Australië: Verskil tussen weergawes

|volkslied = ''[[Advance Australia Fair]]''<br /><center>[[Lêer:Australia.ogg]]</center><br />''Koninklike volkslied: [[God Save the Queen]]''<ref>{{en}} [http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm It's an Honour&nbsp;– Symbols&nbsp;– Australian National Anthem] and [http://dfat.gov.au/about-us/publications/corporate/protocol-guidelines/Pages/16-other-matters.aspx#163 DFAT&nbsp;– "Australian National Anthem"]; {{cite book |title=Parliamentary Handbook of the Commonwealth of Australia |edition=29th |origyear=2002|year=2005 |chapter=National Symbols |chapterurl=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |accessdate=7 Junie 2007}}</ref><br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - God Save the Queen.ogg]]</center>

|regeringsvorm = Federale parlementêre<br />konstitusionelegrondwetlike [[monargie]]

|bevolking_skatting = 23&nbsp;897999&nbsp;300500<ref name="popclock">{{en}} {{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1647509ef7e25faaca2568a900154b63?OpenDocument|title=Population clock|work=Australian Bureau of Statistics website|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=1521 SeptemberDesember 2015}}</ref>

|bevolking_sensus = 21&nbsp;507&nbsp;717<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2011/quickstat/0?opendocument&navpos=220|title=Oktober 2012|work=Australian Bureau of Statistics website|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=2821 MaartDesember 20142015}}</ref>

|BBP_PPP = $1&nbsp;137&nbsp;miljard<ref name=IMF>{{en}} {{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/0102/weodata/weorept.aspx?pr.x=7675&pr.y=139&sy=20152014&ey=20152020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Australië |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=AprilOktober 2015 |accessdate=1521 SeptemberDesember 2015}}</ref>

|BBP_PPP_per_kapita = $47&nbsp;608318<ref name=IMF />

|BBP = $1&nbsp;252241&nbsp;miljard<ref name=IMF />

|BBP_per_kapita = $5251&nbsp;454642<ref name=IMF />

|onafhanklikheidsdatums = <br />van die [[Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland|Verenigde Koninkryk]]<br />[[1 Januarie]] [[1901]]<br />[[11 Desember]] [[1931]]<br />[[9 Oktober]] [[1942]]<br />[[3 Maart]] [[1986]]

|MOI = {{bestendigwins}} 0,933935<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-enhdr_2015_statistical_annex.pdf |title=20142015 Human Development Report Summary |date=20142015 |accessdate=2721 JulieDesember 20142015 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>

|Gini = 33,6<ref>{{en}} {{cite web|title=OECD Economic Surveys: Norway 2012|url=http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/economics/oecd-economic-surveys-norway-2012/gini-coefficients-before-and-after-taxes-and-transfers_eco_surveys-nor-2012-graph1-en#page1 |accessdate=1521 SeptemberDesember 2015}}</ref>

Die Australiese vasteland word reeds vir meer as 42&nbsp;000 jaar deur Australiese Inboorlinge bewoon. Na verskeie besoeke deur Europese ontdekkingsreisigers en handelaars in die 17de eeu, is die oostelike helfte van Australië in [[1770]] deur [[Koninkryk van Groot-Brittanje|Groot-Brittanje]] opgeëis en oorspronklik deur wettelik gestrafte oortreders as deel van die kolonie van [[Nieu-Suid-Wallis]] gevestig, beginnende op [[26 Januarie]] [[1788]]. Soos die bevolking gegroei het en nuwe areas ontdek is, is vyf ander selfregerende [[Britse Ryk|Britse kolonies]] tydens die 19de eeu gevestig.

Op [[1 Januarie]] [[1901]] het die ses kolonies saam 'n federasie geword en die Australiese Gemenebes is gevorm. Sedertdien het Australië 'n stabiele liberale demokratiese politieke stelsel gehandhaaf en bly dit steeds 'n lidstaat van die [[Britse Statebond]] wat die Britse monarg as staatshoof erken. Die hoofstad van Australië is [[Canberra]], wat geleë is in die Australiese Hoofstadgebied<!--aldus die Beeld--> (''Australian Capital Territory''). Die bevolking van 23,125 miljoen is gekonsentreerd in die vastelandse staatshoofstede [[Sydney]], [[Melbourne]], [[Brisbane]], [[Perth]] en [[Adelaide, Suid-Australië|Adelaide]].

