Verenigde Party: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Morne (besprekings | bydraes)
Morne (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 66:
Hertzog was die eerste leier van die party, maar sy versigtige hantering van [[Nazi-Duitsland]] het wrywing tussen hom en Smuts tot gevolg gehad. Hy het geweier om [[Brittanje]] se oorlogsverklaring teen Duitsland in September [[1939]] na te volg. Toe sy mosie op [[4 September]] [[1939]] met ’n meerderheid van 80 teenoor 67 stemme in die Parlement verslaan is, het hy ook as eerste minister en leier van die Verenigde Party bedank. Hertzog het die goewerneur-generaal gevra om die Parlement te ontbind en ’n verkiesing uit te skryf, maar sy versoek is geweier. Saam met Hertzog bedank ook die vyf ou lede van die [[Nasionale Party]] in die kabinet: [[N.C. Havenga]], adv. [[Oswald Pirow]], adv. [[Henry Fagan|H.A. Fagan]], genl. [[Christoffel Kemp|J.C.G. Kemp]] en [[Adriaan Fourie|A.P.J. Fourie]].
 
Hy en sy ondersteuners het hulle toe by Malan en die [[Nasionale Party]] in die opposisiebanke aangesluit. Van sy aanhangers stig die [[Volksparty]] wat ten gunste van neutraliteit in die [[Tweede Wêreldoorlog]] was. In [[1941]] smelt die grootste deel van Hertzog se Volksparty saam met die Gesuiwerde [[Nasionale Party]] van Malan en vorm die Herenigde [[Nasionale Party]] (H.NPHNP). Die hereniging was van korte duur. In [[1941]] verlaat Hertzog die politiek en sy belangrikste ondersteuners stig onder leiding van [[N.C. Havenga]] die [[Afrikanerparty]]. Hy het hom later aan die openbare lewe onttrek en op sy plaas Waterval gaan woon waar hy op [[21 November]] [[1942]] gesterf het.
 
Drie dae nadat genl. Smuts die leisels by Hertzog oorgeneem het, verklaar Suid-Afrika oorlog teen die Spilmoondhede. Die land se strategiese ligging, die eerste minister se ervaring tydens die [[Eerste Wêreldoorlog]] in die Britse oorlogskabinet en sy nywerheidpotensiaalnywerheidspotensiaal het Suid-Afrika ’n waardevolle bondgenoot gemaak en ’n ernstige kraak in die eenheid van die [[Statebond]] is voorkom. Die nuwe VP-regering se eerste en grootste taak was om die volste omvang van die land se militêre en nywerheidsbronne te mobiliseer. Dit moes hy doen te midde van kwaai teenstand op die tuisfront en ’n skraal meerderheid van 13 in die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]].
 
Die regering se grootste uitdaging was dat ’n aansienlike deel van die opposisie - die [[Ossewabrandwag]] - nie bloot neutraal teenoor die oorlogspoging gestaan het nie, maar vyandig oor die oorlogskwessie was en geneig was tot sabotasie. Smuts het dadelik die potensiële gevaar van sy trefkrag ontneem toe hy vriend en vyand se privaat vuurwapens opgekommandeer het vir die oorlogspoging. Motorbrandstof is gerantsoeneer, prysbeheer ingestel en ’n doeltreffende stelsel wat die beweging van noodsaaklike kommoditeite moes beheer. Ook is alle groot handels- en nywerheidsondernemings, soos die Hawens en Spoorweë, die yster-en-staalbedryf, myne, die tekstielbedryf en skoenfabrieke gebied om oorlogsvoorrade te verskaf.
Lyn 75:
 
== 1943-verkiesing ==
Met ’n naderende algemene verkiesing in die middel van die oorlog en onder omstandighede waarin die enigste werklike opposisie gekant was teen die oorlogspoging, het die Verenigde Party besluit om die gevaar te loop van die demokratiese uiting van die volkswil. UitVir die regering en veral die breër Geallieerde belange, was dit ’n reuse-waagstuk. In daardie stadium van die oorlog kon die Geallieerdes nouliks sonder die Unie se hulp oor die weg kom. Die Verenigde Party het wel in een opsig voorsorg getref: stemme wat buite die landsgrense uitgebring sou word, is gewettig, omdat ’n groot aantal manne en vroue in die buiteland diens gedoen het. Die Suid-Afrikaners in die buiteland was geensins almal ondersteuners van die regering in sake wat nie met die oorlogsdeelname verband gehou het nie. Nietemin het hulle bankvas agter Smuts, wat toe reeds hul “Oubaas” geword het, gestaan. Die verkiesing het plaasgevind op [[7 Julie]] [[1943]]. Die VP wen 89 setels, die NP 43, Arbeiders 9, Dominiumparty 7, onafhanklikes twee. Die VP se gewildheid het die gewildheid van sy leier weerspieël, want sonder hom sou so ’n uitslag waarskynlik onmoontlik gewees het.
 
