n konferensie oor die aangeleentheid in Augustus saam te roep, waartydens die [[Mannesendingbond]] gestig is. Tydens die vergadering is £700 beloof en ná 'n reeks sendingkonferensies was £10 000 bymekaar. Ook hier was ds. Murray die siel van die beweging en die enigste wat al die konferensies bygewoon het.
 
; Die Gebedsunie
In 1904 is die Gebedsunie deur ds. Murray gestig, waarby Christene kon aansluit wat hulle verbind het om minstens 'n kwartier daagliks aan voorbidding vir ander te wy, asook vir die vooruitgang van die saak van die Here in alle dele van die Wêreld. Ná sy heengaan het die unie die naam Andrew Murray-gebedsunie gekry in die hoop dat dit 'n blywende nagedagtenis sou wees van sy invloed as man van gebed, en sy ernstige pleidooi vir die plek en die krag van die gebed in die raadsplan van God. Hierdie Unie het in later jare die Bond van Herlewing en die beweging Oorvloedige Lewe in hom opgeneem.
 
=== Geestelike leidsman ===
[[Lêer:Dr Andrew Murray 65.jpg|duimnael|190px|Ds. Murray op 65-jarige leeftyd in 1893, die jaar toe hy 'n permanente rugbesering opgedoen het in 'n karongeluk as gevolg waarvan hy ál krommer begin loop het en later op 'n hoë bankie in die kerk moes sit en preek.]]
Naas stigter van organisasies en bewegings, was ds. Murray ook geestelike leidsman. Volgens prof. Gerdener kon “diegene wat hom in sy later jare geken het, ... moeilik dink dat hy, wat dit so ver gebring het, ook eens 'n felle geloofstryd deurgemaak het. Tog was dit die geval, en nooit het sy leer aangaande die heiligmaking sondelose volmaaktheid of sondeloosheid beteken of stryd uitgesluit nie.” Hy het as jong predikant uit Bloemfontein aan sy vader geskryf dat hy besef hoe treurig sy lewe is. In 1895 het hy in Keswick verklaar: “Sommige van u weet hoe ek by u aangedring het op die twee stadiums van die Christelike lewe en op die stap van die een na die ander. Ek het die eerste tien jaar van my evangeliebediening blykbaar op die laere peil deurgebring ... Met al my teologie het ek nooit geleer dat gehoorsaamheid moontlik was nie ... Ek het in die stellige versekering verkeer dat God my deur die bloed van Christus geregverdig het en tog het ek geen krag tot diens gehad nie ... Ofskoon almal rondom my my vir een van die ernstigste manne gehou het, was my lewe een van die diepste ontevredenheid. Ek het geworstel en gebid so goed ek kon.”
 
Ses maande nadat hy op Worcester gekom het, het hy getuig van 'n genadige uitstorting van die Heilige Gees in verband met sy prediking. Later het hy in Kaapstad getuig: “Ek het nog voort geworstel.” In Keswick het hy voorts gesê: “As ek nou gevra word: ‘Is u dan tevrede met wat u be-reik het? Het u alles waarna u verlang?’ moet ek antwoord: Verre daarvandaan! Ek is tans met Jesus versadig, maar daar is ook die besef dat die openbaring van die oorvloedige rykdom van Sy genade oneindig voller en heerliker kan wees. Dit moet ons leer sê: Dis maar die begin."
Lyn 167:
In 'n karongeluk in Natal in 1893 het hy 'n permanente rugbesering opgedoen wat sy veerkragtige, rysige gestalte van voorheen verander het na 'n ál meer geboë, byna gebreklike voorkoms. Hy moes as gevolg daarvan later sit en preek op 'n hoë bankie, hoewel dit aan die erns en die gloed van sy prediking niks afgedoen het nie. Self het hy vroeg in sy bediening al getuig dat sy opgewonde manier op die kansel baie teen hom is en 'n intieme tydgenoot het getuig hoe onder die preek, Bybel en kussing dikwels vuisslae van hom ontvang het. Dit het so gebly, selfs toe hy al sittende moes preek.
 
