Stockholm: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Hersien
Lyn 7:
|style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen'''
|- style="background:white"
|rowspan=6| [[Lêer:Stockholm Municipality in Stockholm County.png|170px180px|centersenter]]
|- style="background: white"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Stockholm vapen.svg|70px75px|centersenter]]
|- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
Lyn 15:
|style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag'''
|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"
|style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Flag of Stockholm.svg|90px|senter]]
|- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;"
|style="border-left:1px solid #999"|
Lyn 32:
|- style="border-top:1px solid #999;"
| '''Koördinate'''
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{Koördinate|59|1920|N|18|4|WO}}
|- style="border-top:1px solid #999;"
| '''Stigting'''
Lyn 58:
|-
|  - Tätort (2012)
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 1  372  565
|-
|  - Kommun (2013)
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 897  700
|-
|  - Storstadsområde (Maart 2011)
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 2  119  760
|-
|  - Bevolkingsdigtheid
Lyn 70:
|-
| '''Tydsone'''
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | MET ([[UTC]] +1) <br /> Somertyd: MEST (UTC +2MET)
|- style="border-top:1px solid #999;"
| &nbsp;- [[Somertyd]]
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[UTC]] +2 (MEST)
|-
|&nbsp;'''Klimaat'''
Line 83 ⟶ 85:
|-
| &nbsp;- Gem. temp. Januarie/Julie
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | -2–2,8 / 17,0&nbsp;°C
|-
| &nbsp;- Gem. jaarlikse neerslae
Line 90 ⟶ 92:
|- style="border-top:1px solid #999;"
|&nbsp;'''Amptelike Webwerf'''
| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [http://www.stockholm.se/ ''stockholm.se'']
|- style="border-top:1px solid #999;"
|}
'''Stockholm''' (uitgespreek [ˈstɔkhɔlm]) is die [[hoofstad]] en grootste stad van [[Swede]] met 'n oppervlakte van 187 vierkante kilometer en 897 700 inwoners.
 
'''Stockholm''' (uitgespreek [ˈstɔkhɔlm]) is die [[hoofstad]] en grootste stad van [[Swede]] met 'n oppervlakte van 187 vierkante kilometer en 897'n bevolking van 897&nbsp;700 inwoners.in 2012.
As die politieke, ekonomiese en kulturele sentrum van die land word Stockholm veral deur die kontras van land en water (die stad strek oor veertien eilande en lê digby 'n eilandgroep met sowat 24&nbsp;000 klein eilandjies), historiese en moderne boukuns (die ou stadskern ''Gamla Stan'', waarvan die vroegste dele uit die 13de eeu dateer, is een van die grootste [[Middeleeue|Middeleeuse]] stadsbuurte in [[Europa]] en uniek in sy soort), landelike voorstede en besige sakesentrum, en die lange, helder nagte van die [[Skandinawië|Skandinawiese]] somer en kort winterdae gekenmerk.
 
[[Lêer:Stockholm old town 2002.jpg|thumb|left|250px|Riddarholmen en die ou stadskern ''Gamla Stan'' (''Ou Stad'')]]
As die politieke, ekonomiese en kulturele sentrum van die land word Stockholm veral deur die kontras van land en water (die stad strek oor veertien eilande en lê digby 'n eilandgroep met sowat 24&nbsp;000 klein eilandjies), historiese en moderne boukuns (die ou stadskern ''Gamla Stan'', waarvan die vroegste dele uit die 13de eeu dateer, is een van die grootste [[Middeleeue|Middeleeuse]] stadsbuurte in [[Europa]] en uniek in sy soort), landelike voorstede en besige sakesentrum, en die lange, helder nagte van die [[Skandinawië|Skandinawiese]] somer en kort winterdae gekenmerk.
Vanweë sy ligging op veertien eilande word Stockholm as een van die pragtigste stede ter wêreld beskou en dikwels ook die "Venesië van die Noorde" genoem; sy [[13de eeu]]se stigter het 'n strategiese plek gekies waar die uitgestrekte Mälarmeer in die [[Oossee]] uitmond. Water beslaan sowat 'n derde van Stockholm se oppervlakte sodat brûe en jaghawens 'n belangrike bestanddeel van die stad geword het. 'n Doeltreffende omgewingsbeleid het verseker dat [[hengel]]aars selfs in die middestad van Stockholm [[salm]]s kan vang - die stad se wateroppervlaktes pronk in die algemeen met drinkwaterkwaliteit. Danksy die invloed van die see en die warm [[Golfstroom]] het Stockholm 'n gematigde klimaat met aangename somers en [[sneeu]]valle tussen Januarie en Maart.
 