== Vooroorlogse prestasies ==
[[Lêer:Deneys Reitz.jpg|duimnael|links|220px|[[Deneys Reitz]] was minister van landbou en later van naturellesake voor hy in 1943 in [[Londen]] oorlede is terwyl hy hoë kommissaris na die [[Verenigde Koninkryk]] was. Sy vrou, [[Leila Reitz]], was ’n sterk voorstander van vroueregte en het as die eerste vrou in die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] as VP-lid vir [[Parktown (kiesafdeling)|Parktown]] gedien van 1933 tot 1943. Sy het die setel in 1933 onbestrede as [[Suid-Afrikaanse Party|S.A.P.SAP]]-Koalisie-kandidaat gewen en in 1938 met 72,4% van die uitgebragte stemme.]]
 
Gegewe die oorlog en alles wat dit van die regering geverg het, sou dit redelik wees om aan te neem dat alle wetgewing in dié tyd daarop gemik sou wees. Nietemin het die VP in daardie jare danksy talle nuwe wette die grondslag gelê vir Suid-Afrika se vooruitgang in latere jare op ekonomiese gebied sowel as in maatskaplike welsyn. Uit die oorlogstydse ooreenkoms met die [[Verenigde Koninkryk]] rakende die verkoop van Suid-Afrikaanse wol het ’n blywende wêreldliggaam ontstaan vir die bemarking van die produk op wêreldmarkte. Die oorspronklike ooreenkoms het Brittanje se toetrede tot die mark gestipuleer in so ’n mate as wat dieselfde gemiddelde prys sou verseker as dit wat Australiese wol behaal het. In Augustus 1944 volg ’n tweede ooreenkoms ingevolge waarvan Brittanje Suid-Afrika se uitvoerbare oorskotwol sou koop teen dieselfde prys as dié wat die jaar vantevore vir elke besondere tipe behaal is. Dit het ’n gemiddelde prys verseker wat ietwat hoër was as in die jaar net voor die oorlog. Met die beëindiging van die oorlog was daar ’n aansienlike wêreldoorskot. Suid-Afrika, Brittanje, [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] het toe ’n permanente gesamentlike liggaam gestig wat die ordelike bemarking van wol verseker het. Die wetgewing wat dit moontlik gemaak het, is tydens sy eerste sitting na die oorlog deur die Suid-Afrikaanse Parlement aanvaar.
 
Line 85 ⟶ 86:
Die Wysigingswet op Standaarde het die [[Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde]] in die lewe geroep. Wetgewing in 1946 met betrekking tot Indiërs het hul reg om vaste eiendom en woonplek in Natal te bekom, ingeperk. Smuts moes aansienlike teenstand hierteen in die [[Verenigde Nasies]] verduur. Dit het egter drie setels vir Indiërs in die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] verseker, twee in die Senaat en twee in Natal se Provinsiale Raad, waarvan laasgenoemde deur Indiërs beklee kon word.
 
Een van genl. Smuts se grootste oomblikke was met die aanvaarding van sy Aanhef tot die Grondwet van die Verenigde Volke-organisasie (later [[Verenigde Nasies]]) toe hy wêreldwye roem geniet het. Na die oorlog het die VP demobilisering hoogs doeltreffend behartig. Die gebruiklike swaai weg van die bewindhebbende party na ’n oorlog aswas in die aanloop tot die 1948-verkiesing skaars bemerkbaar. Maar ’n skoknederlaag het op die VP gewag.
 
== Aanloop tot 1948-verkiesing ==
[[Lêer:Smutskabinet 1948.jpg|duimnael|360px|Die laaste Smuts-kabinet (1948). Van links staan S.F. Waterson, [[Pieter van der Byl]], H.G. Lawrence, J.W. Mushet, genl. [[Jan Smuts]], A.G.F. Clarkson, H. Gluckman, [[J.G.N. Strauss]], [[Colin Steyn]] en voor [[Jannie Hofmeyr]].]]
 
