Jan F.E. Celliers: Verskil tussen weergawes

Celliers het in 1874 met 'n [[ossewa]] na [[Pretoria]] getrek, waar sy vader, [[Jan F. Celliers]] oprigter en eerste redakteur geword het van ''[[Die Volkstem|De Volksstem]]''. Hy het gestudeer in Pretoria, [[Stellenbosch]], [[Wellington]] en Delft 1887–1890. Daarna het hy gewerk as landmeter en later as staatsbibliotekaris op Pretoria (1894–1899). Tydens die [[Anglo-Boereoorlog]] was hy op kommando en het ná die oorlog saam met sy gesin na [[Europa]] verhuis, waar hy hom in die letterkunde verdiep het. In 1907 keer het hy en sy gesin terug na Suid-Afrika<ref name=":0">Geni: <nowiki>http://www.geni.com/people/Johannes-Francois-Elias-Celliers/6000000012479011435</nowiki></ref>.

Johannes Francois Elias Celliers is op 12 Januarie 1865 op die plaas Wagenmakersvallei in die distrik Wellington gebore as die oudste kind in die gesin. Hy het ʼn’n broer, Isaac Bisseaux, en drie susters, Susanna Wilhelmina (Sannie), Anna Sibella Magdalena en Hester Maria<ref>Geni: <nowiki>http://www.geni.com/people/Johannes-Francois-Elias-Celliers/6000000012479011435</nowiki></ref>. Sy suster Sannie trou later met die bekende beeldhouer [[Anton van Wouw]]. Sy vader is die joernalis Jean Francois Celliers en sy moeder is Magdalena Bisseaux. Sy oupa aan moederskant is die bekende sendeling van die Paryse Sendinggenootskap te Wellington, Isaac Bisseaux, wat in [[1829]] na [[Suid-Afrika]] gekom het. Aan vaderskant is hy ʼn’n afstammeling van Josué Sellier (ʼn’n ou spelling van Celliers) en Elisabeth Couvret, beide [[Hugenoot|Franse Hugenote]] wat na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] uit [[Orléans|Orleans]] gevlug het en na enkele jare in [[Nederland]] in [[1700]] na die Kaap gekom het. Skaars drie jaar na Jan se geboorte trek die familie van [[Wellington, Wes-Kaap|Wellington]] na [[Kaapstad]], waar sy vader subredakteur word van ''[[Het Volksblad]]'' en hy begin skoolgaan aan ʼn’n Engelse skool en later aan ʼn’n Skotse kerkskool<ref>Esaach: <nowiki>http://www.esaach.org.za/index.php?title=Celliers,_Jan_Franois_Elias</nowiki></ref>. Van sy agste jaar af begin hy geleidelik doof word. Hierdie doofheid is ʼn’n aangebore gebrek waaraan hy sy hele lewe lank ly en wat veroorsaak dat hy sy latere lewe in eensaamheid slyt.<ref name=":1">http://www.afrikanergeskiedenis.co.za/jan-fe-celliers-1865-1940/</ref>.

In [[1874]] verhuis die gesin per [[ossewa]] na [[Pretoria]], waar Celliers se vader reeds in [[1873]] stigter en redakteur van ''[[Die Volkstem|De Volkstem]]'' word. Die gesin vestig hulle in ʼn’n huis in Boomstraat in Pretoria. Hierdie eiendom word in [[1895]] aan die Staat verkoop vir die oprig van die [[Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika|nasionale dieretuin]] wat steeds daar geleë is. Sy vader is later lid van die [[Volksraad]] vir [[Johannesburg]] en stigter van die [[Afrikanerparty]] in [[Transvaal|Transvaa]]<nowiki/>l kort na die [[slag van Majuba]] in [[1881]]. Tydens die [[Eerste Vryheidsoorlog]] word sy vader in hegtenis geneem weens sy verset teen die Britse bewind. In Pretoria gaan Jan na ʼn’n Engelse kerkskooltjie voordat sy vader hom na meneer Dely se skool op [[Kerkplein, Pretoria|Kerkplein]] stuur. Kerkplein was daardie jare die algemene uitspanplek van waens wat dorp toe kom en het ook gedien as die dorp se sportgronde. Meneer Dely word opgevolg deur [[Cornelis J. van Boeschoten]], later onderstaatsekretaris van die [[Zuid-Afrikaansche Republiek]], by wie Celliers vir die eerste keer Nederlandse onderrig kry. President Burgers stel daarna vir meneer Van Gorkom van Nederland aan as Superintendent van Onderwys in Transvaal en mnr. Van Boeschoten word vervang deur die Nederlandse meneer Kuiper, wat later die Weesheer word. In [[1877]] toe die Engelse Transvaal annekseer word die skool gesluit en dan werk Jan vir ʼn’n ruk as addresseerder by sy vader se koerant. Van [[1879]] tot [[1881]] gaan hy skool aan die Gimnasium te Stellenbosch en spandeer dan twee jare ([[1881]]-[[1882]]1881–1882) aan die Jongenskool op [[Wellington, Wes-Kaap|Wellington]]. Hierna keer hy in [[1883]] terug na Pretoria, waar hy tot [[1887]] meester Wessel Louis se skool besoek en matrikuleer. In 1887 vertrek hy na Nederland waar hy aan die Polytechnische Skool in [[Delft, Nederland|Delft]] studeer<ref>Literator: <nowiki>http://www.literator.org.za/index.php/literator/article/viewFile/137/480</nowiki></ref> en later ook in Leiden onder professors Van de Sande Bakhuizen en Schols. Hier lê hy die landmeterseksamen af, ten spyte van die feit dat hy self erken dat hy geen aanleg gehad het vir [[Wiskunde]] nie. By sy terugkeer na [[Suid-Afrika]] aan die einde van [[1889]] werk hy vir ʼn’n jaar lank as landmeter vernaamlik in die [[Bosveld]]. Hy geniet nie hierdie werk nie en sluit dan vanaf [[1891]] vir bykans drie jaar aan as spesiale klerk in die Onderwysdepartement. In [[1894]] word hy aangestel as Staatsbibliotekaris in Pretoria, ʼn’n werk wat hy geniet en waarin hy hom uitleef. Op [[6 Desember]] [[1894]] tree hy in die huwelik met Susanna Jacoba Dürr. Uit die huwelik word ʼn’n dogter, Maria Elizabeth (Marie), en drie seuns, Johannes Francois (Johan), Henri Josua (Henri) en Albert Couvret, gebore.<ref name=":0" />. Die familie vestig hulle in ʼn’n huis in [[Sunnyside, Pretoria|Sunnyside]] in Pretoria.

