NG gemeente Uniondale: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Morne (besprekings | bydraes) No edit summary |
No edit summary |
||
Lyn 15:
== Ds. P.D. Rossouw ==
[[Lêer:Ds PD Rossouw Uniondale.jpg|duimnael|regs|190px|Ds. [[P.D. Rossouw]] as jong leraar op [[Uniondale]]. Hy was van [[22 Januarie]] [[1870]] die gemeente se eerste leraar, ook sy eerste werkkring.]]
Ds. [[P.D. Rossouw]] is getroud met mej. Sophia Agnes Johanna Human, die dogter van 'n welgestelde boer van [[Riversdal]]. Een van ds. Rossouw se seuns, Pierre Daniël Rossouw, het as skoolinspekteur goeie opgang in die onderwysveld gemaak. 'n Kleinseun van hom, dr. Pierre Ettienne Rousseau, was hoof van die staatsonderneming op [[Sasolburg]]. Ds. Rossouw is op [[21 Januarie]] [[1870]] op Uniondale ontvang en die dag daarna deur ds. J.G.J. Horak van [[NG gemeente Mosselbaai|Mosselbaai]] bevestig. Ds. Kuys sou hom kom ontvang het, maar is weens ernstige siekte tuis verhinder. Die verrigtinge is ook bygewoon deur ds. M.C. Botha van Knysna en ds. [[George Murray]] van [[NG gemeente Willowmore|Willowmore]]. Die plaaslike Independente Sendingkerk is verteenwoordig deur eerw. Dower. Die Saterdagaand ná die bevestiging is 'n spesiale kerkraadsvergadering onder voorsitterskap van ds. Horak gehou. Met 'n gepaste woord het die konsulent die gemeente aan sy eerste leraar oorhandig. Nadat ds. Rossouw met 'n kort en hartlike woord geantwoord het, is die vergadering verdaag tot die Maandagmôre om vyfuur. Die notule van die vergadering lui: "Op Maandag ochtend op den bepaalden tyd kwam de gehele kerkraad weder byeen."
Die heel dringendste probleem waarmee die kerkraad te doen gekry het, was huisvesting vir die leraar. 'n Komitee is aangestel om die saak te behartig, maar hulle het besluit om liewer te wag ten einde die leraar self daaroor te raadpleeg by sy aankoms. Mnr. F. Taute van Molenrivier het sy woning en erf op Uniondale vir 'n [[pastorie]] teen £550 aangebied. Hierdie aanbod is van die hand gewys en die kerkraad besluit om voorlopig 'n woonhuis te huur. Toe kom die geldsake aan die beurt. Die kassier-diaken rapporteer dat daar nog 'n tekort van £25 op die lopende rekening was, behalwe die £300 skuld vir die aankoop van die Lyon-erwe. Die dorp het in 1856 ontstaan toe die eienaars van elk van die twee dele van die plaas Rietvallei, menere James Stewart en ene Du Preez, elkeen 'n dorpie aangelê het, naamlik Hopedale en Lyon. Die dorpies het aan mekaar gegrens, maar daar was onenigheid tussen die twee eienaars tot hulle op [[24 September]] [[1865]] 'n brief aan die NG Ring van George geskryf het waarin hulle te kenne gegee het dat hulle graag die dorpies wou verenig as Uniondale. Daarom vra hulle die ring moet hier 'n gemeente die NG gemeente George afstig. Die ring het op [[19 Oktober]] [[1865]] aan die versoek voldoen en op [[20 Januarie]] [[1866]] is die gemeente amptelik gestig met ds. A.G.M. Kuys van George as konsulent. Hy het die gemeente vier jaar lank bedien.