[[Lêer:Stockholm old town 2002.jpg|thumbduimnael|leftlinks|250px|Riddarholmen en die ou stadskern ''Gamla Stan'' (''Ou Stad'')]]
Vanweë sy ligging op veertien eilande word Stockholm as een van die pragtigste stede ter wêreld beskou en dikwels ook die "Venesië van die Noorde" genoem; sy [[13de eeu]]seeeuse stigter het 'n strategiese plek gekies waar die uitgestrekte Mälarmeer in die [[Oossee]] uitmond. Water beslaan sowat 'n derde van Stockholm se oppervlakte sodat brûe en jaghawens 'n belangrike bestanddeel van die stad geword het. 'n Doeltreffende omgewingsbeleid het verseker dat [[hengel]]aars selfs in die middestad van Stockholm [[salm]]s kan vang - die stad se wateroppervlaktes pronk in die algemeen met drinkwaterkwaliteit. Danksy die invloed van die see en die warm [[Golfstroom]] het Stockholm 'n gematigde klimaat met aangename somers en [[sneeu]]valle tussen Januarie en Maart.
 
Stockholm het lankal tot die belangrikste toeristebestemming in Skandinawië ontwikkel en vervul in baie opsigte 'n rol as die kulturele hoofstad van die Nordiese lande. Stockholm staan daarnaas internasionaal bekend as die moederstad van die [[Nobelprys]].
 
== Etimologie ==
 
Die oudste verwysings na die stad, wat die naam ''Stockholm'' gebruik, dateer uit die 13de eeu en kom in twee Latynse dokumente van Julie 1252 en 19 Augustus 1252 voor. Daar word aangeneem dat die stadsnaam van die versterkings tussen die Mälarmeer en die Oossee afgelei is wat met boomstamme (Sweeds: ''trästockar'') gebou is.
 
Volgens 'n ander teorie is die naam van die Oud-Sweedse woord ''stock'' afgelei wat letterlik "'n groep van" beteken het - Stockholm kan dus ook as "'n groep van eilande" vertaal word.
=== Die naam in ander tale<ref>[http://www.yr.no/place/Sweden/Stockholm/Stockholm/ http://www.yr.no/place/Sweden/Stockholm/Stockholm/] - Lys die naam van die stad in ander tale.</ref> ===
Line 256 ⟶ 259:
Die breuke, wat in noordelike rigting loop, is drie miljoen jaar gelede deur 'n reeks ystydperke geslyp, terwyl hul suidelike eweknieë nie deur hierdie proses geraak is nie. Gedurende die laaste koue periodes van die Pleistoseen (70&nbsp;000 tot 9&nbsp;500 v.C.) het yslae met 'n dikte van tot by twee kilometer die streek bedek. Alhoewel die ys alle spore van vroeë lewe in die gebied uitgewis het, neem wetenskaplikes nogtans aan dat mense ongeag die gebrek aan ageologiese bewyse die streeks reeds voor die ystydperk bewoon het. Die oorblyfsels van 'n [[mammoet]] is in die stadsentrum van Stockholm opgegrawe.
 
[[Lêer:Rotswande in Sodermalm.jpg|thumb|rightduimnael|250px|Rotswande in Södermalm]]
Toe die ys omstreeks 11&nbsp;500 v.C. afgesmelt het, is die huidige stadsgebied aanvanklik deur water oorstroom sodat die destydse seevlak veertig meter hoër as vandag gestyg het, en eers later het die land geleidelik begin rys om die eerste klein eilandjies te vorm. Die bergrûe uit sand, gruis en rotse, wat deur die ys agtergelaat is, getuig nog steeds van die destydse spoed van jaarliks 250 meter waarmee die yslaag oor 'n periode van twee eeue teuggewyk het. Onder die yslaag het riviere eskers (of smeltwaterrûe) gevorm soos byvoorbeeld die uitgestrekte Brunkebergsåsen wat met sy steil hellings nog steeds 'n natuurlike versperring in die stadsentrum van Stockholm is.
 
Aan die begin van die [[Steentydperk]] - sowat 1&nbsp;000 jaar later - het die eerste mense hulle in die gebied gevestig wat destyds deur 'n relatief warm Mediterreense klimaat gekenmerk was. As gevolg van die postglasiale landopheffing is argeologiese oorblyfsels van hierdie nedersettings veraf van die huidige kus en die metropolitaanse gebied geleë. Vondse sluit 'n verskeidenheid werktuie in, waaronder pylpunte wat uit kwarts en vuursteen vervaardig is. Hierdie vroeë beskawing van jagters en versamelaars het hoofsaaklik jag op robbe gemaak.
Line 263 ⟶ 266:
In die laat Steentydperk (omstreeks 4&nbsp;200 tot 1&nbsp;800 v.C.) het die plaaslike bewoners begin om permanente nedersettings op te rig, alhoewel die skaarste aan voedselbronne soms nog 'n tydelike nomadiese leefwyse noodsaaklik gemaak het. Behuisings is op sterk pale gebou wat in die grond geboor is. Grafvondse dui op 'n gevorderde beskawing wat steenbyle, keramiek, gesofistikeerde kledingstukke en ander indrukwekkende gebruiksgoedere vervaardig het.
 
