Buskruit: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Alias (besprekings | bydraes)
k spelling
Opruim
Lyn 1:
[[Beeld:Gunpowder horn India Louvre R436.jpg|thumbduimnael|250px|'n Indiese buskruithoring uit die 17de eeu.]]
 
'''Buskruit''' is 'n soort kruit wat in die [[9de eeu]] uitgevind is en was bykans die enigste [[aandryfmiddel]] en [[plofstof]] tot en met die [[19de eeu]]. Aangesien die verbrandingsprodukte uit ongeveer 60% soliede partikels bestaan wat geneig is om geweerlope te verstop, is dit vervang met ander stowwe soos [[rooklose kruit]]e en [[dinamiet]]. Dit word vandag steeds vervaardig hoofsaaklik vir gebruik in [[vuurwerk]]e, [[modelvuurpyl]]-motors en vir reproduksies van [[voorlaaier]]s.
 
== Beskrywing ==
[[Beeld:N110 ruuti.jpg|thumbduimnael|200px|Buskruit]]
Buskruit bestaan uit die verkorrelde bestanddele [[swael]] (S), [[houtskool]] (verskaf [[koolstof]] aan die reaksie) en salpeter ([[kaliumnitraat]], KNO<sub>3</sub>; verskaf [[suurstof]] aan die reaksie).
 
Die chemiese reaksie wat die verbranding van Buskruit beskryf is:
 
: 2(KNO<sub>3</sub>) + S + 3C &rarr; K<sub>2</sub>S + N<sub>2</sub> + 3(CO<sub>2</sub>)
 
Die optimale verhoudings vir buskruit is: 74.64% salpeter, 13.51% houtskool en 11.85% swael (op 'n massabasis). Die huidige standaard vir buskruitvervaardiging deur [[pirotegnieke|pirotegnikuste]] tans is 75% kaliumnitraat, 15% sagte houtskool en 10% swael.
 
'n Buskruit ''meel'' word voorberei deur van 'n [[balmeule]] gebruik te maak met maal-elemente wat nie vonke veroorsaak nie (van [[lood]] vervaardig). Buskruit word verkorrel om die verbrandingstempo daarvan aan te pas. Die ''meel'' word in blokke saamgepers met 'n voorafbepaalde digtheid (1.7 g/cm&sup3;³). Die blokke word dan opgebreek in korrels. Hierdie korrels word dan volgens grootte gesorteer om verskillende grade buskruit te lewer. Standaardgraad buskruit wissel van die growwe Fg graad wat in grootloop gewere en klein kanonne, FFg graad (medium en kleinloop gewere), FFFg graad (pistole) en FFFFg graad (kleinloop, kort pistole en ontsteker vir die [[snaphaan]] (sanna of pangeweer)). Baie growwe buskruit is vir mynbou gebruik voor die ontwikkeling van [[nitrogliserien]] en [[dinamiet]].
 
== Geskiedenis ==
[[Beeld:Antieke_kruithouer.png|rightregs|thumbduimnael|Buskruit, toe dit eers ontdek is, is tipies in die horings van diere gedra, vir veiligheid en gerief; dit is later ook in plat leertasse of bottels gedra. 'n Buitengewoon eienaardige voorbeeld van laasgenoemde uit die tyd van Koningin Elisabeth word hier getoon en is van ivoor gemaak in die vorm van 'n horing; die versierings daarop uitgekerf toon 'n gewapende man op 'n perd in 'n jaagtog. Die houer is aan die punt met 'n silwer tuit voorsien en is ongeveer agt duim lank.]]
 
