|
'''Lyfland''', verouderd, '''Liefland''',<ref>Charles Knight: ''Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge''. </ref> ook ''Eifland'', [[Latyn|lat.]] ''Livonia'', [[Pools|pol.]] ''Liwonia'', [[Lyfs|liv.]] ''Līvõmō'', [[Lets|lett.]] ''Vidzeme'', [[Russies|russ.]] ''Ливония (Liwonija)'', [[Estnies|est.]] ''Liivimaa'' is die naam van 'n historiese streek in die Baltikum. Die Naam is afgelei van die finsFins-Oegriese stam van die Liv .
[[Lêer:Flag_of_LivoniaFlag of Livonia.svg|duimnael|Lyflandse Vlag]]
[[Lêer:Livland_1260Livland 1260.svg|duimnael|Die Lyflandse Konfederasie, 1260]]
Lyfland beskryf in 'n breër sin, die gebied van die hedendaagse State [[Estland]] en [[Letland]] in die voormalige Meesterdom Lyfland binne die staat van die Duitse Orde. Lyfland, in die enger sin beskryf slegs die streek noord van [[Riga]] tot by die meer Peipus, wat gebiedsgewys ooreenstem met die Lettiese streek van Vidzeme in die suidelike helfte van Estland. Deesdae word dikwels net Vidzeme met Lyfland vergelyk, wat nog ´'n vernouing van die begrip tot gevolg het.
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Livland_grossLivland gross.jpg|duimnael|Die Meesterdom van Lyfland van die [[Duitse Orde]] (1237-15611237–1561)]]
[[Lêer:LIVONIAE_NOVA_DESCRIPTIO_1573LIVONIAE NOVA DESCRIPTIO 1573-1578.jpg|duimnael|Kaart van Lyfland deur Johannes Portantius, 1573]]
[[Lêer:Polish-Lithuanian_Commonwealth_Lithuanian Commonwealth (1619).png|duimnael|[[Pools-Litause Gemenebes|Pole-Litaue]] (1618) met vandag se grense]]
]]
=== Geskiedenis ===
Die eerste nedersettings op die gebied van vandag se Baltiese State [[Litaue|van Litaue]], [[Letland]] en [[Estland]] het hulle oorsprong in die tyd van die eerste eeu voor Christus. In die gebied het naas die Baltiese stamme van o.a. die Koere, Semigalliers, Selone, L<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">ettgalle</font>Lettgalle was daar ook die fins-Ugrianse Livs veral in die noorde. Om 1200 na Christus was hul nedersettingsgebied die [[Daugava|Dünamündung]] om die huidige stad [[Riga]], en dan die gebied langs die kus van die Oossee in 'n noordelike en westelike rigting. Die bevolkte gebied het tot in die suide van die huidige Estland gestrek. Die getal lede van die Liviese stamme van hierdie tydperk word om 20,000 beraam.<ref>Ralph Tuchtenhagen: ''Geschichte der baltischen Länder.'' </ref>
=== Die middeleeue en die vroeë moderne tye ===
==== Duitse Heerskappy ====
In die laat-middeleeue het die naam ''Lyfland'' (toe ook ''Eifland'') die hele grondgebied van die Lyflandse orde (Schwertbrüderorden) beskryf, die huidige Letland en Estland (sonder die deenseDeense deel in die Noorde van Estland). Die gebied is in die 13de eeu deur die Lyflandse orde onder die leierskap van die in [[Bremen]] gebore Biskop van Riga Albert I von Buxhöveden verower (en is Lyfland sodoende as 'n territoriale Entiteit geskep); die Lyflandse orde het in 1237 deel van die [[Duitse Orde|Duitse orde]] geword. Anders as in Pruise , kon die Duitse orde in Lyfland - ook  - ook na die [[Slag van Tannenberg|slag van Tannenberg (1410)]]  – hulleself as belangrikse heersers in Lyfland seëvier. Hierdie prestasie is te veral te danke aan die landmeesters Johann Freytag von Loringhoven (1483-14941483–1494), en Wolter von Plettenberg (1494-15351494–1535). Onder Plettenberg, was as Duitse Meester self Katoliek gebly het, begin vanaf 1524 die [[Protestantse Hervorming|Reformasie]] in Lyfland, sonder dat daar enige geweld tussen Katolieke en Protestante. Na die ondergang van Oudlyfland in 1561 het dit duidelik geword dat die Protestantisme die belangrikste skakel tussen die Duitsers, Estlanders en Letlanders in Altlivlands geword het. Protestantse pastore het buitengewoon baie daartoe bygedra dat daar 'n groeiende konvergensie tussen hul volke ontstaan het, ook kultureel. In die verskeie staatsstrukture –  en selfs in die tyd van die Letse en Estnies emansipasie  – kon hierdie samehorigheid het nooit volhoubaar vernietig wordnieword nie.
