Stereotipes en interkulturele konflik in “By fakkellig” (Karel Schoeman): Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Hele artikel, sonder invoeging van bronverwysings as hiperskakels |
volledige artikel, met bronverwysings as hiperskakels |
||
Lyn 1:
Dit is moontlik om - deur middel van 'n objektiewe wetenskaplike studie van stereotipes in die letterkunde, genaamd Imagologie - deur middel van literêre tekste gekonfronteer te word met eie stereotipes en te groei tot 'n bewustheid van die relatiwiteit daarvan. ▼
In hierdie artikel sal gefokus word op die gevoelens wat die Self en die Ander in ''By fakkellig'' teenoor mekaar het, hoe dit kognitief verwerk word en ideologies geïnterpreteer word. Daarmee saam sal ook aandag gegee word aan die interpersoonlike implikasies van hierdie waarnemings en die ruimte van die Ander, sowel as die stereotipes wat ter sprake is tydens die reis van die Self na die Ander en die mate waarin interkulturele kontak met die Ander bydra tot die vorming en vestiging van die identiteit van die Self. ▼
▲In hierdie artikel
Degenaar (1990:10) maak die opmerking dat die letterkundige self-referensialiteit moet beoefen, metodologiese verantwoording moet doen en bewus moet wees van die konteks waarin, en die waardes waarmee sy haar vak beoefen. Die keuse van die Imagologie as teoretiese raamwerk hou verband daarmee dat enige opvoeder wat betrokke is in die onderrig van letterkunde in 'n multikulturele Suid-Afrika, kennis behoort te neem van die konteks waar leerders individuele verskille met hulle saamdra. As gevolg van die persoonlike, sosiale en kulturele verskille, kom interkulturele konflik in taalklaskamers voor en dit kan ontlont word deur die betrokkenheid en afstand wat 'n studie van stereotipes kan bied. Die Imagologie as studie van beelde (“images”) bied 'n bruikbare raamwerk vir die ondersoek van nasionale en kulturele waardes, juis omdat dit stereotipes in die literatuur bestudeer, en spesifiek konsentreer op die literêre verwoording van nasionale en kulturele identiteit.▼
▲Degenaar<ref>Degenaar, J.J.
In ''By fakkellig'' (1965) is dit moontlik om aan die hand van 'n imagologiese analise te konsentreer op die relatiwiteit van kulture aan die hand van ooreenkomste en verskille en kan gekyk word hoe die sienings van die Self en die Ander die gevolg is van historiese gebeure. Deur te let op die volgende aanhalings kan beklemtoon word dat ''By fakkellig'' 'n roman is waarin dit gaan om die hoofpersonasie wat sy bestemming bereik en in die proses kom by insig van die Self en die Ander met wie hy in kontak is:▼
* "Elke wese is goed juis omdat dit bestaan en in soverre dit bestaan om die doel te verwesenlik wat in hom skuil, en deur hierdie verwesenliking word hy volmaak"(Schoeman, 1968:48)▼
▲In ''By fakkellig'' (1965) deur Karel Schoeman<ref>Schoeman, K. 1966. ''By fakkellig.'' Kaapstad: Human & Rousseau.</ref> is dit moontlik om aan die hand van 'n imagologiese analise te konsentreer op die relatiwiteit van kulture aan die hand van ooreenkomste en verskille en kan gekyk word hoe die sienings van die Self en die Ander die gevolg is van historiese gebeure. Deur te let op die volgende aanhalings kan beklemtoon word dat ''By fakkellig'' 'n roman is waarin dit gaan om die
▲* "Elke wese is goed juis omdat dit bestaan en in soverre dit bestaan om die doel te verwesenlik wat in hom skuil, en deur hierdie verwesenliking word hy volmaak"
* "Om onsself te ken moet ons al die gestaltes ken wat in ons aanwesig is” (Van Wyk Louw, aangehaal deur Gillomee, referaat gelewer tydens die ALV-kongres, Oktober 2000).
