Bordeaux: Verskil tussen weergawes

|style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen'''

|- style="background:white"

|- style="background: white"

|- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;"

|style="border-left:1px solid #999"|

|style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag'''

|- style="background: white; border-top:1px solid #999;"

|- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;"

|style="border-left:1px solid #999"|

|- style="border-top:1px solid #999;"

| '''Land'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

| '''Région (gewes)'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

| '''Département'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

| '''Koördinate'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

| '''Stigting'''

|-

|  '''Hoogte bo seevlak'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

|- style="border-top:1px solid #999;"

|-

|  - Bevolkingsdigtheid

|-

|  - Metropolitaanse gebied

|-

| '''Tydsone'''

|- style="border-top:1px solid #999;"

|  - [[Somertyd]]

|-

| '''Burgemeester'''

|}

 

 

Danksy die plaaslike wingerde het Bordeaux reeds in die [[Middeleeue]], maar veral vanaf sy "goue tydperk" in die 18de eeu internasionale bekendheid verwerf. As die hoofstad van die voormalige provinsie Guyenne (wat grootliks met die huidige gewes Akwitanië ooreenkom) het Bordeaux deel uitgemaak van [[Gascogne]]. Die stad is teen die rand van die landskap Landes de Gascogne geleë.

== Geografie ==

=== Ligging ===

[[Lêer:Gironde Muendung.jpg|duimnael|250px|Die Gironde se riviermonding, soos gesien vanaf die regteroewer]]

[[Lêer:Vignes Moulis.jpg|duimnael|250px|Die wingerde van Moulis-en-Médoc]]

 

=== Geologie ===

Die linkeroewer van die Garonnerivier, waar ook die grootste gedeelte van Bordeaux se stadsgebied lê, bestaan uit uitgestrekte moerasgebiede met klein heuwels (Frans: ''croupes''). Die heuwels is deur sedimente van afgebrokkelde gesteentes gevorm, met grint en gruis as hulle belangrikste ondergrond. Die grond is swak, maar nogtans vanweë sy hoë poreusheid wat water laat deursypel en sy vermoë om warmte te stoor uiters geskik vir wynbou.

 

 

=== Klimaat ===

 

Bordeaux se gemiddelde jaarlikse temperatuur is 12,3 °C met 'n gemiddelde minimum van 5,2 °C in Januarie en 'n gemiddelde maksimum van 19,6 °C in Julie. Gewoonlik oefen die Atlantiese Oseaan 'n matigende invloed op die plaaslike temperature uit, maar daar is nogtans ook weerstoestande wat van hittegolwe vergesel word. Tydens die hittegolf van die jaar 2003 het die kwik op twaalf opeenvolgende dae tot maksimale temperature van 35 °C of hoër gestyg, en op een dag is selfs 41 °C aangeteken.

|dec_gem_ns=106

|jaar_gem_ns=944.1

 

== Geskiedenis ==

Die omgewing van Bordeaux is reeds tussen 30 000 en 20 000 jaar gelede deur Neanderthal-mense bewoon. Oorblyfsels van hierdie vroeë inwoners is in die bekende Pair-non-Pair-grot naby Bourg sur Gironde, net noord van Bordeaux, ontdek.

 

 

=== Antieke oudheid ===

Ná die verdeling van die Romeinse Ryk het Burdigala se agteruitgang begin. In 410 is Rome tydens 'n inval van Wes-Gote geplunder, en met die val van die [[Wes-Romeinse Ryk]] is die stad van sy ekonomiese basis ontneem. Binne-in die versterkings het die burgers hul lewensstandaard en hul Romeinse kultuur nog 'n tyd lank bewaar, maar Burdigala se bloeitydperk het definitief tot 'n einde gekom.

 

 

=== Die Middeleeue ===

Die vroeë Middeleeue was vir Bordeaux 'n tydperk van bestendige onsekerheid. Alhoewel koning Dagobert I van Bordeaux weer die hoofstad van die nuutgestigte hertogdom Akwitanië gemaak het, is die stad tydens die Islamitiese veldtogte van Abd ar-Rahman II in 732 geplunder en verwoes. Ná hul neerlaag naby die stad Poitiers is die Arabiere in dieselfde jaar na die gebied anderkant die [[Pireneë]] teruggedryf, en [[Karel die Grote]] het baie moeite gedoen om die vrede in die gebied te herstel. Ter skikking van sy erfopvolging het Karel Akwitanië tot 'n koninkryk verhef wat deur sy seun Lodewyk die Vrome geregeer sou word. Die gebied van Bordeaux, wat in Frans ook as Bordelais bekend staan, is 'n kort tyd later deur 'n reeks [[Wikings|Wiking]]-rooftogte geteister. Die Skandinawiërs het Bordeaux op hulle pad na die [[Middellandse See]] in 844 vir die eerste keer aangeval en dit tot by die jaar 1000 verskeie kere geplunder. In 866 het Akwitanië ook sy status as koninkryk weer kwytgeraak.

