Maansee: Verskil tussen weergawes

Die '''maanseë''' of '''maria''' (enkelvoud: '''mare''')<ref>''The American Heritage Science Dictionary,'' 2005</ref> is uitgestrekte, donker, [[basalt|basaltiese]] vlaktes op die [[Aarde]] se [[Maan]], gevorm deur antieke [[vulkaan|vulkaniese]] uitbarstings. Dié vlaktes is ''maria'', [[Latyn]] vir "seë", genoem deur vroeë sterrekundiges wat dit aangesien het vir werklike [[see|seë]]. Weens hul ysterryke samestelling is hierdie maanvlaktes minder weerkaatsend as die "hooglande", sodat hulle vir die blote oog betreklik donker voorkom. Die maria bedek sowat 16 persent van die maanoppervlakte, en dan merendeels aan die nabykant wat vanaf die aarde af sigbaar is. Die enkele maria aan die vêrkant is veel kleiner, waar dit hoofsaaklik tot die besonder groot kraters beperk is, waar slegs beperkte oorvloei voorgekom het. Die gebruiklike benamings van maankenmerke sluit ook een ''oceanus'' (oseaan) in, benewens kenmerke wat bekendstaanbekend staan as ''lacus'' (meer), ''palus'' (kuil) en ''sinus'' (baai). Die laasgenoemde drie soorte is kleiner as die maria, maar is van dieselde aard en kenmerke.

Die ouderdomme van die mare-basalte is deur direkte [[radiometriese datering]] en die tegniek van [[kratertelling]] vasgestel. Die radiometries-bepaalde ouderdomme wissel tussen sowat 3.16 en 4.2 Ga,<ref>{{cite journal | last = James Papike, Grahm Ryder en Charles Shearer | title = Lunar Samples | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 36 | pages = 5.1–5.234 | year = 1998 }}</ref> terwyl kratertellings die jongste ouderdomme aandui as 1.2 Ga (1 Ga = 1 miljard jaar ouderdom).<ref>{{cite journal | last = H. Hiesinger, J. W. Head, U. Wolf, R. Jaumanm en G. Neukum | title = Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum | journal = J. Geophys. Res. | volume = 108 | page = 5065| year = 2003 | doi = 10.1029/2002JE001985 | first1 = H. }}</ref> Die meerderheid mare-basalte kan egter met uitvloeie van tussen sowat 3 en 3.5 Ga gelede vereenselwig word. Die enkele basaltiese uitbarstings van die maan se vêrkantverkant is oud, terwyl die jongste vloeie, dié van die [[Oceanus Procellarum]], aan die maan se nabykant voorkom. Terwyl etlike van die basalte òf van binne, òf bo-oor impakbekkens gevloei het, word die grootste aaneenlopende vulkaniese samestelling, naamlik die Oceanus Procellarum, nie met enige bekende impakbekken vereenselwig nie.

[[Lêer:Clementine albedo simp750.jpg|thumb|right|300px|’n Globale albedokaart van die maan, ‘n produkresultaat van die [[Clementine-missie]]. Die donker streke is die maanmaria, terwyl die ligter gebiede met die hooglande ooreenstem. Die beeld is ‘n [[Gelykspannige projeksie|silindriese projeksie]], met lengtegraad toenemend van links na regs, van -180° Oos tot 180° Oos, en breedtegraad afnemend van bo na onder, van 90° Noord tot 90° Suid. Die middel van die beeld stem ooreen met die gemiddelde sub-Aarde punt, 0° Noord en 0° Oos.]]

#Dit word soms voorgestel dat die aarde se swaartekragveld uitbarstings aan die [[Nabykant van die Maan|nabykant]] mag bevoordeel, maar nié aan die [[Vêrkant van die Maan|vêrkant van die maan]] nie. Uit ‘n verwysingstelsel wat saam met die maan roteer, is die [[sentrifugale versnelling]] presies gelyk en teenoorgesteld van die aarde se gravitasieversnelling, sodat geen resultante krag op die aarde gerig word nie. Die aardgetye vervorm wel die maan, maar hierdie vorm is ‘n verlengde ellipsoïde met hoë punte by beide die sub- ensowel as anti-aardpunte. Dit is vergelykbaar met die twee daaglikse hoë punte van die aardgetye.