* "Die sin van die lewe word gevind in die geheel, in doelrealisering, in lewensbesef” (Hans Ester, referaat gelewer tydens die ALV-kongres, Oktober 2000).
▲Dit is moontlik om - deur middel van 'n objektiewe wetenskaplike studie van stereotipes in die letterkunde - gekonfronteer te word met eie stereotipes en te groei tot 'n bewustheid van die relatiwiteit daarvan.
== Imagologie ==
Dit is nodig om ''By fakkellig'' binne 'n literêre genre te plaas, en vervolgens word redes genoem waarom hierdie roman as 'n kombinasie van ''"romance"'' en ''"novel"'' gesien kan word (vergelyk Leerssen se beskrywing van Anglo-Ierse letterkunde<ref name=":1">Leerssen,
Dit is egter ook moontlik om Schoeman se verhaal te sien as voorbeeld van ''"novel"'', as gekyk word na Leerssen se bespreking van Scott, Morgan en Maturin se Anglo-Ierse verhale wat afspeel teen 'n romantiese agtergrond binne die meer aardse en historiese konteks van die novelle. Genoemde outeurs maak gebruik van ''"the technique of deliberate oscillations between, and juxtaposition of, the two Irelands"''<ref name=":2">Leerssen, J. 1991. Fiction poetics and cultural stereotype: local colour in Scott, Morgan, and Maturin. ''The Modern Language Review,'' 86(2):273-84.</ref>. Ook Jooste<ref name=":3">Jooste, G.A. 1999. Karel Schoeman (1939-). In: Van Coller, H.P. (red.) ''Perspektief en Profiel''. ''<nowiki/>'n Afrikaanse literatuurgeskiedenis.'' Pretoria: J.L. van Schaik.</ref> verwys na die hoofkarakter se begeerte om hom van die plaaslike werklikheid los te maak, met 'n ietwat romantiese drang om 'n elders op te soek.
Met die oog op die imagologiese bestudering van ''By fakkellig'' wat handel oor 'n ontmoeting tussen 'n jong Engelsman en die Iere in Ierland rondom 1798, kan daar gekyk word na die wyse waarop die Self (die Engelse) en die Ander (die Iere) oor die algemeen in Anglo-Ierse literêre tekste uitgebeeld is. Stereotipes van Iere deur die Engelse in die Anglo-Ierse literatuur is volgens Leerssen (1990b:169) dat hulle barbare is, ''"halve wilden die dringend onder Engels bestuur gesteld dienden te worden omdat ze niet beschaafd genoeg waren om aan hun eigen beestachtigheid te worden overgelaten"''.▼
▲Met die oog op die imagologiese bestudering van ''By fakkellig'' wat handel oor 'n ontmoeting tussen 'n jong Engelsman en die Iere in Ierland rondom 1798, kan daar gekyk word na die wyse waarop die Self (die Engelse) en die Ander (die Iere) oor die algemeen in Anglo-Ierse literêre tekste uitgebeeld is. Stereotipes van Iere deur die Engelse in die Anglo-Ierse literatuur is volgens Leerssen<ref
== Analise van stereotipes en interkulturele konflik in ''By fakkellig'' (Karel Schoeman) ==
=== Agtergrond ===
In 1966 verskyn Karel Schoeman se roman, ''By fakkellig'', en verskeie resensies toon aan hoe die roman gebaseer is op die geskiedenis van die Ierse rebellie in 1798. Jansen<ref>Jansen, E.
