Suriname: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Alias (besprekings | bydraes) k spelling |
Bygewerk |
||
Lyn 20:
|grootste_stad = [[Paramaribo]]
|regeringsvorm = Unitêre parlementêre<br />grondwetlike [[republiek]]
|leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[
|leiername = [[Dési Bouterse]]<br />[[
|oppervlak_rang = 92<sup>ste</sup>
|oppervlak_grootte =
Lyn 28:
|persent_water = 1,1
|bevolking_skatting = 566 846<ref name=cia>{{en}} {{cite web|author=Central Intelligence Agency |authorlink=[[Central Intelligence Agency]] |publisher=The World Factbook|title=Suriname |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ns.html |year=2013 |accessdate=18 Julie 2014}}</ref>
|bevolking_rang = 167<sup>ste</sup>▼
|bevolking_skatting_jaar = 2013
▲|bevolking_rang = 167<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 492 829
|bevolking_sensus_jaar = 2004
Lyn 68:
}}
'''Suriname''', amptelik die '''Republiek van Suriname'' ([[Nederlands]]: ''Republiek Suriname'' [ˌreːpyˈblik ˌsyːriˈnaːmə]) is 'n [[Suid-Amerika]]anse [[republiek]], geleë aan die noordooskus van die vasteland en grens in die ooste aan [[Frans-Guyana]], in die weste aan (voormalige Britse) [[Guyana]], in die suide aan [[Brasilië]] en in die noorde aan die [[Atlantiese Oseaan]]. Suriname is die kleinste onafhanklike staat in Suid-Amerika. Die land het, net soos [[Suid-Afrika]], bande met [[Nederland]] wat van die koloniale geskiedenis dateer, hoewel Suriname tot baie later 'n [[Nederlandse koloniale ryk|Nederlandse kolonie]] gebly het, en het beduidende bevolkingsgroepe van Indiese en [[Maleiers|Maleise]] (
Suriname het grensgeskille met Guyana sowel as met Frans-Guyana. Die land is 163 265
== Geskiedenis ==
<!--:''Hoofartikel: [[Geskiedenis van Suriname]]''-->
[[Lêer:Tropenmuseum Royal Tropical Institute Objectnumber 60008924 Een groep Brits-Indische immigranten.jpg|duimnael|links|Immigrante uit [[Indië]]]]
Aan die einde van die [[Tweede Engelse Oorlog]] in
== Topografie en geologie ==
[[Lêer:Suriname-CIA WFB Map (2004).png|
Die hoofstad van Suriname is [[Paramaribo]]. [[Nickerie]], ten weste van Paramaribo, en [[Albina]], wat aan die oostelike grensrivier (die [[Marowijne]]) geleë is, is aantreklike dorpe, hoewel Albina tydens die binnelandse oorlog so te sê geheel en al verwoes is en die opbou baie moeisaam verloop. Belangrike riviere is die [[Surinamerivier]], die [[Coppename]], die [[Tapanahoni]], die [[Sipaliwini]] en die [[Corantyn]], wat die grens met Guyana vorm. Alle riviere loop van die suid na noord. In die suidelike helfte van die land lê twee omvangryke bergreekse, die Oranjegebergte (Wilhelminagebergte) en die [[Eilerts de Haan]]-gebergte (vernoem na 'n Nederlandse ontdekkingsreisiger uit die 19de eeu). Die hoogste piek is die [[Julianatop]] (1230 meter). Die middelste gedeelte van Suriname bestaan uit 'n laag, glooiend bosland, wat deur houtkap hier en daar dreig om in [[savanne]] te verander. Die noordelike strook van 26 tot 100 km breed is moerasgebied.
<!--
Line 89 ⟶ 90:
=== Surinamers in Nederland ===
Ongeveer 350 000 Surinamers woon in Nederland, waarvan die meeste na die onafhanklikheid van Suriname, na die militêre staatsgreep van
=== Samestelling van die bevolking ===
[[Lêer:Suriname demography.png|duimnael|Suriname se bevolkingsgroei (1961–2003)]]
[[Lêer:Nieuw gerestaureerde kathedraal anno 2011.JPG|duimnael|Katedraal van Sint Peter en Paulus in Paramaribo]]
[[Lêer:Arya Dewaker, exterior5.jpg|duimnael|Arya Dewaker Hindoe-tempel in Paramaribo]]
[[Lêer:Moschee-Keizerstraat-Suriname.jpg|duimnael|Keizerstraat-[[moskee]] in Paramaribo]]
Die Surinaamse bevolking bestaan uit 'n verskeidenheid etniese groepe:
* [[Kreool|Kreole]], afstammelinge van [[
:Tipering: oorwegend werksaam in administratiewe bane en in die mynbou. Hulle gesinstruktuur vertoon sterk [[matriargaat|matriargale]] trekke. Godsdiens: oorwegend [[christendom]]. Woongebiede: vernaamlik die distrikte Paramaribo en Wanica.