Met die uitbreek van die [[Anglo-Boereoorlog]] sluit hy hom op [[16 Oktober]] [[1899]] by die Boeremagte aan by die Kaaplandse front by [[Colesberg]].<ref name=":1" />. Hiervandaan is hulle na [[Kroonstad]] in ʼn’n poging om daar lord Roberts se opmars vanuit ʼn’n sterker verdedigingsposisie te stuit. Wanneer hierdie plan misluk keer hulle op [[29 Mei]] [[1900]] terug na Pretoria, ʼn’n dag nadat president [[Paul Kruger]] en die meeste van sy amptenare reeds die stad verlaat het. Generaal [[Louis Botha]] gee opdrag dat alle vegtende burgers Pretoria moet verlaat om so ʼn’n vreedsame oorgawe te bewerkstellig. Voordat die burgers die opdrag ontvang, is die Britse soldate egter reeds in die stad. Celliers bly aanvanklik in die stad, maar kruip in sy huis weg toe dit verpligtend word om die eed van getrouheid en neutraliteit aan die Britse kroon af te lê. Dit word al hoe onveiliger vir hom, want as hy gevang word, kan hy selfs geskiet word of anders as krygsgevangene weggestuur word. Op [[24 Augustus]] [[1900]] verlaat hy Pretoria vermom as ʼn’n vrou saam met mevrou Malan, die dogter van generaal [[Piet Joubert]], en haar twee klein seuntjies. Hulle moet deur verskeie wagposte van die Britse magte gaan, maar bereik die Malans se plaas agter [[Magaliesberg]] veilig, vanwaar hy weer by ʼn’n kommando naby die huidige [[Brits]] aansluit. Saam met die burgers van generaal [[Christiaan Beyers]] trek hulle suidwaarts om by generaal [[Koos de la Rey|De la Rey]] aan te sluit. Op [[13 Desember]] [[1900]] is hy naby die [[Slag van Nooitgedacht]], maar moet die perde oppas en neem nie self aan die slag deel nie. Later is hy lid van ʼn’n kommando onder generaal [[J.C.G. Kemp]], maar omdat hy nie sy eie perd gehad het nie is hy ook in die laaste fase van die oorlog nie by ʼn’n offensief betrokke nie. Op [[12 Mei]] [[1902]] naby [[Swartruggens]] woon hy ʼn’n inligtingsvergadering by onder leiding van generaal De la Rey, waar die burgers moes stem tussen vrede ongeag die koste of vrede met die behoud van onafhanklikheid. Nie ʼn’n enkele stem word vir vrede ongeag die koste uitgebring nie en dit word dan sy verwagting dat vrede gepaard sal gaan met onafhanklikheid. Op [[5 Junie]] [[1902]] bereik die nuus van die vredesluiting sy kommando en word dit begroet met groot blydskap en dankbaarheid. Die volgende dag vertrek almal na Doornkom, waar hy tot sy ontnugtering die ware toedrag van sake moet aanhoor en gevra word om sy wapen neer te lê. Tydens die oorlog hou hy getrou dagboek en hierdie dagboek word in [[1978]] deur die [[Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing]] gepubliseer.