Die NP en die Afrikanerparty het voor die verkiesing van 1948 ’n ooreenkoms aangegaan dat hulle mekaar in die kiesstryd sou steun. Talle faktore het meegewerk om die Smuts-regering tot ’n val te bring. Twee van die belangrikste was die ekonomiese insinking wat op die oorlog gevolg het sodat kiesers eweseer om “brood en botter” as om beleid vir die NP gestem het. Ook het die rassetoestand in die land steeds versleg. Derdens het hy ’n swak ministerie aan die roer van sake gesit na die reuse-oorwinning in 1943.<ref>Schoeman, B.M. 1977. ''Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976''. Pretoria: Aktuele Publikasies.</ref>
 
B.M. Schoeman voer in sy ''Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976'' aan: “Sy kabinet was met die uitsondering van een of twee ’n versameling van onbeholpe administrateurs wat van die geringste taak ’n mislukking gemaak het.”
Line 97 ⟶ 99:
"Nóg Smuts se ongelooflike energie nóg sy dinamiese persoonlikheid kon die afwaartse neiging in steun vir sy party keer. Hy was blind vir die tekens van die tyd. Die ophemeling deur ’n bewonderende en oningeligte wêreld het sy gesonde politieke verstand afgestomp en bygedra tot sy ondergang.”
 
Die Nasionaliste het intens begin organiseer. Hulle pers het ’n veldtog om fondsegeld in te samel begin en in elke kiesafdeling waar die geringste kans op sukses bestaan het, is sistematies bearbei. Oor die aankondiging dat Havenga en Malan sou saamwerk, het daar min kommer in VP-kringe bestaan. Tekens dat die Nasionaliste die kleurvraagstuk toenemend doeltreffend op die platteland gebruik het om steun te werf, het Smuts min geskeel. Die nuwe staatsgesteunde immigrasieskema is vertolk as ’n bedreiging vir die Afrikanerdom se identiteit en is aangeval as onrealisties gegewe die ernstige tekort aan behuising.
 
John Hatch<ref>Hatch, John. 1952. ''The Dilemma of South Africa''. London: Dennis Dobson Ltd</ref> skryf in 1952, ná ’n besoek aan Suid-Afrika: “Die groot toestroming van Europeërs sowel as nie-Europeërs na die dorpe het aanleiding gegee tot ’n akute behuisingstekort en tot die amper volslae ineenstorting van munisipale administrasie. Volgens Verslag No. 13 van die Maatskaplike en Ekonomiese Beplanningsraad is in 1943 beraam dat 60&nbsp;000 bykomende huise nodig was vir Europeërs en 125&nbsp;000 vir nie-Europeërs.”
 
Geskoolde arbeiders het hulle stem by die Nasionale Party gevoeg omdat hulle bevrees was vir wedywering uit die buiteland. Die regering het met hernieude ywer probeer om soveel moontlik immigrante uit die oorloggeteisterde Europa te werf. Woordvoerders van die regering het geredeneer dit was van die uiterste landsbelang dat die wit bevolking vermeerder moes word en dat so ’n gulde geleentheid hom dalk nie weer sou voordoen nie.<ref>Krüger, D.W. 1978. ''The making of a nation. A history of the Union of South Africa, 1910-1960.''. Johannesburg and London: Macmillan</ref>
 
Schoeman skryf die NP se dramatiese opkoms en oorwinning (weliswaar met 37,2% van die uitgebragte stemme) ook aan ’n reeks faktore toe. Hulle het die klem laat val op die immigrasiebeleid, die behuisingstekort en die algemene administratiewe tekortkominge van die regering. Die nagevolge van die oorlog het die party bevoordeel en die belangrikste oorweging by kiesers op [[26 Mei]] [[1948]] was waarskynlik “brood en botter”. Sommige kiesers het al hoeál meer die indruk begin kry dat die VP in sy hantering van die ander rassegroepe “nie-blankes” bevoordeel het ten koste van die “blankes” se belange. Dr. Malan se besielende leierskap het ook ’n belangrike bydrae gelewer, soos dikwels die geval is wanneer die opposisie ’n regering tot ’n val bring. Liewer as om die klem op beleidsake te laat val, het Malan en adv. [[J.G. Strijdom]], Transvaalse NP-leier, sake belig wat emosionele aanklank by kiesers ou vind. Veral Strijdom het hierin uitgeblink.
 
