Ekostelsel: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
JMK (besprekings | bydraes) sp |
Tikfout |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Blue Linckia Starfish.JPG|
Die '''ekostelsel''' is die basiese, funksionele eenheid in die [[ekologie]] en bestaan uit abiotiese (nie-lewende) komponente en biotiese (lewende) komponente wat mekaar gedurig beïnvloed. Tussen die biotiese en die abiotiese komponente bestaan daar in die ongerepte natuur 'n heel noodsaaklike en delikate ewewig. Hierdie ewewig is van die allergrootste belang, omdat die biotiese en die abiotiese komponente onderling van mekaar afhanklik is en mekaar dus beïnvloed. 'n Versteuring van die een komponent sal dus noodwendig 'n invloed op die ander hê, en ook die ewewig versteur.
Lyn 5:
'n Deeglike studie van die ekostelsel behels dus 'n studie van sowel die biotiese as die abiotiese komponente. Oral – rondom die werkplek of in tuine en parke – bestaan daar sulke ekostelsels, byvoorbeeld 'n visdam, die gebied rondom 'n waterkraan, die heining rondom 'n gebou, die rotstuin, die park, en so voorts. In elke ekostelsel is daar vier noodsaaklike basiese komponente, naamlik die produseerders (outotrofe organismes – hoofsaaklik groen plante), die verbruikers (heterotrofe organismes), die ontbinders (soms ook mikroverbruikers genoem) en die abiotiese komponente (of fisiese omgewing).
== Abiotiese (fisiese, nie-lewende) komponente ==
Die volgende is belangrike aspekte van die nie-lewende komponente:
=== Fisiografiese faktore ===
* Die ligging op die planeet het 'n groot invloed op die klimaat van die gebied.
* [[Topografie]] sluit in die hoogte bo seevlak, die helling van die gebied en die mate van blootstelling aan [[sonbestraling]]. Hoë bergpieke word blootgestel aan ontsaglike temperatuurskommelinge, sterk winde, sneeu, en so voorts, wat 'n groot invloed uitoefen op die plante- en dierelewe wat daar voorkom. Die helling van die gebied en die duurte van sonbestraling speel ook 'n belangrike rol. In [[Suid-Afrika]] is daar 'n opvallende verskil tussen die plantegroei op suidelike en noordelike berghange en tussen dié op kruine en in valleie. Noordelike hange ontvang meer sonbestraling; gevolglik is die grondtemperatuur hoër en die voggehalte gewoonlik laer as op die suidelike hange, waar skaduplante welig groei in koeler grond met 'n hoër voginhoud. In valleie is die [[watertafel]] gewoonlik ook hoër en die grond vrugbaarder as op hellings. Hierdie verskynsels is duidelik waarneembaar langs die meeste nasionale paaie in Suid-Afrika, soos in die [[Magaliesberg]] van [[Gauteng]], [[Drakensberge]] van [[KwaZulu-Natal]], die berge van die [[Oos-Kaap]]land, en so voorts.
=== Edafiese- of grondfaktore ===
Verwering van die moedergesteentes deur fisiese, chemiese en biotiese prosesse lei tot die vorming van klein gronddeeltjies. Die indeling van grond in bepaalde grondtipes berus hoofsaaklik op die gemiddelde grootte van die gronddeeltjies wat daarin voorkom. Grond word soos volg ingedeel:
* Kleigrond
* Leemgrond
* Sandgrond
In die ruimtes tussen die gronddeeltjies is daar [[water]], [[lug]], organiese materiaal ([[humus]]) en ook miljoene grondmikrobes (tot sestien miljoen per gram grond) wat 'n uiters belangrike rol in die vorming van humus en [[nitraat|nitrate]] speel. Die vermoë van grond om lug, water, hitte en voedingstowwe te behou en te versprei, is van die allergrootste belang vir grondorganismes. Die meeste plante groei in leemgrond. Leemgrond bestaan normaalweg uit ongeveer 24% kleideeltjies, 29% leemdeeltjies, 30% fyn sanddeeltjies, 17% growwe sand en gewoonlik ook 3% tot 10% organiese materiaal. Sandgrond met 'n lae persentasie (minder as 20%) klei- en leemdeeltjies waartussen daar redelik groot ruimtes is, het baie minder affiniteit vir water. Die waterhouvermoë van sandgrond is dus laag. Namate die persentasie kleideeltjies styg, verbeter die waterhouvermoë. Die water wat in die ruimtes tussen die gronddeeltjies aangetref word, dit wil sê die [[kapillêre water]], word deur die plantwortels opgeneem. Ná 'n reënbui dring 'n persentasie van die water egter deur die bolaag en die onderlae tot by die watertafel. Hierdie water, wat swaartekragwater (syferwater) genoem word, help om die ondergrondse water aan te vul en word dus eintlik nie deur plante benut nie. Ook die baie dun laag water (higroskopiese water) wat met groot krag rondom elke gronddeeltjie vasgehou word, is van weinige nut vir plante.