Die eerste gebruik van die woord "Australië" in [[Engels]] is in 1625 gedokumenteer: die woorde ''"A note of Australia del Espiritu Santo, written by Master Hakluyt"'' in die boek ''Hakluytus Posthumus'' wat deur Samuel Purchas gepubliseer is.<ref>{{en}} Purchas, vol. iv, bl. 1422–1432, 1625.</ref> Die [[Nederlands]]e byvoeglike vorm, "Australische", is deur die offisiere van die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie|V.O.C.]] in [[JakartaDjakarta]] (toe [[Batavia]]) in 1638 gebruik om na die nuut-ontdekte land in die Suide te verwys.

"Australia" is in 1693 in 'n vertaling van ''Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe'' gebruik, 'n Franse roman uit 1692 deur Gabriel de Foigny (onder die pennaam Jacques Sadeur).<ref>{{en}} Sidney J. Baker, ''The Australian Language'', tweede uitgawe, 1966.</ref> Alexander Dalrymple het dit daarna in 1771 gebruik in ''An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean'' om na die gehele Suidelike Pasifiese streek te verwys. In [[1793]] het George Shaw en Sir James Smith ''Zoology and Botany of New Holland'' gepubliseer, waarin hulle verwys na ''"the vast island, or rather continent, of Australia, Australasia or [[Nieuw-Holland|New Holland]]"''.

Die naam is gewild gemaak deur die [[1814]]-werk, ''A Voyage to Terra Australis'', deur die navigator Matthey Flinders, die eerste aangetekende persoon wat om Australië geseil het. Ten spyte van die titel, wat die siening van die Britse admiraalskap weerspieël het, het Flinders die term "Australia" in sy boek gebruik. Die boek was baie gewild en het die term in die volksmond geplaas.

Die goewerneur van Nieu-Suid-Wallis, Lachlan Macquarie, het die naam daarna in sy versendings na Engeland gebruik en op [[12 Desember]] [[1817]] het hy aan die Koloniale Amp aanbeveel dat dit amptelik in gebruik geneem word.<ref>Weekend Australian, 30-31 Desember 2000, bl. 16</ref> In 1824 het die Admiraalskap ingestem dat die kontinent amptelik as ''"Australia"'' bekend sal staan.<ref>{{en}} {{cite book|last=Department of Immigration and Citizenship|title=Life in Australia|publisher=Commonwealth of Australia|year=2007|page=11|isbn=978-1-921446-30-6|url=http://www.immi.gov.au/living-in-australia/values/book/english/lia_english_part1.pdf|accessdate=28 Maart 2014}}</ref> Die eerste kaart waarop die woord "Australië" voorkom is in 1824 in [[Sint Petersburg]] gepubliseer. Dit is in Krusenstern se "Atlas de l'Ocean Pacifique".<ref>{{en}} {{cite news |url=http://nla.gov.au/nla.news-article14704484 |title=WHO NAMED AUSTRALIA?. |newspaper=[[The Sydney Morning Herald]] (NSW : 1842–1954)|location=NSW |date=14 Junie 1905 |accessdate=28 Maart 2014 |page=4 |publisher=National Library of Australia}}</ref>

Die Britse kroonkolonie, Nieu-Suid-Wallis, het begin met 'n nedersetting by [[Port Jackson]] wat op [[26 Januarie]] [[1788]] deur kaptein [[Arthur Phillip]] gevestig is. Hierdie datum het later Australië se nasionale dag, Australië Dag, geword. Van Diemensland, die huidige [[Tasmanië]], is in [[1803]] gevestig en het in 1825 'n aparte kolonie geword. Die Verenigde Koninkryk het die westelike deel van Australië in 1829 amptelik geëis.

