Thailand: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Hersien |
Opruim |
||
Lyn 35:
|bevolkingsdigtheidmi² = 342
|bevolkingsdigtheidrang = 88<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $673,725 miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?sy=2013&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=49&pr1.y=10&c=578&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=
|title=Thailand |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |accessdate=5 September 2014}}</ref>
|BBP_PPP_rang =
|BBP_PPP_jaar = 2013
|BBP_PPP_per_kapita = $9 874<ref name=imf2 />
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|BBP = $387,156 miljard<ref name=imf2 />
|BBP_rang =
|BBP_jaar = 2013
|BBP_per_kapita = $5 674<ref name=imf2 />
|BBP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidstipe = Vorming
|onafhanklikheidsgebeure = • Koninkryk van Sukhothai<br />• Koninkryk van Ayutthaya<br />• Koninkryk van Thonburi<br />• Koninkryk van Rattanakosin<br />• Grondwetlike monargie<br />• Huidige grondwet
|onafhanklikheidsdatums = <br /><br />
|MOI = {{bestendig}} 0,722<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=5 September 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>
|MOI_rang = 89<sup>ste</sup>
Lyn 72:
== Etimologie ==
Die land se amptelike naam was "Siam" tot en met 23 Junie 1939,<ref>Judith A. Stowe, [http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=YTgJ8aRwZkAC&oi=fnd&pg=RA3-PA1&dq=Siam+Thailand+name+change&ots=qlFw7OvSKU&sig=xkDHm3ajmtk0gf4hTkYHHU3zykY#PPA122,M1 Siam Becomes Thailand: A Story of Intrigue], bl. 122, Geraadpleeg op 13 Julie 2007</ref><ref name="ThaiCSM">[http://www.csmngt.com/thailand_history.htm ''Thailand (Siam) History''], CSMngt-Thai.</ref>
== Geskiedenis ==
Lyn 78:
[[Lêer:WatChaiwatthanaram 2292.JPG|duimnael|links|Die ruïnes van Wat Chaiwatthanaram by Ayutthaya]]
[[Lêer:Chedis at Ayuthhaya.jpg|duimnael|links|Stupas by die Historiese Park van Ayutthaya]]
Verskeie inheemse kulture het reeds sedert die tyd van die [[Ban Chiang]]-kultuur (ongeveer 2000 v.C.), in Thailand bestaan. As gevolg van die land se geografiese ligging is die kultuur van Thailand nog altyd sterk deur [[Indië]], [[Sjina]] en ander buurkulture van Suidoos-Asië beïnvloed. [[Boeddhisme]] het vir die eerste keer in die 5de eeu in die Chaopraya bekken aangekom in die vorm van Indiese gode; waarskynlik sonder goed gedefinieerde sektes en tradisies. In die 12de eeu het monnike uit [[Sri Lanka]] egter die Theravada vorm van Boeddhisme na Thailand gebring waar dit vinnig floreer het.<ref name=Phongpaichit>Pasuk Phongpaichit en Chris Baker, A History of Thailand, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0-521-81615-7</ref> Die eerste Siamese/Thai-staat word tradisioneel as die [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] koninkryk van Sukhothai beskou. Dié koninkryk was 'n vroeë koninkryk in die omgewing van die stad, [[Sukhotai]], in Noordsentraal-Thailand, wat van 1238 tot 1438 bestaan het.
Die koninkryk se mag is later oorskadu deur die groter Siamese koninkryk van Ayutthaya, wat in die middel van die 14de eeu gestig is. Dié koninkryk was geleë om die huidige stad, Ayutthaya, in die gelyknamige provinsie in Sentraal-Thailand. Na die Siamese magte [[Angkor]] in 1431 geplunder het, is baie van die [[Khmer-ryk]] en sy Hindoe-gewoontes terug na Ayuthaya geneem en baie van die gewoontes en rituele in die kultuur van Siam aangeneem.
Line 95 ⟶ 96:
[[Lêer:Thailand Topography.png|duimnael|links|Die topografie van Thailand.]]
[[Lêer:Thailandkaart.png|duimnael|Kaart van Thailand]]
Thailand is die 49ste grootste land in die wêreld met 'n oppervlakte van 514
Groot stede sluit in die hoofstad, [[Bangkok]], Chiang Mai, Surat Thani, Phuke en Hat Yai.
