Oos-Berlyn: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
voltooiing |
k Opruim |
||
Lyn 2:
! align="center" colspan="2" style="color: #FFFFFF; background: #003399; padding: 4px; font-size:170%;" |
'''Oos-Berlyn'''<br />'''''Berlin, Hauptstadt der DDR'''''<br />'''''<small>1949–1990</small>'''''<br />
[[
|- style="background: #CEDAF2; text-align:center;border-bottom:1px solid #999"
| '''Kaart'''
|style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen'''
|- style="background:white"
|rowspan=6| [[
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[
|- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
Lyn 15:
|style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[
|- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
|- style="border-top:1px solid #999;"
| '''Land'''
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[
|- style="border-top:1px solid #999;"
| '''Administratiewe distrik'''
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[
|- style="border-top:1px solid #999;"
| '''Koördinate'''
Lyn 61:
=== Berlyn as Vier-sektore-stad ===
[[Lêer:Occupied Berlin.svg|duimnael|links|250px|Die vier geallieerde sektore van Berlyn]]
Met die Londense Protokol van November 1944 het die Verenigde State, die Sowjetunie en die Verenigde Koninkryk besluit om Duitsland ná sy algehele [[kapitulasie]] in drie besettingsones en 'n "afsonderlike Berlynse gebied wat gemeenskaplik deur al drie geallieerde moondhede beset word" te verdeel. Frankryk het later as vierde geallieerde moondheid bygekom.
Line 67 ⟶ 66:
As gevolg van politieke spanninge tussen die geallieerde moondhede is die gemeenskaplike administrasie van Berlyn in Oktober 1948 gestaak, en die Sowjetunie het besluit om die Geallieerde Kommandantuur te verlaat. In die Sowjetsektor is 'n afsonderlike stadsregering benoem wat voortgegaan het om na homself as "Magistraat van Groot-Berlyn" te verwys. Later is hierdie naam met die toevoegsel "Demokratiese Sektor" gebruik.
=== Stigting van twee Duitse state ===
[[
Met die inwerkingtreding van die Grondwet is die Bondsrepubliek Duitsland (Wes-Duitsland) op 23 Mei 1949 gestig. Volgens artikel 23 sou die Grondwet ook op 'n deelstaat "Groot-Berlyn" toegepas word. Die Sowjetunie het nogtans die toepassing van die Grondwet op sy Berlynse sektor geweier, terwyl dit in die drie westelike sektore vanweë die geallieerde voorbehoude net beperk toegepas kon word.
Line 89 ⟶ 87:
=== Bou van die Berlynse Muur ===
[[
Die politieke verdeling van Berlyn is met die bou van die [[Berlynse Muur]] in Augustus 1961 drasties verskerp, terwyl die integrasie van Oos-Berlyn in die DDR bespoedig is. Die Staatsraad van die DDR het Oos-Berlyn in September van dieselfde jaar aan die administratiewe distrikte van die DDR gelykgestel.<ref>[http://user.cs.tu-berlin.de/~gozer/bln/andere/Ord-SVV.html ''Ordnung über die Aufgaben und die Arbeitsweise der Stadtverordnetenversammlung von Groß-Berlin und ihrer Organe – Besluit van die Staatsraad van die DDR van 7 September 1961, GBl. SDr. 341, bl.3'']</ref> Die DDR se nasionale diensplig, wat in Januarie 1962 ingevoer is, is ook op Oos-Berlyn toegepas. In Augustus 1962 is die Sowjette se Stadskommandantuur in Oos-Berlyn ontbind en deur 'n stadskommandant van die Nasionale Volksleër (''Nationale Volksarmee, NVA'') vervang. Oos-Berlynse stemgeregtigdes het in 1968 in die referendum oor die nuwe grondwet van die DDR gestem wat sodoende ook in die oostelike sektor van Berlyn regstreeks toegepas is.