</ref> verskil van Jansen, en meen dat dit slegs die raamwerk van die romangebeure is wat direk histories waar is en dus 'n besondere geloofwaardigheid en egtheid kry. Om ''By fakkellig'' te plaas binne Schoeman se oeuvre, maak sowel Steenberg<ref
'n Aspek wat uitstaan in terme van literêre beelding is die presentasie van die
Schoeman is
=== Intertekstualiteit ===
Twee van ''By fakkellig'' se implisiete intertekste - Schoeman se twee Ierse dagboeke - bevestig dat dié roman geskik is vir imagologiese ontleding, omdat die karakters binne 'n geskiedkundige gegewe geplaas word. Steenberg<ref
Dit is veral in ''Van 'n verre eiland'' (1968)<ref name=":0" />, wat gepubliseer is ná die verskyning van ''By fakkellig'', waar die leser intertekstuele verwysings vind om te bevestig dat die skrywer se verblyf in Ierland hom bewus gemaak het van die land se geskiedenis en die ooreenkomste met Suid-Afrika. Die vervalle Donore-landgoed word beskryf en die vergelyking met Suid-Afrika word eksplisiet getref as Schoeman die betekenis van die naam verskaf:<blockquote>dieselfde onreg ... daardie huis (by implikasie: Suid-Afrika<ref name=":5" />) sou ons ook ''Dún Odhar'' kan noem ... ''Dún Uabhair'' ... en dit sal ook 'n puin word<ref name=":0" /> ... die trotse fort of vesting (''Dún Uabhair''); die gevalle engele word clann uabhair genoem, die kinders van die hoogmoed. Of miskien was dit oorspronklik ''Dún Odhar'', die goue vesting (p.85).</blockquote>Ander eksplisiete intertekste wat deur die karakters in die roman self gelees en bespreek word, is die geskrifte wat ontstaan het rondom die Franse Rewolusie, geskryf deur Rousseau (''Discours, Contrat Social''<ref name=":6">Schoeman, K. 1965. Veldslag: Twee novelles. Kaapstad: Human en Rousseau.</ref>), Voltaire, Montesqieu en Diderot<ref name=":6" />. Ook die Bybel word dikwels aangehaal en bespreek.
=== Beelding van ruimte en tyd ===
Volgens die imagologiese raamwerk ondergaan die Self dikwels 'n reis na die Ander, wat 'n mengsel van estetiese verwagtings en konkrete ervarings is
</ref>. Dikwels vind 'n reis plaas waardeur die karakter beweeg tot persoonlike volwassenheid en geluk - iets wat plaasvind as gevolg van die ontmoeting van die Self met die Ander<ref>Leerssen, J. en K.U. Syndram. 1992. ''Europa Provincia Mundi''. Amsterdam: Rodopi.</ref>.
Syndram (1991:187) verwys na die estetiese funksie van nasionale beelde, waar sommige effekte verkry word deur 'n ruimtelike of kulturele "couleur locale". Daar is dus 'n literêre topografie met sy eie aura van gemoedstoestande en assosiasies binne 'n emosionele bekoring wat sterker is in die letterkunde as in die historiese werklikheid. Hierdie soort atmosferiese beelding hang saam met wat Leerssen (1991a:136) Keltiese eksotisisme noem, waar die leser (saam met die hoofpersonasie) geneem word vanuit 'n werklikheid van verveling na 'n droomwêreld,▼
Syndram<ref name=":7">Leerssen. J. 1991. Echoes and images. Reflections upon foreign space. In: Corbey, R. en J. Leeerssen. (reds.). 1991. ''Alterity, Identity, Image: Selves and Others in Society and Scholarship''. Amsterdam: Rodopi.