Thailand het verskeie gebiede wat geografies van mekaar verskil; hierdie gebiede kom ook min of meer ooreen met die onderskeie provinsies van die land. Die noorde van die land is bergagtig, met die piek van die berg, Doi Inthanon, as die hoogste punt met 'n hoogte van
Die plaaslike [[klimaat]] is tropies en word gekenmerk deur moesons: reënerige seisoene wat etlike maande aanhou. Vanaf die middel van Mei tot September is daar 'n reënerige, wolkerige dog warm suidwestelike moeson en 'n droër, koel noordoostelike moeson van November tot die middel van Maart. Die suidelike landengte is altyd warm en bedompig.
Line 106 ⟶ 108:
[[Lêer:Thailand ethnic map.svg|duimnael|links|Etniese kaart van Thailand]]
[[Lêer:Kayan woman with neck rings.jpg|duimnael|'n Vrou van die Kayan etniese groep, 'n klein etniese groep waarvan sommige lede in die 1990's uit Mianmar na Thailand gevlug het.]]
Thailand se bevolking word oorheers deur verskei Tai-sprekende mense. <!---Nie 'n tikfout nie: Thai is deel van die Tai-familie--->Die talrykste is die Sentrale Thai, die Noordoostelike Thai (ook genoem "Isan" of "Lao": twee verskillende, dog nou-verwante dialekte) en die Suidelike Thai. Die Sentrale Thai is al lank die heersende taal rakende politiek, ekonomie en kultuur, alhoewel die taal se moedertaalsprekers slegs 'n derde van die land se bevolking uitmaak (die moedertaalsprekers van Noordoostelike Thai vorm die meerderheid). Baie mense is egter tans daartoe in staat om Sentrale Thai, sowel as hulle eie dialekte te kan praat, danksy die onderrigstelsel en die beweging na 'n nasionale identiteit.
Line 116 ⟶ 119:
== Kultuur ==
[[Lêer:Phutthamonthon Buddha.gif|duimnael|links|'n Parade van Boeddhistiese priesters by Buddhamondon in Nakonphatom, Thailand in 2006.]]
[[Boeddhisme|Theravada Boeddhisme]] is die oudste oorlewende Boeddhistiese beweging en maak 'n belangrike deel van moderne Thai-geloof en identiteit uit. In die praktyk het Thai-Boeddhisme deur die jare ontwikkel en sluit vandag baie streeksgelowe in wat oorspronklik van, onder andere, animisme (die geloof dat elke liggaam 'n afsonderlike gees het) en die aanbidding van mens se voorvaders. [[Islam]] is die heersende geloof in die mees suidelike dele van Thailand.
Line 135 ⟶ 139:
[[Lêer:Thai Seafood Curry.jpg|duimnael|Die kookkuns van Thailand is bekend vir die pikantheid daarvan, soos hierdie seekos-en-kerriedis.]]
Die kookkuns van Thailand meng vyf basissmake: soet, pikant, suur, bitter en sout. 'n Paar algemene bestanddele wat in Thai kookkuns gebruik word, sluit in knoffel, rissies, lemmetjiesap, suurlemoengras en vissous. Die stapelvoedsel in Thailand is rys, veral 'n soort jasmynrys (bekend as "Hom Mali"-rys), wat by amper elke maaltyd ingesluit word. Thailand is die wêreld se grootste uitvoerder in rys en die bevolking van Thailand nuttig jaarliks meer as
Die samelewing van Thailand is in die afgelop jare deur die wyd-verkrygbare, meertalige media beïnvloed. Daar is talle Engelse, Thai en Sjinese koerante verkrygbaar en die meeste gewilde Thai tydskrifte gebruik Engelse opskrifte in 'n poging om sjiek voor te kom. Meeste groot besighede in Bangkok bedryf hule besigheid in Engels, selfs tussen Thai sprekers, as 'n simbool van hul opgevoede, hoër-kring status. Thailand is die land in Suidook-Asië met die grootste koerantmark, met 'n beraamde sirkulasie van ten minste 13 miljoen daaglikse kopië in 2003.
=== Letterkunde ===
Thai letterkunde word sterk deur die Indiese kultuur beïnvloed. Dié invloed is veral merkbaar in die vroeë literatuur, waar die meeste verhale met gode en ander weses uit die Boeddhistiese en Hindoeïstiese mitologie gevul is. Een van die veelbetekendste werke in Thai letterkunde is die epiese "Ramakien". Die werk is gebaseer op die antieke teks, "[[Ramayana]]", wat aan die einde van die 18de eeu deur Koning Phra Phuttayodfa Chulalok (Rama I) uitgebrei is. Sedertdien het die opvolgende konings baie bygedra tot die kultuur en letterkunde van Thailand.