==== Humus ====
[[Humus]] verhoog die grondvrugbaarheid, maak swaar, vaste kleigrond losser, en bind sandgrond om die waterhouvermoë daarvan te verbeter. As water te vinnig deur grond dreineer, voer dit waardevolle ione en ander oplosbare stowwe weg na die dieperliggende lae waar dit van geen nut vir plante is nie. Dit word [[uitloging]] genoem. Gebalanseerde dreinering is dus noodsaaklik.
==== Grondaard ====
Die aard en die samestelling van grond oefen 'n groot invloed op die biotiese komponente uit, maar die biotiese komponente beïnvloed ook die samestelling en die aard van die grond
==== Grondtekstuur ====
Grondtekstuur, dit wil sê die fynheid of die grofheid van grond, en grondstruktuur, dit wil sê 'n korrelstruktuur (enkele korrels) of krummelstruktuur ('n aantal korrels wat aan mekaar vaskleef), is baie belangrik vir grondorganismes. Dit beïnvloed ook die vermoë van grond om lug, water, anorganiese soute en organiese materiaal vas te hou. Organiese materiaal besit weer die vermoë om meer hitte en vog te absorbeer, wat weer gunstige toestande vir die voortbestaan van grondorganismes skep. Die porieë (ruimtes) in die grond waarin water en lug sirkuleer, is ook die woonplek (habitat) van baie kleiner organismes.
==== Suurheidsgraad ====
Die suurheidsgraad of [[pH]] van die grond is baie belangrik. Sommige grondorganismes en plante kan in suur grond (lae pH) leef, terwyl ander aan [[alkalie]]se grond (hoë pH) voorkeur gee. Die meeste plante en gronddiertjies verkies egter neutrale (pH van 7) of effens suur grond (pH van 6,5). Voorbeelde van plante wat in suur grond aard, is [[asalea]]s, [[varing]]s, [[krismisroos|krismisrose]], [[rododendron]]s, [[heid]]e en [[protea]]s. Voorbeelde van plante wat goed in alkaliese grond groei, is [[lusern]], [[koolgewas]]se en baie grootebestande plante. Voorbeelde van plante wat neutrale of effens suur grond verkies, is die meeste [[peulplant]]e, [[populier]]e, en so voorts.
==== Gronddiepte ====
Gronddiepte is ook van groot belang. In 'n [[grondprofiel]] ('n loodregte deursnee van grond) kan daar gewoonlik duidelik tussen die verskillende [[horisont]]e (grondlae) onderskei word. Dit is eintlik die dikte van die bolaag wat belangrik is vir plante en gronddiertjies. 'n Nuwe bolaag word voortdurend dog stadig gevorm – plus-minus 30 mm in ongeveer vyfhonderd jaar. Goed ontwikkelde, vrugbare grond vertoon gewoonlik 'n dikker bolaag en meer lae as swak grond.
==== Grondkleur ====
Grondkleur dui ook in 'n groot mate die vrugbaarheid aan. Goeie leemgrond wat baie organiese materiaal (humus) bevat, is altyd donkerder van kleur as grond wat min humus bevat. 'n Donkerder kleur is dus gewoonlik 'n aanduiding daarvan dat die grond ryk aan humus en ook grondmikrobes (ontbinders of saprovore) is.
