Pieter I van Rusland: Verskil tussen weergawes

|beeld = [[Lêer:Peter_de_GrotePeter de Grote.jpg|Skildery van Pieter die Grote, omstreeks 1700|232px]]

|bewind = [[1682]]-[[1725]]1682–1725

'''Pieter I Aleksejewitsj''' ([[Russies]]: Пётр I Алексеевич) ([[Moskou]], {{OuVormDatum|9 Junie|1672|30 Mei}} - [[Sint Petersburg]], {{OuVormDatum|8 Februarie|1725|28 Januarie}}; [[Juliaanse kalender|ou styl]]: [[30 Mei]] [[1672]] -– [[28 Januarie]] [[1725]]), ook genoem '''Pieter die Grote''' (Пётр Великий; Pjotr Weliki), was van [[1682]] tot [[1721]] [[tsaar]] en tot [[1725]] [[keiser]] van [[Rusland]]. Tot in 1696 het hy saam met sy halfbroer [[Iwan V van Rusland|Iwan V]] regeer. Pieter was die eerste Russiese tsaar wat buite die grense van sy land gereis het.

Pieter was die seun van tsaar [[Aleksei van Rusland|Aleksei]] en sy tweede vrou, Natalja Narisjkina. Aleksei het ook twee seuns by sy eerste vrou, Maria Miroslafskaja gehad: [[Fjodor III van Rusland|Fjodor]] en [[Iwan V van Rusland|Iwan]]. Ná Aleksei se dood word Fjodor tsaar. Hy sterf in [[1682]] sonder kinders en die tienjarige Pieter word tot tsaar gekroon. ’n Magstryd ontstaan tussen die Narisjkina- en die Miroslafski-familie, want die Miroslafski's voel Pieter se ouer halfbroer, Iwan, moet tsaar word al is hy liggaamlik en geestelik gestrem. Ná ’n bloedige konflik waarin baie van Pieter se familielede vermoor word, word ooreengekom dat Pieter en Iwan mede-tsaars sal wees met Pieter se halfsuster [[Sofia Aleksejewna|Sofia]] as regent. In 1689 stuur Pieter Sofia na ’n klooster nadat sy probeer het om sy bewind omver te werp. In 1696 sterf die sieklike Iwan. Van toe af is Pieter die alleenheerser.

[[Lêer:Peter in Holland.jpg|thumbduimnael|leftlinks|220px|<center>Pieter die Grote in Nederland<br /><small>(18de eeu, skilder onbekend)</small></center>]]

Pieter is bekend vir sy grootskaalse modernisering van Rusland. Onder invloed van sy Westerse raadgewers reorganiseer hy die Russiese leër volgens Westerse riglyne en droom hy daarvan om Rusland ’n sterk maritieme mag te maak. Hy skep ook ’n nuwe [[aristokrasie]] onder [[staatsdiens]]-amptenare: promosies hang nou af van prestasie en nie meer adellike afkoms nie. Hy hervorm ook die [[kerk]], [[handel]] en [[nywerheid]], [[onderwys]] en [[gesondheid]].

Pieter onderneem twee reise na [[Wes-Europa]]: van Augustus [[1697]] tot Mei [[1698]] en van Desember [[1716]] tot Augustus [[1717]], veral om steun te werf vir sy oorlog teen [[Swede]]. Op die eerste reis besoek hy onder meer [[Nederland]], die [[Verenigde Koninkryk]], [[Pruise]] en [[Oostenryk]]. Die reis bestaan bekend as die "Groot Ambassade". In Holland bestudeer hy die land se florerende [[skeepsbou]] en werk in [[Amsterdam]] op die skeepswerf om kennis op te doen.

Pieter is gefassineer deur [[sonwyser]]s: een van sy hervormings is die wysiging van die jaartelling en tydmeting in [[1700]] volgens die [[Juliaanse kalender]]. (In Wes-Europa is die Juliaanse kalender al in 1582 afgeskaf en vervang met die [[Gregoriaanse kalender]]). Die tsaar laat ook talle boeke uit [[Nederlands]], [[Frans]], [[Duits]] en [[Engels]] in Russies vertaal. Omdat baie skeepsterme onbekend was in Rusland, word Nederlandse terme in Russies opgeneem.

Peter bevorder ook die [[kultuur]] en [[wetenskap]]. Hy begin in [[1714]] met die bou van ’n somer-residensie in [[Peterhof]] aan die oewer van die [[Newarivier]] wat later bekend sou word as die Russiese [[Versailles]].

[[Lêer:Sankt Petersburg Dekabristenplatz 2005 c.jpg|thumbduimnael|180px|Die Bronsruiter, ’n standbeeld ter ere van Pieter die Grote]]

Pieter het talle oorloë gevoer, wat ’n groot finansiële las was. Hy het egter ’n oplossing gehad: nuwe en hoër belastings, die verkoop van kerkbesittings en handelsmonopolieë aan die hoogste bieders. In die Groot Noordelike Oorlog teen [[Swede]], [[Denemarke]] en [[Pole]] ([[1700]]-[[1721]]1700–1721) ly hy ’n groot nederlaag in die [[Slag van Narva]], maar hy haal ’n oorwinning oor sy belangrikste vyand, [[Karel XII van Swede]] in die [[Slag van Poltawa]] ([[1709]]). Daardeur kry Pieter in die noorde toegang tot die [[Oossee]] en begin met die bou van Sint Petersburg. In die suide het hy oorloë gevoer teen [[Persië]] en die [[Ottomaanse Ryk]]. Ahmet III begin die [[Russies-Turkse Oorlog (1710-17111710–1711)]] en wen die [[Slag aan die Proet]]. In 1714 wen die Russiese vloot die [[Slag van Hanko]] en in 1720 die [[Slag van die Ålandseilande]]. Met die Verdrag van Nystad (1721) kon hy Lyfland, Wiborg en dele van [[Finland]] by die Russiese Ryk voeg. Rusland was toe die belangrikste moondheid in Noord- en Oos-Europa. Pieter laat homself tot [[keiser]] kroon en kry die bynaam "die Grote", (ook vanweë sy lengte van meer as twee meter). Hy maak dit ook wet dat keisers hul eie opvolgers mag aanwys.

[[Lêer:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_PetrovichPeter the Great Interrogating the Tsarevich Alexei Petrovich.jpg|thumbduimnael|250px|Pieter die Grote ondervra sy seun Aleksei (skildery deur Nikolai Ge)]]

Pieter die Grote het veertien kinders by twee vroue gehad: drie by [[Jewdokija Lopoechina]], waaronder tsarewitsj Aleksei, wat hy in [[1718]] laat martel omdat hy hom verdink van ’n [[sameswering]]. Pieter laat hom tot dood veroordeel, maar Aleksei sterf reeds voor die teregstelling aan sy wonde. Pieter het ook elf kinders gehad by sy tweede vrou, keiserin [[Katharina I van Rusland|Katharina I]] (gebore Marfa Samoeilowna Skawronskaja), waaronder keiserin [[Elisabeth van Rusland|Elisabeth]].

* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [http[://en.wikipedia.org/wiki/Peter_the_Great:Peter the Great|Engelse Wikipedia]]