Die rassevraagstuk het alles anders in die veldtog oorskadu. Saam met die opkoms van die [[Kommunisme]] was dit die hoeksteen van die NP se steunwerwing. Die party het met ’n nuwe woord vorendag gekom om die afgesaagde term van “skeiding”, wat te veel negatiewe konnotasies gehad het en onaanvaarbaar vir die wêreldmening was, te vervang. Die towerwoord “[[Apartheidapartheid]]” het skielik sy opwagting in die Nasionalistiese koerante se opskrifte gemaak en die Nasionaliste se vernaamste slagkreet geword.
 
Selfs nog voor die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1943|1943-verkiesing]] het ’n paar bekende gesigte uit die Smuts-kabinet verdwyn. [[Deneys Reitz]] het aan die begin van 1943 as minister bedank. Gelyktydig het [[Richard Stuttaford]] bedank en Collins is oorlede op 28 Februarie 1944. Dit het [[Jannie Hofmeyr]] die mees senior kabinetslid gemaak wat as minister van finansies en onderwys opgetree het.
Line 119 ⟶ 121:
Die Arbeiders se linkervleuel het ’n verkiesingsooreenkoms met Smuts gesluit. Daar was kritiek van die VP se minder geesdriftige ondersteuners, die Nasionaliste se aanval was heftig, maar die land was welvarend, die handel het gebloei en die Unie se finansies was kerngesond. Boonop kon die VP hom roem op ’n uitstekende oorlogsrekord en boweal het sy leier reuse-aansien geniet.
 
Met die naderende verkiesing het die spanning hoog geloop. Selfs die Nasionaliste het gereken Smuts sou aan die bewind kon bly, hoewel met ’n verkleinde meerderheid. Enkele waarnemers het geglo Smuts sou soveel steun verloor dat hy ’n koalisie met die [[Arbeidersparty]] sou moes vorm. Maar feitlik niemand het ’n NP-A.P.AP-oorwinning voorspel nie. Een of twee waarnemers het gewaarsku teen ’n skok-uitslag, maar die partyleiers het nie hierop ag geslaan nie en niks gedoen om dit te verhoed nie.
 
Weens [[Suid-Afrika]] se destydse kiesstelsel wat op kiesafdelings gegrond was, het die NP op [[26 Mei]] [[1948]] daarin geslaag om die verkiesing met ’n minderheid van die stemme te wen. Die VP het feitlik geen setel op die Transvaalse platteland gewen nie, landwyd net Hottentots-Holland by die NP afgevat terwyl laasgenoemde aansienlike vordering in Noord-Natal en selfs in sommige stedelike gebiede getoon het.
Line 128 ⟶ 130:
[[Lêer:Smuts kabinet gesels.jpg|duimnael|links|285px|Genl. [[Jan Smuts]] gesels met lede van kabinet, sen. A.M. Conroy, J.W. Mushet, [[Jannie Hofmeyr]] en [[Frederick Sturrock|F.C. Sturrock]], in 1946.]]
[[Lêer:Koningspaar.jpg|duimnael|300px|Genl. Smuts het gehoop die koninklike besoek aan die Unie in 1947 sou steun vir sy party help werf. Hierdie seëls is daardie jaar uitgereik. Die letters “SWA” is daarop gedruk vir verspreiding in [[Suidwes-Afrika]].]]
In [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948|die 1948-verkiesing]] het die NP 401&nbsp;834 van die uitgebragte stemme op hom verenig teenoor die VP se 524&nbsp;230 stemme. Dit het 70 setels aan die Nasionale Party besorg, 65 aan die Verenigde Party, 9 aan die [[Afrikanerparty]] en ses aan die VP-gesinde Arbeidersparty.<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2008/05/25/BJ/12/polnattes.html ''Beeld'', 25 Mei 2008]</ref> Die NP en die A.P.AP het saamgewerk en sodoende ’n meerderheid van 79 bo die VP en Arbeiders se 71 behaal. Dit was vir die meeste Suid-Afrikaners en vir die buitewêreld ’n algehele verrassing. Selfs met die steun van die drie naturelleverteenwoordigers wat swartes op die afsonderlike kieslys verkies het, was daar geen hoop op die VP se voortgesette bewind nie. Smuts het as eerste minister bedank en is deur dr. D.F. Malan vervang. Vir die eerste keer in sy 38-jarige bestaan is die Unie geregeer deur ’n suiwer Afrikanerbewind wat al twaalf ministers in die 74-jarige eerste minister se nuwe kabinet was Afrikaanssprekend.
 