As die hoofstad van die Mälarvallei het Stockholm twee historiese voorlopers - Birka (omstreeks 790-975790–975 n.C.) en Sigtuna, wat nog steeds bestaan en die gebied in die periode tussen 1000 en 1240 oorheers het. Daarna het Stockholm se opgang begin.
 
=== Die Middeleeue ===
[[Lêer:Kakbrinken Prastgatan runestone March 2007.JPG|thumb|rightduimnael|250px|Hierdie fragment van 'n runesteen by die hoek van Prästgatan en Kåkbrinken, wat deur argeoloë ''U 53'' genoem word, is waarskynlik in 'n nedersetting uit die Ystertydperk naby die historiese stadskern van Stockholm gevind en hergebruik as boumateriaal vir 'n huis]]
Historiese dokumente, wat na Stockholm verwys, het eers lank ná die stad se stigting ontstaan, en min is bekend oor die ontwikkeling van Stockholm in die middel van die 13de eeu. Dokumente soos briewe en dagboeke, wat uit hierdie periode bewaar gebly het, dui egter daarop dat Stockholm in die laat 1270's en dwarsdeur die 1280's vinnig gegroei het om uiteindelik die grootste stad in die land te word.
 
Geskiedkundiges het nog nie konsensus bereik oor die agtergrond van hierdie groei nie. Dit was moontlik 'n beplande ontwikkeling wat deur die Sweedse koning en Duitse handelaars aan die gang gesit gesit is, of Stockholm het skielik begin groei. Destyds het strate 'n stad gewoonlik soos die blokke op 'n skaakbord verdeel, veral in Duitsland en Pole, maar hierdie soort straatrooster word in die Middeleeuse Stockholm nie aangetref nie sodat die tweede hipotese meer waarskynlik lyk.
 
Die Middeleeuse Erik-kroniek uit die jaar 1252 verwys na die heerser Birger Jarl as die stigter van Stockholm. Hy was omstreeks 1250 blykbaar van plan om 'n vesting te bou wat die Mälarmeer teen plunderings deur seerowers sou beskerm, maar moontlik ook om sy posisie in Swede te versterk en ekonomiese groei te bevorder. Swede was destyds al vyftig jaar lank in 'n verbete stryd van verskillende politieke faksies verwikkel en kon die bou van die eerste werklike stad in die land nouliks bekostig.
 
Volgens 'n ooreenkoms met die magtige Duitse [[Hanse]]stad [[Lübeck]] het Birger Jarl [[Duitsers]] uitgenooi om hulle as nuwe burgers in Swede te vestig en sekere voorregte aan voornemende immigrante toegesê. Terwyl daar geen historiese dokumente bewaar gebly het wat na Duitse setlaars as die stigters, beplanners en boumeesters van Stockholm verwys nie, berig destydse bronne oor die vestiging van groot getalle Duitsers in Swede en die gelyktydige begin van mynbou-aktiwiteite in die land.
[[Lêer:Järntorget kran mars 2007.JPG|thumb|left|200px|Hierdie ou hyskraan, wat bo Järntorget hang, dateer uit die Middeleeue toe Järntorget nog 'n besige markplein was]]
Maar eers onder die heerskappy van Magnus Ladulås (1275-1290) het Stockholm 'n werklike ekonomiese deurbraak ervaar. Magnus het nie alleen die politieke en ekonomiese bande met Lübeck en die Hansebond verstewig, maar ook die Sweedse invloedsfeer na [[Gotland]] en die stad Visby uitgebrei en die administrasie van Swede gestabiliseer. Gedurende sy regentskap het 'n aantal handelsentra stadstatus verkry, en alhoewel die term "hoofstad" waarskynlik nog nie in sy politieke woordeskat voorgekom het nie, het Magnus van Stockholm nogtans de facto tot die administratiewe sentrum en koninklike setel van Swede verhef. Die [[kasteel]], wat deur Birger Jarl opgerig is, en die beskerming wat dit kon bied was die voorvereiste om 'n Middeleeuse stad te skep wat aan kontinentale Europese standaarde kon voldoen, en in Magnus se tyd het Swede uiteindelik ook oor die nodige organisasievernuf en finansiële bates beskik om 'n sodanige ontwikkelingsproses aan die gang te sit. Die stadsmuur van Stockholm was een van die grootskaalse bouprojekte wat die kapasiteit en vermoë van 'n heerser geverg het en nie deur die bewoners van 'n nuutgestigte nedersetting sou kon bekostig word nie.
 