==== Poolse, deenseDeense en sweedseSweedse oorheersing ====
Op die Augsburgse Reichstag van 1530 is Lyfland, sonder enige praktiese gevolge – deel van die [[Heilige Romeinse Ryk]] verklaar. 1558 het die Lyflandse oorlog begin met die inval van russieseRussiese troepe; sommige dele van die land het tot 1582 beset gebly. Om hulleself teen die russieseRussiese bedreiging te beveilig, het Kurland en Lyfland, verteenwoordig deur hulle Ridders, hulleself in 1561 onder die [[Pole (volk)|poolsPoolse]]<nowiki/>e gesag gestel: Van Kurland het  onder poolsePoolse Lehnshoheit  – die sekulêre Hertogdom Kurland en <font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">S</font>emgaleSemgale geword, onder die laaste land<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">s</font>meesterlandsmeester van die [[Duitse Orde|Duitse orde]] in L<font style="background-color: rgb(254, 252, 224);">yfland</font>Lyfland, Gotthard Kettler, terwyl die werklike Lyfland direk aan Litaue oorgedra is. Later het Lyfland in die staat van [[Pools-Litause Gemenebes|Pole-Litaue]] , 'n soort medeeiendom van die twee deelstate gevorm het. Estland en die eiland van [[Saaremaa|Ösel (Saaremaa)]] het vir dieselfde rede en ook verteenwoordig deur hulle ridders, hulle aan die deenseDeense en sweedseSweedse gesag onderwerp. As gevolg van hierdie onderdeling in verskillende gebiede het die betekenis van die Naam ''van Lyfland verder vernou'' op die gebiede noord van die [[Daugava|Düna-rivier]] en na die gebiede suidwes van die Peipusmeer.
In 1629 het die grootste gedeelte van Livonia deur verowering [[Gustav II Adolf|deur Gustav nbsp;II]] [[Gustav II Adolf|Adolf]] as provinsie <font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">S</font>weeds<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">Sweeds-Lyfland</font> deel van [[Swede]] geword; slegs die gebied om [[Daugavpils|Dünaburg (Daugavpils)]] sowel as Kurland pools gebly en is Pools-Lyfland genoem.
=== Russiese Oossee Provinsie tussen 1721-19191721–1919 ===
[[Lêer:Ducatuum_Livoniae_et_Curlandiae_Nova_TabulaDucatuum Livoniae et Curlandiae Nova Tabula,_1705 1705.jpg|duimnael|Kaart van die Baltiese State van die jaar 1705]]
In 1721 word die streek deur [[Pieter I van Rusland|Pieter die Grote]] verower en word deel van Rusland. Saam met die destydse Estland (hedendaagse Noordelike deel van die Republiek van Estland) en Kurland (sedert 1795) het dit een van die drie Russiese Oossee provinsies gevorm, wat deur die [[Baltiese Duitsers|duits-Baltiese]] adel, elk onafhanklik bestuur is. Die [[Russiese Ryk|Keiserlike russiese]] goevernement Lyfland wat van 1721 tot 1919 bestaan het, met sy hoofstad in [[Riga]] (wat voorheen onder die afwisselende heersers 'n sekere mate van outonomie geniet het) en die Universiteitsstad van [[Tartu|Dorpat]] (''Tartu''), het uit ongeveer die hedendaagse suid-Estland (Tartu) en Noord-Oos Letland, tot die Düna-rivier bestaan. Die letse gedeelte van hierdie woudryke gebied is (wat onder die plaaslike naam van ''Vidzeme'' bekend is), is een van die vier historiese provinsies van die land. Dit sluit die gebied van Valmiera (''Wolmar''), Sigulda (''Sigulda'') en Cēsis (''Wenden''), sowel as na die rivier Gauja (''Lyflandse Aa'') in.
[[Lêer:Meyerbaltikum.jpg|duimnael|Die russieseRussiese Oossee-provinsies; in die midde die provinsie van Lyfland (1721-19191721–1919)]]
Die oorblywende gedeelte van Lyfland wat aan Pole toegeval het, is in 1772 tydens die Eerste verdeling van die Pole aan die russieseRussiese Ryk toegeken en het deel geword van die provinsie van Vitebsk. Hierdie gebied is in 1919 aan Letland toegeken waar die streek as Letgallen (lett. ''Latgale''). bekend gestaan het
Die groot landgoedere en stede van Lyfland (en dus die kerk en skole) was grotendeels deur die duitssprekende bevolking beheer.
