Hastings Banda: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei |
No edit summary |
||
Lyn 7:
| termyneinde = [[24 Mei]] [[1994]]
| vise =
| voorganger = [[Elizabeth II]] <br /><small>as koningin van Malawi</small>
| opvolger = [[Bakili Muluzi]]
| geboortedatum = c. Maart of April [[1898]]
Lyn 13:
| geboortemaand = <!-- Maandtal, bv. 12 -->
| geboortedag = <!-- Dagtal, bv. 31 -->
| geboorteplek = Kasungu, [[Sentraal-Afrikaanse Federasie]]<br /><small>(hedendaagse [[Malawi]])</small>
| sterftedatum = [[25 November]] [[1997]] (op sowat 99)
| sterfteplek = [[Johannesburg]], <br />[[Suid-Afrika]]
| party = Malawiese Kongresparty
| orde2 = Eerste minister van Malawi
Lyn 24:
| opvolger2 = Homself as president
| alma_mater =
| religie = Presbiteriaans <br />(Kerk van Skotland)
| handtekening =
}}
'''Dr. Hastings Kamuzu Banda''' (c. Maart of April 1898<ref name="Brody">{{citation|last=Brody|first=Donal|title=Conversations with Kamuzu: The Life and Times of Dr. H. Kamuzu Banda|year=2000|url=http://www.scribd.com/doc/7693584/Dr-Banda-Biography1}}</ref> – 25 November 1997) was ’n politikus van [[Malawi]] wat sy land gehelp het om van [[Brittanje]] onafhanklik te word.<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref> Banda was van 1961 tot 1994 die leier van
== Vroeë lewe ==
Kamuzu Banda is naby [[Kasungu]] in Malawi (toe die [[Sentraal-Afrikaanse Federasie]]) gebore as die seun van Mphonongo Banda en Akupingamnyama Phiri. Die datum van sy geboorte is onbekend omdat geboortes toe nog nie in dié land geregistreer is nie.<ref name="Brody" />
Die naam Kamuzu beteken "klein wortel" en is aan hom gegee omdat sy ma swanger geraak het nadat ’n medisyneman vir haar wortelkruie teen onvrugbaarheid gegee het.<ref name="independent.co.uk">{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/news/obituaries/obituary-dr-hastings-banda-1296534.html | location=Londen | work=The Independent | first=Richard | last=Dowden | title=Obituary: Dr Hastings Banda | date=27 November 1997}}</ref> Sy van, Banda, beteken "klein hut". Hy het die naam Hastings aangeneem nadat hy in die Kerk van Skotland gedoop is; hy het homself genoem na John Hastings, ’n Skotse sendeling wat naby sy dorpie gewerk het en vir wie hy groot respek gehad het.
Nadat hy eers na [[Suid-Rhodesië]] (nou [[Zimbabwe]]) is, het hy in 1917 na [[Johannesburg]] in Suid-Afrika geloop en daar ’n paar jaar lank in die myne gewerk. In dié tyd het hy die [[Metodistekerk|Metodistebiskop]] W.T. Vernon ontmoet wat aangebied het om vir sy studie in [[Amerika]] te betaal as hy self sy reisgeld kan betaal.<ref name="independent.co.uk" /> Hy het in 1925 na [[New York Stad|New York]] vertrek.
== Loopbaan ==
Nadat hy in Amerika en [[Brittanje]] studeer en sy doktersgraad<!-- Let wel, nie 'n doktor nie! --> behaal het, het hy na sy vaderland teruggekeer om teen kolonialisme en vir onafhanklikheid te veg. In 1963 is hy amptelik as premier van Njassaland aangestel en ’n jaar later het hy die land as Malawi na onafhanklikheid gelei.<ref>{{cite news|last=Louis Ea Moyston|title=Howell: man of heroic proportions|url=http://www.jamaicaobserver.com/columns/Howell-man-of-heroic-proportions_8059664|accessdate=17 Oktober 2010|newspaper=Jamaica Observer|date=16 Oktober 2010}}</ref> Twee jaar later het hy Malawi tot ’n republiek verklaar met homself as president. Hy het mag gekonsolideer en Malawi later ’n eenpartystaat onder die Malawiese Kongresparty (MKP) gemaak. In 1970 het die MKP hom sy lewenslange president gemaak. In 1971 het Banda lewenslange president van Malawi self geword.
