Latyn: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Jcwf (besprekings | bydraes)
Lyn 95:
Naas die onderrigtaal is Latyn ook vir toesprake aan die universiteit gebesig. In 1850 het die rektor van die Universiteit van Groningen vir die eerste keer die openingsrede in Nederlands gedoen uit dankbetuiging vir die burgers vir hul ruime bydrae tot 'n nuwe akademiese gebou.<ref name="Steyn">[http://dx.doi.org/10.1080/10118063.1993.9724498 Steyn, J.C. 1993. DIE VOERTAALVRAAGSTUK AAN DIE SUID-AFRIKAANSE UNIVERSITEITE TOT ONGEVEER 1930, ''Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Taalkunde'', 11(18): 223-275, (Besoek op 27 September 2014)]</ref>
 
In Suid-Afrika was Latyn aanvanklik een van die verpligte [[matriek]]vakke. Vroeërjare is Latyn as vak aangebied in omtrent elke skool. In die 1940's het belangstelling in Latyn as 'n matriekvak begin daal, veral by Afrikaanse skole, wat daarop dui dat Latyn moontlik nie meer 'n verpligte toelatingsvak tot universiteit was nie. In die Staatskoerant van 22 April 1955 word Latyn slegs as 'n keusevak gelys wat toelating kan gee tot die matrikulasiesertifikaat en moontlike universiteitstoelating.<ref>Aangehaal:<br/>
<br/>
„REGULASIES VIR DIE SKOOLEIND-EN MATRIKULASIESERTIFIKAAT.<br/>
<br/>
[L.W. - Kandidate wat van voorneme is om hul studie aan 'n Suid-Afrikaanse Universiteit voort te sit wanneer hulle in die eksamen slaag, moet by die keuse van hul vakke spesiale aandag gee aan die vereistes van die betrokke universiteit (kyk Afdeling F van hierdie Handboek).]<br/>
 
M1.<br/>
''Die lys van goedgekeurde vakke is soos volg'': -<br/>
 
AFDELING A.<br/>
1. Afrikaans (Hoër of Laer Graad) (mag nie met Nederlands geneem word nie).<br/>
2. Engels (Hoër of Laer Graad).<br/>
3. Nederlands (Hoër of Laer Graad).*<br/>
4. Duits (Hoër of Laer Graad).<br/>
5. Alle Bantoetale (Hoër Graad) waarin die Raad eksamen afneem.<br/>
6. Latyn.<br/>
7. Grieks.<br/>
8. Frans.<br/>
9. Hebreeus.<br/>
10.Portugees.<br/>
11.Matesis.†<br/>
12.Natuur- en Skeikunde †(mag nie met Natuurkunde of Skeikunde geneem word nie).<br/>
13.Natuurkunde † (mag nie met Meganika geneem word nie).<br/>
14.Skeikunde. †<br/>
15.Biologie † (mag nie met Plantkunde of Dierkunde geneem word nie).<br/>
16.Plantkunde. †<br/>
17.Dierkunde.†<br/>
18.Geologie. †<br/>
19.Aardrykskunde.<br/>
20.Geskiedenis.<br/>
 
AFDELING B.<br/>
21. Alle Bantoetale (Laer Graad) waarin die Raad eksamen afneem.<br/>
22. Landbou.<br/>
23. Huisvlyt en Gesondheidsleer.<br/>
24. Boekhou en Handelsrekene.<br/>
25. Meetkundige Tekene.<br/>
26. Handel.<br/>
27. Snel-en Tikskrif.<br/>
28. Addisionele Matesis (mag nie sonder Matesis geneem word nie).<br/>
29. Meganika (mag nie met Natuurkunde of sonder Matesis geneem word nie).<br/>
30. Kuns.<br/>
31. Musiek. <br/>
<br/>
[L.W.-In die geval van Frans en Duits moet kandidate op hul inskrywingsvorm vermeld waar hulle hul mondelinge onderrig in die vak ontvang het; en in die geval van naJuurwetenskapvakke moet kandidate op huI inskrywingsvorms vermeld waar hulle hul praktiese (proefondervindelike) onderrig in die vak ontvang het. Vakke erken as natuurwetenskapvakke word met 'n kruisie † aangedui.]<br/>
<nowiki>*</nowiki> Eksamens in die hoër en laer grade in Nederlands sal nie meer na Maart 1957 afgeneem word nie. Vanaf November 1957 sal Nederlands saam met Frans, Duits, ens., gegroepeer. word.<br/>
 