* Boslandkreole of ''[[Marrons]]'', nakomelinge van ontsnapte slawe van Afrika. [[Aukaners]] (Djoeka) en [[Saramaccaners]] bewoon aanvanklik afgeleë bosgebiede (Brokopondo, Marowijne, Saramacca), maar trek later as gevolg van die oplegging van die binneland ook na Paramaribo en ander plekke.
:Tipering: landbouers ([[kostgrondje]]), handelaars. Godsdiens: meestal beoefenaars van die ''[[winti]]''; [[geesteverering|geeste-]] en [[voorouerverering]]. Ook 'wisi' ([[heksery]]) behoort tot die kulturele erfgoed. [[Matrilineair]]e [[verwantschapsstructuur]].
* [[
:Tipering: oorwegend werksaam in administrasie en handel, kleinboere. Godsdiens: oorwegend aanhangers van [[Hindoeïsme]].
* [[
:Tipering: Oorwegend kleinboere en handelaars. Sterk onderlinge harmonie, ''roekoen'' genoemd. Godsdiens: oorwegend [[Islam|Moslem]], daarnaas beoefenaars van geeste- en voorouerverering.
* [[
* [[
** Bolandse [[
** Benedelandse indiane: [[Arowakke]] en [[Caraibe|Caraïbe]].
:Tipering: Die indiane lewe van kleinskaalse landbou, vissery en jag en op beskeie vlak van kuns verwante nywerhede. Baie jong indiane trek na Paramaribo. Godsdiens: die Trio is sedert die einde jare '60 van die 20ste eeu oorwegend christen. Ook onder die Akurio en sommige andere stamme vind mens christene. Die res hang tradisionele [[natuurgodsdienst]]e aan, waarby geeste- en voorouerverering 'n belangrike plek inneem.
* [[Blanke]] en [[
* Nakomelinge van Portugese [[Jode]]. In hulle geskiedenis speel die [[Jodesavanne]] 'n groot rol. Godsdiens: Oorwegend aanhangers van die joodse godsdiens (Joodse [[Sinagoge]] in Paramaribo).
Line 112 ⟶ 117:
== Ekonomie ==
[[Lêer:Financien.JPG|duimnael|Suriname se Ministerie van Finansies]]
Suriname is baie ryk aan natuurlike hulpbronnne en word op grond daarvan wel as sewentiende land op die lys van rykste lande geplaas. Die natuurlike hulpbronne omvat onder andere [[hout]], [[bauxiet]], [[goud]] en [[porseleinaarde]] ([[kaolien]]). Klein hoeveelhede [[nikkel]], [[Cu|koper]], [[platinum]] en [[yster]]erts word ook aangetref.
Line 121 ⟶ 127:
[[Geldeenheid]]: die Surinaamse dollar (=100 cent); code: SRD.
== Natuur en klimaat ==
Line 128 ⟶ 134:
== Taal ==
[[Lêer:Butcher Paramaribo market.jpg|duimnael|Slagtermark in Paramaribo met tekens in Nederlands]]
In Suriname word twintig tale gepraat. Die amptelike taal is [[Nederlands]]. Hierdie Wes-Europese taal word deur sowat 60% van die totale bevolking as moedertaal gepraat. Hierdie aantal sal in die toekoms heel moontlik groei omrede Suriname 'n lid is van die Nederlandse Taalunie en Nederlands op skool en in die amptelike omgang gebruik word. Die res van die bevolking praat Nederlands as tweede of derde taal. Die [[lingua franca]], [[Surinaams|Sranan Tongo]] (in die volksmond '''Sranan'''), word deesdae as volkstaal deur so te sê elke Surinamer gepraat. Dis 'n Engelsgebaseerde kreooltaal.