Hy keer op [[9 Junie]] [[1902]] terug na Pretoria, waar hy uitvind dat hy sy pos as Staatsbibliotekaris kwyt is. Gelukkig het hy voor die oorlog ʼn’n trommel met goue [[Kruger-ponde|Krugerponde]] in die agterplaas van sy huis begrawe. Hierdie geld stel die gesin (sy vrou en twee kinders op daardie stadium) in staat om nog in 1902 na [[Nederland]] te vertrek. Hiervandaan gaan hulle na [[Switserland]], waar hy verder in die [[letterkunde]] studeer. Hulle bly eers in Maison Gatti en verhuis dan in [[1903]] na die dorpie Pallens sur Montreux, digby Clarens aan die meer van [[Genève|Genève.]]. Hier kom hulle in aanraking met president Kruger en verskeie ander Boere-vlugtelinge en skenk sy vrou geboorte aan hulle twee jongste seuns. In [[1907]] keer die gesin aan boord die skip Gascon terug na Suid-Afrika en die gesin bly weer in die huis in Sunnyside. Aanvanklik is hy werkloos en kry dan werk as liasseerder en later vertaler by die Departement van Binnelandse Sake, waarna hy vertaler word in die Departement van Landbou. Hy vertaal enigiets van slaghuisregulasies en pluimveevoer tot “resepte vir varkenskos”, ʼn’n betrekking wat vir hom sieldodend is en hy is dan ook uitermate ongelukkig in sy werk. In hierdie tyd word hy saam met [[Gustav Preller|Gustav S. Preller]] een van die oprigters van ''[[Die Brandwag]]'' (wat op [[31 Mei]] [[1910]] die eerste keer verskyn) en dien vir tien jaar in die redaksie.

Die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] benoem hom met behulp van die [[Jan Marais-fonds]] van die begin van [[1920]] tot buitengewone hoogleraar om hom sodoende in staat te stel om meer aandag aan sy skryfwerk te wy en hom so van die verveling van sy werk as vertaler te vrywaar. Volgens aanduidings is hierdie betrekking egter nie ʼn’n sukses nie. Sy doofheid skep ʼn’n hindernis tussen hom en sy studente en sy buitengewone professoraat het geen vaste plek in die erkende leerplan nie, met die gevolg dat sy lesings swak bygewoon word. Hy is verder geen goeie orator wat stimulerende lesings kan gee nie. Reeds in Januarie [[1922]] keer hy weens die woningnood terug na sy huis in Pretoria en kom hierna elke jaar vir sowat ʼn’n maand tot ses weke na [[Stellenbosch]] om sy doseerwerk af te handel. Die vergoeding vir die posisie is nie sodanig dat dit sy finansiële probleme oplos nie en hierdie stres het waarskynlik belemmerend ingewerk op sy literêre produksie. Sy vrou is onverwags in [[1926]] oorlede en dit is vir hom ʼn’n groot emosionele slag, wat hy sukkel om te verwerk. Bowendien was sy vrou weens sy toenemende doofheid die skakel tussen hom en die buitewêreld. Haar dood beteken ook die desintegrasie van die gesin. Sy dogter Marie is op [[2 November]] [[1922]] met die mediese student Hugo Stegmann getroud, maar hulle eerste kind en Celliers se eerste kleinkind, Marietjie, is baie jonk dood. Sy oudste seun Johan vertrek in [[1919]] na [[Europa]] om hom in die skilderkuns toe te lê en hy werk en woon onder meer tien jaar in [[Parys]] in [[Frankryk]]. By sy terugkeer na Suid-Afrika leef hy ʼn’n kluisenaarslewe op ʼn’n plaas buite Johannesburg. Sy seun Henri studeer klavier in Europa en trou hier met ʼn’n Tsjeggiese pianiste, hoewel hy nie self groot sukses as musikant behaal nie. By sy terugkeer na Suid-Afrika blink hy uit as belowende toneelspeler, maar pleeg vroeg selfmoord. Celliers se jongste seun Albert is nooit getroud nie en bly in Kaapstad, waar hy op jeugdige ouderdom reeds begin blind word.

Na die dood van sy vrou skryf Celliers niks meer nie en kort ná haar dood onderneem hy saam met sy seun Henri ʼn’n reis na Parys in Frankryk. In [[1929]] lê hy die professoraat neer en woon hierna vir ʼn’n ruk op [[Harrismith]]. Die laaste tiental jare van sy lewe lei hy ʼn’n betreklik eensame bestaan in die woning Veredic bokant [[Leeuwenhof]] in [[Tamboerskloof]] in Kaapstad, waar hy by die skilder [[John Esterhuizen]] en sy vrou inwoon. Op [[1 Junie]] [[1940]] is hy tydens besoek aan sy dogter in Aucklandpark in Johannesburg oorlede en hy word begrawe in die Heldeakker van die ou kerkhof in Pretoria.