[[Lêer:Järntorget kran mars 2007.JPG|thumbduimnael|leftlinks|200px|Hierdie ou hyskraan, wat bo Järntorget hang, dateer uit die Middeleeue toe Järntorget nog 'n besige markplein was]]
Die handels- en uitvoerbedryf is gedurende die [[Middeleeue]] deur Duitse koopmans oorheers (volgens historiese belastingdokumente, die sogenaamde ''skatteböcker'', was sowat 'n derde van Stockholm se belastingbetalers boorlinge van Duitse stede en gebiede soos Lübeck, [[Danzig]] en Wesfale). Die meeste van Stockholm se koopmans het op of naby die pleine Kornhamnstorg ("Koringhaweplein") en Järntorget ("Ysterplein") in die suidelike hoek van die stad gewoon. Die plaaslike boeregemeenskappe van die omgewing het Stockholm van voedsel en roumateriale voorsien, terwyl die plaaslike ambagsmanne hul goedere binne die stadsmuur vervaardig het. Hulle was op die sentrale plein van Stockholm, Stortorget, gekonsentreer of het in die twee oudste strate in die stadsentrum gewoon wat nog steeds na die ou ambagte verwys: Köpmangatan ("Koopmansstraat") en Skomakargatan ("Skoenmakerstraat"). Vissers en timmermans het veral die buurt langs die oostelike waterkant bewoon, met uitsondering van die suidelike strook wat naby die sogenaamde Koggahamnen ("Koggehawe") geleë was waar die koopmans se groot seevarende skepe voor anker gelê het. Die westelike gedeelte van Stockholm langs die deurgangspad Västerlånggatan het 'n soort vroeë nywerheidsentrum gevorm wat deur 'n groot verskeidenheid ambagsmanne bewoon is, waaronder slagters, smede, timmermans en bakkers. Die koninklike kasteel was in die noordelike gedeelte van die eiland Stadsholmen geleë.
Maar eers onder die heerskappy van Magnus Ladulås (1275-12901275–1290) het Stockholm 'n werklike ekonomiese deurbraak ervaar. Magnus het nie alleen die politieke en ekonomiese bande met Lübeck en die Hansebond verstewig, maar ook die Sweedse invloedsfeer na [[Gotland]] en die stad Visby uitgebrei en die administrasie van Swede gestabiliseer. Gedurende sy regentskap het 'n aantal handelsentra stadstatus verkry, en alhoewel die term "hoofstad" waarskynlik nog nie in sy politieke woordeskat voorgekom het nie, het Magnus van Stockholm nogtans de facto tot die administratiewe sentrum en koninklike setel van Swede verhef. Die [[kasteel]], wat deur Birger Jarl opgerig is, en die beskerming wat dit kon bied was die voorvereiste om 'n Middeleeuse stad te skep wat aan kontinentale Europese standaarde kon voldoen, en in Magnus se tyd het Swede uiteindelik ook oor die nodige organisasievernuf en finansiële bates beskik om 'n sodanige ontwikkelingsproses aan die gang te sit. Die stadsmuur van Stockholm was een van die grootskaalse bouprojekte wat die kapasiteit en vermoë van 'n heerser geverg het en nie deur die bewoners van 'n nuutgestigte nedersetting sou kon bekostig word nie.
[[Lêer:Sten Sture d.ä. intåg i Stockholm (1864) målning av Georg von Rosen.jpg|thumb|right|250px|Sten Sture die Ouere se intog in Stockholm. Skildery deur Georg von Rosen uit die jaar 1864]]
 
