Klooster: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
kNo edit summary |
8de eeu |
||
Lyn 1:
[[Lêer:La Grande Chartreuse.JPG|duimnael|Die klooster La Grande Chartreuse, [[Frankryk]]]]
[[Lêer:San Juan de la Peña.jpg|duimnael|Die bouvalle van die klooster San Juan de la Peña, [[Spanje]]]]
[[Lêer:Sumela From Across Valley.JPG|duimnael|Die Grieks-Ortodokse Sümela-klooster, [[Turkye]] ]]
'n '''Klooster''' is 'n gebouekompleks met woonvertrekke en werkplekke waarin mense
Die huidige [[Afrikaans]]e, [[Nederlands]]e en [[Duits]]e terme ''klooster'' en ''Kloster'' is afgelei van die [[Latyn]]se ''claustrum'' (letterlik "afgeslote plek"). Later het hierdie Latynse term veral na die tipiese kruisgang van die westerse kloosterargitektuur begin verwys. Die Latynse wortel leef in tale soos [[Engels]] (''cloister''), [[Frans]] (''cloître''), [[Italiaans]] (''chiostro'') en [[Spaans]] (''claustro'') in hierdie spesifieke betekenis voort.
In Nederlands en Duits is die term egter veralgemeen en verwys nou na die hele kloostergebou of die instelling as sulks. In die westerse kultuur staan veral Christelike kloosters bekend wat grotendeels met die [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] en die Ortodokse Kerke verbind word, alhoewel daar ook Protestantse (soos die Duitse vroueklooster Ebstorf) en ekumeniese (soos die [[Frankryk|Franse]] gemeenskap van Taizé) kloostergemeenskappe bestaan.
Protestantse kloosters in Duitsland was oorspronklik instellings vir ongetroude adellike vroue of ongetroude dogters van predikante. Die huidige vroueklooster Ebstorf staan oop vir alle Evangelies-Lutherse vroue. Die monnike van die klooster Loccum (tans in Rehburg-Loccum, 'n stad in die Duitse deelstaat [[Nedersakse]]) het tydens die [[Protestantse Hervorming|Reformasie]] die Lutherse geloofsbelydenis aangeneem sonder om hulle kloostergemeenskap te ontbind. Die klooster is tans 'n instelling wat vikarisse as Evangelies-Lutherse pastore oplei.<ref>''DreiStromLand. Ems
Die kloosterlike leefwyse word in die Christendom ook monasties genoem
Die kloosters ([[abdy]]e) van monastiese ordes soos die Benediktyne of Cisterciënsers word deur abte ("geestelike vaders") of abdisse ("geestelike moeders") gelei. Hulle oefen die gesag oor die abdy uit en is slegs aan die plaaslike biskop of regstreeks aan die [[pous]] verantwoordelik. Vanaf die 10de eeu tot by die laat Middeleeue was abdye meestal [[feodalisme|feodale]] instellings wat oor landgoedere beskik en politieke, regterlike en ekonomiese gesag uitgeoefen het.<ref>Grabois, Aryeh: ''Enzyklopädie des Mittelalters''. Zürich: Edition Atlantis 1988, bl.17</ref>
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Monastery Mor Gabriel Turkey.jpg|duimnael|Die Siries-Ortodokse klooster Mor Gabriël in Turkye (gestig in 397)]]
[[Lêer:Katharinenkloster Sinai BW 2.jpg|duimnael|Die Sint-Katarinakloosterklooster op die Egiptiese Sinaï-skiereiland is in [[565]] gestig]]
[[Lêer:Nun procession ceremony.jpg|duimnael|'n Non sluit met 'n godsdienstige plegtigheid amptelik by haar kloosterorde aan]]
[[Lêer:St Martin's Cross.jpg|duimnael|Die Keltiese klooster Iona is omtrent [[563]] deur Sint Columbaan gestig en het vinnig tot die basis van die sendingwerk in Skotland en Noord-Engeland ontwikkel. Die Sint-Maartenskruis in die voorgrond is 'n tipiese voorbeeld van Keltiese hoogkruise]]
[[Lêer:Santa Maria de Huerta Almacen.jpg|duimnael|Die stoorhuis van die Spaanse klooster Santa María de Huerta]]
[[Lêer:Kreuzgang Stiftskirche Lilienfeld.jpg|duimnael|Kruisgang in die kapittelkerk Lilienfeld, Neder-Oostenryk]]
[[Lêer:Blaubeuren Kreuzgarten 2.jpg|duimnael|Kloostertuin in Blaubeuren, Duitsland: Die kruisgang skep 'n gunstige mikroklimaat vir die tuin se boorde]]
Line 25 ⟶ 26:
=== Vroeë kloosters ===
Die kloostergemeenskappe het hulle vroegste oorspronge in die asketiese lewe van die eerste Christelike gemeentes. Hierdie asketisme was aanvanklik tot die gesin beperk, maar het geleidelik tot 'n afsonderlike godsdienstige wêreld begin ontwikkel wat sedert die 3de eeu as 'n nuwe orde tussen die leke en die klerus bestaan het.<ref>Prinz, Friedrich: ''Kelten, Römer, Germanen. Deutschlands Frühgeschichte''. München: Piper 2007, bl. 244</ref> Die askete was nou afgesonder van hul gesinne en Christelike gemeentes, maar het nogtans 'n deel van die kerkorganisasie gebly. Ondanks die spanninge, wat hierdie besondere status geskep het, was dit dikwels aan die monnike te danke dat die kerk en Christelike leke hul wêreldlike gesindheid laat vaar het en weer op die spirituele betekenis van hul geloof gaan besin het.