Aan die begin van die 20ste eeu het poësie ongewild geraak, terwyl prosa meer aansien geniet het. In die 1950's het talle bekende outeurs talryke bekende boeke geproduseer. Van die noemenswaardigeste skrywers van moderne Thai letterkunde sluit in in Mae Anong, die latere eerste minister, Kukrit Pramoj en Pira Sudham.
Line 146 ⟶ 151:
=== Musiek ===
[[Lêer:Khenesarong.jpg|links|duimnael|'n "Khene"-speler in Isan.]]
Alhoewel Thailand nooit deur Westerse magte gekoloniseer is nie, het popmusiek en ander vorms van Europese en Amerikaanse musiek baie invloedryk geword. Die twee gewildste style tradisionele musiek is "luk thung" en "mor lam", terwyl die etniese minderhede ook steeds hul tradisionele musiekvorms behou het.
Line 152 ⟶ 158:
Die styl het ontwikkel in die eerste helfte van die 20ste eeu, alhoewel die term, "luk thung", vir die eerste keer in die 1960's gebruik is. Ponsri Woranut en Suraphol Sombatcharoen was van dié genre se eerste groot sterre en het invloede van Latyns-Amerika, Japan, Indonesië, Maleisië en veral Amerikaanse rolprentklankbane en volkmusiek, asook jodel. Die genre het ook 'n herlewing ervaar na die begin van die eerste "luk thung"-radio stasie in 1997.
"Mor lam" is 'n antieke vorm van Lao sang in beide Laoties en Isan. Die term beteken "kundige sang" of "kundige sanger", afhangende van die konteks waarin die term gebruik word.
Die kenmerk van "mor lam" is die gebruike van 'n buigsame melodie wat by die tonale klanke van die lirieke aangepas word. Volgens tradisie is die oorspronklike melodie ontwikkel vir die toonsetting van tradisionele "gaun"-gedigte. Die sang word ook oor die algemeen begelei deur 'n "khene", 'n soort [[mondfluitjie]] wat van riet gemaak is, alhoewel moderne elektriese instrumente ook tans gebruik word. Tans is die tempo van die musiek vinnig, alhoewel dit vroeër deur 'n stadiger tempo gekenmerk was. Volgehoue kenmerke sluit in 'n sterk ritmiese begeleiding, vokale spronge en 'n sangstyl wat 'n geselstrant aanneem, vergelykbaar met Amerikaanse rapmusiek.
Line 160 ⟶ 166:
=== Skoolstelsel ===
[[Lêer:Thailändische Schüler in Pfadfinderkluft.JPG|duimnael|Leerlinge in hul padvindery-uniforms.]]
In Thailand is 'n totale skoolloopbaan van nege jaar verplig. Volgens UNESCO is slegs 3% van die bevolking ongeletterd, wat Thailand op dieselfde vlak as die [[Europese Unie]] plaas.
Line 171 ⟶ 178:
=== Geskiedenis ===
[[Lêer:King bhumibol monument.jpg|duimnael|Monument aan Koning Bhumibol Adulyadej (Rama IX), in Phitsanulok, Thailand]]
Sedert die omverwerping van die absolute monargie in 1932, het Thailand reeds 17 grondwette en handveste gehad.<ref>The Council of State, [http://www.parliament.go.th/files/library/b05.htm Grondwette van Thailand]</ref><ref name="Thanet">Thanet Aphornsuvan, [http://rspas.anu.edu.au/pah/human_rights/papers/2001/Thanet.pdf ''The Search for Order: Constitutions and Human Rights in Thai Political History'']. PDF-dokument, 152 KiB. ''2001 Symposium: Constitutions and Human Rights in a Global Age: An Asia Pacific perspective''</ref> In hierdie tyd het die vorm van die regering gewissel van 'n militêre diktatorskap tot 'n verkiesingsdemokrasie, maar al die regerings het 'n erfelike monarg as die hoof van die staat herken.<ref name="multiple">[http://www.ctv.ca/servlet/ArticleNews/story/CTVNews/20060919/thailand_coups_060919/20060919/ 'n Lys van die vorige staatsgrepe in Thailand.]</ref><ref>[http://www.foxnews.com/story/0,2933,214562,00.html 'n Lys van onlangse staatsgrepe in Thailand se geskiedenis.]</ref>
=== 1997 tot 2006 ===
[[Lêer:Thaksin DOD 20050915.jpg|duimnael|links|Thaksin Shinawatra tydens 'n besoek aan die [[Pentagon]] in 2005.]]