’n Destydse politieke beriggewer van ''[[Die Transvaler]]'' en later die [[Nasionale Pers]], Jan. J. van Rooyen<ref>Van Rooyen, Jan J. 1971. ''Ons politiek van naby''. Kaapstad en Johannesburg: Tafelberg-Uitgewers Bpk.</ref>, skryf in 1971 die opposisiepartye en -pers het ná die H.NPHNP-oorwinning groot gewag gemaak daarvan dat dr. [[D.F. Malan|Malan]] ’n “minderheidsregering” saamgestel het omdat sy party meer as 100&nbsp;000 stemme minder as die VP gekry het. Die totaal vir die opposisiepartye was 614&nbsp;464 en dié vir die nuwe regering 453&nbsp;594.
 
Van Rooyen skryf oor die belading en ontlading van kiesafdelings: “Die feit dat die Malan-party hoofsaaklik die steun van die platteland gehad het, het tot sy oorwinning bygedra, maar dit was slegs deel van die oorsaak.” Die debat oor in hoe ’n mate die nuwe bewind ’n “minderheidsregering” was, is bemoeilik deurdat 12 kiesafdelings onbetwis na die een of ander party gegaan het. Elf hiervan was VP en een H.NPHNP Volgens die jare lange formule van 6&nbsp;000 vir die wenparty en 2&nbsp;000 vir die verloorder, was die gaping tussen die twee grootse party selfs groter.
 
Die 1948-uitslae is veral gekenmerk, volgens Van Rooyen, deur die groot meerderhede in die stede teenoor die klein meerderhede op die platteland, gedeeltelik danksy die groter konsentrasie kiesers in die stede asook die konsentrasie daar van VP-ondersteuners. In Claremont het die VP byvoorbeeld met ’n meerderheid van 6&nbsp;202, in Rondebosch met 6&nbsp;194, in Hillbrow met 6&nbsp;138 en in Durban-Berea met 5&nbsp;393 gewen, maar in Standerton het die H.N.PHNP-kandidaat genl. [[Jan Smuts|Smuts]] met slegs 224 stemme verslaan, een van talle naelskraapse oorwinnings vir die H.NPHNP op die platteland.
 
Die algemene aanname dat die H.NPHNP in 1948 sowel as 1953 veral danksy die belading van plattelandse setels gewen het, is in ’n mate verkeerd bewys deur ’n ontleding van laasgenoemde verkiesing se uitslae deur die Proportional Representation Society van [[Londen]] wat hy gestuur het aan die direkteur van inligting in Suid-Afrika-Huis. Die vereniging skryf in sy verslag oor die verkiesingsuitslag: “Ek sluit afskrifte in van (a) ’n ontleding van die syfers wat wys daar is geen gronde vir die algemene stelling dat die oorwinning van die minderheidsparty te danke is aan die ‘belading’ van kiesafdelings en (b) ’n grafiek wat wys dat die werklike oorsaak van die oorwinning die verskil in die grootte van meerderhede is – Nasionalistiese kandidate het in baie kiesafdelings ingeglip met ’n klein meerderheid terwyl die VP- en Arbeiderkandidate baie stemme verspil het deur groot meerderhede in ’n klein aantal setels op te hoop. Die Nasionaliste sou dié verkiesing (en dié van 1948) gewen het selfs al het al die kiesafdeling ’n gelyke getal kiesers gehad – trouens, selfs as die ‘lading’ in die teenoorgestelde rigting was.”
 
== Nog terugslae ==
[[Lêer:Genl JC Smuts.jpg|duimnael|links|210px|Die leemte wat na die dood van genl. [[Jan Christian Smuts]] in die VP gelaat is, was te groot vir adv. [[J.G.N. Strauss]] om te vul.]]
 
[[Lêer:Suiderstem 14 April 1949.jpg|duimnael|270px|regs|Met die verdwyning in 1949 van die Kaapstadse middagblad ''[[Die Suiderstem]]'' is die VP sonder ’n Afrikaanse mondstuk in die Suide gelaat.]]
 