 

Eers met die vereniging van Akwitanië en Gascogne in 1036 het Bordeaux weer 'n politieke en ekonomiese opswaai beleef. Die leen in die suid-weste van Frankryk het destyds sowat 'n kwart van die hele land se oppervlakte beslaan. Nadat metodes verbeter is, het ook die wynbou weer tot 'n belangrike bedryf in die streek ontwikkel.

Die dryfkrag agter die tweede groot bloeitydperk van Bordeaux was [[Eleonore van Akwitanië]], een van die skitterendste figure van die Middeleeue. Sy het die leen van haar vader Willem X oorgeërf en dit as haar bruidskat vir die huwelik met die Franse koning Karel VII gebruik. Die bruilof is in 1137 in Bordeaux gevier. Maar Eleonore was in haar huwelik ongelukkig, en die wag vir 'n troonopvolger was tevergeefs. Die huwelik is in 1152 ontbind.

 

 

[[Lêer:Cathedrale Saint Andre Bordeaux.jpg|duimnael|links|250px|Die hoofportaal van die katedraal Saint-André]]

 

 

Die burgers, waaronder baie magtige en welvarende koopmans, was ongelukkig met die nuwe politieke situasie aangesien Bordeaux nou van sy afsetgebiede in Engeland afgesny was. Die Franse koning het in elk geval nie verseker gevoel van die burgers se lojaliteit en trou aan Frankryk nie en twee groot vestings laat oprig - die Château de la Trompette in die noorde en die Château du Hâ in die weste. Hierdie kastele was daarop gemik om die stad teen invallers te verdedig, maar hulle het ook as gevangenisse gedien, en hul geskutte kon tydens opstande teen die plaaslike bevolking gerig word. Vir maksimum-effektiwiteit van hul wapens in die skootsveld binne-in die stadsmuur was geboue in Bordeaux beperk tot een verdieping.

[[Lêer:Bordeaux Pont de Pierre.jpg|duimnael|250px|Die ''Pont de Pierre'']]

[[Lêer:Bordeaux Grand Hotel R01.jpg|duimnael|250px|Grand Hotel op die plein ''Place de la Comédie'']]

As gevolg van die Franse Rewolusie het Bordeaux se bloeitydperk skielik tot 'n einde gekom. Nadat net soos in Parys die plaaslike gevangenis, die Château de la Trompette, deur 'n woedende menigte gestorm is, het rewolusionêres die mag in Bordeaux oorgeneem. In 1790 het Bordeaux die hoofstad van die nuutgeskepte département Gironde geword. Die burgerlik-liberale afgevaardigdes, wat destyds as [[Girondiste]] bekend gestaan het, was een van die belangrikste politieke groepe in die nasionale vergadering en het aanvanklik groot invloed uitgeoefen, soos byvoorbeeld by die opstel van die Verklaring van Menseregte en die nuwe Franse grondwet.

 

Onder die Jakobynse terreurbewind van [[Maximilien Robespierre]] het die Girondiste hulle politieke invloed reeds in 1793/94 weer verloor; 'n groot aantal van hulle het die slagoffers van vervolgings geword en is in Parys onthoof. Sowat 300 burgers van Bordeaux is tereggestel. Ondanks die willekeurige arrestasies en die degradering van statige geboue tot skure, stalle en magasyne is die internasionale handel verder ontwikkel.

 

 

Nogtans is in hierdie periode Bordeaux se infrastruktuur opgeknap; die stad was 'n belangrike sentrum vir die troepevervoer na [[Spanje]]. Vanaf 1816 is die eerste vaste brug oor die Garonne opgerig, die ''Pont de Pierre'' (letterlik "Steenbrug") - die voorloper wat onder Napoléon gebou is was 'n eenvoudige houtbrug. Volgens oorlewerings het die plaaslike ampsdraers Napoléon gewaarsku dat die rivier se sterk stromings en vloede vir die argitekte onberekenbaar sou wees, maar die keiser is net verlei tot sy beroemde spreuk "''Impossible n'est pas français!''" (letterlik: "Onmoontlik is nie Frans nie!"). Onder Napoléon is ook die wye halfronde ''boulevard'' (pragstraat) rondom die historiese stadskern gebou.

Die bevolking van Bordeaux het in hierdie tydperk aansienlik gegroei, en rondom die Middeleeuse stadskern op die Garonne se linkeroewer het tussen die Cours en die Boulevard nuwe voorstede ontstaan. Die tradisionele woonbuurte van die welvarende burgery lê vandag nog steeds in die noordweste en suidweste van Bordeaux, terwyl kleinburgers en die werkersklas daartussen gewoon het. Die regteroewer het daarenteen net stadig ontwikkel. Tydens die nywerheidsomwenteling het die meeste groot nywerhede hulle hier en in die hawebuurt gevestig. Gelyktydig het ook Bordeaux se kuns- en literêre lewe 'n opswaai beleef, en kunstenaars soos die skilder Francisco de Goya en die skrywer Stendhal het hulle in die stad gevestig.