1. SKOOLEINDSERTIFIKAAT.<br/>
(a)<br/>
'n Skooleindsertifikaat sal uitgereik word aan 'n kandidaat wat nie minder as ses en nie meer as sewe vakke, gekies uit Afdeling A en B, by een en dieselfde eksamen geneem het nie, en wat in ten minste vyf vakke geslaag het, waarvan twee tale moet wees, die een Engels of Afrikaans in die Hoër Graad, of tot en met Maart 1957, Nederlands in die Hoër Graad.<br/>
 
...<br/>
 
II. MATRIKULASIESERTIFIKAAT.<br/>
<br/>
(a) 'n Matrikulasiesertifikaat sal uitgereik word aan 'n kandidaat wat voldoen het aan die vereistes van die Skooleindsertifikaat, asook-<br/>
<br/>
1) 'n Minimum van 40 persent behaal het in elk van vier vakke gekies uit Afdeling A, soos volg: -<br/>
<br/>
(i) Engels (Hoër Graad) of Afrikaans (Hoër Graad) of tot en met Maart 1957, Nederlands (Hoër Graad).<br/>
<br/>
(ii) Engels of Afrikaans of Nederlands (Hoër of Laer Graad) of Latyn of Grieks of Frans of Duits of Xhosa (Hoër Graad) of Zoeloe (Hoër Graad) of Noord-Sotho (Hoër Graad) of Suid-Sotho (Hoër Graad) of Tswana (Hoër Graad) of Tsonga (Hoër Graad) of Venda (Hoër Graad).<br/>
<br/>
(iii) 'n Wetenskapvak uit Afdeling A (nl. Natuur en Skeikunde, Natuurkunde, Skeikunde, Biologie, Plantkunde, Dierkunde, Geologie) of Matesis.<br/>
<br/>
(iv) 'n Vak gekies uit (ii) (wat nie reeds genoem is nie), of Hebreeus of Portugees of Matesis [indien nie onder (iii) genoem nie] of Geskiedenis of Aardrykskunde.<br/>
<br/>
2)<br/>
óf<br/>
<br/>
(i) By die vier vakke minstens een van die vakke Matesis, Latyn, Grieks, Frans of Duits (of tot en met Maart 1960, enigeen van die volgende vakke, Hoër of Laer Graad: Xhosa, Zoeloe, Tswana, Noord-Sotho, Suid-Sotho, Tsonga, Venda) ingesluit het;<br/>
<br/>
óf<br/>
(ii) as 'n vyfde vak, ten minste een van die vakke Matesis, Latyn, Grieks, Frans of Duits (of tot en met Maart 1960, enigeen van die volgende vakke, Hoër of Laer Graad: Xhosa, Zoeloe, Tswana, Noord-Sotho, Suid-Sotho, Tsonga, Venda) geneem het, en nie minder as 33 1/3 persent van die totale aantal punte daarin behaal het nie.<br/>
<br/>
...”</ref>
 
[[C.M. van den Heever]] merk die tanende belangstelling reeds teen 1935 op<ref>[https://wikisource.org/wiki/Die_Afrikaanse_gedagte/Kwasstrepe#Waarde_van_die_Klassieke. Van den Heever, C.M. 1935. ''Die Afrikaanse gedagte'']</ref>:
Line 103 ⟶ 178:
}}
 