Die eerste monnike, wat 'n strenge godsdienstige ideaal van die Christendom nagestreef het, het in die laat-antieke tydperk in Egipte en Sirië geleef.
Die eerste Christelike kloosters het in die 4de eeu uit kluisenaargemeenskappe in [[Egipte]] en Palestina ontstaan. Omtrent [[300]] het Antonius as 'n kluisenaar na die woestyn gegaan, terwyl Pachomius ([[292]]-[[346]]) die eerste kloosterlike gemeenskappe van die sogenaamde [[anachoreet|anachorete]] gestig het, en in die 4de eeu het steeds meer Christene die Egiptiese ideaal van 'n monnikslewe gevolg.<ref>Kinder, Hermann en Hilgermann, Werner: ''dtv-Atlas zur Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriß''. München: Deutscher Taschenbuchverlag 1980, bl. 141</ref>
Die oudste Christelike klooster, wat nog steeds bestaan, is [[Mor Gabriël klooster|Mor Gabriël]] in die [[Turkye|Turkse]] dorp Toer Abdin; hierdie gemeenskap is in [[397]] deur ene Shmuel (Samuel) en sy dissipel Shem'un (Simon) gestig, en die plaaslike nonne en monnike sit met hulle gebede dus 'n tradisie voort wat reeds meer as 1600 jaar lank bestaan.
Lyn 41:
* In die vroeë Karolingiese tydperk het 'n golf van Angelsaksiese kloosterstigtings (omtrent 690-768) plaasgevind wat deur sendelinge soos Willibrord (die stigter van die kloosters in [[Utrecht, Nederland|Utrecht]] en [[Echternach]]) en Winfrid-Bonifatius, stigter van die klooster in Fulda (Duitsland), oorheers is.
Tot by die einde van die
Die vroeë kloosters was nie net sentrums van die geestelike lewe nie, maar het daarnaas ook ambagte en landbou (in die kloostertuine), navorsing en die versameling van kennis (in kloosterbiblioteke) bevorder. Die kloosters het 'n belangrike rol by die bewaring en uitbreiding van kennis gespeel wat sedert die antieke oudheid verlore gegaan het. Met hul werkplase en landboukundige produksie het die kloosters ook die plaaslike boerebevolking met professionele vaardighede en vakkennis ondersteun en sodoende belangrike steunpilare van die Christelike sendingwerk in veral Noord- en Oos-Europa geword.
=== Keltiese kloosters ===
Kloosterordes het ná die verval van die plaaslike kerkadministrasie in die 6de eeu 'n leidende rol in die Keltiese Christendom gespeel. As gevolg van die klein aantal stede in die Keltiese gebiede van Brittanje en Ierland het die meeste groot kerke by die setels van die adellike heersers ontstaan, en gewoonlik het die wêreldlike gesag die stigting van nuwe kloosters bevorder en beskerming aan hulle verleen.
Keltiese monnike en abde het die ekonomiese onafhanklikheid van hulle kloosters verseker en hulle daarnaas veral op hul kulturele, intellektuele en spirituele ontwikkeling gekonsentreer. In teenstelling met Keltiese biskoppe, wat eerder as die geestelike raadgewers van hulle heersers gefungeer het, het abde oor 'n relatief groot magsbasis beskik.
In Ierland het kloosters tot belangrike sentrums van die Keltiese kultuur ontwikkel; monnike het Keltiese mites en literêre werke neergeskryf en sodoende bewaar, meesterwerke van die destydse Keltiese kuns geskep soos boekskilderye, metaalkunswerke en die kenmerkende Iers-Keltiese hoogkruise. As welvarende kulturele sentrums het Ierse kloosters nie net in konflik met die Rooms-Katolieke Kerk van die Europese vasteland gekom, hulle was in die vroeë
Die meeste Keltiese kloosters het geleidelik hul eie onafhanklike reëls en liturgie ontwikkel en sodoende sterk van mekaar verskil. Die gebrek aan eenheidstrukture en 'n gemeenskaplike tradisie het uiteindelik daartoe gelei dat die Keltiese monnikeorde hulle weer aan die Rooms-Katolieke Kerk se sentralistiese stelsel onderwerp het.