Sy tydgenoot, prof. [[Adriaan Moorrees]], self 'n ware kanselredenaar, het oor hom geskryf dat sy prediking nie uitgemunt het deur sierlikheid van taal of aantreklikheid van voordrag nie, maar gekenmerk is deur heldere en logiese gedagtegang, groot lewendigheid en heilige hartstog, wat sy hoorders oorweldig het. “Die stemmige, eerbiedwaardige predikant verdwyn,” het 'n Presbiteriaanse predikant getuig wat hom in 1895 in Keswick gehoor het, “en 'n ou Hebreeuse profeet staan voor ons ... Die gehoor buig onder die stortvloed van sy woorde.”
 
Geweldig was veral sy beroep op die gewete van sy hoorders; dit het soos die donderslae van Sinai geklink. Al hierdie eienskappe het hom gemaak tot opwekkingsprediker, iemand wat moes maai sowel as saai. Hy het aangedring op beslissing en bekering en baie van sy geskrifte het hy gewy aan die opbou van die jong gelowiges.
Lyn 186:
Ds. Murray se houding aangaande die vraagstuk van geloofsgenesing is, volgens prof. Gerdener, waarskynlik die mees omstrede van sy selfstandige standpunte, en daarmee hang ook sy kerklike staatsmanskap saam. Sy intense gees en mistieke aanleg was in 'n tingerige liggaamsbou gehuisves. Dikwels het hy aan pyne in sy skouers en arms gely, dan weer aan 'n ver-swakte keel. Sy verswakte keel het hom rondom 1880 twee jaar lank met kort onderbrekings die swye opgelê terwyl hy lang tye ter herstelling in die [[Karoo]] deurgebring het. Hoewel daardeur versterk, het hy in 1882 na [[Europa]] gereis, waar hy ook Bethshan, 'n inrigting vir geloofsgenesing, in [[Londen]] besoek het. Dit is hierdie eie ondervinding van langdurige siekte en geloofsgenesing wat hom gelei het om in 1884 ''Jezus, de Geneesheer der kranken'' (as ''The Lord thy Healer'' (1894) in Engels vertaal, en ook in 1884 in Frans) in die lig te gee. Sekere stellings in hierdie boekie word tot vandag toe gebruik om afwykende menings te steun wat lynreg in stryd is met die algemene Gereformeerde siening.
 
Hoewel ds. Murray nie openlik sy standpunt in hierdie boek gewysig het nie, het hy tog erken dat geloofsgenesing net deur sekere uitverkore mense beoefen kan word. Prof. Gerdener skryf: “As daar ooit 'n man was wat aan die waarde van gelowige gebed geglo het, ook om siekte te genees, dan was dit M., maar nie ten koste van middels en geneeshere nie; alleen op so 'n wyse dat die ware genesing eintlik uit die groot Geneesheer van die krankes kom.” Uit 'n onderhoud van sy kollega, ds. [[Johannes Rudolph Albertyn|J. R. Albertyn]] met hom oor hierdie aangeleentheid, blyk dat hy nooit die stelling “alle siekte is uit die duiwel”, onderskryf het nie. Self het hy onder meer geskryf dat dit nie is dat die kranke juis 'n groter sondaar is dan die ander wat nie siek is nie, en daar blyk uit sy boek van 1884 verder dat die goddelike verborgenheid van die gebedsverhoring ook die geloofsgenesing beheers.
 