[[Lêer:View over Rotes Rathaus from Berlin TV tower.jpg|duimnael|links|Met uitsondering van enkele geboue is die hele historiese middestad van Berlyn deur altesaam 363 geallieerde lugaanvalle gedurende die Tweede Wêreldoorlog vernietig. Die Oos-Duitse bewind het ná die oorlog sy eie konsep van sosialistiese stedebou verwesenlik sonder om die historiese skaal van geboue in ag te neem. Uitsig oor die ''Rotes Rathaus'' (Rooi Raadsaal) vanaf die Berlynse televisietoring]]
Ná langdurige onderhandelinge is in September 1971 die sogenaamde Viermoondhede-ooreenkoms oor Berlyn onderteken wat onder meer die toegang van Wes-Berlyn tot die Bondsrepubliek Duitsland gereël het. Die konflik oor Berlyn is as gevolg van hierdie ooreenkoms grootliks bygelê. Nogtans was die algemene bepalings van die ooreenkoms allesbehalwe noukeurig bewoord en was sodoende oop vir teenstrydige interpretasies. Volgens die westelike geallieerdes het die ooreenkoms die besondere status van die hele Berlyn bevestig, terwyl die Sowjetunie en die DDR die bepalings net op Wes-Berlyn wou toepas. Hulle het hul aanspraak op die hele stadsgebied laat vaar en Oos-Berlyn as 'n aparte stad beskou.
Line 105 ⟶ 104:
=== Staatskrisis en Duitse hereniging ===
[[
[[Lêer:Bundesarchiv Bild 183-1990-0116-013, Berlin, Stürmung Stasi-Zentrale.jpg|duimnael
In die herfs van 1989 het die politieke en ekonomiese krisis in die DDR verskerp. Terwyl die DDR se 40ste verjaardag op 7 Oktober nog met groot optogte gevier is – lede van die SED se jeugorganisasie ''Freie Deutsche Jugend (FDJ)'' het 'n fakkeloptog met 100 000 deelnemers gereël – het 'n halfmiljoen mense vier weke later, op 4 November, tydens 'n massabetoging van die Oos-Duitse opposisie op die Alexanderplein vergader. Ná die bedanking van Erich Honecker as staatshoof en partyleier op 17 Oktober het die nuwe DDR-bewind onder leiding van Ego Krenz op 9 November die verrassende besluit geneem om die landsgrense – en sodoende ook die Berlynse Muur – oop te stel.
Line 120 ⟶ 119:
== Terminologiese problematiek ==
[[Lêer:Sektorenmarkierung, Stettiner Tunnel, Nordbahnhof.jpg|duimnael
[[Lêer:Herzlich willkommen in der Hauptstadt der DDR Berlin.jpg|duimnael|links|200px|Welkombord by die grenspos ''Bornholmer Straße'']]
Gedurende die Koue Oorlog was daar verskillende naamkonvensies ten opsigte van die twee dele van Berlyn. Hierdie tematiek was ideologies gelaai en aan die wisselende politieke vereistes onderworpe. In geografiese konteks is daar egter steeds na die hele stad verwys, en ook in amptelike dokumente soos byvoorbeeld geboortesertifikate is uitsluitlik die naam ''Berlin'' gebruik.
Line 129 ⟶ 128:
== Argitektuur ==
Die Stalinistiese boustyl van die Sowjetunie het tydens die heropbou van Oos-Berlyn ná die Tweede Wêreldoorlog die voorbeeld vir 'n nuwe boustyl, die "Sosialistiese klassisisme", gelewer. Een van sy bekendste leuses was om "paleise vir die volk" op te rig.<ref>[http://www.bbfc.de/WebObjects/Medienboard.woa/wa/CMSshow/1134696?_highlight=gendarmenmarkt+ ''Berlin Brandenburg Film Commission:Argitektuur in Oos-Berlyn en in die DDR'']</ref> Volgens die beginsels van Sosialistiese stadsbeplanning is ruim woonbuurte en parke ook in die stadsentrum aangelê.
Line 137 ⟶ 135:
Die "arbeiderspaleise" in die Große Frankfurter Straße, wat op 21 Desember 1949 ter geleentheid van Josef Stalin se 70ste verjaardag tot Stalinallee hernoem is, was daarop gemik om die ekonomiese mag en ingenieursvernuf van die Duitse Demokratiese Republiek te versinnebeeld. Die Stalinallee (tans Karl-Marx-Straße en [[Frankfurter Allee]]) was een van agt strate wat vanuit die historiese stadsentrum, die Hackescher Markt en Alexanderplein, stervormig na die noorde, noordooste en ooste loop.
[[
Ter voorbereiding van die bouprojek in Stalinallee het 'n afvaardiging na Moskou, [[Kiëf]], Stalingrad (tans [[Wolgograd]]) en Leningrad (tans [[Sint Petersburg]]) gereis om voorbeelde van stadsbeplanning in die Sowjetunie te bestudeer. By die kompetisie in 1951 het die argitek Egon Hartmann die eerste prys ingepalm. Alhoewel sy wenontwerp geblyk het om die beste oplossing te wees, is uiteindelik saam met die ander vier wenners, Richard Paulick, Hanns Hopp, Karl Souradny en Kurt Leucht die finale bouplan ontwerp. Vir hierdie ontwerp het ook die Moskouse argitek Alexander W. Wlassow en die Visepresident van die Akademie vir Argitektuur, Sergej I. Tsjernisjef, 'n bydrae gelewer.