=== Kloosters en heersers ===
Die kloosterkerk, wat deur ab Angilbert van Centula, 'n vriend van [[Karel die Grote]], wat ook nou verwant aan hom was, vanaf [[790]] opgerig is, het 'n soort modelkerk en -klooster in Karel se ryk geword.<ref>Ulrich, Gerhard: ''Schätze deutscher Kunst''. München, Gütersloh, Wene: Bertelsmann 1972, bl. 21</ref> Die nou verbinding tussen kloosterorde en heerserhuis was 'n tipiese kenmerk van die [[Middeleeue|Middeleeuse samelewing]], aangesien heersers kloosters dikwels ingespan het om hulle etnies diverse ryke te kersten en tot 'n kulturele eenheid saam te smelt. Vanaf die tweede derde van die [[
▲Die kloosterkerk, wat deur ab Angilbert van Centula, 'n vriend van [[Karel die Grote]], wat ook nou verwant aan hom was, vanaf [[790]] opgerig is, het 'n soort modelkerk en -klooster in Karel se ryk geword.<ref>Ulrich, Gerhard: ''Schätze deutscher Kunst''. München, Gütersloh, Wene: Bertelsmann 1972, bl. 21</ref> Die nou verbinding tussen kloosterorde en heerserhuis was 'n tipiese kenmerk van die [[Middeleeue|Middeleeuse samelewing]], aangesien heersers kloosters dikwels ingespan het om hulle etnies diverse ryke te kersten en tot 'n kulturele eenheid saam te smelt. Vanaf die tweede derde van die [[8de eeu]] het 'n aantal beduidende kloosters soos dié van Hersfeld, Fulda, Sint Gallen, die eiland [[Klooster Reichenau|Reichenau]] en Lotsch ontstaan.<ref>Ulrich (1972), bl. 21</ref>
Die keisers se gunstelingorde was die Benediktyne; hul reëls het naas die geestelike aspek ook praktiese werk behels, en elke klooster was in ekonomiese opsig volledig onafhanklik. Dikwels het die kloosters tot die bakermat van 'n permanente nedersetting ontwikkel, aangesien hulle toegerus was met alle noodsaaklike geestelike en wêreldlike elemente en sodoende uiteindelik tot 'n klein stad kon ontwikkel. Die Switserse klooster Sint Gallen se "plattegrond" uit die jaar [[820]] is 'n uitstekende voorbeeld vir hierdie soort nedersettings.
Die kerk het monnike as volkome Christene beskou. Nogtans het die politieke en ekonomiese verwêreldliking van kloosters steeds weer die aanleiding tot hervormingsbewegings gegee soos byvoorbeeld die Cluniasensiese hervorming wat van die Franse abdy [[Cluny]] uitgegaan het.
Met die sogenaamde bedelordes (Fransiskane, Dominikane, Karmeliete en Augustyne) het 'n nuwe soort kloosters ontstaan. Inderdaad kan die geskiedenis van kloosters as 'n wissel van "verwêreldliking" en hervorming volgens bepaalde reëls beskryf word.
Line 67 ⟶ 65:
Een belangrike rede vir die herhaalde verwêreldliking van die kloosterlewe was die feit dat mense nie steeds vanweë hulle Christelike geloofsoortuiging by 'n kloostergemeenskap aangesluit het nie. Materiële oorwegings het sowel by adellike gesinne asook by boerekinders, wat nie op 'n erfdeel geregtig was en dus nie oor die ekonomiese basis vir 'n huwelik beskik het nie, 'n belangrike rol gespeel. Ongeag die sosiale afkoms het die ongeskikte persoonlike houding van enkeles (en veral van verkose of benoemde abde) teenoor die kloosterlewe geleidelik tot die verwêreldliking van die hele instelling bygedra.
Die monastiese lewe het egter ook 'n groot invloed op die samelewing uitgeoefen. Daar word beraam dat sowat 'n kwart van die manlike bevolking van die 16de eeuse [[Spanje]] priesters was of as monnike in kloosters geleef het.<ref>Deutschlandfunk, "Tag für Tag": ''Teresa von Avila, Teil 1'' (Teresa van Avila, deel 1)
=== Hervormings ===
Die belangrikste hervormingsbewegings was die Cluniasense (vanaf die 10de eeu), die Sistersiënsers uit die Franse klooster Cîteaux (11de eeu) en die verskillende bedelordes (vanaf die 13de eeu).
Die Cluniasensiese hervorming was gemik op 'n sterker rituaal, 'n groter aantal misse, 'n nuwe Mariakult en 'n onderskeiding tussen priestermonnike en lekebroeders. Dit was vanselfsprekend dat hierdie hervorming ook die kloosterboukuns duidelik beïnvloed het. Die Sistersiënsers het die voorkeur aan eenvoudige baksteengeboue gegee wat nie deur muur- of glasskilderye of standbeelde verfraai is nie. Die nuwe Cisterciënser- en Fransiskaanse kloosterboukuns het geen voorsiening meer gemaak vir torings of gewelfboë nie.
Terwyl die Sistersiënsers hulle in afgeleë nuwe gebiede gevestig het, was die bedelordes veral in stede werksaam. Hulle het dus kerkgeboue benodig waarin gelowiges kon byeenkom en na preke luister.
=== Kuns ===
Aanvanklik was monnike self besig met alle boukuns, beeldhouwerk, skildery, metaal- en ivoorbewerking en ander kunshandwerk. Geleidelik was ook lekebroeders en kloosterambagsmanne by hierdie aktiwiteite betrokke en het tot 'n eie beroepsgroep ontwikkel. Klein kunste soos ivoorkuns en boekskildery het vinnig voorbeelde vir reliëfs en muurskilderye gevorm, en die Romeinse, Bisantynse en vroeg-Christelike originele is dwarsdeur Europa gekopieer. Rondtrekkende pelgrims en bodes het 'n groot bydrae gelewer by die uitbreiding van nuwe ideeë, ervarings en vorme.