Die laat 15de eeuse bevolking van Stockholm het volgens beramings van geskiedkundiges tussen 5&nbsp;000 en 7&nbsp;000 mense beloop sodat die stad selfs in 'n Middeleeuse konteks in vergelyking met [[Parys]] (100&nbsp;000 inwoners), [[Londen]] en [[Keulen]] (40&nbsp;000), Lübeck (25&nbsp;000), [[Hamburg]] en [[Bremen (stad)|Bremen]] (omstreeks 20&nbsp;000) as 'n relatief klein nedersetting beskou moet word. Stockholm was nogtans by verre die grootste stedelike sentrum in die Sweedse koninkryk waar die tweede grootste stad, Kalmar of Åbo, nie meer as tussen 1&nbsp;000 en 2&nbsp;000 mense gehuisves het nie.
Die handels- en uitvoerbedryf is gedurende die [[Middeleeue]] deur Duitse koopmans oorheers (volgens historiese belastingdokumente, die sogenaamde ''skatteböcker'', was sowat 'n derde van Stockholm se belastingbetalers boorlinge van Duitse stede en gebiede soos Lübeck, [[Gdansk|Danzig]] en Wesfale). Die meeste van Stockholm se koopmans het op of naby die pleine Kornhamnstorg ("Koringhaweplein") en Järntorget ("Ysterplein") in die suidelike hoek van die stad gewoon. Die plaaslike boeregemeenskappe van die omgewing het Stockholm van voedsel en roumateriale voorsien, terwyl die plaaslike ambagsmanne hul goedere binne die stadsmuur vervaardig het. Hulle was op die sentrale plein van Stockholm, Stortorget, gekonsentreer of het in die twee oudste strate in die stadsentrum gewoon wat nog steeds na die ou ambagte verwys: Köpmangatan ("Koopmansstraat") en Skomakargatan ("Skoenmakerstraat"). Vissers en timmermans het veral die buurt langs die oostelike waterkant bewoon, met uitsondering van die suidelike strook wat naby die sogenaamde Koggahamnen ("Koggehawe") geleë was waar die koopmans se groot seevarende skepe voor anker gelê het. Die westelike gedeelte van Stockholm langs die deurgangspad Västerlånggatan het 'n soort vroeë nywerheidsentrum gevorm wat deur 'n groot verskeidenheid ambagsmanne bewoon is, waaronder slagters, smede, timmermans en bakkers. Die koninklike kasteel was in die noordelike gedeelte van die eiland Stadsholmen geleë.
 
[[Lêer:Sten Sture d.ä. intåg i Stockholm (1864) målning av Georg von Rosen.jpg|thumb|rightduimnael|250px|Sten Sture die Ouere se intog in Stockholm. Skildery deur Georg von Rosen uit die jaar 1864]]
Die laat 15de eeuse bevolking van Stockholm het volgens beramings van geskiedkundiges tussen 5&nbsp;000 en 7&nbsp;000 mense beloop sodat die stad selfs in 'n Middeleeuse konteks in vergelyking met [[Parys]] (100&nbsp;000 inwoners), [[Londen]] en [[Keulen]] (40&nbsp;000), Lübeck (25&nbsp;000), [[Hamburg]] en [[Bremen (stad)|Bremen]] (omstreeks 20&nbsp;000) as 'n relatief klein nedersetting beskou moet word. Stockholm was nogtans by verre die grootste stedelike sentrum in die Sweedse koninkryk waar die tweede grootste stad, Kalmar of Åbo, nie meer as tussen 1&nbsp;000 en 2&nbsp;000 mense gehuisves het nie.
 
In die onstuimige Laat-Middeleeuse tydperk was die beheer oor Stockholm en sy kasteel 'n beslissende faktor in enige Sweedse magstryd. Stockholm is derhalwe verskeie kere aan langdurige blokkades blootgestel en verskeie kere deur Sweedse en Deense faksies beleër wat die [[Kalmarunie]] betwis het.
 
In 1471 het Sten Sture die Ouere koning Christian[[Christiaan I van Denemarke]] in die Slag van Brunkeberg verslaan, maar is in 1497 gedwing om Stockholm weer aan [[Hans van Denemarke]] af te staan. Sten Sture het in 1501 weer die mag oorgeneem en sodoende 'n Deense blokkade uitgedaag wat van 1502 tot in 1509 voortgeduur het en uiteindelik met 'n kortstondige vredesluiting besleg is. Hans se seun, Christian[[Christiaan II van Denemarke]], het dieselfde ambisies soos sy vader gehad en in die jare 1517 en 1518 twee pogings onderneem om die stad te verower. Uiteindelik het hy Stockholm beleër en koningin Christina Gyllenstierna sodoende gedwing om in 1520 te kapituleer.
 
In November van dieselfde jaar het aartsbiskop Gustav Trolle sy bondgenoot Christian van Swede gekroon. Gesamentlik het hulle in die sogenaamde Bloedbad van Stockholm met hul gemeenskaplike vyande, 'n aantal plaaslike adellikes en ander burgers, afgereken en hulle laat onthoof. Toe koning Gustav Wasa Stockholm drie jaar later beleër en ingeneem het ('n historiese gebeurtenis wat die einde van die Kalmarunie en die Sweedse Middeleeue gemarkeer het), het hy elke tweede huis verlate aangetref.
 
