Katalaans: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k →Verwysings: Link FA is now handled by Wikidata, removed: {{Link FA|uk}} using AWB (10861) |
Bygewerk |
||
Lyn 1:
: ''Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien [[Katalane]].''
{{Inligtingskas Taal
|naam=Katalaans
|inheemsenaam=''català''
|uitspraak=[kətəˈla] of [kataˈla]
|familiekleur=Indo-Europees
|state={{vlagland|Andorra}}<br />{{vlagland|Frankryk}}<br />{{vlagland|Spanje}}<br />{{vlagland|Italië}}
|streek=[[Suid-Europa]]
|sprekers=
|rang=93
|skrif=[[Latynse alfabet]]
|fam1=[[Indo-Europese tale|Indo-Europees]]
|fam2=[[Romaanse tale|Romaans]]
|fam3=[[Wes-Romaanse tale|Wes-Romaans]]
|fam4=[[
|fam5=[[Galloromaans]]
|fam6=[[Oksitaans-Romaans]]
|nasie={{vlagland|Andorra}}<br />{{vlagland|Spanje}}
* {{vlagland|Katalonië}} * * |agentskap=Institut d'Estudis Catalans<br />Acadèmia Valenciana de la Llengua
|iso1=ca|iso2=cat|iso3=cat
Line 19 ⟶ 25:
}}
'''Katalaans''' (''català'' [kətəˈla] of [kataˈla]) is 'n [[taal]] wat in [[Katalonië]] (die noordooste van [[Spanje]]), in die Pais Valencià, op die [[Baleariese
[[Lêer:Dialectal map of Catalan Language.png|thumb|links|Die dialekte van Katalaans. Sowat 12 000 Katalane leef in die Sardiese stad Alghero (Katalaans: L'Alguer)]]▼
[[Lêer:Congres catala1.jpg|thumb|Die Internasionale Kongres van die Katalaanse [[taal]] (1906)]]▼
▲[[Lêer:Dialectal map of Catalan Language.png|
▲'''Katalaans''' (''català'') is 'n taal wat in [[Katalonië]] (die noordooste van [[Spanje]]), in die Pais Valencià, op die Baleariese eilande, in [[Andorra]] (as amptelike taal) en in die Suid-Franse [[département]] [[Pyrénées-Orientales]] deur meer as 10 miljoen mense gepraat word. Dit is 'n [[Romaanse taal]] wat ooreenkomste toon met [[Spaans]], maar nog meer met [[Oksitaans]], wat in Suid-[[Frankryk]] gepraat word.
Net soos met die ander Romaanse tale is die oorsprong te vinde in [[Latyn]] uit die Romeinse tydperk, soos dit deur die gewone mense gepraat is. Verskille met Spaans sluit in die gebruik van die "F" in Katalaans, in plaas van die "H" in Spaans in woorde soos "Fer"-Hacer (doen), "Ferro"-Hiero (yster) en "Farina"-Harina (meel). In teenstelling met Spaans het die [[klinker]]s drie verskillende variante in Katalaans, naamlik die oop, geslote en stom klank. Verder kom die "Ç" ook voor en ken Katalaans, behalwe die "LL" (LJ-klank uit Spaans) ook 'n "L·L" wat klink soos 'n VET "L": "parcel·la" (
Katalaans het verskillende [[dialek]]te. Mens spreek byvoorbeeld in Valencia die "T" aan die einde van 'n woord uit, of mens gebruik "sa" en "ses" op die
▲Net soos met die ander Romaanse tale is die oorsprong te vinde in [[Latyn]] uit die Romeinse tydperk, soos dit deur die gewone mense gepraat is. Verskille met Spaans sluit in die gebruik van die "F" in Katalaans, in plaas van die "H" in Spaans in woorde soos "Fer"-Hacer (doen), "Ferro"-Hiero (yster) en "Farina"-Harina (meel). In teenstelling met Spaans het die [[klinker]]s drie verskillende variante in Katalaans, naamlik die oop, geslote en stom klank. Verder kom die "Ç" ook voor en ken Katalaans, behalwe die "LL" (LJ-klank uit Spaans) ook 'n "L·L" wat klink soos 'n VET "L": "parcel·la" (<!--perceel-->perseel ). Die Spaanse "Ñ" word in Katalaans geskryf deur die "NY"-kombinasie soos in "Catalunya" (Cataluña, Katalonië) en "Espanya" (España, Spanje).
