Sterrekunde: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Alias (besprekings | bydraes)
k →‎Ander: spelling, styl
JMK (besprekings | bydraes)
teksdetails
Lyn 2:
'''Sterrekunde''' (ook '''astronomie''' genoem, wat "die wette van die sterre" beteken) is 'n [[wetenskap]] wat die waarneming en verduideliking van gebeurtenisse buite die [[Aarde]] se [[atmosfeer]] behels. Die [[Kosmologie|oorsprong/kosmologie]], [[Astrofisika|fisiese]] en [[chemie]]se eienskappe van [[hemelliggaam|voorwerpe]] wat in die hemelruim waargeneem kan word, word bestudeer. Waarnemings sluit die volgende in: [[maan|mane]], [[planeet|planete]] en [[Eksoplaneet|eksoplanete]], [[ster]]re, [[newel]]s en [[sterrestelsel]]s. Gebeurtenisse sluit in [[supernova]]s, [[gammastraal]]uitbarstings, die [[Oerknal]] en [[Kosmiese bestraling|kosmiese agtergrondstraling]].
 
[[Kosmologie]] is 'n onderafdeling van sterrekunde en fokus op die oorsprong en [[evolusie]] van die heelal (maw, hoe het dit alles begin). verskynselsVerskynsels wat buite die atmosfeer van die aarde voorkom, insluitend supernova-ontploffings, gammastraaluitbarstings, en kosmiese agtergrondstraling. Sterrekunde is een van die min wetenskappe waar amateurs steeds 'n rol speel, veral met die ontdekking en monitering van verskynsels van 'n verbygaande aard, soos [[komeet|komete]] en [[meteoor|meteore]].
 
Sterrekunde moenie met [[astrologie]] verwar word nie. Laasgenoemde is 'n geloof dat daar 'n verhouding bestaan tussen mense se doen en late en die noodlot aan die een kantenersyds en die stand van die hemelliggame aan die ander kantandersyds. Al het die twee velde 'n gemeenskaplike oorsprong, is hulle baie verskillend: die een is wetenskaplik en die ander nie.
 
== Vertakkings ==
Lyn 22:
* Sterstelselkunde: die studie van die struktuur en onderdele van die [[Melkweg]] en ander sterrestelsels.
* Planetêre wetenskap: die studie van die [[planeet|planete]] van die [[sonnestelsel]].
* Astrobiologie: die studie van die oorsprong en evolusieewolusie van biologiese stelsels in die heelal.
 
=== Maniere waarop inligting verkry word ===
Lyn 31:
* Infrarooisterrekunde, wat gemoeid is met die waarneming van infrarooistraling (golflengtes korter as dié van rooi lig). Die mees algemene apparaat is die [[teleskoop]] wat aangepas is vir infrarooilig. Ruimteteleskope word ook gebruik om die elektromagnetiese steurings van die atmosfeer uit te skakel.
* Radiosterrekunde is die waarneming van hemelliggame se uitgestraalde radiogolwe. Die ontvangers is soortgelyk aan dié wat gebruik word vir radio-uitsendings.
* Hoë-energie-sterrekunde: Die studie van hemelliggame wat hoë-energie- elektromagnetiese golwe vrystel. Dit sluit [[X-strale]], [[gammastraal|gammastrale]], [[ultraviolet]]strale, neutrino's en kosmiese straling in.
 
[[Lêer:grav.lens1.arp.750pix.jpg|thumb|right|250px|’n [[Gravitasielens]]effek. Die foto wys verskeie blou, lusvormige voorwerpe wat verwronge beelde van sterrestelsel is wat deur die tros geel sterrestelsels naby die foto se middel veroorsaak word.]]
 
Optiese en radiosterrekunde kan beoefen word met aardgebaseerde [[sterrewag]]te omdat die Aarde se atmosfeer liggolflengtes deurlaat. Infrarooilig word sterk deur [[waterdamp]] geabsorbergeabsorbeer, dusdaarom moet infrarooisterrewagte op hoë en droë plekke of in die ruimte geleë wees. Ook X-strale, gammastrale en UV-strale word deur die atmosfeer beïnvloed ensodat dus moetdaardie waarnemings gedoen word vanaf ballonne of ruimtesterrewagte gedoen moet word.
 