Line 83 ⟶ 80:
Ná die [[Protestantse Hervorming]] is talle kloosters ontbind, terwyl sommige monastiese instellings as gevolg van oorlogshandelinge verwoes en daarna nie meer herstel is nie. As gevolg van sekularisasie is die geboue of deur die staat of deur adellike gesinne (in enkele gevalle ook nie-adellikes) oorgeneem.
Die Reformasie in Engeland het tot die ontbinding van die meeste kloosters in die land gelei, en hul besittings is deur die staat gekonfiskeer. 'n Aantal Benediktynse priorye (kloosters wat deur 'n prioor gelei is) uit die Normandiese tydperk soos dié van [[Gloucester]], [[Ely]], [[Chester]], [[Durham]], [[Norwich]], [[St. Albans]], [[Peterborough]] en [[Winchester]] is in katedrale omgeskep.<ref>[http://www.faculty.de.gcsu.edu/~dvess/ids/medieval/dssolut.html ''Vess, Dr. Deborah: Medieval Monasticism
[[Lêer:Kloster Johannisberg, South-east view 20140916 1.jpg|duimnael|Die kerkgebou van die Nuwe Klooster Johannisberg in Geisenheim in die Duitse deelstaat [[Hesse]]. Nadat die klooster om finansiële redes ontbind moes word, is hier op 1 Januarie 2006 'n hotel en restourant geopen]]
In Oostenryk het keiser Joseph II in [[1781]] alle suiwer kontemplatiewe kloosters
In Frankryk is monniksordes en kloosters as gevolg van die Franse Rewolusie op [[13 Februarie]] [[1790]] amptelik ontbind.<ref>[http://www.univie.ac.at/igl.geschichte/europa/FR/Gretzel/Druckversion.htm ''Franse Rewolusie en Godsdiens'']</ref> Ook in Spanje, Portugal, Italië en Switserland is kloosters in die loop van die 19de eeu deur liberale regerings ontbind.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/kloster-mittelalter.html ''www.kloster-aktuell.de: Säkularisierung'']</ref>
In Duitsland is in die vroeë 19de eeu meer as 300 kloosters en abdye gesekulariseer as gevolg van die sogenaamde ''Reichsdeputationshauptschluss'', die laaste belangrike wet van die Heilige Romeinse Ryk uit die jaar [[1803]], gesluit; die geboue is afgebreek, deur staatsinstellings oorgeneem en tot skole, gevangenisse, stoorhuise en kasarms omgeskep, of verkoop.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/kloster-mittelalter.html ''www.kloster-aktuell.de: Säkularisierung'']</ref>
Dikwels het die gelowiges daarop gedring dat kloosterkerke as parogiekerke bewaar moes bly. Die kloosterbiblioteke is egter meestal ontbind; boeke het soms verlore gegaan of is aan staats- of privaat biblioteke oorhandig. Eers in die laat 19de eeu kon ordes kloosters terugkoop of weer in gebruik neem, en daar is ook nuwe kloosters gestig. Terwyl die Nasionaal-Sosialistiese diktatuur die kloosters nie aangetas het nie, het die Kommunistiese bewind in [[Oos-Duitsland]] talle kloosters gesekulariseer. Ná die Duitse hereniging is enkele Oos-Duitse kloostergemeenskappe herstig.
En selfs in voormalige sentrums van die [[Calvinisme]] is aan die begin van die 21ste eeu kloosterprojekte aangepak wat 'n nuwe betekenis aan die tradisionele monastiese lewe wil gee. In die Noord-Duitse stad [[Bremen (stad)|Bremen]] het Birgittyne-nonne naby die vroeëre Fransiskane-klooster 'n nuwe bontgekleurde kloostergebou in die postmoderne styl laat oprig waar stadsbewoners, wat aan die gejaag van die stad wil ontsnap, die stilte en meditasie van 'n klooster kan ervaar. Die nonne beskryf hul projek as 'n "vulstasie vir spiritualiteit en transendensie".<ref>Liffers, Lutz: ''Bremen''. Bremen: Edition Temmen 2007, bl. 57</ref><ref>[http://www.orden-online.de/archiv/00000270.php ''Birgitten-Kloster in Bremen geweiht, 24 Oktober 2002'']</ref>
Terwyl sommige kloosters soos die Nuwe Klooster Johannisberg ([[Rheingau]], Duitsland) om finansiële redes gesluit is
=== Suid-Afrika ===
Kloosters in Suid-Afrika, soos die Grieks-Ortodokse Sint Nektarios-klooster by die Hartebeespoort Dam sowat 45 minute se motorrit vanaf Johannesburg, het as gevolg van sendingwerk of danksy die immigrasie van nie-Protestantse etniese groepe soos byvoorbeeld Grieke ontstaan. In Pinetown ([[KwaZulu-Natal]]) het die Trappiste-ab Franz Pfanner in [[1882]] 'n klooster gestig wat in [[1909]] deur die Mariannhill-sendingorde oorgeneem is. In [[Grahamstad]] ([[Oos-Kaap]]) is die Mariya uMama weThemba-klooster gestig.