Die kerkraad het onderneem om twee basaars te organiseer, want die uitgawes sou van toe af baie hoër as vroeër wees. Die kerkraad het onderneem om £200 aan die nuwe leraar jaarliks te betaal en 'n voorleser-koster is teen £50 per jaar in diens geneem. Die omstrede aankoop van die erwe het ook op die lappe gekom. Ds. Rossouw wou hierdie skuld ook so gou moontlik afbetaal sien. Aangesien mnr. Wehmeyer nie meer lid van die kerkraad was nie, is diaken A.N. Smuts in sy plek tot diaken-kassier verkies. Maar in die praktyk is die inkomste- en uitgaweboek deur die dominee self gehou. By die oorname van die boeke het ds. Rossouw die uittredende diaken-kassier hartlik bedank "voor zijne jaren lange en trouwe diensten", en die vertroue uitgespreek dat hy nog lank die gemeente in alle opsigte behulpsaam sou wees. Drie kerkraadslede, te wete C. J. Fourie, H. J. Kritzinger en J. H. Barnard, het onderneem om die £300 aan die kerk voor te skiet ten einde die skuld op die erwe af te betaal. Ds. Rossouw, wat ook as scriba opgetree het, het onderneem om met die verbandhouers, Barry en Neven, oor die afbetaling van die skuld, en die oorneem van die kerkerwe te onderhandel. Aangesien hy self geen ervaring van sulke transaksies gehad het nie, nader hy 'n ou skoolvriend, prokureur John Cairncross van [[Mosselbaai]], om die saak vir hom af te handel. Mnr. Wehmeyer, wat self as agent opgetree het, het dit as 'n mosie van wantroue in hom beskou. In die verlede het hy altyd in saketransaksies opgetree, maar nou is hy verbygegaan.
Toe die erwe-kwessie op 'n latere kerkraadsvergadering bespreek is, het van die kerkraadslede op beledigende wyse van mnr. Wehmeyer gepraat. As gevolg daarvan het 'n skerp briefwisseling tussen Wehmeyer en ds. Rossouw gevolg. Mnr. Wehmeyer eis dat die uitdrukkinge wat in die openbaar teen hom gebesig is, (die kerkraadsvergaderings is steeds met ope deur gehou) nou ook in die openbaar teruggetrek word. Aan mnr. Wehmeyer is die geleentheid gegun om die kerkraad oor die geskil te ontmoet. By hierdie byeenkoms het die twee partye besluit om die kwessie uit die weg te ruim en mekaar die broederhand te reik. Ongelukkig sou dit later blyk dat die wedersydse wantroue voortgeduur het, en die direkte aanleiding was tot 'n ongelukkige hofsaak.
Lyn 33:
=== 'n Skokkende broedermoord ===
Al het dit op materiële gebied heelwat beter begin gaan, hoofsaaklik danksy die opkomende volstruisboerdery, was die kerkraad somtyds diep besorg oor die geestelike toestande veral in sommige dele van die gemeente. Die onrusbarende gevalle van onsedelikheid en smokkelhandel in drank is in die godsdiensverslae van daardie jare dikwels genoem. In die godsdiensverlag van 1874 word die skokkende broedermoord van daardie jaar vermeld. 'n Sewentienjarige seun, Theunis J. Swart, is deur sy ouer broer, Hendrik, op barse wyse gebied om die dag die vee te gaan oppas. Theunis was nie heeltemal normaal nie, en was reeds desperaat weens die baasspelerige wyse waarop die ander lede van die gesin hom behandel het. In sy woede het hy 'n geweer gegryp en sy broer koelbloedig doodgeskiet. Die seun is op [[Oudtshoorn]] verhoor en ter dood veroordeel. In die betreklike rustige en vredeliewende atmosfeer van Uniondale se gemeenskap het dit groot sensasie veroorsaak.
=== Die Pace-hofsaak ===
Lyn 44:
In die Junie-notule van 1876 is opgeteken dat die kerkraad besluit het om 'n veiling van die kerkerwe in September a.s. te hou. Die volgende aanmerking in die notule wys daarop dat die kerkraad die erwe in blok J soos aangegee op die kaart as hul eiendom beskou, al het die Gomperts reeds in die sestigerjare 'n tydelike gebou op die grond gebou. "Als ook om uittevinden wie het fondament op het erf Blok J no. 6 en aan de kerk toebehoorende heeft opgebroken en zoo de dader ontdekt worde om dan tegen hem door den agent der gemeente de noodige stappen te nemen." Hierdie aanhaling bewys dat die kerkraad bewus daarvan was dat die betrokke erf tevore bewoon is. Tog het die kerkraad voortgegaan met sy voorneme en op die vendusie is erf no. 6, Blok J aan diaken D.J. Swart verkoop, al het Pace op die vendusie heftig beswaar aangeteken. Hy wou die afslaer en ds. Rossouw aan die hand van die dorpplan verduidelik dat die betrokke erf volgens die beskrywing van die hoekbakens en die grenslyne daarvan die erf is wat hy van die Gompert-broers gekoop het. Ds. Rossouw het sy humeur verloor en die kaart uit die hande van Pace geruk en die afslaer, G. Haese, opdrag gegee om voort te gaan met die vendusie.