▲
Leerssen<ref name=":1" /> bespreek in terme van ruimte- en tydbeelding twee suster-genres wat deur die Imagologie bestudeer word. Eerstens is die ''"romance"'' 'n soort verhaal waar daar genoeg avontuur en spanning is om die belangstelling van die leser te behou. Dit handel gewoonlik oor herkenbare karakters waarmee die leser kan identifiseer, meestal omdat hulle stereotipies uitgebeeld word. Teenoor die ''"romance"'' staan die ''"novel"'', wat realistieser is, met meer aandag vir die sosiale of psigologiese omstandighede waarin die karakters verkeer. Laastenoemde genre is meer ernstig, besadig, respektabel, soms met ''"een kritische ... noot, maar soms ook wat saai"''. Verder is 'n tipiese novelle een waar die hoofkarakter 'n persoon is van potensiële voortreflikheid wat in Ierland aankom, en hier vind die leser 'n tipiese beskrywing van David:<blockquote>he ... possesses every qualification for a rich and interesting life, yet nothing noteworthy has ever happened to him, and he is full of spleen until ... he is dragged into a whirl of undreamt-of adventures, his former habits, prejudices and ways of thinking suddenly give way to an all-absorbing passion, which irresistibly hurries him towards bliss or destruction, as the case may be<ref name=":2" />. </blockquote>''By fakkellig'' kan gesien word as 'n stemmingsroman, want 'n ander manier waarop David se karakter gerepresenteer word, is in die ruimteparadigma. Rimmon-Kenan<ref>Rimmon-Kenan, S. 1983. ''Narrative Fiction: Contemporary Poetics''. Londen: Methuen.</ref> sê: ''"Landscape can be analogous not only to a character-trait but also to a passing mood"''.
Takke se silhoeët teen die kaal lug, en die spel van skadu en lig word telkens waargeneem, veral waar ‘n karakter insig kry, of die visie van die literêre teks verbeeld word. 'n Voorbeeld hiervan is waar David en Alice saam perdry en die verteller fokaliseer op die ''"kaal populiere ... troosteloos ... teen die lug"'' (p.10), en net hierna word Alice se liefde vir en weemoedig oor die Ierlandse landskap verbeeld (p.11).
Line 73 ⟶ 72:
=== Alteriteit van die Iere ===
David kom in aanraking met die Ierse boerestand deur sy kontak met die intellektuele, kommunikatiewe
Aan die begin van die verhaal fokaliseer die verteller op die Ander en beeld hul omgewing uit as ''"vervalle huisies van die gehuggies met kinders en kaalvoetvrouens wat hulle van die deure nastaar"'', waar lappies aan die struike fladder en Arthur die uitspraak maak dat hul ellende geen einde ken nie (p.9). Verder word melding gemaak van vuil kinders wat weggestoot word en met groot oë staar na besoekers, ''"vroue met skerp, hoekige gesigte, slordige hare, sjaals oor hul koppe"'' (p.33). Hulle word in die algemeen deur Arthur beskryf as ''"priesters, bedelaars, musikante, digters, perdekopers, opruiers, spioene"'', en ideologies maak hy uitspraak oor hul rewolusionêre idees (p.37). Lady Harriet noem hulle ''"diewe- en moordenaarsbendes"'' (p.36), en ds. Burnwood se vrou praat van mense wat ''"teer op jou goedheid"'', 'n bedelaarskolonie wat nie dankbaar is nie en alles omsit in drank (p.38). Die verteller beeld hulle uit as diere, kaalvoetboere wat slaap op vloere in vensterlose hutte (p.40).
Line 115 ⟶ 114:
Die imagologiese bestudering van tekste is in 'n vroeë stadium van ontwikkeling in Suid-Afrika. Tog is dit baie bruikbaar vir spesifiek die multikulturele letterkunde-onderrigsituasie, omdat die stereotipes wat mense van mekaar het, kan lei tot vooroordeel en diskriminasie. 'n Bestudering daarvan soos wat dit in literêre tekste voorkom, kan 'n rol speel om konflik tussen kulture onderling te ontlont. Dit is egter noodsaaklik dat dit wetenskaplik gefundeerd moet plaasvind sodat die bevindings nie berus op opvoeders se subjektiewe ervaring en waarneming nie.
Hierdie artikel is gebaseer op Kruger<ref name=":5">Kruger, E. 2002. Imagologiese analise van stereotipes en interkulturele konflik in "By fakkellig" (Karel Schoeman). Referaat gelewer tydens SAVAL-kongres, RAU, Johannesburg.</ref> se navorsing.
== Bronverwysings ==
|