Hoewel sy gedigte van groot literêr-historiese waarde is, word dit reeds in sy leeftyd laer aangeslaan as dié van sy tydgenote soos [[Totius]], [[C. Louis Leipoldt|Leipoldt]] en Marais, hoofsaaklik vanweë die beperkte ervaringswêreld en werklike diepgang daarin, asook die verouderde woordgebruik, verstegniek en rymdwang. Sy kreatiewe bron is die leefwyse van die [[Afrikaners|Afrikaner]] met sy vaste waardesisteem en ongekompliseerde siening van die lewe. Uiterlike gebeurtenisse soos die [[Anglo-Boereoorlog]] of die Rebellie spoor hom aan tot sterk nasionalistiese verse, maar dit lei nie noodwendig tot ʼn’n grootse opstand of konflik nie. In sy latere gedigte is daar wel ʼn’n wegbeweeg van die eng nasionale en Afrikaanse temas, maar dit lei ongelukkig nie tot ʼn’n betekenisvolle verdieping nie. Hierdie gedigte verval meestal in moralisasie.<ref>http://www.stellenboschwriters.com/celliersj.html</ref>.

Na ʼn’n besoek aan Majuba in [[1884]] skryf hy een van sy eerste gedigte in Nederlands, wat in ''De Volkstem'' geplaas word, naamlik ''Lichtjes, ontwakende een voor een, kleuren de tenten in’t lager beneen''. Hy skryf sy eerste Afrikaanse gedig in [[1894]] onder die titel ''Ons pieknie'', ʼn’n herinnering aan ʼn’n piekniek, terwyl ''Gefop oudjie'' ook uit ongeveer hierdie tyd dateer. Op kommando skryf hy ''Ou oom Willem aan sy verslete ou baadjie'', wat later in sy versamelbundel ''Ons Leesboek'' opgeneem word. Hy kry in die buiteland meer tyd om te dink en tussen die sneeu bedekte berge van die dorpie [[Montreux]] in [[Switserland]] sien hy in sy geestesoog die vlaktes van sy land. So ontstaan ''Die vlakte'', wat hy ʼn’n paar jaar later op [[12 Mei]] [[1906]] in ''[[De Volkstem]]'' laat publiseer. Aanvanklik skryf hy die gedig in Nederlands, maar slaan gou oor na Afrikaans. Ongeveer twee maande na die publikasie van die gedig verskyn daar ʼn’n baie gunstige resensie daaroor in ''Neerlandia'', waarby Afrikaans ook aangeprys word as skryftaal en letterkundige taal. Weens gebrek aan genoegsame voorbeelde in Afrikaans erken Jan dat hy Shelley se gedig ''The cloud'' as voorbeeld vir die teksvorm gebruik het by die skryf van ''Die vlakte'', hoewel sy werk beslis oorspronklik van aard is. Volgens eie mededeling is die gedig geïnspireer deur sy ervaring van die Transvaalse vlaktes terwyl hy as burger op kommando was, al is dit in Switserland geskryf. Die gedig het die vlakte self as naïewe spreker, wat die hele gedig verpersoonlik. Die vlakte word uitgebeeld in die oggend, die middag, tydens ʼn’n donderstorm en in die aand en nag as die aarde verkwik is deur die reën en daar ʼn’n vrede neerdaal op mens en dier. Hierdie gedig en die daaropvolgende bundel, ''Die vlakte en ander gedigte'' (slegs enkele maande na Totius se ''By die monument''), word entoesiasties ontvang.<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>. Dit word beskou as ʼn’n deurbraak in die stryd om te bewys dat Afrikaans ʼn’n volwaardige taal is en Celliers se status as volksdigter is hierna verseker. Hy maak gebruik van ietwat verhewe en deftige taal en sy digkuns word gekenmerk deur die volgehoue rympatrone en ander klanktegnieke, soos alliterasie wat in ʼn’n gedig soos ''Die ossewa'' (na aanleiding van die voorbeeld van Gezelle se gedig ''Twee horsen'') selfs oorheersend word en die betekenis van die woorde verbloem in stede van ondersteun. Veel beter is hierdie klankspel in ''Die Dorpsondag'', wat die kerkklokke se gebeier in verskillende tone weergee. In hierdie bundel verwoord die digter die Afrikaner se smart ná die oorlog, veral in die treffende gedig ''Dis al'', wat in sy bondigheid die eers verbanne maar nou teruggekeerde kryger se weemoed uitbeeld soos geen ander gedig in Afrikaans nie. Ander treffende oorlogsgedigte is ''Die brand'', waar die moeder en haar kind uitgedryf word in die winternag terwyl alles om hulle brand, en ''Die kampsuster'', wat die leed van ʼn’n sterwende Boerevrou in eenvoudige woorde maar met aangrypende emosie uitbeeld. ''Berusting'' is die weergawe van ʼn’n jong vrou se emosies na aanleiding van die oorlog se smart, waar sy haar berus in die Here se wil. “''Trou''” is ʼn’n lofuiting aan die edele kenmerke van ʼn’n standvastige mens. Etlike gedigte besing die skoonheid van die natuur en veral ''Eensaamheid'' is ʼn’n mooi stemmingsgedig met sy weergawe van die veld teen sonsondergang en in die nag. ''Klein ondeug'' bekoor met sy situasietekening en uitbeelding van die kleuter se lewensdrif. [[Gustav Preller]] skryf ʼn’n belangrike inleiding tot hierdie bundel, waarin hy dit loof as “liriek van ʼn’n heeltemal ander, ʼn’n veel subtieler, inniger gevoel en skildering”.