#Aangesien mare-basaltiese magmas digter is as anorthositiese materiale van die buitekors, mag basaltiese uitbarsting bevoordeel word deur lae liggings waar die kors dun is. Die [[Suidpool-Aitken-bekken]] aan die vêrkantverkant bevat die laagste liggings op die maanoppervlak, maar is tog net karig gevul met basaltiese lawas. Verder is die korsdikte onder hierdie bekken na raming veel dunner as dié onder die Oceanus Procellarum. Terwyl korsdikte die hoeveelheid basaltiese lawas mag reguleer wat eindelik die oppervlakte bereik, kan dit opsigself nie die enigste faktor wees om die verspreiding van mare-basalte te verklaar nie.<ref>{{cite journal | title = The role of magma buoyancy on the eruption of lunar basalts | author = Mark Wieczorek, Maria Zuber en Roger Phillips | journal = Earth Planet. Sci. Lett. | volume = 185 | year = 2001 | pages = 71–83 | doi = 10.1016/S0012-821X(00)00355-1}}</ref>

#Daar is wye bespiegeling oor ‘n moontlike verband tussen die [[sinkroniese rotasie]] van die maan om die aarde, en die mare-basalte. Die gravitasie-draaikragte wat getyremming ten gevolg het, ontstaan egter net uit die [[traagheidsmomente]] van die liggaam (wat direk verbindbaar is met die [[sferiese harmonika|sferiese harmoniese]] tweedegraadsterme van die gravitasieveld), waartoe die mare-basalte beswaarlik bydra (sienkyk ook [[getysluiting]]). (Hemisferiese strukture stem ooreen met eerstegraadse sferiese harmonika, en dra nie by tot traagheidsmomente nie.) Verder het getyremming na raming vinnig plaasgevind (in die orde van 10e van miljoene jare), terwyl die meerderheid mare-basalte eers sowat 1 miljard jaar later uitgebars het.

Die rede waarom die mare-basalte hoofsaaklik tot die maan se nabye halfronde beperk is, word steeds deur die wetenskaplike gemeenskap ondersoek. Data wat deur die [[Lunar Prospector]]-missie verkry is, blyk aan te dui dat ‘n groot gedeelte van die maan se voorraad van hitteproduserende elemente (in die vorm van [[KREEP]]) geleë is binne die streke van [[Oceanus Procellarum]] en die [[Mare Imbrium|Imbrium-bekken]], 'n unieke geochemiese streek wat tans bekendstaan as die [[Lunêre terreine|Procellarum KREEP-terrein]].<ref>{{cite journal | last = Mark Wieczorek en 15 medeouteurs | title = The constitution and structure of the lunar interior | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 60 | pages = 221–364 | year = 2006 | doi = 10.2138/rmg.2006.60.3 | first1 = M. A. }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html | title = A New Moon for the Twenty-First Century | publisher = Planetary Science Research Discoveries | last = G. Jeffrey Taylor | date = 31 Augustus 2000}}</ref><ref>{{cite journal | title = Major lunar crustal terranes | last = Bradley. Jolliff, Jeffrey Gillis, Larry Haskin, Randy Korotev en Mark Wieczorek | journal = J. Geophys. Res. | year = 2000 | pages = 4197–4216}}</ref> Terwyl die bevordering van hitteproduksie binne die Procellarum KREEP-terrein sekerlik verwant is aan die langlewende en intense vulkanisme aldaar, bestaan daar verskille oor die meganisme waardeur KREEP binne hierdie streek gekonsentreer sou word.<ref>{{cite journal | last = Charles Shearer en 15 medeouteurs | title = Thermal and magmatic evolution of the Moon | journal = Reviews in Mineralogy and Geochemistry | volume = 60 | pages = 365–518 | year = 2006 | doi = 10.2138/rmg.2006.60.4 | first1 = C. K. }}</ref>

Mare-basalte word tipies na gelang van die chemie van hul hoofelemente geresorteergeressorteer. Gevolglik word drie reekse onderskei, naamlik die ''hoë-[[Titaan (element)|Ti]]-basalte, lae-Ti-basalte'', en ''besonder lae-Ti (VLT)-basalte''. Weens die [[Apollo-program|Apollo]]-rotsspesimens is die mare-basalte eens as komende van drie kenmerkende groepe beskou, maar globale afstand-aftastingsdata van die [[Clementine-missie]] het egter getoon dat daar ‘n kontinuum van [[Titaan (element)|titaan]]-konsentrasies bestaan tussen hierdie uitskieter-voorbeelde, en dat die hoë-titaan-konsentrasies die skaarste vorm is. Voorkoms van TiO₂ kan tot 15 wt.% wees vir mare-basalte, terwyl meeste aardbasalte oor veelheelwat minder as 4 wt.% beskik. Ander [[geochemie]]se onderafdelings berus op die voorkoms en konsentrasie van [[aluminium]] en [[kalium]].