Volgens latere getuienis tydens die hofsaak het ook Wehmeyer aan een van die kerkraadslede verduidelik dat die verkoop van die erwe onwettig was. Omdat Wehmeyer die erwe in 1860 verkoop het, het hy eerstehandse kennis daaromtrent gehad, maar die gevoelens het teen hierdie tyd reeds so hoog geloop dat geen skikking meer moontlik was nie. [[
Op spesiale kerkraadsvergaderings gehou op [[9 Desember|9]] en [[23 Desember]] het die kerkraad besluit om sy reg in 'n hofsaak te toets. Op 'n latere vergadering (op [[31 Maart]] [[1877]]) het die kerkraad prokurasie aan ds. Rossouw verleen om namens die kerkraad regsverteenwoordiging te verkry om sy saak te bepleit. Ds. Rossouw is daarop [[Wellington, Wes-Kaap|Wellington]] toe om die dienste van ds. [[Andrew Murray]] waar te neem en tegelyk naby die Kaap vir die hofsaak te wees. In ''[[Het Volksblad]]'' van [[5 Junie]] [[1877]] verskyn die koerantverslag van die hofuitspraak oor die saak wat op [[1 Junie]] uitgewys is. Die hofsaak sou vroeër gedien het, maar die skip waarmee die hoofgetuies na die Kaap sou gaan, is eers deur 'n storm na die hawe by [[Mosselbaai]] teruggedwing. Een van die kerkraad se vernaamste getuies het nie kans gesien om 'n tweede storm te trotseer nie, en het teruggedraai Uniondale toe. Die ander getuies vir die kerkraad, G. Haese en J. Cairncross, was mense wat eers ná i860 na Uniondale gekom en dus nie oor eerstehandse kennis van die vendusie van i860 beskik het nie. Daarenteen was die getuies vir Pace, Wehmeyer en M. P. Mostert, ou inwoners van Lyon.
Lyn 51:
=== Afskeid van Uniondale ===
[[J.A. Heese]] skryf<ref>{{af}} Heese, J.A. 1966. ''Die kerk in die wolke. Eeufees-gedenkboek Uniondale,
== Kerkbou ==
Lyn 63:
J.A. Heese skryf in die gemeente se eeufees-gedenkboek: "Vir ds. Joubert was dit sekerlik 'n riem onder die hart dat daar so 'n groot eenstemmigheid oor die ligging van die nuwe kerk was. Ook die nageslag moet aan hul voorgangers lof toeswaai dat die kerk so 'n pragtige ligging het." Die boukommissie van die kerkraad is as volg saamgestel: Voorsitter, ds. W.A. Joubert; sekretaris, dr. J.A. Avis; ander lede, G.F. Zondagh, P. Zondagh, C.J. Fourie, S.S. Terblanche, A.N. Smuts, G.L. van Heerde en N. van Rensburg jr.
Oorspronklik was die plan om die kerk van baksteen te bou; daarom is reeds op die eerste vergadering besluit om 300 000 bakstene te laat vorm. Dr. Avis, die sekretaris van die boukommissie, het 'n spesiale notuleboek aangelê waarin al die notules van die kommissievergaderings getrou weergegee is sodat 'n mens die verloop van die bouery goed kan volg. Op 7 Oktober het die kommissie reeds R1 150 in kontant ontvang, maar baie mense het nog nie hul beloofde bydraes gestort nie. Van die kerkraadslede het onderneem om ook in die omliggende gemeentes te kollekteer.