Hierna volg ''Die revier'', ʼn’n simboliese behandeling van die mens se lewe en die sirkelgang tussen lewe en dood. Dit is dertien sange wat die loop van die stroom uitbeeld van sy ontstaan, deur sy vloei deur verskillende landstreke, tot met sy uitvloei in die oseaan. Hierdie nimmereindigende beweging van die water word dan gestel as simbool van die kringloop van lewe en dood, waar die mens se lewe op misterieuse wyse ontstaan en eindelik verdwyn in die geheimenis van die ewigheid.<ref>Preller, Gustav S. “Eerstelinge” Human & Rousseau Kaapstad 1961</ref>. ''Die murasie'' is die sterkste van hierdie sange. Die opdragwerk ''Unie-kantate'' is geskryf vir die [[Uniewording]] in [[1910]] en word deur Henri ten Brink getoonset. Hierin poog die digter om in ʼn’n aantal feesliedere die Suid-Afrikaanse geskiedenis in allegorievorm weer te gee, vanaf die koms van die seevaarders en die eerste setlaars, deur die Groot Trek en die Anglo-Boereoorlog tot met Uniewording. Dit word deur ʼn’n Afrikaanse koor van mans en vroue opgevoer op die fees tydens die besoek van die hertog van Connaught aan Pretoria in 1910. ''Unie-kantate'' word deur H.G. Rawson in Engels vertaal as ''Union cantate'' sodat die hertog dit kan verstaan en die gedrukte uitgawe bevat dan beide tale langs mekaar. Beide ''Die rivier'' en ''Unie-kantate'' word vanaf die vyfde druk van ''Die vlakte en ander gedigte'' by hierdie bundel ingesluit.

''Martjie'' is die heel eerste idille in versvorm in Afrikaans en vorm saam met ''Die vlakte en ander gedigte'' ʼn’n hoogtepunt in Celliers se oeuvre. Waar sy ander werk gekenmerk is deur navolging van ʼn’n rigiede versvorm en metrum, maak hy hier gebruik van rymlose verse van ongelyke lengte (met halfrym, assonansie en alliterasie as klankbinding), wat die inhoud baie meer spontaan maak. Dit vertel ʼn’n liefdesverhaal in sewentien eenhede van wisselende lengte. Die jong meisie Martjie se ontluikende liefde vir die jongman Roelf word roerend geteken binne ʼn’n landelike omgewing waar die atmosfeer van aanvanklike rustigheid feitlik tasbaar word. Dit is veral hierdie eerste gedeelte van die gedig waarin Celliers groot hoogtes bereik in sy weergawe van ʼn’n ontasbare maar tog werklike atmosfeer van hitte en stilte en die impak van die hoofkarakters (Martjie en Roelf) op die omgewing. Hiervandaan ontwikkel die vers deur gesprekke en geskerts om die etenstafel en by ʼn’n piekniek vir jongmense tot die verborge hartstog. Die verhaal sluit af met die troostelose weemoed van Martjie se onbeantwoorde liefde, wat uitloop op die rampspoedige einde. Die verhaal word beurtelings beskrywend, verhalend en beskouend aangebied. Hoewel die gedig deur herhaalde insinkings, te groot toeval in die verhaal en verstegniese lomphede nie as geheel geslaag beskou kan word nie, is dit tog ʼn’n vroeë mylpaal in die ontwikkeling van ons digkuns.<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

Celliers se latere digwerk bereik nie besondere hoogtepunte nie. ''Die saaier en ander gedigte'' bevat merendeel bepeinsende verse, met die oorlog en die natuur as vernaamste temas,<ref>Kritzinger, M.S.B. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>, en die eerste literêre prys van HAUM word in [[1918]] aan hierdie bundel toegeken. Meeste van die gedigte het reeds voor hierdie bundel in tydskrifte verskyn. ''Stille werkers'' bevat ʼn’n treffende beskrywing van ʼn’n ou man op sy perd. Van die jeugverse in hierdie bundel word bekend deurdat hulle gereeld op skool behandel word, soos veral ''Waghondjies'' oor die getrouheid van die waghonde en die besielende “''Komaan!''”, laasgenoemde aanvanklik geskryf as boodskap aan die studente van die Transvaalse Universiteitskollege, wat in hulle eerste jaarblad verskyn het.  

