Spysverteringstelsel: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Renumber |
+Skakel tandbederf |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Digestive system diagram numbered.svg|280px|
Die spysverteringstelsel by die mens.<br /> <small>
1. Mondholte
3. Kleintongetjie
Lyn 31:
Vertering is die afbreek van voedsel tot kleiner en oplosbare voedseldeeltjies sodat dit deur [[sel]]le gebruik kan word. Vertering word op twee maniere bewerkstellig: meganies en chemies.
== Meganiese vertering ==
Die kos word fisies deur kou, skeur, roer, druk, meng en maal opgebreek en fyngemaak tot kleiner deeltjies. Byvoorbeeld, die tande kou, skeur en maal die kos, terwyl die maag dit maal, meng en roer. [[Peristaltiese beweging]]s in die [[dunderm]] help ook met meganiese vertering. Dit is dié onwillekeurige sametrekking van spiere in die spysverteringstelsel, wat soms ongemak kan veroorsaak.
== Chemiese vertering ==
Die fyngemaakte kos word nog verder afgebreek tot kleiner eenhede deur spysverteringsensieme. Dié [[ensiem]]e verteer die voedsel tot die eenvoudigste vorme wat deur die bloed opgeneem kan word en dan deur selle gebruik kan word.
== Betrokke organe ==
Die onderstaande organe speel 'n rol by die eet, vertering en absorpsie van voedsel, sowel as die uitskeiding van onverteerde voedsel ([[feses]]).
* [[Mondholte]]
* [[Speekselklier]]e
* [[Lugpyp]]
* [[Slukderm]]
* [[Maag]]
* [[Lewer]]
* [[Galblaas]]
* [[Pankreas]]
* [[Dunderm]]
* [[Dikderm]] (kolon)
* [[Blindederm]] (appendiks)
* [[Rektum]]
* [[Anus]]
== Verskillende dele van die spysverteringskanaal ==
=== Mond ===
Drie strukture in die mond help met vertering:
* [[Tand]]e
* [[Speekselklier]]e
* [[Tong]]
==== Tande ====
{| class="wikitable"
!align="center" valign="top"|Soort tande
Lyn 80:
'n Mens besit eers 'n melkstel wat uit twintig tande bestaan en daarna 'n permanente stel wat uit 32 tande bestaan.
==== Speekselkliere ====
Die mens besit ses speekselkliere in pare van twee (so daar is drie pare).
Die posisie van die speekselkliere is:
* Voor die ore
* Onder die tong
* Onder die onderkaak
Die afskeiding van die speekselkliere word speeksel genoem.
Die funksies van die speeksel is:
* Los droë voedsel op sodat dit geproe kan word
* Maak voedsel sag en glad sodat dit maklik ingesluk kan word
* Neutraliseer die sure in die kos om [[tandbederf]] te keer
==== Tong ====
Die funksies van die tong is:
* Stoot kos tussen die tande tydens die kouproses
* Meng voedsel met die speeksel
* Rol voedsel in 'n bolletjie om te sluk
* Help om voedsel af te sluk
* Stel jou in staat om die kos te kan proe
=== Slukderm ===
Die funksie van die slukderm is om die voedsel van die mondholte na die maag te vervoer. Daar vind geen vertering in die slukderm plaas nie, omdat daar geen ensieme afgeskei word wat die voedsel kan verteer nie. Die onwillekeurige spiersametrekkings wat die voedsel na die maag en verder vervoer staan bekend as peristaltiese bewegings. Peristaltiese bewegings vind ook plaas in die maag, dunderm en dikderm.
=== Maag ===
Die maag is in die buikholte, net onder die [[diafragma]], geleë. Die maag voer kragtige karringbewegings uit om die voedsel in kleiner dele op te breek sodat ensieme daarop kan inwerk. Die verteringsap van die maag staan bekend as maagsap. Twee stowwe, naamlik [[soutsuur]] en die ensieme, speel 'n rol in die verteringsproses in die maag. Soutsuur in die maag het twee funksies:
* Dit maak [[bakterieë|kieme]] dood
* Dit skep 'n suuromgewing in die maag waarin die ensieme kan werk
Die soutsuur word eers afgeskei as daar reeds voedsel in die maag is, en 'n slymlaag aan die binnekant van die maag keer dat die soutsuur se verterende aksie die maagwand beskadig.
Die voedsel bly ongeveer twee tot vier ure in die maag. Wanneer die voedsel die maag verlaat, is dit 'n vloeibare grys massa.
=== Dunderm ===
Die mens se dunderm is ongeveer ses meter lank. Die lengte is noodsaaklik as gevolg van die volgende redes:
* Dit moet die voedsel volledig verteer totdat dit opneembare voedingstowwe is
* Dan moet dit ook al dié opneembare voedingstowwe opneem in die bloedstroom.
Die verteringsap wat deur die dunderm afgeskei word, word dermsap genoem. Daar is ongeveer vyf miljoen vingeragtige uitgroeisels aan die binnekant van die derm, wat dermvlokkies genoem word. Die dermvlokkies se funksie is om die absorpsie-oppervlak te vergroot.
Die dunderm het twee hooffunksies:
* Verteer die voedsel tot voedingstowwe
* Absorbeer voedingstowwe
(Dié funksies is ook die rede waarom die derm so lank moet wees)
Lyn 127:
Daar is twee ondersteunende organe wat met die dunderm verbind is, naamlik:
* Die [[lewer]] (met die [[galblaas]])
* Die [[pankreas]]
Die lewer produseer gal, wat in die galblaas geberg word. Gal het twee funksies:
* Dit emulsifiseer vette (breek dit op in vetdruppeltjies)
* Help vette absorbeer
Die pankreas skei pankreassap af wat ensieme bevat vir die vertering van voedsel. Dit skei ook hormone af wat 'n rol speel in die regulering van die suikerbalans van die liggaam.
=== Dikderm ===
Die dikderm is 1,5 meter lank. Dit het drie funksies:
* Dit berg die [[feses]] (onverteerde voedsel)
* Absorbeer water, sout en minerale
* Skei slym af
Daar is 'n vingeragtige sakkie wat aan die begin van die dikderm vassit, en dit word die blindederm of appendiks genoem. Die rektum is die laaste gedeelte van die dikderm. Die feses verlaat die liggaam deur 'n opening genaamd die anus.
| |||