Nadat met verskeie tenderaars onderhandel is, is die tender van die firma Courtney en Delbridge, van R10 000 aanvaar. Ds. Joubert het egter sterk daarvoor gepleit dat die mure van sandsteen pleks van baksteen en die dak van lei pleks van sink sou wees. Van die kommissielede het dit weens die verhoogde koste bestry, maar toe die tenderaar net R1 ,650 ekstra vra, het almal ingestem. Die tender het egter nie voorsiening gemaak vir die vensters, galery, preekstoel en banke nie. Die jaar 1882 was 'n baie droë jaar en sommige van die kommissielede wou hê daar moes gewag word met die hoeksteenlegging tot September 1883. Nadat van die ander lede gepleit het dat met die werk voortgegaan moes word, het dr. Avis sy mening in die volgende woorde gegee: "De broeder secretaris zegt dat wanneer wij hier bijeen zaten om te beraadslagen over het optrekken van een wereldsgebou, hij ook voor uitstel zou zijn, maar denkt dat nu wij een huis voor den Heer willen bouwen, en aan Wien het werk der Commissie op iedere vergadering in het gebed word opgedragen om het te zegenen — Hij denkt daarom dat wij met wat meer geloof moeten werken en dat de Heer ons dan zeker zal zegenen."
Daarop is besluit om in die geloof met die aanvoorwerk voort te gaan. Die hoeksteen is dan ook op 6 April 1883 gelê. Die plegtige hoeksteenlegging is deur ds. J.H. Neethling van Stellenbosch waargeneem. Die volgende leraars was ook teenwoordig: Ds. G.F.J. Muller van die [[NG gemeente George]], ds. G.W. Stegmann van Oudtshoorn, ds. M.C. Botha van Knysna, ds. [[Adriaan Hofmeyr]] van die NG gemeente Willowmore en ds. R. van R. Barry van [[Calitzdorp]]. Ná 'n afskeidsdiens in die ou kerkie is die lidmate in prosessie na die terrein waar die nuwe kerk in aanbou was. Die koster het vooraan met die kanselbybel gestap, gevolg deur die boukommissielede met 'n banier waarop die woorde : „Al ter eere Gods" gepryk het. Daarna kom in volgorde, die bouheer, die diensdoende kerkraadslede, die predikante en die lidmate.
By die aankoms op die terrein is Psalm 84 vers 5 gesing. Ná Skriflesing en gebed het die "Uniondalesche Zangvereniging" 'n lied wat dr. Avis uit Duits vertaal het, gesing, naamlik "Met den Heer vangt alles aan!" Terwyl die hoeksteen stadig neergelaat is, het die gemeente vervolgens 'n lied gesing wat deur dr. Avis self gedig is. Ná die hoeksteenlegging deur ds. Neethling het die heilwense van die besoekende leraars gevolg. Die lidmate het toe geleentheid gekry om hul offergawes op die hoeksteen te kom lê en R186 is so ingesamel. Oor dieselfde naweek is nuwe lidmate voorgestel, Nagmaal gevier en geseënde konferensies gehou. Volgens Heese was "dit was bepaald 'n hoogtepunt in ds. Joubert se bediening. Hy het daarin geslaag om sy hele gemeente tot een groot ideaal te inspireer."
Moeilikhede was daar nog genoeg. Die geld was somtyds gedaan, en ds. Joubert moes uitspring om geld te leen. Mnr. Jan Scheltema het R2 000 geleen, mnr. H.S. Schoeman van die Cango R400. Somtyds het van die geldskieters hul geld self nodig gekry en moes die dominee weer planne prakseer om gelde uit te betaal. Maar die werk het nooit stilgestaan nie. Hierdie probleem is ietwat verlig toe ds. Joubert met behulp van sy swaer, [[Jan Hendrik Hofmeyr|Onze Jan]], 'n lening van R6 000 by die Zuid-Afrikaanse Assosiasie kon aangaan. Toe die kommissie weer in die verknorsing was, het mnr. Dawid B. van Rensburg R800 beskikbaar gestel. So het die kommissie met basaars, spesiale kollektes en lenings die voltooiing van die gebou sien naderkom. Ongelukkig het mnr. J. Cavers wat sonder enige vergoeding die opsig oor die bouery gehad het, ernstig siek geword en dit juis toe die toringbou aangepak is. Die fout is ook toe gemaak om die res van die toring met bakstene te bou. Die klokke en die uurwerk is deur dr. Avis uit [[Nederland|Holland]] bestel.