Ten spyte van die tanende belangstelling kon Latyn nou vir die eerste keer volgens die Suid-Afrikaanse Staatskoerant van 21 Junie 1951 aan Suid-Afrikaanse universiteite tot op meestersgraadvlak bestudeer word, soos bepaal op bl. 34:
Daarby was die medium van onderrig op Afrikaanse skole in hierdie vak hoofsaaklik in Engels, weens 'n gebrek aan Afrikaanse handboeke, en verder het dit moeiliker geword om bevoegde onderwysers vir die vak te kry (terwyl onderwysers uit Nederland en België voor die erkenning van Afrikaans hierdie leemte maklik sou kon vul). Die hulp van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] is ingeroep om praktiese wenke aan die hand te doen wat betref die onderrig van Latyn op skool. 'n Memorandum is opgestel wat by voltooiing in 1961 aan die verskillende onderwysdepartemente en belangstellendes gestuur is, wat op hul beurt weer ernstige aandag aan die saak gegee het.<ref>{{af}} [[P.J. Nienaber|Nienaber, P.J.]] 1968. Die onderrig van Latyn op skool. In: ''Wat doen die Akademie?''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. pp. 41-42.</ref> Die afwesigheid van Latynhandboeke in Afrikaans, maar ook sy nou fakultatiewe aard as universiteitstoelatingvak, is maar enkele van die redes wat daartoe gelei het dat meer Engelstalige as Afrikanerskoolverlaters in Suid-Afrika 'n beter en konserwatiewer vakkeuse in die vroeë 1960's kon uitoefen om eindelik geneeshere, ingenieurs, regsgeleerdes en soortgelyke professionele werkers deur tersiêre instellings te word.<ref>Van Wyk, S. 1968. ''Die Afrikaner in die beroepslewe van die stad''. Kaapstad: Academica, bl. 231-232: ''Vergelykende statistiek van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap bring aan die lig dat die Afrikaanse hoërskoolleerling 'n verontrustende agterstand in vergelyking met sy Engelstalige eweknie het. In die Transvaal het byvoorbeeld slegs 53 persent van die Afrikaanse matrikulante in 1962 wiskunde geneem teenoor 82 persent van die Engelstalige matriekleerlinge. In die Kaapprovinsie was die verhouding 44 persent teenoor 65 persent, in Natal 66 persent teenoor 87 persent en in die Oranje-Vrystaat 47 teenoor 64 persent onderskeidelik. Ook wat Latyn betref, was die bevinding dat die Engelstalige die vak baie meer neem as Afrikaanstalige leerlinge. Dit was onder andere aan die '' verkeerde vakkeuse '' van Afrikaanse kinders te wyte dat daar 'n wanverhouding in die getalle Afrikaans- en Engelstalige geneeshere, ingenieurs, regsgeleerdes en verwante professionele werkers bestaan het wat deur die universiteite gelewer is. So was van die studente wat by die mediese fakulteite van al die universiteite in 1963 ingeskryf was, slegs 27 persent Afrikaanssprekend. Van die ingenieurstudente was slegs 34 persent Afrikaanssprekend en in die regsfakulteite, waar kennis van Latyn 'n voorvereiste was, was slegs ongeveer 42 persent Afrikaanssprekend.''</ref><br />Vanaf 1983 tot einde 1988 het die getal Latynmatrikulante in Transvaal van 305 tot 252 gedaal. In 1988 was daar in die Kaapprovinsie 260 Latynmatrikulante, Oranje-Vrystaat 38, Natal 64, Gemeenskaplike Matrikulasieraad 35 en Onderwys en Opleiding 25. Na raming het daar jaarliks nie meer as omtrent 10 universiteitstudente in die Vakdidaktiek Latyn klaargemaak nie. Die Universiteit van Pretoria het toe kragte saamgespan met Unisa en ander vrywilligers om elementêre Latynklasse vir standerd 4 en 5 leerlinge op vrywillige basis aan te bied.<ref>[http://akroterion.journals.ac.za/pub/article/download/566/629 Schumann, C. 1989. Latinae Linguae Hereditas Gentium – strategieë uit die V.S.A. vir 'n renaissance in Latyn. ''Akterion'', p. 136-137]</ref>
 
{{cquote|
Onder die sub-titel: "REGULASIES VIR DIE GRAAD MAGISTER IN LETTERE EN WYSBEGEERTE":<br/>
... <br/>
In paragraaf 2: "Vakke waarin die graad M.A. toegeken word", voeg die woord „Latyn” na die woord "Geskiedenis" in.
}}
 
