Cornwall: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Alias (besprekings | bydraes)
Rol weergawe 1385049 deur Alias (bespreek) terug.
k Hersien
Lyn 75:
|}
 
'''Cornwall''' ([[Verenigde Koninkryk]], soms ook '''Cornwallis''' in [[Afrikaans]]) vorm saam met die [[Scilly-eilande]] 'n [[Graafskappe van Engeland|graafskap]] in die uiterste suidweste van [[Engeland]] met 'n oppervlakte van 3 563 vierkante kilometer en 'n bevolking van sowat 536 000 in 2011.
 
== Geografie ==
[[Lêer:Lands End, Cape Cornwall, Brisons - aerial photo.jpg|thumbduimnael|links|250px|Uitsig oor Land's End, Kaap Cornwall en die Brisons]]
Cornwall is 'n skiereiland aan die [[Atlantiese Oseaan]] en die [[Engelse Kanaal]] met 'n kuslyn van sowat 320 km (die [[skiereiland]] is sowat 120 km lank, met 'n maksimale breedte van 72 km). Die Tamarrivier vorm die oostelike grens met die graafskap Devon. Cornwall se heideveld is ryk aan kaolien ([[porselein|porseleinaarde]]) en [[tin]].
 
'n Baie gematigde kus[[klimaat]] maak van Cornwall met sy natuurskoon en sy klein visserdorpies een van die gewildste gebiede vir toerisme in die Verenigde Koninkryk en bevoordeel ook landbou en tuinbou. Danksy die invloed van die Golfstroom is 'n aantal plekke in Cornwall geskik vir Mediterreense en subtropiese fauna.
Lyn 86:
 
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Brown Willy Bodmin Moor.jpg|thumbduimnael|links|250px|Die berg Brown Willy in die heideveld van Bodmin Moor]]
[[Lêer:RemainsofTintagel.jpg|thumbduimnael|left|250pxlinks|Die oorblyfsels van die [[kasteel]] Tintagel]]
[[Lêer:Tin mine Cornwall arty2.jpg|thumbduimnael|250pxlinks|'n Verlate tinmyn in Cornwall. Baie Korniese mynbouwerkers het na Suid-Afrika geëmigreer]]
Die oudste nedersettings in Cornwall dateer uit die vroeë steentydperk. Die boere en vissers, wat tydens die later steentydperk na Cornwall geïmmigreer het, het die plaaslike megalietkultuur ontwikkel, waarvan die hunegrafte naby Bodmin en Penwith die bekendste oorblyfsels is. 'n Nuwe golf immigrante, wat hulle teen die einde van die laat steentydperk in die gebied gevestig het, was meesters van beker- en bronsvervaardiging.
 
Die Keltiese setlaars van die [[6de eeu v.C.]] het die gebied vanuit die ooste binnegestroom en die ystervervaardiging en -bewerking in Cornwall ingevoer. Saam met Devon en Somerset het Cornwall die stamgebied van die Cornouiërs in die weste en die Dumnoniërs in die ooste gevorm, wat albei vroeë variante van die Kelties-Britanniese taal gepraat het.
[[Lêer:Brown Willy Bodmin Moor.jpg|thumb|links|250px|Die berg Brown Willy in die heideveld van Bodmin Moor]]
Met die Romeinse verowering van Brittanje in [[40]] n.C. het Cornwall 'n toevlugsoord en sentrum van Keltiese weerstand teen die besetters geword wat sy onafhanklikheid kon handhaaf. Die Romeinse stad Isca Dumnoniorum (die huidige Exeter) het as die administratiewe hoofstad van die gebied oos van Cornwall gedien. Terwyl die Walliese en Engelse plekname Dyfnaint en Devon nog steeds na die Dumnoniërs verwys, leef die Cornouiërs in die naam ''Cornwall'' voort. Die woord het sy etimologiese oorsprong in die Anglo-Saksiese ''wealas'' ("uitlanders, Britte, Walliesers") en die Latynse Cornubia, 'n Romeinse weergawe van die Britse Cornouia of "Land van die Cornouiërs".
 
Met die Romeinse verowering van Brittanje in [[40]] n.C. het Cornwall 'n toevlugsoord en sentrum van Keltiese weerstand teen die besetters geword wat sy onafhanklikheid kon handhaaf. Die Romeinse stad Isca Dumnoniorum (die huidige Exeter) het as die administratiewe hoofstad van die gebied oos van Cornwall gedien. Terwyl die Walliese en Engelse plekname Dyfnaint en Devon nog steeds na die Dumnoniërs verwys, leef die Cornouiërs in die naam ''Cornwall'' voort. Die woord het sy etimologiese oorsprong in die Anglo-Saksiese ''wealas'' ("uitlanders, Britte, [[Walliesers]]") en die Latynse Cornubia, 'n Romeinse weergawe van die Britse Cornouia of "Land van die Cornouiërs".
Onderlinge twiste het aangehou totdat die legendariese koning Artus vanuit sy kasteel [[Tintagel]] met die pasifikasie van Cornwall begin het. Die kerstening van die gebied deur Ierse, Walliese en Bretonse sendelinge het in die 5de eeu 'n aanvang geneem.
 
Onderlinge twiste het aangehou totdat die legendariese koning Artus vanuit sy kasteel [[Tintagel]] met die pasifikasie van Cornwall begin het. Die kerstening van die gebied deur [[Iere|Ierse]], Walliese en [[Bretone|Bretonse]] sendelinge het in die 5de eeu 'n aanvang geneem.
 