=== Klimatiese faktore ===
Lig en warmte kan in die natuur moeilik geskei word, omdat die son die bron van albei is.
==== Lig ====
Lig is van die allergrootste belang vir plante, aangesien dit noodsaaklik is vir [[fotosintese]]. Dit kan egter ook 'n beperkende faktor wees in die opsig dat oormatig skerp lig weefsels beskadig. Lig laat geld sy invloed hoofsaaklik deur ligintensiteit en tydsduur van bestraling (daglengte). By sowel plante as diere is daar baie interessante aanpassings waarneembaar, soos:
* By baie diere kom daar in die epiteelweefsel van die huid [[pigment]] voor. Dit dien as filter en verhoed dat die [[ultraviolet]]strale van die son dieperliggende weefsel beskadig. Wanneer nodig, kan daar meer pigment gevorm word, byvoorbeeld in die [[Malpighi-laag]] van die [[mens]].
* Baie diere is naglewend, byvoorbeeld [[vlermuis]]e en [[mot]]te wat snags rondvlieg; [[erdwurm]]s wat normaalweg net snags bokant die grond verskyn; [[mol]]le wat donkerte verkies; en [[leeu]]s, [[haas|hase]], [[wolf|wolwe]] en [[hiëna]]s.
* Die blare van baie plante is [[evolusie|spesiaal aangepas]] by die ligintensiteit waaraan hulle blootgestel is, met die gevolg dat daar tussen lig- en skadupunte onderskei kan word. Skaduplante kan 'n laer ligsterkte as ligplante fotosinteer.
* [[Fototropisme]] is nog 'n belangrike wyse waarop plante hulle by lig aanpas. Die positiewe fototropie van plantstingels (stingels buig na lig) en die negatiewe fototrope van wortels (wortels groei weg van lig) is goed bekend. Baie [[slingerplant]]e en [[epifiet]]e, byvoorbeeld [[orgidee|orgideë]] in [[woud]]e het gespesialiseerde groeiwyses om so meer lig te bekom.
* [[Fotoperiodisme]] is die invloed van die daglengte (beligtingsperiode) op die groei van die plant. Hiervolgens kan plante ingedeel word in kortdagplante wat blom wanneer die beligtingsperiode korter as twaalf uur is, byvoorbeeld [[Kosmos (plant)|kosmos]]; langdagplante wat 'n beligtingsperiode van langer as twaalf uur nodig het om te blom; en neutrale plante wat heel verdraagsaam is en nie juis deur die daglengte beïnvloed word nie.
* Ligintensiteit speel 'n belangrike rol in die turgor- en groeibewegings van plante. Sommige blomme gaan oop wanneer die ligintensiteit afneem, byvoorbeeld aandblomme, terwyl ander toegaan by 'n afname van ligsterkte, byvoorbeeld [[vygie]]s. Die blare van 'n paar plante voer ook slaapbewegings uit wanneer dit donker word, byvoorbeeld ''[[Mimosa pudica]]''.
==== Warmte ====
In die gematigde streke van die wêreld is plante en diere blootgestel aan baie groot temperatuurskommelinge tussen byvoorbeeld dag en nag, asook tussen somer en winter. Warmte beïnvloed nie net die lewensprosesse van organismes nie, maar ook hul verspreiding oor die aardbol.
* Baie diere soos [[vis]]se, [[amfibie|amfibieë]] en [[reptiel]]e, is koudbloedig (poikilotermies), dit wil sê hul liggaamstemperatuur wissel ooreenkomstig die temperatuur van die omgewing. Sulke diere is heeltemal onaktief as die koud is en verkeer in 'n soort [[winterslaap]] as die temperatuur baie laag daal. 'n Styging in die temperatuur stimuleer weer hul liggaamsaktiwiteite en -metabolisme.