Vir lang tye was die taal in Spanje verbode, byvoorbeeld tussen omstreeks 1 500 en 1 800 maar ook meer onlangs onder die [[Francisco Franco]]-regime. Nou is die taal weer in opgang en kom weer algemeen voor
▲Katalaans het verskillende [[dialek]]te. Mens spreek byvoorbeeld in Valencia die "T" aan die einde van 'n woord uit, of mens gebruik "sa" en "ses" op die [[Baleariese Eilande]] as dit om 'n plek- of eiendomsaanduiding gaan. 'n Ou vorm van Katalaans word in Alghero ([[Sardinië]]) gepraat.
▲Vir lang tye was die taal in Spanje verbode, byvoorbeeld tussen omstreeks 1 500 en 1 800 maar ook meer onlangs onder die [[Franco]]-regime. Nou is die taal weer in opgang en kom weer algemeen voor<!--leef dit weer volop-->. Om in diens van die Katalaanse owerheid te tree is mens verplig om perfekte skryf- en praatvermoë in Katalaans te hê. Ook in die onderwys in Katalonië word hoofsaaklik Katalaans gebruik, en die Spaanse taal word as 'n gewone vak in Katalaans gegee. Aan die [[universiteit]]e in Katalonië word uitsluitlik in Katalaans (of [[Engels]]) gedoseer. Daar is dan ook in [[Barcelona]] byna meer Katalaans te sien as Kastiliaans, die amptelike Spaans.
Die skryf van Katalaans word bemoeilik deur die aksentuering, wat ingewikkelde reëls het, en die verandering van die slotklinkers in enkel- en meervoud. Iemand wat Spaans praat sal Katalaans as 'n heeltemal ander taal ervaar, soortgelyk aan die verskil tussen Duits en Afrikaans.
Enkele voorbeelde:
{| border="1" align="center"
|-
Line 56 ⟶ 59:
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Linguistic map Southwestern Europe.gif|duimnael|links|Chronologiese kaart van die taalkundige evolusie in Suidwes-Europa tussen 1000 en 2000]]
Katalaans is net soos Oksitaans, Sardies, Reto-Romaans en Portugees 'n Romaanse
Die eerste Katalaanse dokumente dateer uit die [[9de eeu]], en Katalaans het tot by die middel van die [[13de eeu]] nou betrekkinge met die Oksitaanstalige suide van Frankryk, maar begin al sedert die [[11de eeu]] sy eie karakter ontwikkel. Die meeste Katalaanse trobadors het aanvanklik in Oksitaans geskryf, tog begin die [[Katalane]] geleidelik op hulle eie taal fokus. Die skrywer en filosoof Ramon Llull ([[1235]]
[[Lêer:Imperi de la Corona d'Aragó.png|duimnael|Die grondgebied onder die Kroon van Aragon in 1443]]
Met die vereniging van Aragón en Kastilië deur die huwelik van die sogenaamde ''reyes católicos'', koning Ferdinand van Aragón en Isabella van Kastilië, begin die geleidelike Kastiliaanse oorheersing van die Katalaanse taalgebied. Alhoewel Katalaans as die regs-, amps- en omgangstaal aanvanklik nie deur Kastiliaans bedreig is nie, begin die agteruitgang van Katalaans as 'n literêre taal.
[[Lêer:Interdiction officielle de la langue catalana 2 avril 1700.jpg|duimnael|links|Amptelike verbod van die Katalaanse taal in Frankryk, uitgereik deur koning [[Lodewyk XIV van Frankryk]] in 1700]]
Ná die einde van die Spaanse Suksessieoorlog ([[1701]]
▲[[Lêer:Congres catala1.jpg|
Die [[18de eeu]] word as die tydperk van die ''decadència'' beskou, 'n tyd van agteruitgang. Eers die literêre beweging van die romantiek wek weer die belangstelling in Katalaans, wat in die [[19de eeu]] weer begin groei. Met die ''renaixença'', die hergeboorte van Katalaans, begin ook die taalkundiges weer belangstel in Katalaans. In die dertigerjare van die [[20ste eeu]] beleef die taal 'n bloeitydperk.
Line 74 ⟶ 81:
Katalaans het intussen die enigste voertaal in die Katalaanse onderwysstelsel, die enigste ampstaal en ook die taal van die ekonomiese lewe geword. Die Kastiliaanse, of Spaanse, taal is teruggedring, en baie jong Katalane het nou duideliker minder kennis van Kastiliaans.
Die hispanisering van persoons- en plekname is na die demokratisering van Spanje teruggerol.
== Verwysings ==
{{Interwiki|kode=ca}}▼
{{Verwysings}}
== Eksterne skakels ==
{{Romaans}}▼
▲{{Interwiki|kode=ca}}
{{CommonsKategorie-inlyn|Catalan language}}
{{wikt|Katalaans}}
▲{{Romaans}}
[[Kategorie:Katalaans| ]]
| |||