Protagoras: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
JMK (besprekings | bydraes)
skakels, teks details
Alias (besprekings | bydraes)
k ortografie: 'n
Lyn 29:
}}
 
'''Protagoras''' ([[Grieks]]: '''Πρωταγόρας''') ([[Circa|ca.]] 490 v.C. – 420 v.C.)<ref>Guthrie, p. 262&ndash;263.</ref> was ‘n'n [[Voorsokratiese filosofie|voorsokratiese]] [[Antieke Grieke|Griekse]] [[filosoof]] en word onder die [[sofis]]te getel deur [[Plato]]. In sy dialoog ''[[Protagoras (dialoog)|Protagoras]]'', skryf Plato aan hom die opstelling van die rol van die professionele sofis toe, oftewel die leraar insake deugsaamheid. Daar word verder geglo dat hy vir ‘n'n opsienbare omstredenheid van antieke tye gesorg het, danksy sy stelling dat die mens die maatstaf sou wees vir alle dinge. Hierdie idee was baie rewolusionêr in sy tyd en strydig met ander filosofiese leringe waarvolgens die heelal op iets objektief, en buite die menslike invloedsfeer, sou berus.
 
== Agtergrond ==
Protagoras is in [[Abdera, Thrakië]] gebore, in [[Helleense beskawing|antieke Griekeland]]. Volgens [[Aulus Gellius]], het hy oorspronklik sy brood verdien as [[portier]], maar is eendag deur die filosoof [[Demokritos]] opgemerk terwyl hy ‘n'n vrag houtstukkies karwei het wat met ‘n'n kort tou vasgebind was. Dit het Demokritos opgeval dat Protagoras die vrag self met sulke perfekte geometriese presisie saamgebind het, dat dit vir hom aanduidend van wiskundige meesterskap was. Hy het hom onmiddellik in sy huishouding opgeneem en filosofie geleer.<ref>Aulus Gellius. "[[Noctes Atticae]]". Boek V. iii.</ref>
 
In Plato se ''Protagoras'', meld Protagoras in die teenwoordigheid van [[Sokrates]], [[Prodikos]] en [[Hippias]], dat hy oud genoeg is om enige van die ander se vader te wees, wat ‘n'n datum van nie later as 490 v.C. suggereer. In die ''Meno'' (afdeling 91e) word gesê dat hy op ‘n'n ouderdom van sowat 70 jaar oorlede is, ná 40 jaar as praktiserende sofis. Sy afsterwe kan hierdeur op omstreeks 420 v.C. afgestem word." Hy was goedbekend in Athene en het ‘n'n vriend van [[Perikles]] geword.<ref>O'Sullivan, Neil. (1995) "Pericles and Protagoras". ''Greece & Rome'', Band 42 (1): 15-23</ref>
 
[[Plutarchus]] vermeld ‘n'n anekdote waarin die twee ‘n'n volle dag deurgebring het in bespreking van ‘n'n interessante punt van regsaanspreeklikheid, wat waarskynlik ‘n'n meer filosofiese vraagstuk van oorsaaklikheid omvat het.<ref>Guthrie, p. 263.</ref> "In ‘n'n atletiekwedstryd is ‘n'n man per ongeluk deur die werp van ‘n'n lans getref en gedood. Was sy dood toeskryfbaar aan die lans self, aan die man wat dit gewerp het, of aan die owerhede wat vir die spele se reëlings verantwoordelik was?"<ref>Plutarchus. "Perikles." ''Lewens'', bl. 36.</ref>
 
== Filosofie ==
Protagoras was ook beroemd as ‘n'n onderwyser wat onderwerpe rakende deugsaamheid en die politieke lewe onder die loep geneem het. Hy was veral betrokke by die vraagstuk of deugsaamheid aanleerbaar was, ‘n'n alledaagse kwessie van die 5de eeuse Griekeland (en aan moderne lesers bekend danksy Plato se dialoog). Eerder as opvoeders wat algemene, praktiese opleiding in retoriek of publieke voordrag verskaf het, het Protagoras gepoog om ‘n'n redelike begrip te formuleer, op ‘n'n baie algemene vlak, van ‘n'n wye verskeidenheid menslike fenomene (byvoorbeeld taal en onderwys). Hy blyk ook ‘n'n belangstelling te gehad het in die korrekte gebruik van woorde (‘n'n onderwerp wat sterker met sy medesofis [[Prodikos]] geassosieer word).
 