* Warmbloedige (homoiotermiese) diere soos [[voël]]s en [[soogdier]]e, is in staat om ongeag uitwendige temperatuurskommelinge 'n konstante liggaamstemperatuur te handhaaf. Hulle kan dus feitlik enige temperatuurskommelinge oorleef. Sommige warmbloediges [[hibernering|hiberneer]] egter gedurende die koue seisoen, byvoorbeeld [[beer|bere]] en [[vlermuis]]e. Tydens hibernering neem die tempo van die liggaamsmetabolisme af en teer die diere op reserwevoedsel wat in hul liggame geberg is. Ander warmbloediges migreer aan die begin van die koue seisoen en keer in die [[lente]] terug, byvoorbeeld [[swael]]s.
* Temperatuurskommelinge het ook 'n groot invloed op plantelewe. [[bladwisselende boom|Bladwisselende bome]] verloor hul [[blaar|blare]] in die [[winter]] en beperk só hul metabolisme, byvoorbeeld [[plataan|platane]], [[pupulier]]e, [[akkerboom]], baie [[vrugteboom|vrugtebome]], en so voorts. Sommige plante voltooi hul lewensloop in een groeiseisoen en oorwinter in die vorm van [[saad]]. Hulle word [[eenjarige plante]] genoem. Die bogrondse dele van sommige plante sterf en hulle oorwinter in die vorm van onderaardse dele soos bolle ([[ui]]e) en wortelstokke ([[kanna]]s).
=== Water ===
[[Water]] is 'n heel belangrike [[ekologie]]se faktor, want daarsonder is lewe op aarde haas ondenkbaar. Behalwe dat tussen 80% en 90% van die liggaamsmassa van vele organismes uit water bestaan, is water noodsaaklik vir die fisiologiese prosesse in plante en diere. Water is egter nie net 'n noodsaaklikheid nie, maar ook 'n beperkende faktor. Die [[waterkringloop]] (watersiklus) speel 'n belangrike rol in die voortbestaan van plante- en dierelewe. Dit behels 'n gedurige beweging van water in 'n kringloop tussen doe aarde en die [[atmosfeer]]. Die beweging van water van die atmosfeer na die aarde word [[neerslag]] (presipitasie) genoem. Neerslag sluit in [[dou]], [[mis]], [[hael]], [[sneeu]] en [[reën]]val. Behalwe dat neerslag die aarde en organismes van vog voorsien, absorbeer reën, sneeu, dou, hael, en so voorts warmte en word die grond, watermassas en aanwesige organismes so afgekoel. Water wat op die grond val, word gedeeltelik deur die bolaag geabsorbeer (kapillêre en higroskopiese water). 'n Deel daarvan spoel weg op die oppervlak, vorm stroompies, spruite en [[rivier]]e en bereik later [[meer|mere]] en [[oseaan|oseane]]. 'n Ander deel van die water kan deur die bolaag dreineer na die onderlae en die [[watertafel]]. Dit word [[infiltrasie]] genoem. Hierdie water bereik deur fonteine weer die oppervlak of kan gedurende droë tydperke deur kapillêre beweging van die waterval af opwaarts deur die grondlae na die oppervlak beweeg. Water bereik weer die atmosfeer deur verdamping vanaf die groot wateroppervlaktes (70% van die aardoppervlakte), direk uit die grond en deur die transpirasie van plante. Baie plante en diere vertoon [[evolusie|aanpassings]] ten opsigte van water:
* Varswaterassosiasies sluit plante en diere in wat uitsluitlik of gedeeltelik in vars water lewe, byvoorbeeld [[waterlelie]]s, baie [[alge]], [[watergras]], [[vis]]se, [[vaswaterslak]]ke, waterinsekte, insektelarwes, [[paddavis]]se, [[krap]]pe, en so voorts.
* Seewaterassosiasies sluit plante en diere in wat net in soutwater lewe, byvoorbeeld vele seevisse, [[haai]]e, [[walvis]]se, [[seewier]]e, en so voorts.