Die Grondwet van 1997 was die eerste grondwet wat deur 'n verkose komitee opgestel is. Dié komitee was verkies op gronde van gewilheid en daar word na dié grondwet verwys as die "Mense se grondwet".<ref name="Criminal Justice">Kittipong Kittayarak, [http://www.unafei.or.jp/english/pdf/PDF_rms/no60/ch06.pdf ''The Thai Constitution of 1997 and its Implication on Criminal Justice Reform'']. By die webwerf van ''United Nations Asia and Far East Institute for the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders''. Laaste besoek op 19 Julie 2007.</ref>
Line 181 ⟶ 190:
Die hofstelsel (ศาล, "saan") het 'n grondwetlike hof ingesluit wat regspraak oor die grondwetlikheid van parlamentêre aktes, koninklike verordnings en ander politiese sake gehad het.
Die algemene verkiesings in Januarie 2001 was die eerste verkiesings onder die 1997-Grondwet en daar was ook na die verkiesings verwys as die eerste korrupsie-vrye verkiesing in die geskiedenis van Thailand.<ref>Robert B. Albritton and Thawilwadee Bureekul, [http://www.asianbarometer.org/newenglish/publications/workingpapers/no.28.pdf ''Developing Democracy under a New Constitution in Thailand'']. PDF-dokument: 319 KiB/327281 bytes. ''National Taiwan University and Academia Sinica Asian Barometer Project Office Working Paper'', Rekks Nr. 28, 2004</ref> Die daaropvolgende regering was die eerste regering wat die volle vier-jaar termyn gedien het. Die verkiesings in 2005 het die grootste aantal stemmers getrek in die geskiedenis van Thailand en het 'n kenmerkende verlaging getoon in die aantal gekoopte stemme wat in vorige verkiesing opgemerk was.<ref>Pongsudhirak Thitinan. ''Victory places Thaksin at crossroads''. Bangkok Post, 9 Februarie 2005</ref><ref>{{cite news|url=http://www.nationmultimedia.com/Election2005/news/news.php?news=02%2F10020506.htm |date=February 10, 2005 |title=Unprecedented 72% turnout for latest poll |publisher=The Nation}}</ref><ref name="QuoVadis">Aurel Croissant and Daniel J. Pojar, Jr., [http://www.ccc.nps.navy.mil/si/2005/Jun/croissantJun05.asp Quo Vadis Thailand? Thai Politics after the 2005 Parliamentary Election], Strategic Insights, Volume IV, Issue 6 (Junie 2005)</ref>
Aan die begin van 2006 het aansieklike druk van aantygings oor korrupsie daartoe gelei dat [[Thaksin Shinawatra]] 'n kitsverkiesing vereis, wat sou plaasvind vóór die geskeduleerde verkiesingsdatum. Die opposisie het die verkiesings geboikot en Thaksin was her-aangewys. Volgehoue, stygende druk het tot 'n militêre staatsgreep gelei op 19 September 2006.
Line 196 ⟶ 205:
[[Lêer:Damoen Saduk Floating Market.jpg|duimnael|'n Drywende riviermark in Damoen Saduk.]]
Die land het later in 1998 'n herstellingsfase deurgegaan en die ekonomie het daardie selfde jaar met 4,2% gegroei en 'n verdere 4, 4% gegroei in 2000. Die groei was grootliks te danke aan hul uitvoerhandel, wat met 20% in 2000 gestyg het. Die ekonomiese groei was ietwat gedemp in 2001, as gevolg van 'n verswakking in die wêreldwye ekonomie. Die groei is egter in die daaropvolgende jare hervat, danksy ekonomiese groei in [[Sjina]] en verskeie plaaslike ekonomie-stimuleringsprogramme deur die Eerste Minister, Thaksin Shinawatra. Daar word ook na sy ekonomiese taktieke verwys as "Thaksinomics". Thailand het in 2003 en 2004 'n jaarlikse ekonomiese groei van net oor die 6% geniet, ondanks 'n verswakking in die wêreldwye ekonomie.<ref name=CIA_Thailand>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html CIA world factbook
Belegging het egter in 2006 gestagneer, na beleggers afgeskrik was deur die Thaksin-administrasie se politieke probleme. Die militêre staatsgreep in September 2006 het 'n nuwe ekonomiese span voorsien, onder leiding van die bestuurder van die voormalige sentrale bank. Die Thai Raad van Belegging het 'n daling van 27% in beleggingaansoeke tussen Januarie en November gerapporteer (in vergelyking met dieselfde tydperk van die vorige jaar). Uitvoerhandel het egter die hoogtes ingeskiet en het byna 17% gestyg in 2006.