 

 

Naas strategiese oorwegings was dit tydens die Pruisiese troepe se opmars na Parys in laat 1870 een van die hoofredes vir Napoléon III se besluit om saam met sy regering na Bordeaux uit te wyk. Teen die einde van die 19de eeu het die Amerikaanse druiweluis 'n groot deel van Bordeaux se wingerde vernietig. Net danksy die invoer van Amerikaanse wingerde wat nie vatbaar was vir die plaag nie en met oorlewende plaaslike spruite veredel is, het die wynbedryf die krisis uiteindelik suksesvol bemeester.

[[Lêer:Bordeaux Garonne.jpg|duimnael|links|250px|Die oorlogskip ''Colbert'' lê in Bordeaux se ou seehawe voor anker]]

[[Lêer:Bordeaux view from tower Pey Berland.png|duimnael|links|250px|'n Uitsig oor die ou stadskern van Bordeaux]]

 

Die ''Résistance'' het hom in Bordeaux op ekonomiese en militêre [[sabotasie]] toegespits en daarnaas ook vervolgdes ondersteun. Aangesien die demarkasielyn met die "vrye" Frankryk slegs sowat vyftig kilometer van Bordeaux af geloop het, is groot hoeveelhede smokkelware, maar ook persone, wat voor die Nazis moes vlug en onderduik, oor hierdie grens vervoer. Die Résistance se pogings om geallieerde soldate vir sabotasie-aksies oor die Gironde en Bordeaux se hawe na Frankryk te bring, het egter misluk.

In die noorde van die stad het 'n skouterrein, hotelle en winkelsentrums ontstaan. Vir die oprigting van 'n nuwe administratiewe buurt naby die middestad is 'n hele kwartier gesloop. Daarnaas is 'n nuwe snelweg rondom Bordeaux gebou om verkeersprobleme vas te vat. Die Universiteit van Bordeaux is ná die studente-onluste van Mei 1968 na 'n nuwe kampus in die voorstad Talence verskuif - 'n maatreël waarmee die plaaslike owerhede sowel die Amerikaanse geslote kampus-voorbeeld gevolg asook moontlike onrusstokers uit die middestad verban het.

 

 

Terwyl sommige van hierdie maatreëls omstrede gebly het, het die stadsregering daarin geslaag om die ekonomiese verval te stuit. Bordeaux en sy buurstede het in 'n gemeenskaplike organisasie, die ''Communauté Urbaine de Bordeaux (CUB)'', saamgesluit waarmee onder meer die gebied se struktuurbeleid, openbare vervoer en munisipale dienste koördineer word.

Die belangrikste rooiwyne word van druiwesoorte soos Cabernet-Sauvignon, Merlot, Cabernet franc, Petit Verdot, Malbec en steeds kleiner wordende hoeveelhede Carménère. [[Druiwe]] wat vir witwyne gebruik word sluit Sauvignon blanc, Sémillon en Muscadelle in.

 

 

Tans beleef Bordeaux se wynbedryf 'n krisis as gevolg van laer pryse en sterk internasionale mededinging. Die aantal wynprodusente het teen die begin van die 21ste eeu merkbaar afgeneem.

[[Lêer:Bordeaux 1 Haut Carre 001.jpg|duimnael|250px|Université de Bordeaux I]]

[[Lêer:Universite Bordeaux 2-Victoire.JPG|duimnael|250px|Die Universiteit van Bordeaux II se kampus op die ''Place de la Victoire'']]

 

Die ''Université de Bordeaux'' is volgens studierigtings verdeel in die

* Universiteit van Bordeaux I (natuur- en ingenieurswetenskappe),

* Victor Segalen-universiteit van Bordeaux II (geneeskunde, geesteswetenskappe, sport en oenologie),

Die meeste instellings van die universiteite I, III en IV is tans op 'n kampus in die voorstad Talence gesetel. Ander instellings is in Gradignan en Pessac, terwyl die universiteit II steeds in sentraal geleë geboue in die middestad gehuisves word, waaronder sommige uit die 19de eeu.

 

 

Die privaat hoërskool ''Lycée Saint Joseph de Tivoli'' is in 1762 gestig en sodoende een van die oudstes in Bordeaux wat nog steeds bestaan.

{{CommonsKategorie}}

* {{fr}} [http://www.bordeaux.fr Amptelike webwerf]

 

[[Kategorie:Bordeaux| ]]

[[Kategorie:Wêrelderfenisgebiede in Frankryk]]