Line 143 ⟶ 142:
Die breë Stalinallee sou nie uitsluitlik tot die stadsverkeer beperk bly nie, maar het Berlyn se rol as hoofstad onderstreep en was daarnaas ook 'n uiters geskikte laan vir opmarse en parades. Die laan loop oor 'n afstand van een kilometer reguit en word deur groot woonstelblokke met tot by dertien verdiepings omsoom. Om ideologiese redes het die boumeesters aanspraak daarop gemaak om Berlyn se argitektonies-historiese erfenis te eerbiedig en die fasades onder van meer stylelemente van die Berlynse Klassisisme van 120 jaar gelede voorsien. Ander stylelemente, waaronder Doriese en Ioniese suile, versierde gewels met argitrawe en friese, is uit die antieke boukuns ontleen.
[[Lêer:Bundesarchiv Bild 183-1987-0704-068, Berlin, 750-Jahr-Feier, Festumzug, Unter den Linden.jpg|duimnael
Hierdie boustyl het 'n skerp kontras met 'n ander grootskaalse bouprojek gevorm wat tegelykertyd in Wes-Berlyn aangepak is: Die heropbou van die Hansabuurt (Duits: ''Hansaviertel'') wat eweneens tydens die oorlog verwoes is. Ter geleentheid van 'n internasionale boutentoonstelling het befaamde argitekte hier 'n woonbuurt met moderne woonstelblokke in 'n boomryke parklandskap geskep. Die twee projekte in Oos- en Wes-Berlyn was derhalwe nie slegs 'n wedstryd tussen verskillende argitektoniese konsepte van stadsbeplanning nie, maar ook 'n wedstryd tussen twee politieke stelsels.
Lyn 157:
=== Alexanderplatz ===
[[Lêer:Alexanderplatz Stadtmodell 1.jpg|duimnael
[[Lêer:Berlin - view from Fernsehturm to Alexanderplatz.jpg|duimnael
In die 1960's is met die herontwikkeling van die ''Alexanderplatz'' ("Alexanderplein") in die stadsentrum begin wat tot 'n ruim sentrale plein uitgebou is. Danksy 'n nuwe straattonnel het die padverkeer hier verdwyn, alhoewel 'n aantal historiese geboue soos die Minolhuis uit die 1920's en bouvalle soos dié van die Georgenkirche en die refektorium van die [[Graues Kloster|Grys Klooster]] hiervoor afgebreek moes word.
[[Lêer:Berlin - Weltzeituhr.jpg|duimnael|links|180px|''Weltzeituhr'']]
Suidwes van die Alexanderplein het in 1965 die boubedrywighede vir die nuwe Berlynse televisietoring begin nadat die oorblyfsels van die historiese stadsentrum rondom die kerkgebou Marienkirche gesloop is. Aan die noordwestelike kant van die plein is tot in 1969 die ''Centrum''-afdelingswinkel en die wolkekrabber van die ''Hotel Stadt Berlin'' met 'n hoogte van 120 meter opgerig. Nuwe geboue aan die noordelike kant het die ''Haus der Elektroindustrie'' ("Huis van die Elektroniese Nywerheidsbedryf") met 17 verdiepings en (in 1971) die ''Haus des Reisens'' met tien verdiepings ingesluit.
Line 168 ⟶ 169:
Maar aangesien Alexanderplein deur breë strate van die omliggende woonkwartiere afgesny is, het hy baie van sy ou metropolitaanse karakter, waarvoor dit in die 1920's bekend gestaan het, kwytgeraak. Groot gebeurtenisse en byeenkomste soos die X Wêreldjeugspele in die somer van 1973, die feesvierings ter geleentheid van die DDR se 25-jarige bestaan of die plegtighede ter herdenking van die einde van die Tweede Wêreldoorlog in 1975 het vervolgens hier plaasgevind. Op 4 November 1989, net enkele dae voor die opening van die Berlynse Muur, is die grootste betoging ooit teen die DDR-bewind met 'n groot vergadering op Alexanderplein afgesluit waaraan tussen 500 000 en een miljoen mense deelgeneem het.
== Verwysings ==
|