Gepaard met sy Engelse oriëntering, internasionale uitkyk en ekumeniese gees, was ds. Murray ook 'n oortuigde Gereformeerde, 'n hooggeëerde leidsman in die NG Kerk wat die belange van die [[Afrikaner]]volk op die hart gedra het. Sy ernstige en roerende beroep op die Britse volk in 1899, vlak voor die uitbreek van die [[Tweede Vryheidsoorlog|Tweede Anglo-Boereoorlog]] om die Boererepublieke die vryheid te gun wat vir hulle iets ewe heilig is as vir die Britse nasie, het getuig van sy volksgevoel. Hoewel hy in 1900 na die Ekumeniese sendingkonferensie in [[New York]] as spreker genooi is, het hy dit van die hand gewys om liewer sy mense nie te verlaat nie. Hy het immers reeds in 1881 geskryf: “Die ontwikkeling van 'n kragtige nasionale lewe in ons halfsluimerende (Afrikaanse) bevolking sal 'n sterker stam bied waarop die Christelike lewe ingeënt kan word.”
Lyn 192:
Voorbeelde van sy meelewing met die Afrikaanse volk kan maklik vermenigvuldig word, volgens prof. Gerdener, byvoorbeeld sy voorstel in die Kaapse Sinode van 1890 om vir die Hollandse taal 'n ruimer plek in te rig in die leerplan van die openbare skole, en sy pleidooi as grysaard vir volkseenheid by die onthulling van die [[Vrouemonument]] in [[Bloemfontein]] in Desember 1913.
 
Nêrens, egter, het sy kerklike staatmanskap meer aan die lig gekom nie as by die ses geleenthede dat hy moderator was van die Kaapse sinode (1862, 1876, 1883, 1886, 1890 en 1894). Toe hy die eerste keer moderator word, was hy slegs 32 jaar oud, en toe hy versoek het om nie weer in aanmerking te kom vir die moderatorskap nie, het die lede hom 'n goue horlosie geskenk gegee.<ref> {{nl}} [[Andries Dreyer|Dreyer, eerw. A.]] 1924. ''Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 19241824–1924''. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.</ref>. Sy biograaf, prof. [[John du Plessis]], beskryf hom as 'n voorsitter wat fermheid besit het sonder koppigheid, verdraagsaamheid sonder swakke toegeeflikheid, en onpartydigheid sonder onbeslistheid.
 
Sy daadwerklike belangstelling in alles wat die welsyn van die kerk betref, het geblyk uit sy pogings ten behoewe van die Sondagskool. Na 'n driedaagse konferensie in die Paarl (1884) waarvan hy voorsitter was en waarby al die kerke van die Sondagskoolunie van Suid-Afrika verteenwoordig was, het hy in kernagtige taal 'n omsendbrief aan al die Sondagskoolonderwysers in die land gestuur om die doel en metodes van die Sondagskool uiteen te sit. Deur alles wat hy skryf, loop die gebed vir die geestelike toestand van die kerk. Al sy prediking, geskrifte en gebede was 'n strewe om die geestelike lewe en werk van die kerk te mobiliseer, waarsonder die kerk onmagtig vir sy wêreldtaak sou bly.
Lyn 211:
Vroeër in sy lewe het hy self geskrywe, ook sy preke, wat meestal uit breë sketse bestaan het. In later jare het hy vir een van sy dogters gedikteer, terwyl hy gesit het, met forse stem gespreek het, asof hy 'n gehoor voor hom gehad het, en selfs gebare gemaak het. Hy was hoe langer hoe meer geneig om van kursief en vetdruk gebruik te maak om klem by sy boodskap te sit. Hoewel hy baie noukeurig gelet het op interpunksie en die inhoud van elke paragraaf, het hy nie juis 'n aantreklike skryfstyl ontwikkel nie, volgens prof. Gerdener. By hom was daar nooit ’n strewe na skoonheid van gedagte of sierlikheid van taal nie. Niks vir die vorm nie, maar alles vir die inhoud: God moes deur hom 'n boodskap stuur. Sy mistieke aanleg was allermins 'n verskoning vir aksie; inteendeel, dit was die veerkrag van sy rustelose bedrywigheid. Diegene wat nie deur sy stem bereik is nie, is deur sy gesalfde pen bygekom.
 