Ná 'n dekade van beplanning, konsultasie en stemmery, is die federasie van die kolonies op [[1 Januarie]] [[1901]] behaal en die Gemenebes van Australië is as 'n dominium (vrygewes) van die Britse Ryk gevorm. Die Federale Hoofstadgebied (''"Federal Capital Territory"''), later hernoem as die Australiese Hoofstadgebied (''ACT'', ''"Australian Capital Territory"''), is in 1911 gevorm uit 'n nuwe deel van Nieu-Suid-Wallis om 'n nuwe ligging te bied vir die voorgestelde nuwe federale hoofstad, [[Canberra]] ([[Melbourne]] het tussen 1901 en 1927 as tydelike setel van die regering gedien terwyl Canberra gebou is).

Die Statuut van Westminster van 1931 het meeste van die wetlike skakels tussen Australië en die Verenigde Koninkryk formeel beëindig toe dit in 1942 deur Australië aangeneem is. Die skok van die Verenigde Koninkryk se nederlaag teen Asië in 1942 en die bedreiging deur 'n [[Japan]]nese inval het veroorsaak dat Australië hom tot die [[Verenigde State]] gekeer het vir bondgenootskap en beskerming. Sedert 1951 is Australië ook 'n militêre bondgenoot van die Verenigde State onder die Anzus-verdrag<!--- Nee, dis nie "Ansus" nie en dit moet ook in kleinletters wees---> (die verdrag sluit ook [[Nieu-Seeland]] in).

'n Voorstel om na 'n republikeinse staatsvorm oor te skakel en die Britse monarg as staatshoof deur 'n president te vervang, wat deur die Parlement aangestel word, is in [[1999]] deur Australiese kiesers met 'n meerderheid van minder as 5% verwerp.<ref>{{en}} ''Australian Electoral Commission'' (2000).[http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Refferendum_Reports_Statistics/index.htm ''1999 Referendum Reports and Statistics'']. Laaste besoek op 28 Julie 2007.</ref> Sedert die verkiesing van die regering onder eerste minister Gough Whitlam in [[1972]], is daar 'n toenemende fokus op die nasie se toekoms as deel van die [[Stille Oseaan]]gebiedOseaangebied.

Australië se 7&nbsp;617&nbsp;930&nbsp;km²² vasteland<ref name="Size">{{en}} [http://www.ga.gov.au/education/facts/dimensions/compare.htm ''Australia's Size Compared''] deur ''Geoscience Australia''. Laaste besoek op 2007-05-19.</ref> is op die Indo-Australiese plaat geleë. Die land word omring deur die Suidelike Oseaan en die Stille Oseaan en word van Asië geskei deur die Timor- en die Arafirassee en die [[Tasmansee]]. Australië se kuslyn beloop 34&nbsp;218&nbsp;kilometer (dit sluit nie die kuslyne van eksterne gebiede in nie)<ref name="Coast">{{en}} [http://www.environment.gov.au/soe/2006/publications/drs/indicator/142/index.html ''State of the Environment 2006''] deur die ''Department of the Environment and Water Resources''. Laaste besoek op 2007-05-19.</ref> en het aanspraak op 'n Eksklusiewe Ekonomiese Sone (EES) van 8&nbsp;148&nbsp;250&nbsp; kilometer²². Hierdie EES sluit nie die Australiese Antarktiese Gebied in nie.

Australiese letterkunde word ook deur die landskap beïnvloed: die werke van skrywers soos Banjo Paterson en Henry Lawson beskryf die ervaringe in die Australiese bosveld. Die karakter van 'n koloniale Australië, soos uitgebeeld in vroeë letterkunde, resoneer met moderne Australië en die land se waarneembare beklemtoning van egalisme, kameraadskap en anti-outoritarisme. [[Patrick White]] was in [[1973]] die Nobelprys vir Letterkunde toegeken: hy is tot sover ook die enigste Australiër wat hierdie prestasie behaal het en hy word erken as een van die belangrikste Engelstalige skrywers van die 20ste eeu. Australiese Engels is een van die groot weergawes van die Engelse taal: die spelling en grammatika is hoofsaaklik gebaseer op Britse Engels, maar bestaan binne-in 'n volkstaal wat unieke woorde en frases bevat; sommige hiervan word vandag ook in Standaardengels gekry.