== Christelike kloosterargitektuur ==
=== Die klooster as Hemelse Jerusalem ===
[[Lêer:Saint-
Die grootste inspirasie vir vroeg-Christelike en middeleeuse boumeesters was die belofte van 'n ewige hemelse lewe. So het hulle hul intense godsdienstige gevoelens met aardse boumateriale op 'n volmaakte manier tot uitdrukking probeer bring.<ref>Rolf Toman (red.): ''Romanik. Architektur
In die Openbaring van Johannes word die geloofservaring van 'n wêreld anderkant die dood in argitektoniese terme beskryf. In sy visioen aanskou Johannes die Hemelse Jerusalem as 'n plek wat enersyds 'n materiële stad met fondamente, mure en poorte blyk te wees, maar andersyds ook hemelse eienskappe het as die "Jerusalem daarbo", die luisterryke stad van God wat uit die hemel neerdaal en van kosbare materiale soos deurskynende edelstene gebou is.
Line 109 ⟶ 106:
Die twaalf poorte, wat toegang tot die Hemelse Jerusalem bied, is sowel 'n simbool vir die twaalf stamme van Israel en die gemeenskap van twaalf apostels asook 'n verwysing na 'n fisieke plek waar geen tempel meer sentraal staan nie, maar Christus as die Lam van God. Die stad van hemelse verlossing is nie meer op aardse boukuns aangewese nie, maar die woorde, waarmee dit beskryf word, is aan die boukuns ontleen.
Dié paradoks word later eeue lank in die Christelike kloosterboukuns weerspieël wat met kloosters 'n ideale wêreld probeer skep
=== Kruisgang ===
[[Lêer:32117 St-Maurice Kreuzgang 1990-06-03.jpg|duimnael|Kruisgang van die abdy Saint-Maurice in die Switserse kanton Valais]]
Die kruisgang (soms ook kloostergang of ambulatorium genoem) is 'n sentraal geleë vierkante hof met arkades wat toegang tot verskillende geboue van 'n kloosterkompleks bied, maar ook as 'n plek van gebed en meditasie of as 'n begraafplaas gebruik word. Die belangrikste argitektoniese elemente van 'n kruisgang is die booggang (arkatuur), die gewelf en die fontein (''cantharus'') wat as sy middelpunt dien. Vanweë die tuinagtige ontwerp word die kruisgang tradisioneel ook "paradys" genoem, 'n verwysing na die paradystuin in die Bybelse boek Genesis en die Nuwe Jerusalem in die Openbaringe.
Line 121 ⟶ 119:
=== Kloosterbiblioteek ===
[[Lêer:Stift melk bibliothek.jpg|duimnael|Die kloosterbiblioteek van die Oostenrykse abdy Melk]]
Skryfkuns, die Vrye Kunste en teologie het 'n sentrale rol in die reëls van die meeste monniksordes gespeel, en elke kloosterskool het dus sy eie biblioteek benodig.<ref>[http://www.medienheft.ch/dossier/bibliothek/d22_LangOdo.html ''www.medienheft.ch: Der Mönch, das Buch, die Bildung
Gewoonlik was die Bybel en werke van die Kerkvaders die belangrikste boeke in 'n kloosterbiblioteek wat met kommentare, die kloosterreëls en materiale wat vir die voorbereiding van preke benodig is, aangevul is.
Line 131 ⟶ 130:
=== Skryfkamer (skriptorium) ===
[[Lêer:Fontenay28.jpg|duimnael|Die skriptorium in die abdy van Fontenay (Frankryk)]]
Die kloosterlike skriptoria het 'n sentrale rol in die Middeleeuse onderwysstelsel gespeel. In hierdie kamers is die werke van antieke Griekse en Romeinse skrywers gekopieer en sodoende basiswerke vir vakgebiede soos geskiedenis, wysbegeerte, sterrekunde, geneeskunde, natuurkunde en letterkunde beskikbaar gestel.<ref>Von Freeden, Uta en Siegmar von Schnurbein (reds.): ''Germanica. Unsere Vorfahren von der Steinzeit bis zum Mittelalter''. Uitgegee vir die ''Römisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts''. Augsburg: Weltbild 2006, bl. 392</ref> Die monnike het ook self boeke vir die gebruik in kerke en kloosterbiblioteke vervaardig en van pragtige boekomslae voorsien. Daarnaas is alle belangrike dokumente oor die klooster se landbesit, inkomste, kopieë van skenkingsoorkonde en korrespondensie hier vervaardig of geskryf.
