Mampuru: Verskil tussen weergawes

Mampuru

Mampuru het eers bekend geword omdat tuisgemaakte perskebrandewyn na hom vernoem is. In 2013 is die Sentralegevangenis in Pretoria na Kgosi Mampuru vernoem. Dit blyk nou dat die byvoeging van die titel "Kgosi" voortydig en verkeerd was. Mampuru was die regmatige opvolger van Sekwati, maar sy halfbroer, Sekhukhune, het deur ʼn dreigement van geweld koning geword. Toe Mampuru vir Sekhukhune vermoor, het die Boere hom opgehang.

In 1877 het die Britte die Transvaal annekseer. Dieselfde jaar het hulle ʼn ultimatum is aan Sekhukhune gestuur om homself en sy volk aan Britse gesag te onderwerp of die Transvaal te verlaat. Toe Sekhukhune hierdie brief ignoreer, het die Britte hom aangeval, sy hoofstat vernietig, hom gevang en in die tronk gestop. Die Boere het ook oproerig geraak. Die daaropvolgende oorlog het egter ander verloop. Na die eerste Anglo-Boereoorlog en wel op 3 Augustus 1881, het die strydendes die Pretoriakonvensie onderteken. Ingevolge artikel 23 daarvan moes Sekhukhune vrygelaat word. Hy het na Sekhukhuneland teruggekeer en weer sy rol as opperhoof vervul.

Mampuru se trawante het Sekhukhune op 13 Augustus 1882 vermoor. Daarna het Mampuru op verskeie plekke gaan wegkruip en aanvalle geloods teen hoofmanne wat die Boere of Sekhukhune goedgesind was. Teen die einde van Oktober was kommandant Winterbach en die Lydenburg kommando by Magneethoogte op soek na Mampuru. Op 1 November rapporteer hy aan die kommandant-generaal dat Mampuru êrens langs die Steelpoortrivier was. Die presiese plek is eintlik welbekend aan plaaslike inwoners as "Mampoerskop", by die samevloei van die Klip- en Steelpoortrivier. Dit word selfs as sulks aangedui op die amptelike kaart, 2429 DD. Mampoerskop is omtrent 24 kilometer noord van Erholweni, Nyabela se hoofstat.

Intussen het Piet Joubert, die kommandant-generaal van die Zuid-Afrikaansche Republiek, vroeg in Oktober 1882 al die ZAR se kommando's opgeroep om Mampuru te gaan vang en na Pretoria te bring. Teen 3 November het Joubert en die kommando's reeds die plaas Lagersdrift, omtrent 20 kilometer suid van Erholweni, hoofstat van Nyabela, die opperhoof van die Ndzundzastam, bereik. Daar het Joubert ʼn ultimatum aan Nyabela gestuur en hom daarin aangesê het om onmiddellik trou aan die Republiek te sweer of die gevolge van sy rebelsheid te dra. Toe Nyabela nie toepaslik reageer nie, het Joubert teen Nyabela begin oorlog maak. Teen 15 November was Joubert se hooflaer omtrent 5 kilometer van Nyabela se hoofstat opgestel.

Op 4 Desember het kommandant Winterbach, bygestaan deur Abel Erasmus en ʼn swart kommando, ʼn aanval op Mampoerskop geloods. Mampuru en ʼn gedeelte van sy volk het egter ontsnap en na Makwanistat gevlug. Dit was toe die eerste keer wat Mampuru binne Nyabela se gesagsgebied gegaan het.

Die Mapochoorlog het 8 maande geduur. Op 7 Julie 1883 het ʼn groepie krygers van Nyabela die hooflaer genader onder ʼn witvlag. By hulle was ʼn gevangene, sy hande agter sy rug vasgebind. Dit was Mampuru. Hulle het hom aan die Boere oorhandig. Op 12 Julie het Nyabela self uitgekom. Hy en sommige van sy hoofmanne is ook gearresteer en Pretoria toe geneem. Die kommandant-generaal, met sy prisonier Mampuru, het sy terugtog na Pretoria op 19 Julie begin. Joubert is onder luide toejuiging in Pretoria ontvang.

Die stryd het egter voortgeduur. Sekhukhune en Mampuru se nasate het aangevoer dat hulle die regmatige opvolgers van die opperhoofskap oftewel koningskap van die Bapedi was. Gelukkig het ons parlement in 2003 die Traditional Leadership and Governance Framework Act passeer. Ingevolge daardie wet is besluit dat Mampuru nooit koning van die Bapedistam geword het nie. Hierdie besluit is deur die Konstitusionele Hof bevestig. In Noord-sotho word ʼn koning "Kgosi" genoem. Hulle sal nou die naam van die tronk moet verander. Hopelik sal hulle dit nie weer na ʼn moordenaar vernoem nie.