* Landassosiasies sluit soorte in wat in uiters droë toestande kan lewe en ook dié wat oor 'n konstante, voldoende watervoorraad moet beskik om te kan voortbestaan. Volgens hul waterbehoeftes en ook hul vermoë om in omgewings met meer of minder beskikbare water te leef, kan plante soos volg ingedeel word:
** Hidrofiete is plante wat altyd in water leef, soos waterlelies.
** Mesofiete groei in dele wat nie te nat of te droog is nie, soos populiere.
** Xerofiete is plante wat in uiters droë toestande kan groei, soos [[vetplant]]e. Hierdie groogteplante het gewoonlik dik, vlesige blare of klein blaartjies, ingesinkte huidmondjies, 'n besonder dik [[kutikula]] en goed ontwikkelde wortelstelsels. Baie woestynplante beskik oor die vermoë om ná 'n reënbui in 'n baie kort tydperk ('n paar weke) hul siklus van ontkieming, groei, blom en saadvorming te kan voltooi.
* Baie woestyndiere lewe in gate waar dit koeler as op die oppervlak is en is veral gedurende die vroeë aand, die nag en die vroeë oggend aktief, omdat dit dan koeler en die persentasie vog in die atmosfeer groter is.
* Baie van hierdie diere drink nooit water nie, byvoorbeeld [[kangaroerot]]te. Hulle verkry die vog wat hul liggame nodig het uit die voedsel wat hulle eet en/of uit 'n neweproduk wat gedurende oksidasie in hul weefsels gevorm word. Verder skei sommige, byvoorbeeld reptiele en insekte, hul stikstofbevattende afval in die vorm van feitlik droë uriensuur uit en behou sodoende liggaamsvog. Sommige diere in droë streke drink baie ongereëld water en kan ook lank sonder water klaarkom, soos [[springbok]]ke, [[gemsbok]]ke en [[basterhartbees]]te.
* Sommige ondergrondse diere, byvoorbeeld [[erdwurm]]s en [[duisendpoot|duisendpote]], grawe dieper namate die boonste lae van die grond droër word.
* [[Sprinkaan]]eiers broei slegs ná die eerste reën en selde almal tegelyk uit.
=== Atmosferiese gasse ===
Die lug wat ons omring, oefen regstreeks 'n invloed op alle lewende organismes uit. Die belangrikste gasse wat plante- en dierelewe beïnvloed, is [[water]]damp, [[suurstof]], [[koolstofdioksied]] en [[stikstof]]. Van hierdie gasse is dit net waterdamp wat in wisselende hoeveelhede in die atmosfeer voorkom en dus 'n beperkende invloed op terrestriële habitat kan hê. Dit ander gasse is in redelik konstante hoeveelhede (ongeveer 21% suurstof, 0,03% koolstofdioksied, 79% stikstof) in die atmosfeer teenwoordig. In water en grond is die hoeveelhede egter selde konstant en wissel dit van plek tot plek en van tyd tot tyd. Met die uitsondering van [[anaërobiese bakterie|anaërobiese bakterieë]] ([[bakterie|bakterieë]] wat sonder suurstof lewe) en 'n paar ander organismes het al wat lewe, vry suurstof vir hul voortbestaan nodig. Landlewende vorme neem direk uit die [[atmosfeer]] op, waterlewendes uit die water en grondorganismes uit die lug tussen die gronddeeltjies. Water bevat normaalweg baie minder opgeloste suurstof as lug (1 000 [[kubieke sentimeter|cm<sup>3</sup>]] atmosferiese lug bevat ongeveer 200 cm<sup>3</sup> suurstof, teenoor die net ongeveer 10 cm<sup>3</sup> suurstof in 1 000 cm<sup>3</sup> water). Organismes wat in diep water lewe, het dus 'n nog groter probleem, omdat die persentasie suurstof dieper in die water aansienlik laer is. Die rede hiervoor is dat die suurstof van die atmosfeer wat die hoofbron van suurstof in die water is, in die oppervlakwater oplos en dat plante wat gedurende [[fotosintese]] suurstof vrystel, hoofsaaklik in vlakker water voorkom. Die hoeveelheid suurstof neem ook dieper in die grond af, met die gevolg dat plante wat gedurende fotosintese suurstof vrystel, hoofsaaklik in vlakker water voorkom. Hoe meer poreus grond is, hoe meer lug kan dit bevat. Lug in grond word egter deur 'n oormaat water in die grond verplaas. 'n Gebrek aan suurstof in dieper grondlae en diep water is dus 'n beperkende faktor ten opsigte van die voortbestaan van lewe.