Sy mees beroemde gesegde is: "Die mens is die maatstaf van alle dinge: van dinge wat is, dat hulle is, en van dinge wat nie is nie, dat hulle nie is nie".<ref>(80B1 [[Diels-Kranz|DK]]). Hierdie aanhaling word herhaal in Plato se ''[[Theaitetos (dialoog)|Theaitetos]]'', afdeling 152a. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plat.+Theaet.+152a] [[Sextus Empiricus]] (''Adv. math.'' 7.60) bied egter 'n direkte aanhaling, πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν. Die Engelse vertaling daarvan, "Man is the measure...", was reeds in omgang voor die opkoms van [[feministiese taal]]; in Grieks, maak Protagoras ‘n'n algemene stelling, nie omtrent mans nie, maar omtrent menslike wesens (sy woord is ''anthrōpos'').</ref> Soos baie fragmente van die [[Voorsokratiërs]], is hierdie frase aan ons oorgelewer sonder die konteks daarvan, en bly die betekenis aan interpretasie onderworpe. Nietemin is die gebruik van die woord "χρήματα" in stede van die algemene woord "όντα" (entiteite), aanduidend dat Protagoras verwys het na dinge wat gebruik word deur, of andersyds op mense betrekking sou hê. Dit bring ‘n'n groot verskil mee in die betekenis van die aforisme. Eienskappe, sosiale entiteite, idees, gevoelens, oordele en dergelike begrippe is sekerlik "χρήματα", en het gevolglik hul ontstaan in die menseverstand. Daarteenoor het Protagoras nooit voorgestel dat die mens die norm of rigsnoer moet wees vir die beweging van die sterre, die groei van plante of die aktiwiteit van vulkane nie. Sulke sienings (tesame met sy sienings oor die gode) is deur die eietydse politieke elite as ondermynend beskou. Soos etlike moderne denkers, skryf [[Plato]] [[relatiwisme]] aan Protagoras toe, en wend sy voorgangers se leringe aan as ‘n'n steunpunt<!--foil--> vir sy eie belang by objektiewe en bosintuiglike werklikhede en waardes, veral daardie wat op sy aristokratiese agtergrond betrekking gehad het. Sy vernaamste onderneming (soos bewoord deur Sokrates) was om sy tydgenote te oortuig dat deugsaamheid ("αρετή") ‘n'n geskenk van die gode is, waaroor mens òf beskik, òf nie beskik nie, en dat geen sofis deugsaamheid kan leer vir mense wat dit nie reeds beskik nie. Plato skryf aan Protagoras ‘n'n vroeë vorm van [[fenomenalisme]] toe,<ref>Kyk bv. [[John Daniel Wild|John Wild]], "[http://links.jstor.org/sici?sici=0031-8205%28194209%293%3A1%3C85%3AOTNAAO%3E2.0.CO%3B2-6 On the Nature and Aims of Phenomenology]," ''Philosophy and Phenomenological Research'' 3 (1942), p. 88: "Fenomenalisme is sou oud as Protagoras."</ref> waarin dit wat is of blyk te wees vir ‘n'n bepaalde indiwidu, waar of werklik sal wees vir daardie indiwidu. Daarenteen, soos duidelik uiteengesit in die dialoog "Theaitetos", verduidelik Protagoras dat sekere sodanige omstrede sieninge die gevolg kan wees van ‘n'n kranke liggaam of verstand. Hy beklemtoon dat alhoewel alle sieninge as ewe waar mag voorkom (en miskien eweveel gerespekteer moet word) hulle sekerlik nie gelyke gewig dra nie. Een mag nuttig en voordelig wees vir die persoon wat daaroor beskik, terwyl ‘n'n ander skadelik bevind mag word. Gevolglik is die sofis daar om die student te leer hoe om daartussen te onderskei, d.i. die leer van deugsaamheid.
 
Protagoras was ‘n'n proponent van [[agnostisisme]]. In sy verlore werk, ''Oor die Gode'', het hy geskryf: "Betreffende die gode, ek beskik oor geen middel vir vasstelling van hul bestaan aldan nie, of van watter aard hulle mag wees nie. Baie dinge verhoed kennis daarvan, insluitend die verborgenheid van die onderwerp en die kortstondigheid van ‘n'n menselewe."<ref>[http://www.iep.utm.edu/p/protagor.htm The Internet Encyclopedia of Philosophy - Protagoras (c. 490 - c. 420 BCE)], besoek op 6 Oktober 2008. "Terwyl die sediges hulle op die gode mag beroep vir ‘n'n absolute morele riglyn vir die relatiwistiese universum van die Sofistiese Verligting, is daardie sekerheid ook in twyfel getrek deur filosofiese en sofistiese denkers, wat die absurditeit en immoraliteit van die konvensionele epos van die gode uitgewys het. Protagoras se prosaverhandeling omtrent die gode het hy as volg ingelui: "Betreffende die gode, ek beskik oor geen middel vir vasstelling van hul bestaan aldan nie, of van watter aard hulle mag wees nie. Baie dinge verhoed kennis daarvan, insluitend die verborgenheid van die onderwerp en die kortstondigheid van ‘n'n menselewe."</ref> (80B4 [[Diels-Kranz|DK]])
 
Baie min fragmente van Protagoras het oorleef, maar dit is bekend dat hy verskeie werke geskryf het, waaronder ''Antilogiai'' en ''Waarheid''. Die laasgemelde word deur Plato gesiteer, en het ook bekend gestaan as 'Die Werpe' (‘n'n stoeiterm vir ‘n'n gepoogde neerfel van ‘n'n opponent). Dit het begin met die "mens is die maatstaf" verklaring. Hy is vereer deur die krater [[Protagoras (krater)|Protagoras]] op die [[Maan]] na hom te vernoem.
 
== Verbranding van boeke ==