=== Die Wasa-tydperk: Reformasie en ekonomiese opswaai ===
[[Lêer:Gustav Vasa triumphs 1.jpg|thumb|rightduimnael|250px|Hierdie boekskildery uit die ''Triomf van Wasa'' beeld Gustav Wasa se beleg van Stockholm in 1521 uit]]
[[Lêer:Gustav Vasa triumphs 2.jpg|thumbduimnael|250px|Die ''Triomf van Wasa'': Die koning raak van die Rooms-Katolieke Kerk ontslae, wat hier deur 'n vrou versinnebeeld word]]
Nog op die dag van sy intog in Stockholm het Gustav Wasa aan alle burgers, wat verkies het om in die stad te bly, die beskerming van hul lewens en eiendom gewaarborg, en vir diegenes, wat besluit het om Stockholm te verlaat, die reg om hul besittings saam te neem mits hulle hul huise op die koning sou oordra. Die koning het uiteindelik in 1529 ook die vroeëre voorregte van Stockholm herstel. Die burgers het nou byna weer dieselfde voorregte geniet soos in die jaar 1436, waaronder die monopolie op verskeie belangrike handelsektore. Om sy beheer oor die stad te verseker, het die monarg - net soos koning Christian voor hom - regstreeks invloed op die verkiesing van raadslede en magistrate uitgeoefen. Aanvanklik het die wette van die landelike distrikte, wat die benoeming van regters in die sogenaamde ''häradshövdingar'' gereël het, 'n teengewig teen die koninklike invloed gevorm aangesien hulle bepaal het dat die koning die mees bekwame leier onder drie kandidate moes kies. Vanweë Gustav Wasa se sterk posisie het hierdie wette sy invloed nie werklik begrens nie, en daar was nouliks sprake van 'n skeiding tussen die regspraak van die Sweedse staat en dié van die stad waarin die owerhede gesetel was.
 
Teen die middel van die eeu is die aantal raadslede van twaalf tot negentien verhoog, nie alleen om die bestuur van Stockholm op 'n professionele basis te bedryf nie, maar ook om aan die staat meer beheer oor die handelsaktiwiteite te gee. Hierdie eise van staatskant af het 'n swaar las op die raadslede van Stockholm geplaas, wat hul amp nog steeds as vrywilligers beklee het en meestal self koopmans was. Stockholm het sodoende baie van die onafhanklikheid, wat dit nog in die Middeleeue geniet het, ingeboet om in politieke en finansiële opsig onder die beheer van die staat te bly.
 
Teen die middel van die eeu is die aantal raadslede van twaalf tot negentien verhoog, nie alleen om die bestuur van Stockholm op 'n professionele basis te bedryf nie, maar ook om aan die staat meer beheer oor die handelsaktiwiteite te gee. Hierdie eise van staatskant af het 'n swaar las op die raadslede van Stockholm geplaas, wat hul amp nog steeds as vrywilligers beklee het en meestal self koopmans was. Stockholm het sodoende baie van die onafhanklikheid, wat dit nog in die Middeleeue geniet het, ingeboet om in politieke en finansiële opsig onder die beheer van die staat te bly.
As gevolg van die Bloedbad van Stockholm, waarin talle bekende burgers vermoor is, was Gustav Wasa nie net in staat om na goeddunke nuwe magistrate te benoem nie, maar kon daarnaas ook kerke en ander religieuse instellings dwing om groot hoeveelhede [[goud]]- en silwervoorwerpe aan hom oor te handig: Die kerkskatte was vir die koning 'n welkome ekstra inkomste om sy oorlogskuldlas in Lübeck af te betaal.
 
Met die geestelike Olaus Petri (1493-15521493–1552), wat hy tot stadsekretaris benoem het, het die koning oor 'n bondgenoot beskik om die nuwe gedagtes van die [[Protestantse Hervorming]] binne 'n kort tydperk ook in die praktyk toe te pas. Vanaf 1525 is preke in Sweeds gehou, terwyl [[Latyn]] as kerktaal in 1530 afgeskaf is. Vir die groot aantal Duits- en Finssprekende burgers is in 1530 Duitse en Finse kerkgemeentes gestig wat vandag nog steeds bestaan. Die besluit om godsdienstige welsynsorganisasies tot een enkele instelling saam te smelt, het egter rampspoedige gevolge vir gestremde burgers ingehou - die nuwe organisasie was nie meer in staat om sy dienste in dieselfde omvang soos sy voorgangers aan te bied.
 