Uiteindelik kon die inwyding van die nuwe kerk op 12 September 1884 waargeneem word. Weer het die gemeente in die ou kerkie vergader. Daar het dr. Avis 'n oorsig gegee van die boukommissie se werk, waarop ouderling G.J.H. Scheepers die boukommissie se groot taak geprys het. Daarna is die gemeente weer in prosessie na die nuwe kerk, waar die deur onder die sing van Psalm 100 deur ds. Joubert ontsluit is. Die leraars van omliggende gemeentes het weer opgedaag om saam met die gemeente in hul vreugde te deel. In sy keurige Nederlands het dr. Avis die seëninge van die naweek mooi saamgevat: „Rijke zegeningen stroomden van Boven neder. Prachtige wekstemmen om in den naam van Jesus Christus te gelooven klinken voor het eerst door de gewelven der nieuwe kerk. Ja, waarlijk, de Heilige geest was in ruime mate in ons midden."
=== Die kerktoring herbou ===
Net vier jaar ná die voltooiing van die kerk in 1884 het ds. Joubert reeds vermeld dat die toring lek. Die firma Courtenay en Dellbridge het intussen in likwidasie gegaan en die kerkraad wou nie in 'n hofgeding betrokke raak nie. Die kerkraad het ook self 'n fout begaan deur die toring met baksteen te laat bou. Weer in 1896 het mnr. G.L. van Heerde op die ernstige toestand van die toring gewys. Weens tekort aan geld is besluit om die toring af te breek en net toe te maak totdat fondse vir die heropbou beskikbaar sou wees. Toe ds. Louw dus in 1900 ontvang is, was die kerk sonder toring. Die heropbou moes egter wag tot die pastorie klaar was.
In Oktober 1905 het die [[NG gemeente George]] se kerkraad om 'n bydrae gevra om hulle kerktoring wat ingeval het, te herstel. Uniondale besluit egter dat hulle niks kan bydra nie, "daar wij zelf met een afgebroken toren zitten". Moontlik was dit 'n aansporing vir Uniondale om self hul afgebreekte toring op te bou. Ds. Louw het die gemeente deurgegaan op 'n kollekteerveldtog en spoedig was daar R400 in die spesiale "Toringbouw-fonds". Die boukommissie bestaan uit ds. Louw, ouderlinge M.P. Zondagh, M. van der Spuy, G. Barnardt, J. Honiball en diakens G.F. Zondagh en D.E. Frylinck, die nuwe skoolhoof. Die planne en spesifikasies is deur die argitek F. W. Hesse opgestel. Frylinck het as sekretaris van die boukommissie opgetree, maar ná sy vertrek het mnr. Gerdener die werk behartig. As addisionele lede is in die kommissie benoem die kerkraadslede J.J. van der Spuy, Izak van der Westhuizen, G. Cellarius en die koster P.C. Schoonees.
Lyn 84:
== Bronne ==
* {{en}} Fransen, Hans. 2006. ''Old Towns and Villages of the Cape''. Johannesburg and Cape Town: Jonathan Ball Publishers.
* {{af}} [[J.A. Heese|Heese, J.A.]] 1966. ''Die kerk in die wolke. Eeufees-Gedenkboek Uniondale
* {{nl}} [[Gustave Adolph Maeder|Maeder, ds. G.A.]] en Zinn, Christian. 1917. ''Ons Kerk Album''. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
* {{af}} De Kock, W.J. (hoofred.). 1972. ''[[Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek]]'' Deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
* {{af}} [[Phil Olivier|Olivier, ds. P.L.]] (samesteller). 1952. ''[[Ons gemeentelike feesalbum]]''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
Lyn 93:
{{DEFAULTSORT:Uniondale, NG gemeente}}
[[Kategorie:Nederduitse Gereformeerde Kerk]]
| |||