''Jopie Fourie en ander nuwe gedigte'' bevat ʼn’n aantal gemoedelike, huislike verse en bring in ʼn’n hele aantal gedigte hulde aan heldefigure soos [[Jopie Fourie]], Krisjan Beyers, generaal De Wet en President Steyn.<ref>Marais, Eugène N. in Kannemeyer, J.C. (red.) “Kritiese aanloop” Jutalit Kenwyn Eerste uitgawe 1989</ref>. Dit is veral die gebeure van die Rebellie van [[1914]] en die vernaamste rolspelers hierin wat betrag word, met die titelgedig wat ʼn’n mooi beskrywing bevat van hoe die koeël oor die jare sy boodskap sal verkondig en opnuut sal tref. ''Onafhanklikheid'' bring die gestorwe helde van die verlede saam in die voortdurende strewe na onafhanklikheid. Mooi is die ritme wat die digter in ''Klokke lui'' bewerkstellig, terwyl die kindergedig ''Ma en Pietjie'', oor twee makoue, bekoorlik is in sy eenvoud. Hierdie gedig vat ook op eenvoudige wyse die essensie van ouerskap vas op so ʼn’n wyse dat die kind die essensie daarvan sal verstaan. Celliers se heldedigte tendens word voortgesit in ''Die lewenstuin en ander nuwe gedigte'', waarin onder andere Paul Kruger en [[Christiaan de Wet]] in die gedigte vereer word. ''Kruger'' beïndruk met sy klankrykheid, terwyl die oratoriese in ''Generaal de Wet'' ook treffend is. Die titelgedig stel die menselewe voor as ʼn’n lewenstuin, met die opbrengste wat deur vele nood en smart voortgebring word en die ontvanger van die opbrengs wat nie die offers besef nie.<ref>Leipoldt, C. Louis in Kannemeyer, J.C. (red.) “Kritiese aanloop” Jutalit Kenwyn Eerste uitgawe 1989</ref><ref>Pienaar, E.C. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

In ''Die groot geheim'' word daar op digterlike wyse gesoek na die geheim van alle dinge. Geskoei op ʼn’n optimistiese wêreldbeeld probeer die spreker aantoon hoe skynbaar onversoenlike opvattings en strewes inderwaarheid op soek is na dieselfde “groot geheim” van die lewe en dus versoenbaar is, ʼn’n opvatting wat nie tred hou nie met die geskiedkundige besef dat die groot botsings in die wêreld volkome botsings is wat altyd sal sorg dat daar konflik is. Dit is ʼn’n lang allegoriese gedig in rymlose verse.<ref>Malherbe, F.E.J. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

''Liefdelewe'' behandel die filosofiese onderbou van die mens se geestesontwikkeling vanaf geboorte, deur skool en werk, liefde, huwelik en ouderdom. Hierdie ambisieuse filosofiese tema kom egter weens gebrek aan ontroering en diepte van mening nie tot sy reg in hierdie werk nie, ten spyte van mooi onderdele.<ref>Malherbe, F.E.J. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>. Van die beste vroeë Afrikaanse kinderverse lê versprei in sy bundels, soos die bekende ''Waghondjies.'' Saam met P.L. Louw en [[G.B.A. Gerdener]] publiseer hy verder die ''Proewe van oorsetting van die Gesange-bundel in Afrikaans''.

[[C.M. van den Heever]] en [[P.J. Nienaber]] stel in [[1948]] ''Bloemlesing uit die gedigte van Jan F.E. Celliers'' saam, waarin hulle ʼn’n keur uit sy gedigte bundel, terwyl ''Driesprong'' van [[1978]] ʼn’n bloemlesing is met ʼn’n keuse deur [[W.E.G. Louw]] van die gedigte van hom, [[Totius]] en [[C. Louis Leipoldt|Leipoldt.]].<ref>Brink, André P. “Rapport” 19 November 1978</ref><ref>Johl, Ronél “Die Transvaler” 3 Maart 1979</ref> Sy gedigte word in talle versamelbundels opgeneem, waaronder ''Groot verseboek'', ''Die Afrikaanse poësie in ʼn’n duisend en enkele gedigte'', ''Digters en digkuns'', ''Woordpaljas'', ''Uit ons digkuns'', ''Afrikaanse verse'', ''Afrikaanse letterkunde'', ''Afrikaanse natuurpoësie'', ''Digters en digkuns'', ''Digterstemme'', ''Digters en digsoorte'', ''Junior verseboek'', ''Die junior digbundel'', ''Nuwe Kleinverseboek'', ''Nuwe Kleuterverseboek'', ''Faune'', ''Stories op rym'', ''Pitkos'', ''Uit ons letterkunde'', ''My Afrikaanse verseboek'', ''Voorspraak'' en ''Die tweede gerf''.

Benewens gedigte skryf hy ook enkele dramas en sy voordrag ''Jan Onverschillig'' word reeds in [[1893]] by die Rederykerskamer Onze Taal opgevoer. Oor die algemeen is sy dramas nie van dieselfde gehalte as sy beste gedigte nie en is dit weinig meer as avontuurverhale wat vir die verhoog verwerk is, met die stereotipiese karakters, soms onwaarskynlike intrige en gelukkige afloop wat die avontuurverhaal kenmerk. ''Liefde en plig'' is die eerste versdrama in Afrikaans en daarom van literêr-historiese belang. Teen die agtergrond van die Anglo-Boereoorlog beeld dit die botsing uit tussen ʼn’n jongman se liefde vir sy meisie en sy plig om in die oorlog te veg. Die verse is egter onbevredigend en die karakters is nie onderhewig aan enige groei nie. Die tweede bedryf uit hierdie drama word deur [[D.F. Malherbe]] in die versamelbundel ''Afrikaanse letterkunde'' opgeneem.