DaarbyNietemin was die medium van onderrig op Afrikaanse skole in hierdie vak hoofsaaklik in Engels, weens 'n gebrek aan Afrikaanse handboeke, en verder het dit moeiliker geword om bevoegde onderwysers vir die vak te kry (terwyl onderwysers uit Nederland en België voor die erkenning van Afrikaans hierdie leemte maklik sou kon vul). Die hulp van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] is ingeroep om praktiese wenke aan die hand te doen wat betref die onderrig van Latyn op skool. 'n Memorandum is opgestel wat by voltooiing in 1961 aan die verskillende onderwysdepartemente en belangstellendes gestuur is, wat op hul beurt weer ernstige aandag aan die saak gegee het.<ref>{{af}} [[P.J. Nienaber|Nienaber, P.J.]] 1968. Die onderrig van Latyn op skool. In: ''Wat doen die Akademie?''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. pp. 41-42.</ref> Die afwesigheid van Latynhandboeke in Afrikaans, maar ook sy nou fakultatiewe aard as universiteitstoelatingvak, is maar enkele van die redes wat daartoe gelei het dat meer Engelstalige as Afrikanerskoolverlaters in Suid-Afrika 'n beter en konserwatiewer vakkeuse in die vroeë 1960's kon uitoefen om eindelik geneeshere, ingenieurs, regsgeleerdes en soortgelyke professionele werkers deur tersiêre instellings te word.<ref>Van Wyk, S. 1968. ''Die Afrikaner in die beroepslewe van die stad''. Kaapstad: Academica, bl. 231-232: ''Vergelykende statistiek van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap bring aan die lig dat die Afrikaanse hoërskoolleerling 'n verontrustende agterstand in vergelyking met sy Engelstalige eweknie het. In die Transvaal het byvoorbeeld slegs 53 persent van die Afrikaanse matrikulante in 1962 wiskunde geneem teenoor 82 persent van die Engelstalige matriekleerlinge. In die Kaapprovinsie was die verhouding 44 persent teenoor 65 persent, in Natal 66 persent teenoor 87 persent en in die Oranje-Vrystaat 47 teenoor 64 persent onderskeidelik. Ook wat Latyn betref, was die bevinding dat die Engelstalige die vak baie meer neem as Afrikaanstalige leerlinge. Dit was onder andere aan die '' verkeerde vakkeuse '' van Afrikaanse kinders te wyte dat daar 'n wanverhouding in die getalle Afrikaans- en Engelstalige geneeshere, ingenieurs, regsgeleerdes en verwante professionele werkers bestaan het wat deur die universiteite gelewer is. So was van die studente wat by die mediese fakulteite van al die universiteite in 1963 ingeskryf was, slegs 27 persent Afrikaanssprekend. Van die ingenieurstudente was slegs 34 persent Afrikaanssprekend en in die regsfakulteite, waar kennis van Latyn 'n voorvereiste was, was slegs ongeveer 42 persent Afrikaanssprekend.''</ref><br />Vanaf 1983 tot einde 1988 het die getal Latynmatrikulante in Transvaal van 305 tot 252 gedaal. In 1988 was daar in die Kaapprovinsie 260 Latynmatrikulante, Oranje-Vrystaat 38, Natal 64, Gemeenskaplike Matrikulasieraad 35 en Onderwys en Opleiding 25. Na raming het daar jaarliks nie meer as omtrent 10 universiteitstudente in die Vakdidaktiek Latyn klaargemaak nie. Die Universiteit van Pretoria het toe kragte saamgespan met Unisa en ander vrywilligers om elementêre Latynklasse vir standerd 4 en 5 leerlinge op vrywillige basis aan te bied.<ref>[http://akroterion.journals.ac.za/pub/article/download/566/629 Schumann, C. 1989. Latinae Linguae Hereditas Gentium – strategieë uit die V.S.A. vir 'n renaissance in Latyn. ''Akterion'', p. 136-137]</ref>
Vanaf 1994 het die Suid-Afrikaanse prokureursorde egter verklaar dat dit nie meer nodig is om Latyn op sekondêre of universiteitsvlak te neem nie. Afrikaans gebruik Latyn nog grootliks in die vaktaal van die wetenskap. Benewens formele skool- en universiteitsopleiding bestaan daar wel die ''Schola Scripta''-kursus wat deur afstandonderrig geskied. Meer as 700 studente uit alle ouderdomme, vanaf Graad 6, van regoor Suid-Afrika heen het die kursus tussen 2000–2010 voltooi.<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/02/15/B1/6/tarlatyn.html [[Alet Rademeyer|Rademeyer, Alet]]. 2010. Citius, altius, fortius vir kursus in Latyn aan UP. ''Beeld'', 16 Februarie:6]</ref>