Buskruit is in [[Sjina]] in die 9de eeu uitgevind tydens die [[Tang-dinastie]] (618-907 n.C.). Die uitvinding is waarskynlik per ongeluk ontdek tydens [[alchemis]]tiese eksperimente. Die eerste opgetekende verwysings na buskruit verskyn in vroeë alchemiste se geskrifte as aanmanings om nie sekere materiale te meng nie. Dié mengsels het egter groot hoeveelhede onbrandbare materiale bevat. Teen die 11de eeu is daar begin om buskruit vir [[militêr]]e doeleindes in Sjina te gebruik in die vorm van vuurpyle en bomme wat met [[katapult]]e gewerp is. Die eerste verwysings na missiel werpende wapens verskyn in 1259 toe bamboesbuise gebruik is om gebakte klei projektiele na die vyand te vuur. Hierdie tipe wapen was meer van 'n lastigheid op die slagveld as wat dit 'n gevaar ingehou het. Die oudste metaalkanonne in Sjina dateer uit 1323. Dit wil voorkom asof die gebruik van buskruit vanuit Sjina na die res van die wêreld versprei het. Dit is deur die [[Mongole]] (1279-13681279–1368) teen die Russe gebruik en daar is van melding gemaak in 'n Europese manuskrip deur [[Roger Bacon]] in [[1248]]. Die eerste [[Europese]] verwysing na kanonne is 'n aantekening van kanonne wat vanuit [[Ghent]] in 1313 uitgevoer is. Teen die middel 14de eeu word daar baie melding gemaak van kanonne in [[Europa]] sowel as Sjina. Dit was egter die Europeërs wat besef het dat slegs drie van die bestanddele werklik nodig was vir 'n effektiewe buskruit en ook die belangrike rol wat [[kaliumnitraat]] (salpeter) daarin gespeel het.
 
In Sjina sowel as Europa is die gebruik van buskruit in vuurwapens en kanonne vertraag omdat dit moeilik was om metaalbuise te vervaardig wat die ontbranding kon binnehou. Hierdie probleme kon gelei het tot die mite dat die Sjinese hulle uitvinding slegs gebruik het in die vervaardiging van [[vuurwerk]]e. Buskruit is egter gereeld in kanonne en vuurpyle tydens die Mongoolse invalle van die 13de en 14de eeue gebruik en was ook 'n kenmerk van latere oos-Asiese oorlogvoering. Die lae, dik stadsmure van [[Beijing]] (in 1406 begin) is byvoorbeeld spesifiek ontwerp om artillerie aanvalle te weerstaan en [[Ming-dinastie]] (1368-16441368–1644) het die hoofstad van [[Nanjing]] na Beijing in 1412 geskuif juis omdat die heuwels rondom Nanjing goeie posisies vir die artillerie van aanvallers gebied het.
 
Die oorsprong van buskruit en kanonne bly egter steeds 'n omstrede onderwerp omdat die meeste Sjinese geskrewe bronne 17de eeuse kopieë van vroeëre geskrifte is. Sjinese vuurwapens het ook nie verder as die mees primitiewe vorms ontwikkel tot en met hul kontak met [[Europees|Europese]] handelaars nie. Japannese bronne laat blyk dat vuurwapens bykans heeltemal onbekend (of vergete) was voordat die Portugese in 1543 te [[Tanegashima]] daar aangeland (of eerder skipbreuk gely) het. Die militêre aanvalle van die [[Mongole]] (1279-13681279–1368) blyk die aansporing te gewees het vir die ontwikkeling van vuurwapens in Sjina, maar in die tydperk was ouer vorms van belegwapens soos die [[trebuchet]] aan die orde van die dag.
 
Tydens die 15de tot die 17de eeu het daar vele ontwikkelinge in kruittegnologie hoofsaaklik in Europa plaasgevind. Vooruitgang in [[metallurgie]] het gelei tot die ontwikkeling van handwapens soos die [[Musket]] (roer). Die ontwikkeling van die [[kanon]] het ook vinniger as in Sjina plaasgevind en hierdie tegnologiese ontwikkelings is na Sjina oorgedra deur [[Jesuite]] [[sendeling]]e wat deur die latere [[Ming-dinastie|Ming-]] en die vroeëre [[Qing-dinastie|Qing]] keisers in beheer van kanonvervaardiging daar geplaas is.
Line 27 ⟶ 28:
Later in die [[19de eeu]] is [[nitrogliserien]], [[nitrosellulose]] en [[rooklose kruit]]e uitgevind wat vinnig gelei het tot die vervanging van buskruit in vele toepassings.
 
== Sien ook ==
* [[Rooklose kruit]]
* [[Kordiet]]
 
== Verwysings ==
* Gunpowder: Alchemy, Bombards, & Pyrotechnics by Jack Kelly, Basic Books, ISBN 0-465-03718-6.
* A History of Greek Fire and Gunpowder by J.R. Partington ISBN 08018595490-8018-5954-9
* Guns and Rifles of the World by Howard Blackmore ISBN 06703578040-670-35780-4
* [[http://en.wikipedia.org/wiki/black_powder:black powder|Engelse wikipedia artikel oor buskruit]]
 
== Eksterne skakels ==
* [http://www.musketeer.ch/blackpowder/history.html Ulrich Bretscher se blad oor buskruit]
 
[[Kategorie:Plofstowwe]]