Die afsterwe van Gustav Wasa het met groot veranderings in die plaaslike regering gepaard gegaan. Gedurende die heerskappy van sy seuns in die periode tussen 1561 en 1611 is die stadsraad steeds deur 'n verteenwoordiger van die kroon begelei, terwyl raadslede en magistrate deur die koning benoem is.
Line 303 ⟶ 309:
Swede het in hierdie periode nog steeds nie oor die regeringsinsinstansies en burokrasie beskik waardeur Stockholm tot 'n ware administratiewe sentrum sou kon ontwikkel het nie, tog het koning Erik XIV alles gedoen om met dieselfde skitterende hofhouding te pronk soos sy eweknieë elders in Europa. Die koninklike kasteel het sodoende tot die beduidendste werkgewer in Stockholm ontwikkel wat tussen twee derdes en driekwart van die stad se totale invoere verbruik het.
 
=== ''Stormaktstiden'' 1611-17181611–1718: Swede as Europese grootmoondheid ===
[[Lêer:Suecia 1-013 ; Stockholm från öster.jpg|thumb|rightduimnael|350px|'n Gravure in die werk ''Suecia Antiqua et Hodierna'' ("Die ou en moderne Swede", omstreeks 1690) beeld Stockholm as die waardige hoofstad van 'n groot nasie uit]]
Ná die [[Dertigjarige Oorlog]] (1618-16481618–1648) het Swede as 'n nuwe grootmoondheid op die Europese toneel verskyn - en die land was nou besig om van Stockholm 'n waardige hoofstad te maak. Die stad se middeleeuse karakter het immers ná die afsterwe van koning [[Gustav II Adolf]] (1594-16321594–1632) 'n verleentheid vir die Sweedse owerheid geskep. Daar is gevrees dat die jammerlike toestand van Stockholm die gesag van die Sweedse koninkryk sou kon ondermyn, en die owerheid het gevolglik geskroom om buitelandse staatsmanne hier te ontvang.
 
Volgens die beginsels van die destydse merkantilistiese stelsel is handel en nywerhede in stede gekonsentreer waar hulle maklik beheer kon word. Stockholm het hierby 'n sentrale rol gespeel. Die Sweedse kanselier Axel Oxenstierna (1583-16541583–1654) het in 1636 in 'n brief daarop gewys dat die ontwikkeling van Stockholm 'n voorvereiste vir 'n magtige Sweedse staat sou wees en daarnaas ook die groei van ander stedelike nedersettings in die land sou bevorder.
 
Die Sweedse staat het gevolglik aktief by Stockholm se bestuur betrokke geraak. Die stadsregering is hervorm, en die vrywilligers, wat tot dusver as magistrate gefungeer het, is geleidelik deur professioneel opgeleide personeel vervang.
 
==== Bevolking en stadsbeplanning ====
[[Lêer:Skeppsbron 1700.jpg|thumb|rightduimnael|Skeppsbron omstreeks 1700]]
In 1625 het 'n groot brandramp, waardeur die suidwestelike deel van die huidige ou stad vernietig is, die aanleiding tot
die herkonstruksie van Stockholm gegee. Twee nuwe breë strate, ''Stora Nygatan'' en ''Lilla Nygatan'', is aangelê, terwyl die middeleeuse stadsmuur langs die oostelike see-oewer plek moes maak vir 'n reeks statige paleise - Skeppsbron.
Line 318 ⟶ 324:
Die destydse stadsbeplanning het daarnaas voorsiening gemaak vir breë stervormige reguit lane in die bergrûens rondom die stadskern - Norrmalm, Östermalm, Kungsholmen en Södermalm. Hierdie projek is so grondig uitgevoer dat in sommige stadsdele geen spore van die vorige middeleeuse geboue bewaar gebly het nie. Baie van die strate uit hierdie tydperk bestaan steeds, terwyl ander voorgestelde strate met klein aanpassings aangelê is.
 
Stockholm se bevolking het van minder as 10&nbsp;000 in die vroeë 17de eeu tot meer as 50&nbsp;000 in die middel van die 1670's gegroei. Daarmee gepaardgaande het die stedelike inkomste van 18&nbsp;595 Sweedse riksdaler in 1635-361635–36 gestyg tot 81&nbsp;480 daler in 1644. In 1642 is sowat sestig persent van hierdie bedrag aan bouprojekte bestee.
 
==== Handel ====
[[Lêer:Vasa from port1.jpg|thumbduimnael|leftlinks|200px|Die Sweedse oorlogskip ''[[Vasa]]'' (1626-16281626–1628)]]
Volgens die sogenaamde ''Bottniska handelstvånget'' is ander Sweedse stede van hul voorregte ten opsigte van uitvoere ontneem. Aan die meeste van hulle is 'n beperkte handelsmonopolie vir hul onmiddellike omgewing toegestaan, terwyl Stockholm met die meeste lande rondom die [[Botniese Golf]] handel kon dryf. Hierdie monopolie was egter nie die enigste voordeel wat Stockholm in hierdie periode geniet het nie - die stad het immers ook oor die beste natuurlike seehawe van sy tyd beskik. Gedurende die 17de eeu het talle buitelandse besoekers hul bewondering uitgespreek vir die tipiese hawetoneel met groot skepe wat langs die oostelike kaai digby die koninklike kasteel geanker was en dikwels "oor 60 of 70 kanonne" beskik het.
 