Tydens die Eerste wereldWêreld oorlogOorlog het die bevolking van die provinsie aan die kanjont van Russland teen Duitsland geveg, wat veral ´'n probleem vir die Duitssprekende bevolking geskep het, wat deur die Russe met wantroue bejeën is. Tydens die oorlog het Russland ´'n streng transformasieproses begin om die opvoedkundige en kultuurinstellings van die Duitsprekende minderheid te dwing om Russies as voertaal te gebruik. Bosjewistiese opstokers het ook gereelde aanslae op die eienaars van die afgeleeafgeleë landgoedere geloods.
Na die Oktoberrevolusie in 1917 het die Bosjewieke die intelligentia van die Duitsprekende minderheid gevangegeneem en is honderde vooraanstaande burgers vermoor voordat die jeug van die Duissprekende minderheid (meestal ontslane soldate van die Russiese weermag) die Bolsjewieke tot voor St Petersburg kon verdryf in 1919. Soos die volkermoord op die Armeniërs in 1915 vir die wereld obekend sou gebly het as Franz Werfel nie die roman "Die vierzig Tage der Musa Dagh" sou gepubliseer het nie, soook het die Roman-trilogie van Siegfried von Vegesack "Eine Baltische Tragödie", die volkemoord aan die Duissprekende minderheid in Lyfland bekendgestel.
=== Na die Eerste wêreld oorlog ===
Omdat Lyfland geen uniforme etniese bevolking gehad het, maar hoofsaaklik deur Estoniers en Lette met ßn Duitssprekende minderheid bewoon is, is dit na in1918 na die einde van die Eerste Wereldoorlog in Estland en Letland verdeel. Die streek wat aan Estland toegeken is het geen eie naam gehad nie, terwyl die streek wat aan Lettland toegeken is ''Vidzeme'' (vertaalbaar met ''die middelland'') genoem word – vandaar die verdere vernouing van die begrip Lyfland in die onlangse tyd, waar Lyfland en Vidzeme gelykgestel word.
Die groot landgoedere van die Duisprekende adel is na die oorlog opgebreek en is die grond aan die Estniese en Lettiese meerderheid toegeken. Omdat die Duisprekende minderheid daardeur ´'n groot gedeelte van sy ekonomiese basis ontneem is, het ´'n groot gedeelte van die minderheid wat oorleef het in daardie tyd Duisland toe geemigreer. Estnies en Letties is as amptelike tale van die onderskeie nuwe lande erken.
== Middeleeuse stede in Lyfland ==
* [[Lyfs|Lyflandse Taal]]
* [[Hanse]]
* Hertogdom van <font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">d</font>iedie Baltiese lande
* Lys van die landmeesters in Lyfland
* Lys van die land<font style="background-color: rgb(189, 212, 255);">markskalks</font>landmarkskalks van Lyfland
== Literatuur ==
* Kurd von Schlözer: ''Livland und die Anfänge deutschen Lebens im baltischen Norden''. Wilhelm Hertz, Berlin 1850, [http://books.google.de/books?id=WZotAAAAYAAJ&pg=PA1#PPP7,M1 books.google.de]
* Wolfgang Bender: ''Bernhard II. zur Lippe und die Mission in Livland''. In: Jutta Prieur (Hg.): ''Lippe und Livland. Mittelalterliche Herrschaftsbildung im Zeichen der Rose''. Verlag für Regionalgeschichte, Gütersloh 2008, ISBN 978-3-89534-752-8, S. 147–168.
* <span>Sonja Birli:</span> ''Livland, Liven.''<span> </span><span>In: </span>''Reallexikon der Germanischen Altertumskunde''<span> (RGA). 2. </span><span>Auflage. </span><span>Band 18, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2001, </span>ISBN 3-11-016950-9<span>, S.</span> <span>533–535.</span>
== WeblinksEksterne skakels ==
* [http://www.worldstatesmen.org/Latvia.htm Fakten zu Lettland]
* [http://www.tacitus.nu/historical-atlas/regents/baltic/livonia.htm Fakten zu Livland]
* [http://www.baltische-ritterschaften-de.de/ritterschaften/livland/ Die Livländische Ritterschaft auf der Internetseite des Verbandes der Baltischen Ritterschaften e.V.]
* Uldis Balodis: [https://web.archive.org/web/20050217221045/http://homepage.mac.com/uldis/livonia/history.html ''Livonian History'']<span> (</span>Memento<span> vomMementovom 17. </span><span>Februar 2005 im </span>''Internet Archive''<span>)</span> (Engels){{en}}
== Verwysings ==
{{Verwysings}}
<references />
[[Kategorie:Geografie van Letland]]
[[Kategorie:Gebiede van Europa]]
| 