Cornwall het ook tydens die Anglo-Saksiese heerskappy van Engeland daarin geslaag om sy Keltiese karakter te handhaaf. Nogtans het 'n deel van die Keltiese bevolking onder die druk van die Germaanse veroweraars na die Franse vasteland gevlug, waar hulle in [[Bretagne]] 'n nuwe tuiste gevind het.
 
In teenstelling met die antieke tydperk lewer die historiese dokumente uit die vroeë [[middeleeue]] geen presiese inligting oor Cornwall op nie, aangesien die destydse geskiedskrywers die name ''Kernow'' (die inheemse naam van Cornwall) en ''Kernev'', die gebied van die huidige Cornouaille in Bretagne, deurmekaar gebruik het.
 
[[Lêer:RemainsofTintagel.jpg|thumb|left|250px|Die oorblyfsels van die [[kasteel]] Tintagel]]
Sedert die 9de eeu het Kornies as 'n selfstandige taal naas Oud-Bretons en Oud-Wallies bestaan. Die Keltiese bevolking in die ooste is deur Sakse uit Devon verdring. Athelstan, die koning van die Wes-Saksiese Koninkryk Wessex, het die Keltiese bevolking uit Exeter verdryf en die laaste onafhanklike koning van Cornwall, Hywel, verslaan. Die Tamarrivier het nou die grens tussen die Saksiese koninkryk en die verowerde gebiede gevorm. Administratief het Cornwall nou 'n deel van Engeland gevorm.
 
Tydens die oorloë teen die Sakse het die literêre legendes van Koning Artus en Tristan en Isolde ontstaan, wat danksy hulle Bretonse weergawe, die ''Matière de Bretagne'', die aanleiding vir die Franse [[ridder]]- en [[Heilige Graal|graal]]-epiek van die 13de en 14de eeu gegee het.
 
Ná die [[Normandië|Normandiese]] verowering van Engeland in die jaar [[1066]] het ook Cornwall ses jaar later onder Normandiese heerskappy gekom, maar steeds 'n oorwegend Keltiese gebied gebly. In hierdie tydperk het Cadoc, 'n inheemse hoof, oor Cornwall geheers. Sy kenmerkende swart wapenskild met die goue buile het later die aanleiding vir die wapen van die Hertogdom Cornwall gegee. Die Engelse koning Edward III het Cornwall tot 'n graafskap met 'n besondere status verhef. Desondanks het die destydse landelike adel van Cornwall oorwegend uit Normandiërs bestaan, met 'n Saksiese middelklas en die Keltiese bevolking as die nederste laag van die maatskappy. 'n Aantal dokumente in Kornies dateer uit hierdie tydperk, maar alhoewel die taal nog vier eeue lank gebesig is, was dit nou toenemend die taal van die armes en die gebiede in die uiterste weste. Soos elders in Engeland het Anglo-Normandies en later Engels die status van amptelike taal gekry.
[[Lêer:CornwallKernowMappa.png|thumb|250px|Landkaart van Cornwall]]
Ná die [[Normandië|Normandiese]] verowering van Engeland in die jaar [[1066]] het ook Cornwall ses jaar later onder Normandiese heerskappy gekom, maar steeds 'n oorwegend Keltiese gebied gebly. In hierdie tydperk het Cadoc, 'n inheemse hoof, oor Cornwall geheers. Sy kenmerkende swart wapenskild met die goue buile het later die aanleiding vir die wapen van die Hertogdom Cornwall gegee. Die Engelse koning Edward III het Cornwall tot 'n graafskap met 'n besondere status verhef. Desondanks het die destydse landelike adel van Cornwall oorwegend uit Normandiërs bestaan, met 'n Saksiese middelklas en die Keltiese bevolking as die nederste laag van die maatskappy. 'n Aantal dokumente in Kornies dateer uit hierdie tydperk, maar alhoewel die taal nog vier eeue lank gebesig is, was dit nou toenemend die taal van die armes en die gebiede in die uiterste weste. Soos elders in Engeland het Anglo-Normandies en later Engels die status van amptelike taal gekry.
 
Tans is Cornwall 'n graafskap (Engels: ''county'') van Engeland. Die inwoners van Cornwall is die enigste Keltiese bevolking van die Verenigde Koninkryk wat geen besondere grondwetlike status het nie.
 
== Demografie en taal ==
[[Lêer:CornwallKernowMappa.png|thumbduimnael|250pxlinks|Landkaart van Cornwall]]
[[Lêer:Tin mine Cornwall arty2.jpg|thumb|250px|'n Verlate tinmyn in Cornwall. Baie Korniese mynbouwerkers het na Suid-Afrika geëmigreer]]
Hoewel die inwoners van [[Kelte|Keltiese]] afkoms is, geniet hulle nie dieselfde status as die [[Skotland|Skotte]], [[Wales|WallisiërsWalliesers]] en [[Noord-Ierland|Noord-Iere]] nie; die laaste vrou wat die ou inheemse taal [[Kornies]] nog as haar moedertaal beskou, Dolly Pentreath, is in [[1780]] oorlede. Die bevolking van Cornwall word dus nie as 'n etniese minderheid beskou nie, soos byvoorbeeld die Skots-Galiestalige inwoners van die Skotse hoogland.
 
Vandag begin die taal egter herrys; die Old Cornwall-beweging het reeds in die eerste helfte van die twintigste eeu begin om meer belangstelling vir die Korniese taal te wek. Enkele honderd mense praat vandag weer Kornies as hul tweede taal, naas [[Engels (taal)|Engels]].
 
{{Keltiese gebiede in Europa}}