In teenstelling met ander Sweedse stede, wat almal selfversorgend was, was Stockholm heeltemal afhanklik van die handelstrome wat sy hawe gehanteer het. So was die aantal vee, wat in die hoofstad aangehou is, net so groot as dié van Uppsala, al het sy bevolking slegs 'n tiende van dié van Stockholm beloop. Alle goedere, wat in Stockholm aangekom het, moes deur een van ses plaaslike doeaneposte gaan. Sowat driekwart hiervan is vanuit Stockholm na ander bestemmings uitgevoer. Sowat die helfte van die oorblywende goedere, veral visseryprodukte, is uit die [[Baltiese lande]] ingevoer, terwyl [[graan]] uit die Mälaren-meergebied na Stockholm vervoer is. Weens die vinnig groeiende stadsbevolking kon dié gebied in die tweede helfte van die eeu nie meer in die vraag voorsien nie, en Stockholm het in 'n toenemende mate afhanklik geword van graaninvoere uit die provinsies.
 
In die 16de eeuse internasionale handel het Swede eerder 'n passiewe rol gespeel - die uitvoer van Sweedse goedere soos [[yster]], ru-koper en botter is deur Duitse handelaars en skepe behartig. Hierdie uitvoere is grotendeels as 'n middel beskou om die invoer van goedere te verseker wat plaaslik nie beskikbaar was nie - soos sout, [[wyn]] en luukse goedere vir die koninklike hofhouding. Die invoering van merkantilistiese handelsbeginsels omstreeks 1620 het van die handel 'n sleutelbedryf vir staatsinkomste gemaak, en Swede het begin om homself op die uitvoer van verwerkte goedere eerder as grondstowwe toe te spits. Oor die hele tydperk tussen 1590 en 1685 het Stockholm se bydrae tot die nasionale ekonomie sowat twee derdes beloop, maar gedurende die eerste helfte van die 17de eeu het uitvoere vervierdubbel en invoere vervyfdubbel. Die belangrikste markte vir Sweedse uitvoere was Nederland (teen die middel van die 17de eeu) en Groot-Brittanje (in die vroeë 18de eeu).
 
=== Die Vryheidstydperk (1718-17721718–1772) ===
[[Lêer:Rödbotorget 1768.jpg|thumb|rightduimnael|Uitsig oor die raadsaal, ''Riddarhuset'' en Riddarholmen. Skildery deur Johan Sevenbom, 1768]]
Ná die Russiese besetting van Finland en die Vrede van Nystad in 1722 was Swede se rol as Europese grootmoondheid uitgespeel - en die volgende dekades is deur nóg rampspoedige gebeurtenisse oorskadu. Die [[Swart Dood]] en die lyding wat deur die [[Groot Nordiese Oorlog]] veroorsaak is, het Stockholm afgeskaal tot die hoofstad van 'n swakker nasie. In 1809 moes Swede Finland aan Rusland afstaan - 'n verlies waarvoor selfs die unie met Noorweë in 1814 nie vergoed het nie.
 
So was Stockholm in die eeu tussen 1750 en 1850 'n stagnerende stad met 'n krimpende bevolking wat onder grootskaalse werkloosheid gebuk gegaan het. Swak gesondheidstoestande, armoede, drankmisbruik en 'n hoë sterftesyfer het die ekonomiese invloed van Stockholm en die Mälaren-meergebied ten gunste van Suidwes-Swede verminder en klasverskille geleidelik uitgewis. Oorloë en drankmisbruik het die manlike bevolking laat krimp - so het die getal weduwees dié van wewenaars in 1850 met ses teen een oortref.
 
Die groot aantal ongetroudes en hoë kindersterftesyfers het ook die persentasie-aandeel van kinders laat krimp. Die gemiddelde lewensverwagting was beperk tot 44 jaar, alhoewel die lewensverwagting vir Stockholmers, wat hulle kinderjare oorleef het en geen harde werk moes verrig, op dieselfde peil was soos dié van huidige inwoners.
Line 340 ⟶ 346:
 
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie}}
* {{se}} [http://www.stockholm.se/ Amptelike webwerf]
{{Verwysings}}
 
{{Hoofstede in Europa}}