Lyn 76:
Stikstof is noodsaaklik vir die opbou van sommige organiese [[molekuul|molekule]], byvoorbeeld [[proteïen]]. Stikstof in grond word gedurig deur deur stikstofbindende organismes ([[knoppiesbakterieë]]) en ook uit die atmosfeer (donderstorms) aangevul en in die vorm van [[nitraat|nitrate]] in plante beskikbaar gestel.
==== Ekologiese aanpassings by atmosferiese gasse ====
* Aangepaste gaswisselingoppervlakte by diere, byvoorbeeld [[kieu]]e van [[vis]]se en [[kreef|krewe]], naakte dun, klam, bloedvatryke vel van [[erdwurm]]s, en so voorts.
* Baie dun epidermis en die afwesigheid van 'n [[kutikula]] by onderwaterplante sodat gaswisseling vrylik kan plaasvind.
* Lugholtes by drywende plante waarin lug geberg kan word vir gaswisseling en wat ook help om die plant drywend te hou, byvoorbeeld [[waterhiasint]]e.
* Huidmondjies aan die dorsale vlak van drywende blare vir direkte gaswisseling tussen blare en die atmosfeer.
* Die vermoë van sommige waterinsekte om lugborrels onder die water in te neem vir gaswisseling, byvoorbeeld waterkewers.
* Lugbuise (snorkels) van sommige insektelarwes wat in water lewe, wat die gaswisselingoppervlakte direk met die atmosfeer in verbinding bring, byvoorbeeld [[muskiet]]e.
* Bewegende lug ([[wind]]) bring ook aanpassings mee wat in die "windstreke" van [[Suid-Afrika]] duidelik waarneembaar is. Storms beskadig plante en wind verhoog die spoed van [[transpirasie]] en [[verdamping]] met 'n gevolglik groter waterverlies by lewende organismes. Wind lei dus tot die ontwikkeling van kleiner
=== Vuur ===
As 'n ekologiese faktor is vuur waarskynlik net so belangrik en normaal soos [[temperatuur]], lig of enige ander faktor. Beheerde brande kan trouens 'n uiters waardevolle ekologiese faktor wees. Vuur is egter ook 'n belangrike beperkende faktor, veral omdat die mens dit beter kan beheer as enige ander beperkende faktor. Daar word tussen twee soorte brande onderskei, naamlik [[kroonvuur|kroonvure]], dit wil sê allesvernietigende vure soos groot bosbrande, en [[oppervlakvuur|oppervlakvure]], wat beheer word sodat bome en ander groter plante nie baie beskadig word nie. Kroonvure moet altyd verhode word, omdat dit 'n uiters beperkende faktor is wat die hele biotiese gemeenskap vernietig (plante en diere brand dood, saad word vernietig, en so voorts). Die doel van oppervlakvure is om beter weiveld aan grasvreters te verskaf, om die indringing van ongewenste houtagtige gewasse in grasveld te voorkom, en om tydelike migrasies te veroorsaak en so wisselweiding af te dwing, byvoorbeeld in [[wildtuin]]e.
Lyn 92:
Daar is al bewys dat jong gras wat ná 'n brand uitspruit, nie net deur [[grasvreter]]s verkies word nie, maar ook voedsamer is. Gewoonlik bereik gras ná 'n brand en reën binne ses weke weer volle wasdom. Baie veldbrande word deur [[weerlig]] in die vroeë [[lente]] veroorsaak. Kwaadwillige brandstigting en brande wat as gevolg van nalatigheid ontstaan, kom egter al hoe meer voor. Alle onbeheerde en onbeplande brande moet voorkom word.
== Biotiese (lewende) komponente ==
: ''Sien ook: [[Lewe]].''
Die biotiese afdeling bestaan uit twee basiese komponente.