Sport speel 'n baie belangrike deel in die Australiese kultuur en word ondersteun deur 'n klimaat wat buitemuurse aktiwiteite begunstig; 23,5% Australiërs ouer as 15 neem gereeld deel aan georganiseerde sportiewe aktiwiteite.<ref name="Year Book 2005">{{en}} Australian Bureau of Statistics. [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument Year Book Australia 2005].</ref> Op internasionale vlak het Australië in besonder sterk spanne in [[krieket]], [[hokkie]], [[netbal]], [[Rugby League]] en [[Rugby]] en het hulle ook sterk mededingers in [[fietsry]], roei en [[swem]]. Ander sporte wat op nasionale vlak gespeel word sluit Australiese voetbal, perdewedrenne, sokker en motorwedrenne in. Australië het ook aan elke [[Olimpiese Spele]] van die moderne era deelgeneem, asook aan elke [[Statebondspele]]. Die land was ook die gasheer van die [[Olimpiese Somerspele 1956|1956 Olimpiese Spele]] (in [[Melbourne]]) en die [[Olimpiese Somerspele 2000|2000 Olimpiese Spele]] (in [[Sydney]]) en word sedert 2000 onder die top vyf medaljewenners getel. Australië was ook die gasheer van die 1938 [[Britse Rykspele]], die 1962 Britse Ryk en Statebondspele, die 1982 Statebondspele en die 2006 Statebondspele. Ander groot internasionale gebeurtenisse wat dikwels in Australië gehou word sluit die Australiese Ope in, een van die vier Grand Slam-tennistoernooie, asook jaarlikse internasionale krieketwedstryde en die [[Formule Een]] Australiese Grand Prix. Korporatiewe en regeringsborge vir baie sporte en topatlete is algemeen in Australië. Uitgesaaide sport is gewild: van die mees gekykte televisieprogramme sluit die somer Olimpiese Spele en die finale wedstryde van plaaslike en internasionale rugby- en voetbaltoernooie in.<ref>{{en}} Australian Film Commission. What are Australians Watching?, [http://www.afc.gov.au/gtp/freetv.html Free-to-Air, 1999–2004 TV]</ref>

Die meeste van die beraamde 23,125 miljoen Australiërs is afstammelinge van 19de- en 20ste-eeuse Europese setlaars, hoofsaaklik van die [[Britse Eilande]]. Met die ingang van 2006 was ongeveer 90% van Australië se bevolking van Europese afkoms. Australië se bevolking het sedert die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] verviervoudig,<ref>{{en}} [http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3105.0.65.0012006?OpenDocument ''3105.0.65.001 – Australian Historical Population Statistics, 2006''] deur die ''Australian Bureau of Statistics''. Gepubliseer op 2006-05-23. Laaste besoek op 2007-09-18. Uit die dokument: ''"Australian population: (1919) 5,080,912; (2006) 20,209,993"''.</ref> aangespoor deur die land se ambisieuse immigrasieprogram. Na die [[Tweede Wêreldoorlog]] tot en met 2000 het amper 5,9 miljoen van die totale bevolking hulself as nuwe immigrante in die land gevestig. Dit beteken dat byna twee uit elke sewe Australiërs oorsee gebore is.<ref name="Immigration">{{en}} [http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2698.htm '' Background note: Australia''] deur die ''US Department of State''. Laaste besoek op 2007-05-19.</ref>