Lyn 138:
=== Refter (refektorium) ===
[[Lêer:FontevraudRefectory.jpg|duimnael|Die refektorium in die abdy van Fontevraud naby [[Chinon]] (Anjou, Frankryk)]]
[[Lêer:San Juan de la Peña (dormitorio de los monjes).jpg|duimnael|Dormitorium in die klooster San Juan de la Peña, Galisië, Spanje]]
[[Lêer:S. Pedro de Rocas, cela.JPG|duimnael|Kloostersel, San Juan de la Peña]]
Die groot eetsaal waar monnike en nonne hul maaltye gemeenskaplik nuttig word refter of refektorium genoem. Die Latynse werkwoord ''reficere'' ("herstel") verwys na die refter se funksie as die plek waar nonne en monnike liggaamlik herstel. Die refter lê gewoonlik suid van die kruisgang en dien ook as vergadersaal.
Nonne en monnike geniet hul maaltye gewoonlik swygend, alhoewel daar dikwels 'n "tafelleser" benoem word wat tydens die etes geestelike tekste of nuusberigte uit dagblaaie aan ander lede van sy orde voorlees.
Tot by die Tweede Vatikaanse Konsilie (''Vaticanum II''), wat tussen [[11 Oktober]] [[1962]] en [[8 Desember]] [[1965]] plaasgevind het, het sommige monastiese ordes soos byvoorbeeld die Cisterciënsers, Trappiste en Kartuisers oor afsonderlike eetsale vir monnike en lekebroeders beskik. Huidige Rooms-Katolieke het net een gemeenskaplike eetsaal. 'n Uitsondering word egter vir gaste gemaak, en soms beskik ook die ab oor 'n afsonderlike eetsaal vir spesiale gaste.
Line 159 ⟶ 160:
=== Algemene oorsig ===
[[Lêer:Escribano.jpg|duimnael|Die kloosters se skriptoria (skryfkamers) het veral as uitgewerye vir privaat opdraggewers gedien]]
In die vroeë Middeleeue het kloosters 'n baie belangrike rol as bewaarders van die kultuur en opvoedkundige sentrums gespeel. Kulturele bedrywighede het uitsluitlik in kloosters plaasgevind – hulle het boeke gekopieer, kulturele en kunswerke geskep en kloosterskole onderhou.
Daarnaas het ook praktiese werk hoë prioriteit geniet Met die golf van stadstigtings in die laat Middeleeue het kloosters nuwe take soos welsynsorg vir die armer lae van die bevolking en sieke- en bejaardesorg oorgeneem. Sodoende is alle groot stadstigtings van tenminste een klooster binne hul stadsmure voorsien, en dit was veral Fransiskane en ander bedelordes wat hulle op hierdie soort sosiale dienste toegespits het.
Line 169 ⟶ 171:
=== Boekskilderkuns ===
[[Lêer:BookOfDurrowBeginMarkGospel.jpg|duimnael|links|200px|Die eerste bladsy van die Evangelie volgens Markus in die ''Book of Durrow'' (Trinity College, [[Dublin]])]]
Die laat-antieke boekskilderkuns het met die oorgang van [[papirus]] na die meer duursame perkament tot volle ontplooiing gekom
Antieke pragboeke het in die vroeë Middeleeue nog steeds as voorbeelde gedien en die ontwikkeling van 'n selfstandige boekskilderkuns bevorder wat in Ierse kloosters sy aanvang geneem het en vinnig deur Angel-Saksiese kloosters soos Lindisfarne aan die ooskus van Northumbria, Wearmouth-Jarrow en die katedraalklooster in Canterbury oorgeneem is. Die Angel-Saksiese boekskilderkuns het met die ''Book of Durrow'' (tussen [[660]] en [[680]]), die ''Book of Lindisfarne'' ([[698]]), die ''Codex Amiatinus'' (die ''Codex Grandior'' van Cassiodorus wat voor [[716]] ontstaan het) en die Ierse ''Book of Kells'' sy hoogtepunt bereik.<ref>Prinz (2007), bl. 413</ref>
Line 175 ⟶ 178:
Die Ierse en Angel-Saksiese boekkuns het na die vasteland begin uitstraal, In die oudste skriptorium in Luxeuil het monnike omtrent [[700]] manuskripte soos die ''Missale Gothicum'' van pragtige illustrasies voorsien. Ander bekende werke uit Luxeuil sluit 'n ''lectionarium'' ('n liturgiese teks) en 'n manuskrip met tekste van pous [[Pous Gregorius I|Gregorius die Grote]] in. Nadat die klooster in [[732]] deur Sarrasene verwoes is, het die vervaardiging van boeke in Luxeuil tot stilstand gekom.