=== Die outotrofe komponent ===
Uit die verklaring van die woord "outotrofe" ([[Grieks]]: ''autos'' = self + ''trophos'' = voeder) is dit duidelik dat hierdie organismes selfvoedend is. Hulle is dus hoofsaaklik groen plante wat deur [[fotosintese]] in staat is om uit anorganiese grondstowwe organiese materiaal (byvoorbeeld [[koolhidraat|koolhidrate]]) op te bou en
=== Die heterotrofe komponent ===
Organismes wat heterotrofies (Grieks: ''heteros'' = verskillend + ''trophos'' = voeder) leef, gebruik die komplekse verbindings wat deur die outotrofe organismes opgebou is. Alhoewel sommige plante ook 'n heterotrofe bestaan voer, is dit veral [[dier]]e wat so 'n lewenswyse handhaaf. Hierdie heterotrofe organismes, wat ook verbruikers genoem word, kan òf primêre òf sekondêre verbruikers wees. Elk van die vlakke van die heterotrofe komponent, naamlik produseerders, primêre verbruikers, sekondêre verbruikers en ontbinders, vorm 'n voedings- of trofiese vlak. Al die produseerders (groen plante) vorm dus die eerste trofiese vlak, die primêre verbruikers (herbivore) die tweede trofiese vlak, die sekondêre verbruikers (predatore) die derde trofiese vlak en die ontbinders die laaste trofiese vlak.
==== Primêre verbruikers ====
Die primêre of eerste verbruikers is hoofsaaklik plantetende diere of herbivore. Hulle lewe uitsluitlik direk van die produseerders (groen plante). 'n Baie wye verskeidenheid kan hier onderskei word – van baie klein soorte wat klein soorte van klein groen waterplante (alge) lewe tot groot herbivore wat die sappige groeipunte en jong blare in die boomtoppe kan afpluk. Voorbeelde is: watervlooie, tuinslakke, [[sprinkaan|sprinkane]], vlinders, muise, konyne, [[rooibok]]ke, [[koedoe]]s en [[kameelperd]]e.
==== Sekondêre verbruikers ====
Die sekondêre verbruikers is die predatore wat van herbivore (primêre verbruikers) en/of ander predatore lewe. Hulle is dus hoofsaaklik vleiseters. Sommige sekondêre verbruikers vang altyd hul eie lewende prooi. Hulle word karnivore genoem. Ander sekondêre verbruikers lewe weer hoofsaaklik van dooie diere, maar vang soms wanneer hulle baie honger is ook lewendige diere. Hierdie verbruikers is aasvreters. Voorbeelde is: [[leeu]]s, wolwe, jakkalse, krokodille, aasvoëls, arende, valke, slange, akkedisse, spinnekoppe, en so voorts.
==== Omnivore ====
Omnivore ([[Latyn]]: ''omnis'' = alles + ''vorare'' = te vreet) is diere wat sowel plante- as dieremateriaal eet, byvoorbeeld vrugte, insekte en kleiner diere. Omnivore leef dus ook heterotrofies en is gevolglik soms primêre en soms sekondêre verbruikers. Voorbeelde is: bere, varke, bobbejane, ape, rotte, vele voëlsoorte, krewe, krappe, vele insekte en die [[mens]].
==== Ontbinders ====
Die ontbinders word dikwels ook die mikroverbruikers of die saprovore genoem. Hulle is ook heterotrofe organismes en voer 'n saprofitiese bestaan. Hulle is in staat om komplekse organiese verbindings af te breek in eenvoudiger stowwe wat aan die omgewing vrygestel en weer deur die produseerders opgeneem word. Voorbeelde is: bakterieë en swamme (fungi).
=== Onderlinge wisselwerking ===
: ''Hoofartikel: [[Onderlinge wisselwerking in die biotise komponent van 'n ekostelsel]].''
In die ekostelsel is daar 'n gedurige onderlinge wisselwerking tussen die organismes, omdat baie organismes in een gemeenskap saam woon. Herbivore is afhanklik van die produseerders en die predatore is weer afhanklik van die herbivore en/of ander karnivore. Alle dooie plante en diere word deur die ontbinders ontbind. Op hierdie wyse word die omgewing skoongehou. Dit is goeie voorbeelde van die gedurige wisselwerkng en toon baie duidelik die indirekte of direkte onderlinge afhanklikheid tussen organismes.
== Sien ook ==
* [[Biodiversiteit]]
* [[Biologie]]
* [[Ekologie]]
[[Kategorie:Natuurwetenskap]]
| |||