Meeste immigrante beskik oor nodige vaardighede, maar die immigrasiekwota maak ook voorsiening vir immigrante se familielede en vlugtelinge. In 2001 was die meeste immigrante afkomstig van (in volgorde) die Verenigde Koninkryk, Nieu-Seeland, Italië, Viëtnam en Sjina.<ref name="Year Book 2005">{{en}} ''Australian Bureau of Statistics:'' [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument ''Year Book Australia 2005''].</ref><ref>{{en}} [http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf ''Australian Population: Ethnic Origins'']</ref> Na die afskaffing van die Wit Australië-beleid in 1973, is 'n aantal regeringsinisiatiewe gestig om rasseharmonie, gebaseer op 'n beleid van multikulturalisme, aan te moedig en te bevorder.<ref>{{en}} [http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm ''The Evolution of Australia's Multicultural Policy''] deur die ''Department of Immigration and Multicultural and Indigenous Affairs'' (2005). Laaste besoek op 2007-09-18. Ook beskikbaar in argiefvorm by [http://web.archive.org/web/20060219130703/http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm].</ref> In 2005-06 het meer as 131&nbsp;000 mense na Australië geëmigreer, hoofsaaklik uit Asië en Oseanië.<ref>{{en}} [http://www.minister.immi.gov.au/media/media-releases/2006/v06297.htm ''Settler numbers on the rise'']</ref> Die migrasiemikpunt vir 2006-07 was 144&nbsp;000.<ref>{{en}} [http://www.migrationinformation.org/datahub/countrydata/country.cfm ''Inflow of foreign-born population by country of birth, by year'']</ref><ref>{{en}} [http://www.immi.gov.au/media/fact-sheets/20planning.htm ''Australian Immigration Fact Sheet 20. Migration Program Planning Levels''].</ref>

In 2001 was die inheemse bevolking (die vastelandse Aborigines en die Torres Strait-eilandbewoners) 410&nbsp;003 (2,2% van die bevolkingstotaal), 'n aansienlike toename van die 1976-sensus, wat 'n inheemse bevolking van 115&nbsp;953 aangetoon het. Inheemse Australiërs het hoër syfers van gevangenisneming en werkloosheid, laer vlakke onderrig en die lewensverwagting vir beide mans en vroue is 17 jaar minder as dié van ander Australiërs.<ref name="Year Book 2005">{{en}} Australian Bureau of Statistics: [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument ''Year Book Australia 2005''].</ref>

Skoolbywoning is verplig vir kinders tussen die ouderdom van 6 en 15 jaar (tot 16 jaar in Suid-Australië en Tasmanië, en 17 jaar in Wes-Australië), wat bydra tot 'n beraamde volwasse geletterheidsyfer van 99%. Regeringsubsidies het die stigting van Australië se 38 universiteite ondersteun en alhoewel 'n aantal private universiteite ook gestig is, ontvang die meerderheid fondse van die regering. Daar is ambagtelike opleidingskolleges, wat op 'n staatstelsel gebaseer is, bekend as TAFE-institute ("Technical and Further Education"), en baie ambagte bied vakleerlingskappe om nuwe ambagsmanne en -vroue op te lei. Ongeveer 58% Australiërs tussen 25 en 64 jaar oud het ambagtelike of tersiêre kwalifikasies.<ref name="Year Book 2005">{{en}} Australian Bureau of Statistics. [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument Year Book Australia 2005]</ref> Australië se tersiêre slaagsyfer is 49%, die hoogste van al die [[OESO]]-lande. Die verhouding van internasionale tot plaaslike studente in tersiêre onderrig is ook die hoogste van al die OESO-lande.<ref>{{en}} [http://www.ecs.org/html/offsite.asp?document=http%3A%2F%2Fwww%2Eoecd%2Eorg%2Fdataoecd%2F20%2F25%2F35345692%2Epdf ''Education at Glance 2005''] deur [[OESO]]: ''Percentage of foreign students in tertiary education''.</ref>

Die belangrikste uitvoergoedere is steenkool, ystererts, goud, ruolie en olieprodukte en aardgas. Australië is daarnaas besig om sy kapasiteite vir die uitvoer van vloeibare aardgas te vergroot. Die land is reeds sedert die middel van die 1980's die grootste steenkooluitvoerder ter wêreld. Australië se grootste uitvoermarkte sluit Japan, die Volksrepubliek van Sjina, die Verenigde State van Amerika, Suid-Korea en Nieu-Seeland in.<ref name="Year Book 2005">{{en}} Australian Bureau of Statistics. [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument ''Year Book Australia 2005'']</ref>