Die klooster in Corbie ([[Picardie]]) is in [[662]] as 'n filiasie van Luxeuil gestig en het aanvanklik die kunsvorme van sy moederklooster oorgeneem. Onder die invloed van Angel-Saksiese, Galliese en Italiese werke het Corbie egter geleidelik sy eie styl ontwikkel en in die
Die kulturele proses het in die tweede helfte van die
=== Huiskloosters en die literêre bedryf ===
[[Lêer:Fontevraud HDR.jpg|duimnael|Die abdy Fontevraud (vroeër ''Fontevrault'') naby Chinon (Anjou, Frankryk) was die begraafplek van die Engels-Normandiese Plantagenêt-dinastie]]
[[Lêer:Aleanor of Aqutaine and Henri II.jpg|duimnael|Die grafte van Hendrik II van Engeland en Aliénor van Akwitanië in Fontevraud]]
Voor die uitvinding van die boekdrukkuns is die literêre bedryf veral deur baie hoë koste geknel - daar was geen uitgewerye, geen boekhandel en geen outeursreg nie, en die feit dat die meeste Middeleeuse nog ongeletterd was het groot beperkings op die literêre bedryf geplaas.<ref>Bumke, Joachim: ''Höfische Kultur. Literatur und Gesellschaft im hohen Mittelalter. Boekdeel 2''. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 1986, bl. 595</ref>▼
▲Voor die uitvinding van die boekdrukkuns is die literêre bedryf veral deur baie hoë koste geknel
Tot by die 12de eeu was die literêre bedryf beperk tot die geestelikheid - monnike in kloosters, priesters of mense met 'n teologiese opleiding. Alle boeke moes met die hand geskryf word ('n taak wat in die geval van omvangryke werke jare geneem het), en voor die opkoms van papier in die 14de eeu was net duur perkament beskikbaar wat in 'n langdurige proses van skaap-, kalf- en bokhuide vervaardig is. Slegs welvarendes kon dus boeke bekostig.▼
▲Tot by die 12de eeu was die literêre bedryf beperk tot die geestelikheid
Aangesien gewoonlik slegs die Latynse alfabet vir die skryf van boeke gebruik is, was net mense wat oor die nodige opleiding in Latynskole beskik het, regstreeks by die vervaardiging van boeke betrokke.<ref>Bumke (1986), bl. 595</ref>
Line 192 ⟶ 196:
'n Tipiese verskynsel in die Hoë Middeleeue was die nou verbintenis tussen adellike howe en huiskloosters. Huiskloosters was kloosters wat deur adellike gesinne op hul eie land gestig is en waaroor hulle steeds die wêreldlike gesag uitgeoefen het.<ref>Bumke (1986), bl. 617</ref> Naas die bou van kastele en die stigting van stede het ook die stigting van kloosters 'n belangrike rol by die kolonisasie van 'n land gespeel. Dikwels het huiskloosters ook as begraafplekke vir hul adellike stigtersgesinne gedien, en monnike het generasies lank die nagedagtenis van die oorledenes laat voortleef en vir hul sieleheil gebid.
Die kapelane en ander geestelikes aan die adellike howe het dikwels uit die huiskloosters gekom, net soos die argitekte, onderwysers en artse. Soms was die klerus van huiskloosters by die argitektoniese ontwerp van nuwe paltse betrokke wat in die 12de en 13de eeu opgerig is, en die kloosters het gevolglik 'n deel van die nuwe gebouekompleks geword.
[[Lêer:Handschriften.jpg|duimnael|links|Manuskripte en [[inkunabel]]e uit die abdy Admont (Oostenryk)]]
Die verbintenis tussen adellike stigters en hul kloosters het al in die 11de eeu uitwerkings op die literêre bedryf gehad. Die ontstaansgeskiedenis ([[Latyn]]s: ''fundatio'') van 'n klooster het dikwels ook sy wêreldlike stigters ingesluit en is soms selfs tot klein kronieke uitgebou. Die kloosterlike kronieke was sodoende ook die bakermat van die dinastiese geskiedskrywing in baie Europese lande.<ref>Bumke (1986), bl. 618</ref>
Genealogiese werke was die volgende stap in die literêre ontwikkeling
Tot by die 13de was die meste geletterde mense geestelikes, en vorste het monnike, teoloë en selfs biskoppe ingespan vir administratiewe doeleindes, rekeningkunde en belastinginsameling.<ref>Hallam, Elizabeth (red.): ''The Plantagenet Chronicles''. Londen: Guild Publishing 1986, bl. 11</ref> As kroniste en geskiedskrywers het monnike egter nie geprobeer om soos huidige historici 'n rasionele en objektiewe wetenskaplike ontleding van historiese gebeurtenisse te doen nie
=== Kloostergeneeskunde ===
Geneeskunde as wetenskaplike dissipline het sy oorsprong in die Griekse oudheid
▲Geneeskunde as wetenskaplike dissipline het sy oorsprong in die Griekse oudheid - in die meeste ander beskawings was dit steeds aan godsdiens-beoefening en aan tempelrituele gekoppel.<ref>Prinz (2007), bl. 338</ref> Eers met die rasionele benadering van die Griekse arts Hippokrates (460-375 v.C.) is geneeskunde van sy religieuse konteks geskei. Die ''Corpus Hippocraticum'', 'n versamelwerk van sowat 60 tekste, was die grondleggende werk van die wetenskaplike geneeskunde. Die laaste beduidende arts van die klassieke oudheid, Galenos van Pergamon (129-199 n.C.), het die leerstellings van Hippokrates van kommentare voorsien en 'n stelselmatige bewerking geskryf wat in die Middeleeue en selfs tot by die 16de eeu as gesaghebbend beskou is.<ref>Prinz (2007), bl. 340</ref>
[[Lêer:Justinuskirche Höchst Garten.jpg|duimnael|'n Kruietuin van Antonieter-monnike by die Justinuskerk in Höchst, Duitsland]]
Met die Christendom as nuwe staatsgodsdiens het die geneeskunde weer begin om na sy religieuse oorsprong terug te keer en het
In die laat-antieke oudheid en vroeë Middeleeue het sogenaamde xenodogieë as pelgrimsherberge en sentra vir mediese versorging gedien, alhoewel hulle gewoonlik slegs oor 'n fragmentariese geneeskundige kennis beskik het. In die 5de en 6de eeu het 'n groot aantal van hierdie karitatiewe instellings in Italië, Gallië en Spanje ontstaan wat dienste soos arme- en siekesorg aangebied het. Vanaf die 6de eeu is die term "hospitaal" gebruik om na hierdie instellings te verwys wat hulle geleidelik op mediese dienste toegespits het. In die tyd van aartsbiskop Caesarius van Arles (omtrent 470-542) was sieke- en armesorg in Suid-Gallië reeds hoogs ontwikkeld, en sowel bisdomme asook kloosters was by die hospitale betrokke.