Volgens aantal sprekers is die belangrikste tale in Suriname:<ref>{{nl}} [http://taalschrift.org/reportage/000466.html# Nederlands met een kleurtje] Taalschrift, geraadpleeg op 20 Mei 2013</ref>
* [[Nederlands]] - 200 000 moedertaalsprekers; 200 000 tweede taalsprekers;
* [[Sranan Tongo]] - 120 000 moedertaalsprekers; 280 000 tweede taalsprekers;
Line 148 ⟶ 155:
== Godsdiens ==
[[Christendom]], 48% (vernaamlik [[Hernhutters|Evangelische Broedergemeente]] (ook: Moravische Broeders, Hernhutters, Zeister Zendingsgenootschap), [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolisisme]] en verskeie [[Protestantisme|Protestantse kerke]] en gemeentes); [[Hindoeïsme]], 27,4
== Onderwys ==
Onderwys is gratis en verpligtend vir kinders tussen 6 en 12 jaar. 93% van die totale bevolking kan lees en skryf. Suriname het sedert
== Gesondheidsorg ==
Line 157 ⟶ 164:
== Owerheid en politiek ==
[[Lêer:Presidential palace, Paramaribo, Suriname.jpg|duimnael|Presidensiële paleis in Paramaribo, Suriname]]
[[Lêer:AssembleeSurinaam.jpg|duimnael|Suriname se Nasionale Vergadering in Paramaribo]]
Normaalweg word eenkeer elke vyf jaar landelike parlementsverkiesings gehou. Suriname het 'n eenkamerparlement, die ''[[Nationale Assemblée]]''. De Nationale Assemblée kies die [[President van Suriname|president]]. Die ministerskabinet word deur die president saamgestel. In besonder gevalle kom die ''Volksvergadering'' byeen; dié bestaan uit 869 lede van alle vlakke van die bevolking. Die volgende verkiesing vind plaas op [[25 Mei]] [[2005]].▼
[[Lêer:Paramaribo, Hof van Justitie (Court of Justice).jpg|duimnael|Hof van Justisie]]
▲Staatsvorm: [[grondwetlike demokrasie]]. Die [[grondwet]] dateer uit 30 September 1987. Normaalweg word eenkeer elke vyf jaar landelike parlementsverkiesings gehou. Suriname het 'n eenkamerparlement, die ''[[Nationale Assemblée]]''. De Nationale Assemblée kies die [[President van Suriname|president]]. Die ministerskabinet word deur die president saamgestel. In besonder gevalle kom die ''Volksvergadering'' byeen; dié bestaan uit 869 lede van alle vlakke van die bevolking. Die volgende verkiesing vind plaas op
Staatshoof en regeringsleier
Politieke partye wat deelneem aan die verkiesings in Mei 2000 en hulle setelaantal in die Nationale Assemblée (51 setels):<br />
Line 185 ⟶ 194:
== Vervoer ==
[[Lêer:Paramaribo, Jules Wijdenboschbrug.JPG|duimnael|Die Jules Wijdenbosch-brug in Paramaribo]]
* Vervoer in die lug:
1 nasionale lugredery, die [[Surinaamse Luchtvaart Maatschappij]] (SLM)<br />
Line 191 ⟶ 201:
41 vliegvelde met onverharde aanloopbane<br />
* Treinvervoer:
Suriname besit die oorblyfsels van die voormalige [[Lawaspoorweg]] (enkelvoudige spoor) van [[Onverwacht]] na [[Brownsberg]] (oorspronklik van Paramaribo na Dam), wat sedert die
* Padvervoer:
Verharde paaie: 1178 km (1996)<br />
Line 202 ⟶ 212:
== Internasionale konflikte ==
[[Lêer:Suriname1991 Karte umstrittene Gebiete.jpg|duimnael|Politiese kaart van Suriname in 1991 met omstrede gebiede]]
* Tussen die riviere die [[Litani]] en die [[Marowijne]] lê 'n gebied wat deur Suriname en [[Frankryk]] betwis word ([[Frans-Guyana]]).
* Tussen die riviere die Boven-[[Corantijn]] (deur Guyana ''New River'' genoem) en die [[Kuruni]] en [[Sipaliwini]] lê 'n gebied wat betwis word deur Suriname en [[Guyana]]. Die gebied staan in Suriname bekend as die [[Tigri-gebied]], en in Guyana as die ''New River Triangle''. Bowendien beskou Suriname die linkeroewer van die Corantijn as grens, terwyl Guyana die middel van die rivier as grens beskou. 'n Derde grenskonflik betref die seegrens tussen die twee lande voor die monding van die Corantijn. 'n Oplossing van die laaste geskil het dringend geword as gevolg van olievondse in die seegebied. Die geskil is voorgelê aan die [[seeregtribunaal]] (ITLOS) in [[Hamburg]].
Line 223 ⟶ 234:
== Sien ook ==
* [[Lys van monumente
== Verwysings ==
Line 231 ⟶ 241:
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Suriname}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Suriname}}
* [http://www.waterkant.net Waterkant Suriname]
* [http://www.suriname.nu ANDA Suriname] - Surinaamse portaal
Line 241 ⟶ 252:
[[Kategorie:Suriname| ]]
[[Kategorie:Voormalige Nederlandse kolonies]]
[[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]]
|