== Kort geskiedenis ==
In die vroeë geskiedenis het sterrekunde slegs waarnemings en voorspellings behels van hemelligame wat met die blote oog waargeneem kon word. Die ''Rigveda'' verwys na die 27 [[sterrebeeld]]e wat met die beweging van die Son verbind word en die 12 sterrebeelde van die [[diereriem]]. Die [[Antieke Griekeland|antieke Grieke]] het belangrike bydraes gemaak tot sterrekunde, onder meer die definisie van die [[Magnitude|helderheidstelsel]]. Die [[Bybel]] bevat 'n aantal stellings oor die posisie van die Aarde in die heelal en die aard van die sterre en planete, waarvan die meeste eerder digterlik as letterlik is. In [[500]] n.C. het [[Aryabhata]] 'n wiskundige stelsel voorgestel waarvolgens die Aarde om sy eie as draai en die beweging van die planete relatief tot die son oorweeg is.
 
Sterrekunde het gestagneer in die [[Middeleeue|Middeleeuse]] [[Europa]], maar het in die [[Arabier|Arabiese]] wêreld gefloreer. Laat in die [[9de eeu]] het die [[Islam]]itiese sterrekundige [[Al-Farghani]] (Abu'l-Abbas Ahmad ibn Muhammad ibn Kathir al-Farghani) uitvoeringuitvoerig geskryf oor die beweging van hemelliggame. Sy werk is in die [[12de eeu]] inna Latyn vertaal. Laat in die [[10de eeu]] is 'n baie groot [[sterrewag]] naby [[Teheran]] in [[Iran]] deur die sterrekundige Al-Khujandi gebou wat onder meer die skuinste van die aarde se [[Wentelbaan|wentelvlak]] (ekliptiesekliptika) ten opsigte van die [[hemelewenaar]] bereken het. In [[Persië]] het [[Omar Khayyam]] (Ghiyath al-Din Abu'l-Fath Umar ibn Ibrahim al-Nisaburi al-Khayyami) talle tabelle opgestel en 'n verandering van die [[kalender]] voorgestel wat akkurater was as die [[Juliaanse kalender]] en byna so akkuraat soos die [[Gregoriaanse kalender]].
 
Tydens die [[Renaissance]] het [[Copernicus]] 'n heliosentriese model van die Sonnestelsel voorgestel. Sy werk is deur [[Galileo Galilei]] en [[Johannes Kepler]] uitgebrei, reggestel en verdedig. Galileo het teleskope begin gebruik om sy waarnemings te verbeter. Kepler het die eerste stelsel ontwikkel wat die bewegings van die planete om die Son as middelpunt in korrekte besonderhede beskryf het.
Lyn 48:
Daar is bevind dat sterre verafgeleë voorwerpe was. Met die ontdekking van [[spektroskopie]] is bewys dat sterre soortgelyk aan ons eie Son is, maar met 'n groot verskeidenheid [[temperatuur|temperature]], [[massa]]s en groottes. Die bestaan van ons [[sterrestelsel]], die [[Melkweg]], as 'n aparte groep sterre is eers in die 20ste eeu bewys, saam met die bestaan van ander sterrestelsels. Die uitdying van die heelal soos waargeneem deur die oënskynlike uitwaartse beweging van die meeste sterrestelsels is ook ontdek. Kosmologie het in die 20ste eeu ’n reusevooruitgang beleef met die [[Groot Knal]]-teorie wat sterk ondersteun word deur bewyse in sterrekunde en fisika, soos die [[kosmiese mikrogolfagtergrondstraling]] en [[Hubble se wet]].
 
[[Lêer:Ant_Nebula.jpg|thumb|right|250px|Die [[Mz 3|Mier-newel]]., Die'n voorbeeld van die uitstorting van gas deur die'n sterwende ster in die middel. Dit laat simmetriese patrone ontstaan wat anders lyk as die chaotiese patrone wat van ’n gewone ontploffing verwag sou word.]]
 
== SienKyk ook ==
[[Lêer:Sun_Star.svg|20px]] '''[[Portaal:Sterrekunde|Sterrekundeportaal]]'''</small>