In die woorde van sy amptelike biograaf, prof. [[John du Plessis]], lê ook 'n opsomming van sy betekenis vir Suid- Afrika: “Andrew Murray was 'n groot en onwaardeerbare gawe van God aan die volk van hierdie land - die grootste van sy hele geskiedenis, en ons kan ons nouliks voorstel dat die Goddelike Voorsienigheid vir ons 'n nog groter gawe in die toekoms toegedink het.”
 
== Portrette en standbeelde ==
Lyn 226:
* ''Algehele Oorgawe''
* ''Nederigheid ''
* ''The State of the Church''
* ''Herlewing''
* ''Het Leven van Andrew Murray''
Lyn 238:
* ''Geld''
* ''De Geestelijke Toestand der Kerk''
* ''Met Christus in die Skool van Gebed''
* ''Ontdek Die Geesvervulde Lewe''
* ''The Life of Andrew Murray of South Africa''
Lyn 253:
* {{af}} De Kock, W.J. 1968. ''[[Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek]], deel I''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
* {{af}} [[Andries Dreyer|Dreyer, eerw. A]]. 1935.''Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos''. Kaapstad: Cape Times Beperk.
* {{nl}} [[Andries Dreyer|Dreyer, eerw. A.]] 1924. ''Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 19241824–1924''. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
* {{af}} [[Frits Gaum|Gaum, Frits]] (hoofred.) 2008. ''Christelike Kernensiklopedie''. Wellington: Lux Verbi.Bm en Byblekor.
* {{af}} [[G.B.A. Gerdener|Gerdener, prof. dr. G.B.A.]] 1951. ''Bouers van Weleer. Lewensketse van enkele groot figure uit die geskiedenis van die N.G. Kerk in Suid-Afrika''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers van Suid-Afrika.
* {{af}} Hofmeyr, George (hoofred.). 2002. ''NG Kerk 350''. Wellington: Lux Verbi.BM.
* {{af}} [[Henry Charles Hopkins|Hopkins, ds. H.C.]] 1965. ''Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad 1665 - 19651665–1965''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
* {{af}} Hugo, dr. A.M. en Van der Bijl, J. 1963. ''Die kerk van Stellenbosch 1686-19631686–1963''. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
* {{nl}} [[Gustave Adolph Maeder|Maeder, ds. G.A.]] en Zinn, Christian. 1917. ''Ons Kerk Album''. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
* {{af}} Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. ''Die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat''. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
* {{af}} [[Phil Olivier|Olivier, ds. P.L.]] (samesteller). 1952. ''[[Ons gemeentelike feesalbum]]''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
* {{en}} Potgieter, D.J. (ed.) 1972. ''[[Standard Encyclopaedia of Southern Africa]]''. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
* {{af}} Van Wijk, mev. A.J. 1964. ''Vroue-Sendingbond Kaapland. Na vyf-en-sewentig jaar 1889-19641889–1964''. Kaapstad: Die Hoofbestuur van die Vroue-Sendingbond.
</div>
 
== Verwysings ==
Line 272 ⟶ 273:
* {{en}} [http://www.christianitytoday.com/ch/131christians/innertravelers/murray.html Kort lewensverhaal van ds. Andrew Murray op christianitytoday.com]. URL besoek op 1 Februarie 2014.
* {{af}} [http://www.andrewmurray.org.za/wp/index.php Die geskiedenis van Huis Andrew Murray op Wellington, op sy webtuiste]. URL besoek op 1 Februarie 2014.
 
{{Voorbladster}}
 
{{DEFAULTSORT:Murray, Andrew}}
Line 277 ⟶ 280:
[[Kategorie:Suid-Afrikaanse teoloë]]
[[Kategorie:Predikante van die Nederduitse Gereformeerde Kerk]]
 
{{Voorbladster}}