''Reg bo reg'' beeld die stryd in ʼn’n liefdesdriehoek uit, waar die titel die reg van ware liefde om te seëvier bo alle ander regte plaas. Die drama poog doelbewus om weg te beweeg van geskiedkundige en historiese temas wat in hierdie tyd die Afrikaanse drama oorheers. Kor Brincker kan nie saam met sy verloofde, Bella Behm, en haar ouers met vakansie na die see gaan nie. Hy woon by mevrou Frank en raak dan op haar dogter, Louise, verlief. Hierna volg die verliefdes se aksies en planne en die inmenging van vriende wat elkeen haar of sy eie oplossing wil sien. Die drama gaan nog mank aan melodramatiese intrige en ʼn’n geforseerde ontknoping, maar maak tog gebruik van lewendige dialoog waarin die karakters se persoonlikhede en die agtergrond gebeure sinvol ontbloot word. Die innerlike konflik van Kor en Louise word ook oor die algemeen op sensitiewe wyse geskets. Celliers sorg hier vir ʼn’n vroeë Afrikaanse stuk wat die mensbeelding van sommige karakters bevredigend hanteer.<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

''Heldinne van die oorlog'', hoewel eers in [[1924]] gepubliseer, is reeds in [[1913]] voltooi as opdragstuk vir die onthulling van die [[Nasionale Vrouemonument|Vrouemonument]] en behandel die afbrand van die plase en die ontberinge van die vroue en kinders in die konsentrasiekampe. Die intrige is egter geskoei op die voorbeeld van die spanningsverhaal, terwyl die dominee se moraliserende lang rede in die slot die stuk op onbevredigende wyse laat eindig. Hierdie drama is bedoel as ʼn’n soort “vervolg” op [[Stephanus Jacobus du Toit|S.J. du Toit]] se drama ''Magrieta Prinsloo'' en volg dieselfde episodiese en vertellende trant.

''Te laat'' is ʼn’n sketsmatige drama wat in [[1911]] in ''[[Die Brandwag]]'' verskyn maar nie apart gepubliseer word nie.

Celliers lewer ook verdienstelike werk op prosagebied. Die insiggewende artikel oor eie werk, ''Hoe ek begin skryf het'', verskyn in ''[[Huisgenoot|Die Huisgenoot]]'' van [[1 Desember]] [[1933]]. In ''[[Die Brandwag]]'' verskyn onder sy eie naam en verskeie skuilname (minstens 22, waaronder Bram, Tonie, Petrus, C.C.P. en verskeie ander letters) artikels waarin hy op populêre wyse allerlei historiese, sosiale en wetenskaplike onderwerpe behandel. Sy prosastyl is helder met ʼn’n logiese gedagtegang, wat die inhoud dan ontsluit selfs vir onontwikkelde lesers. Die meeste van hierdie stukke word later herdruk in ''Afrikaanse leesboek''. ''Ou Gawie en ander verhale en sketse'' bestaan ook uit ʼn’n keuse van sy talle bydraes aan ''Die Brandwag'', waarvan baie ʼn’n sterk liriese en moraliserende inslag het. Sy ontvlugting uit Pretoria gedurende die [[Anglo-Boereoorlog]], ʼn’n hoogtepunt in die bundel, en ander herinnerings uit sy lewe word beskryf. In sy natuurbeskrywings raak hy liries oor die skoonheid en soek telkens na ʼn’n dieper waarheid in sy waarnemings.<ref>Kritzinger, M.S.B. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

''In die Kangogrotte'' uit hierdie bundel word deur [[D.F. Malherbe]] in die versamelbundel ''Afrikaanse letterkunde'' opgeneem, terwyl ''Stil soos die nag, diep soos die see'' deur [[Daniel Hugo]] in ''Tydskrif'' opgeneem word. Laasgenoemde verhaal handel oor twee jongmense wat uitmekaar gehou is deur vooroordeel.

Celliers skryf die artikelreeks oor literêre begrippe ''Lewe en lettere'' in ''[[Die Burger]]'' in [[1921]] en sit hierdie reeks daarna vanaf [[1922]] in ''Die Huisgenoot'' voort. Hierdie besprekings word later in ''Kuns in lewe en kultuur'' saamgebundel. Vir oningewyde lesers beskryf hy hier grondbegrippe oor die kuns en kuns se doel, skoonheid en lelikheid en die wese van poësie en prosa. Hierdie sake illustreer hy telkens met toepaslike voorbeelde uit die daaglikse lewe.<ref>Van den Heever, C.M. in Nienaber, P.J. (samesteller) “Jan Celliers – Ons volksdigter” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1951</ref>.