[[Beeld:Hastings_Kamuzu_Banda-Denkmal_Lilongwe.jpg|
As ’n leier van die pro-Westerse blok in [[Afrika]] het hy tydens die [[Koue Oorlog]] die Weste se steun geniet.<ref>Kalinga, Owen J.M. (2012). ''Historical Dictionary of Malawi'', 4de uitg., bl. 12</ref> Hy het [[vroueregte]] oor die algemeen gesteun, die land se infrastruktuur verbeter en ’n goeie onderwysstelsel in vergelyking met ander Afrika-lande daargestel. Hy het egter ook aan die hoof gestaan van een van die mees onderdrukkende regerings op die vasteland. Sy regering het politieke teenstanders dikwels gemartel en vermoor. Menseregtegroepe raam minstens 6 000 mense is vermoor, gemartel en sonder verhoor tronk toe gestuur.<ref name=LATimes>[http://articles.latimes.com/1995-05-21/news/mn-4491_1_tiny-malawi Malawi Tries Ex-Dictator in Murder : Africa: Aging autocrat is one of few among continent's tyrants to face justice for regime's abuses], 21 Mei 1995 L.A. Times.</ref> Volgens een raming is tot 18 000 mense tydens sy bewind vermoor.<ref>17 Mei 1994 Denver Rocky Mountain News</ref><ref>3 Desember 1997 Dallas Morning News</ref> Hy is ook gekritiseer omdat hy tydens die [[apartheid]]sjare noue bande met [[Suid-Afrika]] gehandhaaf het.
Teen 1993 het internasionale druk en verspreide protes hom in die gesig gestaar. ’n Referendum het sy eenpartystaat tot ’n einde gebring en ’n spesiale vergadering het hom sy lewenslange presidentskap ontneem. Banda het aan die land se eerste demokratiese verkiesing wat daarop gevolg het, deelgeneem en verloor. Hy is in 1997 in Suid-Afrika oorlede.
=== Betrekkinge met Suid-Afrika ===
Banda was die enigste Afrika-leier wat tydens apartheid diplomatieke bande met Suid-Afrika aangeknoop het, sowel as met die Portugese regering in [[Mosambiek]].<ref name="historyworld.net">{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ad48 |title=History of Malawi |publisher=Historyworld.net |date=31 Desember 1963 |accessdate=12 Mei 2011}}</ref>
Ná ’n regeringskrisis in 1964 in Njassaland en Banda se teenkanting teen ’n groot hidroëlektriese dam in die [[Federasie van Rhodesië en Njassaland]] het hy al hoe meer geïsoleer geraak in Afrika-politiek.<ref name="historyworld.net" /> Die Britte het geweier om hom te help om sy droom van ’n nuwe hoofstad by [[Lilongwe]], in sy tuisstreek, te verwesenlik en Banda het hom tot Suid-Afrika gewend. Dié land was self naarstig op soek na bondgenote in Afrika en het aan hom ’n sagte lening van R300 miljoen toegestaan op voorwaarde dat Banda Suid-Afrika se apartheidsbeleid onder ander Afrika-leiers steun. Hy het Suid-Afrika ook amptelik besoek. Hy het eenkeer oor Suid-Afrikaners gesê: "Dit is net deur kontak soos dié (tussen Malawi en Suid-Afrika) dat julle mense sal kan sien daar is opgevoede mense wat nie wit is nie..."<ref>''Sunday Times'', Johannesburg, 24 Mei 1970, Hasting Banda. Besoek by http://africanhistory.about.com/od/malawi/a/Hastings-Banda-Quotes.htm</ref> Banda se teenkanting teen kommunisme was nog ’n rede dat hy bande met Suid-Afrika wou aanknoop.<ref>Nelson, Harold D., Margarita Dobert, Gordon C. McDonald, James McLaughlin, Barbara Marvin en Donald P. Whitaker (1975). ''Area Handbook for Malawi'', p. 178</ref>
Teen die einde van apartheid, toe die [[ANC]] die Suid-Afrikaanse politiek in die 1990's begin oorheers, het betrekkinge versleg weens Banda se steun aan die apartheidsregering. [[Nelson Mandela]] het Malawi egter as president van die ANC besoek en bande is verder herstel nadat bekend gemaak is dat Banda die ANC in die apartheidsjare in die geheim gehelp het. Die Malawiese regering het ook verkiesingshulp en voortgesette steun aan die ANC-regering belowe. Die lande het steeds diplomatieke betrekkinge.<ref>[http://allafrica.com/stories/200802251310.html Country, Malawi to Enhance Defence Co-Operation] deur Bathandwa Mbola, BuaNews, 25 Februarie 2008</ref>
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
== Eksterne skakels ==
* [http://www.greatepicbooks.com/banda.html Amptelike biografie van Kamuzu Banda]
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Hastings Banda|Engelse Wikipedia]]
| |||