Die VP het geglo die 1948-oorwinning was vir die Nasionale Party ’n tydelike gelukskoot en dat dit in die provinsiale verkiesing van 1949 omgekeer sou kon word. Die uitslae het bloot die tendens van die vorige jaar onderstreep. Die NP-A.P.AP se klein meerderheid is ietwat versterk toe die regerende party ’n tussenverkiesing in [[Vereeniging]] met ’n skrale meerderheid van 16 stemme wen. In die 1948-verkiesing het die VP die setel gewen met ’n meerderheid van 1&nbsp;229: 5&nbsp;488 stemme vir K. Rood vergeleke met 4&nbsp;259 stemme vir die Nasionale Party se J.H. Loock. In die tussenverkiesing wen J.H. Loock met 5&nbsp;821 vergeleke met 5&nbsp;805 vir die VP se R.H. Amm, ’n NP-meerderheid dus van 16. (J.H. Loock se oorwinning was van korte duur, want in die 1953-verkiesing verslaan [[Marais Steyn]] hom met ’n meerderheid van 387 stemme, net om in 1958 deur die NP se [[Blaar Coetzee]] verslaan te word met ’n meerderheid van 843. Hy behou die setel in 1961 met ’n twee keer groter meerderheid, dié keer teen die verslaggewer van die VP-gesinde Sondagblad ''[[Sondagstem]]'' [[Hans Strydom (verslaggewer)|Hans Strydom]].)
 
Heelwat belangriker was die wet wat in 1950 deurgevoer is wat aan [[Suidwes-Afrika]] ses setels in die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] en vier in die Senaat (waarvan twee verkose en twee genomineer) gegee het. Met hierdie stap het dr. Malan onteenseglik aan die buitewêreld gesê dat hy Suidwes-Afrika as ’n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou. Dit was in antwoord op die [[Verenigde Nasies]] se besluit in 1946 dat genl. Smuts nie Suidwes-Afrika by die Unie mag inlyf nie. Die ses kiesafdelings was [[Windhoek (kiesafdeling)|Windhoek]], [[Namib (kiesafdeling)|Namib]], [[Karas (kiesafdeling)|Karas]], [[Etosha (kiesafdeling)|Etosha]], [[Middelland (kiesafdeling)|Middelland]] en [[Omaruru (kiesafdeling)|Omaruru]]. Terselfdertyd is die destydse Wetgewende Vergadering, gedeeltelik benoem, omskep in ’n nuwe met 18 verkose lede. Die VP, wat die wetgewing oor die regstreekse verteenwoordiging van Suidwes tydens sy bewind aangevoor het, was gekant teen die hoë getal setels wat buite verhouding tot die blanke bevolking van die mandaatgebied was, maar wou nie die kiesers daar vervreem deur dit heftig teen te staan nie. Die party het boonop gehoop sy leiers se deelname aan die besetting van die eertydse Duitse kolonie in 1915 sou in hul guns tel.
Line 375 ⟶ 379:
Die verdeeldheid is tydens die parlementsitting van 1969 op die spits gedryf. Aan die hoof van die verkrampte faksie het dr. [[Albert Hertzog]], seun van genl. [[J.B.M. Hertzog]], gestaan wat in 1968 van sy oorblywende portefeulje as minister van gesondheid onthef is. In April 1969 lewer Hertzog sy sogenaamde Calvinistiese toespraak in die Volksraad waarin hy die verskille onderstreep tussen Afrikaners se Calvinistiese inslag en Engelssprekendes se tradisioneel liberale wêreldbeskouing. Hy het gesê dit is alleen die man wat deurdrenk is van Calvinisme wat sal kan staande bly in die aanslag teen die “Blankedom” in Afrika. Veral P.J. Cillié, redakteur van ''[[Die Burger]]'', het dr. Hertzog skerp aangeval. In die Volksraad het sir [[De Villiers Graaff]], leier van die opposisie, geëis dat Hertzog moet bedank. Die Transvaalse NP-leier, min. Ben Schoeman, het die eerste repudiëring in die Volksraad gedoen deur te sê dat die toespraak “’n verskriklike belediging van die Engelssprekendes was”. Vorster self repudieer Hertzog hierna. Die spanning in die NP bereik breekpunt op die party se Transvaalse kongres op [[9 September]] [[1969]]. Afgevaardigdes moes oor vier besprekingspunte stem: die sportbeleid, immigrasie, Engels-Afrikaanse verhoudinge en die regering se uitwaartse beleid. Schoeman het gevra al die lede wat teen die punte gestem het, se name moet aangeteken word. Elf het daarteen gestem en sewe het buite stemming gebly. Die name is toe aan hul kiesfadelingsbestuur oorhandig vir optrede teen hulle. Dr. Hertzog se afdelingsbestuur op [[Breyten]] het hom op 4 Oktober uit die party gesit.
 