Line 216 ⟶ 219:
[[Lêer:Ki Monastery.jpg|duimnael|Die klooster Ki in die Indiese [[Himalaja|Himalaja-gebergte]]]]
[[Lêer:Taktshang.jpg|duimnael|Die klooster Taktsjang in Bhoetan]]
Siddharta Gautama, die stigter van die Boeddhistiese religie, was sy lewe lank 'n rondtrekkende leraar, en die eerste Boeddhistiese monnike het sy voorbeeld gevolg.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/buddhistische-kloester.html ''www.kloster-aktuell.de: Boeddhistiese kloosters'']</ref> Gedurende die reënseisoen, wat hul reis deur die land belemmer het, het die monnike egter 'n verblyfplek benodig. Gelowiges het derhalwe erwe geskenk waar hulle 'n tydelike huisvesting kon oprig. In later periodes het die monnike ook geboue ontvang wat naas woonvertrekke ook 'n vergadersaal behels het. Huidige Boeddhistiese kloosters is verplig om 'n vergadersaal beskikbaar te stel en moet oor 'n leier beskik wat tot monnik gewy is.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/buddhistische-kloester.html ''www.kloster-aktuell.de: Boeddhistiese kloosters'']</ref>
Line 228 ⟶ 232:
=== Hindoeïsme ===
[[Lêer:Krishnapura Matha North side.jpg|duimnael|''Krishnapura matha'' in Indië]]
In Hindoeïsme word na kloosters as ''mathas'' verwys, terwyl ''ashrams'' ondanks hulle kloosteragtige karakter net as meditasiesentrums dien.
Hindoe-kloosters is net soos in die Christendom en Boeddhisme plekke waar mense 'n geleentheid kry om hulself aan die materiële wêreld te onttrek en God nader te kom. Hindoeïsme ken vier pilare of periodes wat 'n gelowige in sy lewe moet deurloop. Hy is aanvanklik 'n leerder of ''Brahmacarin'', daarna 'n huishouer (''Grihastha''), later iemand wat as ''Vanaprashta'' die eensaamheid van afsondering in 'n bos mens soek, en uiteindelik 'n mens wat as ''Samnysin'' verlossing soek.<ref>[http://www.kloster-aktuell.de/hinduistische-kloester.html ''www.kloster-aktuell.de: Hindoe-kloosters'']</ref>
Hierdie afsondering van die wêreld is egter net tydelik
Naas Brahmaanse priesters, wat in kloosters bly, is daar ook ''Sadhoes'' (askete wat rondtrek sonder om in 'n klooster te lewe), ''Rishis'' (wyse manne wat hoë en diepere kennis in afsondering probeer vind) en ''Swamis'' (ook Goeroes genoem, wat dikwels as leiers van 'n ashram fungeer, meditasie beoefen en religieuse onderwys aan leerders gee)
Line 248 ⟶ 253:
{{CommonsKategorie|Monasteries}}
* [http://www.greece.org:8080/opencms/opencms/HEC_Organizations/gopatalex/sa/Special_Interest_Pages/Monastery/ Die Grieks-Ortodokse Sint Nektarios-klooster (Suid-Afrika)]
* [http://www.mariannhill.org/ Die Rooms-Katolieke stigtingskloster in Mariannhill, Natal (Suid-Afrika)]
* [http://www.inkamana.org/ Die Rooms-Katolieke klooster Inkamana (Abdy) naby Vryheid (Suid-Afrika)]
* [http://www.erzabtei.de/ Sint Ottilien (''Sankt Ottilien'', die aartsabdy is die 'hoofkantoor' van die '''o'''rde van '''S'''int '''B'''enedictus ('''OSB''' = Benediktyne)]
* [http://www.osb-international.info/index/de.html Sant'Anselmo
* [http://www.erzabtei.de/html/Infirmarie/kilian.html Geneeskunde en geneeskundiges in die klooster (kruie, voorkoming, genesing, ens.)]
* [http://www.orden.de/ Portaal van duitse ordes
* [http://www.orden-online.de/ Portaal van duitse kloosters
* [http://www.kloester.hdbg.de/ Kloosters in Beiere
{{Kerkargitektuur}}
{{Voorbladster}}
| |||