Sy ''Oorlogsdagboek'' is veral van kultuur-historiese belang, aangesien dit lig werp op gebeurtenisse tydens die Anglo-Boereoorlog wat andersins nie welbekend sou wees nie. Dit word selfs deur Siegfried Huigen bestempel as die belangrikste dagboek uit die oorlog. Die boek bestaan uit briewe aan sy vrou en sy dagboekaantekeninge wat hy periodiek kon maak. Hierin gee hy sy persoonlike indrukke tydens sy deelname aan die oorlog op die Suid-Vrystaatse front, die terugtog van die Boere uit die Kaapkolonie en die guerrillastryd in Transvaal. Uittreksels van hierdie dagboek word aanvanklik in die dertigerjare in ''Die Huisgenoot'' gepubliseer, waarna dit eers in [[1978]] in boekvorm verskyn. [[J.C. Steyn]] neem ʼn’n stuk wat op [[7 Desember]] [[1934]] in ''Die Huisgenoot'' verskyn het, onder die titel ''Jan F.E. Celliers vlug as vrou'' in die versamelbundel ''Veg en vlug'' op.<ref>Van Zyl, D.J. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 20 no. 1, Maart 1980</ref>.

Terwyl hy op kommando is, raak hy bewus van sy minder bevoorregte medeburgers se dors na kennis. Reeds in [[1905]], terwyl hy nog in Switserland woon, stel hy dan die versamelbundel ''Ons leesboek'' saam om te voorsien in die groot behoefte aan geskikte leesstof by sy volk. Daar is ook onder andere gedigte van hom wat in Nederlands geskryf is. Hierdie bundel word in ʼn’n tweede uitgawe in 1920 gepubliseer as ''Afrikaanse leesboek vir huis en skool''. Benewens gedigte is daar ook artikels van opvoedkundige aard (soos ''Warmte en lig'', ''Swaarte en lugdrukking'') wat ten doel het om as inligtingsbron vir die leser te dien en die volk so op te voed. Verder vertaal hy drie Franse romans in Afrikaans, naamlik ''Bang vir die lewe'' van [[Henri Bordeaux]], ''Colomba'' van [[Prosper Mérimée]] en ''Mannie'' van [[M.R. Halt]]. Hy is ook behulpsaam met die oorsetting van die Gesange in Afrikaans en ''Proewe van oorsetting van die gesangebundel in Afrikaans'', waarin van sy oorsettings saam met dié van P.L. Louw (die digter [[Lodovikus]]) en [[G.B.A. Gerdener]] verskyn, wat in 1924 gepubliseer is.

In 1912 verwerk hy Johanna van Warmelo Brandt se Hollands-Afrikaanse dagboek wat sy van die Anglo-Boereoorlog gehou het, in ʼn’n suiwerder Afrikaans. Die titel hiervan was ''Die Kappie Kommando of Boerevrouwen in Geheime Dienst''. Dit word dan as ʼn’n reeks artikels in ''Die Brandwag'' gepubliseer en word kort daarna ook as ʼn’n hardebandboek uitgegee.

Jan Celliers is in [[1909]] een van die stigterlede van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]]<ref>Esat: <nowiki>http://esat.sun.ac.za/index.php/Jan_F.E._Celliers</nowiki></ref> en in 1930 word hy verkies tot erelid van die Akademie. Hy word in [[1919]] verkies tot buitelandse erelid van die [[Vlaamsche Academie voor Taal en Letterkunde]]. Op [[20 Maart]] [[1936]] huldig die Oranjeklub in Kaapstad hom met die opvoering van liedere en voordragte uit sy werk. Die Suid-Afrikaanse Akademie vereer hom in Mei [[1936]] met ʼn’n erepenning vir sy baanbrekerswerk vir die Afrikaanse taal.<ref>http://www.stellenboschwriters.com/celliersj.html</ref>. In Maart [[1937]] hou die [[Afrikaanse Skrywerskring]] in Johannesburg ʼn’n eetmaal tot sy eer. Die bekende Jan Celliers Laerskool by die Dieretuinmeer in Johannesburg word na hom genoem en ʼn’n borsbeeld van hom deur [[Coert Steynberg]] word in die skoolterrein opgerig, terwyl ʼn’n olieverfskildery van hom deur [[W.H. Coetzer]] in die skoolsaal opgehang is. 

== Publikasies<ref>Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: <nowiki>http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=cell001</nowiki></ref> ==

* Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale

* Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ʼn’n Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936

* Snyman, Nico “Jan F.E. Celliers (1865-19401865–1940)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L.

Ohlhoff, Heinrich “Oorlog en poësie: primêr ʼn’n Celliers-perspektief” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 40, 2003

Van Coller, H.P. “ʼn“’n Herwaardering van ‘Eensaamheid’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 16 no.3, Augustus 1978

Van der Walt, P.D. “ʼn“’n Onuitgegewe manuskrip van Jan Celliers” “Standpunte” Nuwe reeks 71, Junie 1967

* Beeld: <nowiki>http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/12/10/12/4.html</nowiki>