Thailand voer jaarliks produkte met 'n gesamentlike waarde van meer as $105 miljard uit.<ref name=CIA_Thailand /> Van hulle grootste uitvoerprodukte sluit in rys, tekstiele en skoene, visprodukte, rubber, juwele, motorkarre, rekenaars en elektriese toestelle. Thailand is die wêreld se voorste uitvoerder van rys en voer jaarliks 6,5 ton verwerkte rys na lande regoor die wêreld uit. Rys is dus ook die belangrikste gewas in die land. Thailand het die hoogste persentasie van bewerkbare land van al die nasies in die Groter Mekong Substreek: 27,25%.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2097.html ''CIA world factbook
Belangrike bedrywe sluit in elektriese toestelle en onderdele, rekenaaronderdele en motorkarre. Toerisme verskaf ongeveer 5% van die ekonomie se [[BBP]].
Line 209 ⟶ 219:
[[Lêer:Kho Pippi-Maya Beach.jpg|duimnael|Mahya-strand by Ko Phi Phi Lee.]]
[[Lêer:Kohsan Road Bangkok.JPG|duimnael|Khaosan Road in Bangkok.]]
Toerisme is 'n belangrike ekonomiese faktor in Thailand. Dié industrie het 'n hupstoot gekry toe Amerikaanse soldate daarheen gegaan het in die 1970's tydens pouses in die Viëtnamese oorlog. In 2005 het die land onveveer 13,38 buitelandse besoekers gekry: 'n verhoging van 14,48% sedert 2004.
Volgens die Toerismeraad van Thailand is 65% van die land se besoekers vanuit Asië en die streke rondom die [[Stille Oseaan]]. Thailand ervaar sterk kompetisie met sy buurlande: [[Kambodja]] huisves die gewilde tempel, [[Angkor Wat]], terwyl die stad, Luang Prabang, in [[Laos]] ook 'n uiters gewilde toeriste bestemming is.
Ten spyte hiervan het Thailand 'n verskeidenheid trekpleisters, met onder andere, duikplekke, strande, eksotiese eilande, argeologiese vindplekke, museums, etniese en godsdienstige plekke en [[Wêrelderfenisgebied]]e.
Thailand besit die volgende UNESCO Wêrelderfenisgebiede:
* [[Ban Chiang]]
* Die [[Dong Phaya Yen-bergreeks]].
* Die [[Ayutthaya-park]] wat geleë is op die ruïnes van die antieke stad, [[Ayutthaya]].
Line 223 ⟶ 234:
<!--- Stel weer vry wanneer daar meer inligting hier is.[[Lêer:Wat Arun Stairway.jpg|duimnael|Die sentrale trappe by Wat Arun in Bangkok.]]--->
Die hoofstad van Thailand, [[Bangkok]], is een van die gewildste toeriste bestemmings in die wêreld: nommer drie volgens die tydskrif, ''Travel and Leisure'',<ref>[http://www.travelandleisure.com/worldsbest/2006/results.cfm?cat=cities ''World's Best Awards 2006, Top 10 Cities Overall''] in ''Travel + Leisure''. Laaste besoek op 15 Junie 2007.</ref>
[[Khaosan Road]] is die naam van 'n kort straat in Bangkok wat tans bekend staan as die ghetto van rugsakstappers. Die straat huisves 'n aantal van Bangkok se goedkoper herberge en hotelle en baie toeriste gebruik die straat as 'n basis vir hul besoek aan die res van Thailand, aangesien daar gereëlde busdienste vanaf Khaosan Road na byna alle toeristiese bestemmings in Thailand is.
Line 231 ⟶ 242:
== Bronnelys ==
; Algemeen
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand se inskrywing] by die CIA se ''World Fact Book''.
; Musiek:
* Miller, Terry E. (1985). ''Traditional Music of the Lao: Kaen Playing and Mawlam Singing in North-east Thailand''. Greenwood Press. ISBN 0-313-24765-X.
* Mosel, James N. (1959). ''Sound and Rhythm in Thai and English Verse, Pasa lae Nangsue''.
Line 241 ⟶ 252:
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie}}
* [http://www.thaigov.go.th/ Thaigov.go.th]
* [http://www.tourismthailand.org/ ''Tourism Authority of Thailand'']
* [http://www.parliament.go.th/files/mainpage.htm ''Thai National Assembly'']
{{Lande van Asië}}
| |||