Vorster moes vinnig optree om enige moontlike wyer verset by die kiesers te besweer en Hertzog en sy volgelinge die geleentheid te ontneem om ’n nuwe party regs van die NP te vestig. Die enigste uitweg was ’n vervroegde algemene verkiesing. Op die Vrystaatse kongres op [[16 September]] [[1969]], slegs ’n week na die Transvaalse, kondig Vorster aan die verkiesing wat eers in 1971 moes volg sou reeds in April 1970 gehou word. Hertzog hou op [[24 Oktober]] [[1969]] ’n groot openbare vergadering in die Skilpadsaal in [[Pretoria]], wat die volgende dag uitloop op die stigting van die [[Herstigte Nasionale Party]] (H.NPHNP).
 
Die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1970|verkiesing van 1970]] sou dus ’n botsing wees tussen vier partye. Die NP, VP, [[Progressiewe Party]] en HNP Al die klem het egter geval op die bittere stryd tussen die NP en die nuwe regsgesinde party. Die veldtog wat op die skeuring in Afrikanergeledere gevolg het, was die bitterste in ’n lang tyd. Vuisgevegte, tamatiegooiery en ander laakbare optrede was aan die orde van die dag. Dit was moeilik vir die pasgestigtepas H.NPgestigte HNP om onder sodanige omstandighede sy boodskap aan die publiek oor te dra. Die oormag was ook geweldig teen die H.NPHNP omdat die volle omvang van die regeringspers ingespan is ter ondersteuning van die regerende party om die nuweling te kelder. Tydens die veldtog het die regeringslede al hul aanvalle op die H.NPHNP toegespits en die VP en PP feitlik geïgnoreer. Dit was heel moontlik omdat die VP en PP se krag reeds herhaaldelik getoets is, maar die NP nie geweet het hoe diep die ondersteuning vir die H.NPHNP geloop het nie.
 
Met die ontbinding van die Parlement op [[2 Maart]] [[1970]] was die stand van die partye: NP 119, VP 37, H.NPHNP 4, PP 1, Kleurlingverteenwoordigers 3. Daar was ook ses vakatures. Ná die verkiesing was die stand van die partye: NP 117, VP 47, PP 1. Langlaagte was vakant nadat die NP-kandidaat oorlede is. Die NP behou die setel in die daaropvolgende tussenverkiesing en bring sy setels op 118 te staan. Die grootste verloorder van die verkiesing was die NP wat agt setels aan die VP moes afstaan. Dié kiesafdelings was [[Florida (kiesafdeling)|Florida]], [[Benoni (kiesafdeling)|Benoni]], [[Jeppes (kiesafdeling)|Jeppes]], [[Turffontein (kiesafdeling)|Turffontein]], [[Umhlatuzana (kiesafdeling)|Umhlatuzana]], [[Zoeloeland (kiesafdeling)|Zoeloeland]], [[Port Elizabeth]]-Sentraal en [[Maitland (kiesafdeling)|Maitland]]. Die NP se taktiese fout om al sy aandag aan die H.NPHNP te bestee het in die VP se guns getel. Geen [[Herstigte Nasionale Party|H.NPHNP]]-kandidaat was suksesvol nie.
 
== Probleme ná oplewing ==
Line 405 ⟶ 409:
* [[Vryburg]]: 9&nbsp;226
 
Indien ’n stelsel van proporsionele verteenwoordiging destyds, soos tans, gevolg is, sou die uitslag in 1974 volgens setels gewees het (ware getal tussen hakies): NP 94 (120), VP 54 (44), PP 11 (6), H.NPHNP 7 (0) en D.P. 2 (0), met ’n klein regstelling om die oorblywende drie setels toe te ken met bedorwe stembriefies in ag geneem.
 
Selfs in 1974 het die Verenigde Party nog setels verower waarvan die [[Demokratiese Party]], toe hy 33 setels in die verkiesing van [[6 September]] [[1989]] gewen het, maar net van sou kon droom. Dit het ingesluit: [[Oos-Londen]]-Stad, [[Oos-Londen]]-Noord, [[Maitland (kiesafdeling)|Maitland]] ([[Kaapstad]]), Rosettenville ([[Johannesburg]]), Newtonpark ([[Port Elizabeth]]), [[King William’s Town (kiesafdeling)|King William’s Town]] en [[Benoni (kiesafdeling)|Benoni]].
Line 453 ⟶ 457:
Ná die verwesenliking van eenheid in 1934 kon die party sy aandag aan groter sake skenk, waarvan die eerste die sogenaamde Bantoekwessie was. Genl. Hertzog het oor ’n tweederdemeerderheid beskik wat hom in staat sou stel om met sy naturellewetweging voort te gaan, maar dit was juis dié wetgewing wat verskille in sy eie party duidelik na vore sou bring. Liberale lede van die VP soos [[Jannie Hofmeyr]], [[F.S. Malan]] en [[Richard Stuttaford]] se politieke denke was onversoenbaar met Hertzog se beskouinge oor die rassekwessie. Segregasie en integrasie kon nooit binne een party met mekaar versoen word nie en daarom was die Verenigde Party toe al bestem uitmekaar te spat. Die gekose komitee wat Hertzog se naturellewetgewing moes ondersoek, het sy werk in 1935 voltooi. Sy verslag bring botsende standpunte in die party skerp na vore. Die minderheid in die komitee, onder leiding van Smuts, [[Jannie Hofmeyr|Hofmeyr]], Stuttaford en Malan het in die komitee ernstig met Hertzog se voorgenome planne gebots.
 
Veral die uitsluiting van swart kiesers in Kaapland van die algemene kieslys was ’n groot strydpunt. Van die kant van die eertydse lede van die S.A.P.SAP is selfs geëis dat die gekwalifiseerde stemreg van swartes in Kaapland na die ander drie provinsies uitgebrei word. Die komitee het aanbeveel dat daar pleks van Hertzog se drie wette net twee moes wees. Die komitee het ook glad nie aandag aan die sogenaamde Kleurlingkwessie geskenk nie en het aanbeveel dat dit afsonderlik aandag moes geniet. Die eerste wetgewende maatreël wat die komitee voorgestel het, het gehandel oor naturellestemreg in Kaapland en die tweede oor grond vir swartes oral in die Unie. Daar is voorgestel dat die verskillende Bantoetrusts in ’n enkele trust vir Suid-Afrika saamgevoeg moes word wat gemagtig sou word om grond by blankes te koop in oorwegend swart gebiede met geld wat die parlement daarvoor sou bewillig. Daar is ook voorgestel dat 18&nbsp;miljoen acre (sowat 73&nbsp;miljoen&nbsp;km²) gevoeg moes word by die oorspronklike 22&nbsp;miljoen acre (sowat 89&nbsp;000&nbsp;km²) wat volgens die wetgewing van 1913 vir “Bantoebewoning” bewillig is.
 
Die komitee se voorgestelde wetsontwerp het bepaal die bestaande 11&nbsp;000 swart kiesers op die gemeenskaplike keiserslys sou die reg behou om saam met die wit kiesers te stem. Alle ander swart stemgeregtigdes sou in vier kiesafdeling verdeel word: Kaapland, die Transkei, die Vrystaat en Natal en Transvaal saam. Hierdie kiesafdelings kon elkeen ’n verteenwoordiger vir die Senaat kies wat vir sewe jaar sitting sou hê. Die twee kiesafdelings van Kaapland en die Transkei sou ook die reg kry om twee verteenwoordigers vir vier jaar na die Kaaplandse Provinsiale raad af te vaardig. Die vier kiesafdelings sou ook die reg kry om twaalf verteenwoordigers vir ’n voorgestelde “Bantoeraad” te kies. Die opposisie in eie geledere was so groot dat Hertzog verplig is om ’n kompromie te sluit. Die kabinet was in twee verdeel.
Line 505 ⟶ 509:
|}
 
Hoewel 1974 op die oog af die swakste prestasie in die party se bestaan was, was dit hoofsaaklik te wyte aan die [[Progressiewe Party]] se opkoms. Saam het die partye 48 setels verower (nadat die PP die tussenverkiesing in [[Pinelands]] gewen het) en hulle gesamentlike aandeel aan die stemme was 37,1%, vergeleke met ook 48 setels saam in 1970, maar in daardie verkiesing 40,7% (SWA ingereken). Die V.PVP het in slegs een verkiesing, 1970, 'n kleiner aandeel van die uitgebragte stemme gehad as die beste vertoning van 'n opposisieparty in die jare sedert sy ontbinding, naamlik die [[Konserwatiewe Party]] in die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1989|1989-verkiesing]] se 31,52%, maar sy 41 uit 178 setels, was steeds swakker as wat die VP op sy swakste (39 uit 160) in 1966 gevaar het.
 
== Bronne ==