|
'''Piran''' ([[Italiaans]]:<span>: </span><span lang="it">''Pirano''</span>) is 'n dorpie in die suidweste van [[Slowenië]] aan die Golf van Piran in die [[Adriatiese See]]. Dit is een van drie belangrike stede in Istrië in Slowenië. Die dorp is ryk aan [[MedievalMiddeleeuse architecture|middeleeuseargitektuur argitektuur]] met smal strate en kompakte huise. Piran is die administratiewe sentrum van die omgewing en een van Slowenië se hoof toeriste-aantreklikhede. Tot die middel van die 20ste eeu was Italiaans die dominante taal, maar soos wat die demografie verskuif het, het dit plek gemaak vir Sloweens.
== Geskiedenis ==
[[Lêer:Piranhistoric.jpg|links|duimnael|220x220px|Piran voor die einde van die 19de eeu]]
In die voor-Romeinse era, is die heuwels in die Piran-gebied deur Illiriese [[Istria#History| Histri]]-stamme wat boere, jagters en vissers was, bewoon. Hulle was ook seerowers wat die Romeinse handel in die noordelike Adriatiese see ontwrig het.<ref name="touristpage"><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20041103041500/http://www.portoroz.si/EN/default.asp?id=546 "More about Piran"]. </cite></ref>
Die Piran-skiereiland is in 178 en 177 vCv.C. by die [[Romeinse Ryk]] ingesluit en in die daaropvolgende jare ontwikkel deur landelike huise (''villae rusticae'') te bou.
[[Lêer:TartinjevTrg.JPG|links|duimnael|Tartini-plein soos dit vandag lyk]]
Die verval van die Romeinse Ryk sedert die 5de eeu nC, asook invalle deur die [[PannonianAvare Avars|Avare]] en [[Slawiërs]] aan die einde van die 6de eeu, het daartoe gelei dat die Romeinse bevolking na beter-beveiligbare plekke soos eilande of skiereilande uitgewyk het. Hiermee het plaaslike verstedeliking 'n aanvang geneem en teen die 7de eeu was Piran onder [[Bisantynse Ryk|Bisantynse]] beheer swaar gefortifiseer.Ten spyte van hierdie vestings het die [[Franke]] Istrië in 788 verower en het Slawiërs hulle in die gebied gevestig. Teen 952 was Piran 'n deel van die [[Heilige Romeinse Ryk]].<ref name="touristpage"><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20041103041500/http://www.portoroz.si/EN/default.asp?id=546 "More about Piran"]. </cite></ref>
Die vroegste betroubare beskrywings van die gebied is in [[Ravenna Cosmography|Cosmographia]], 'n 7de eeuse werk deur 'n onbekende geestelike van [[Ravenna]], gevind. Die naam van die dorpie is waarskynlik ontleen aan die Griekse "pyrranos", wat "rooi" beteken, na aanleiding van die rooi[[ flysch]] gesteentes wat algemeen in die omgewing voorkom.<ref><cite class="citation web">Snoj, Marko; Kocjan-Barle, Marta (November 2009). </cite></ref>
Teen die einde van die 19de eeu en die begin van die 20ste eeu was Piran 'n [[Oostenryk-Hongarye|Oostenryks-Hongaarse]] stad met meer as 12,000 inwoners, groter as die nabygeleë Koper. Dit was 'n dorp met 'n florerende mark, spa en goeie vervoerverbindings. Die eerste [[trolliebus]] <nowiki/>lyn in die [[Balkan]] vir openbare gebruik is op 24 Oktober 1909 in Piran ingestel. In 1912 is dit vervang met 'n [[trem]] wat tot in 1953 op dieselfde roete bedryf is. ▼Vanaf 1283 tot 1797 het die dorp deel gevorm van die Republiek van Venesië wat beteken het dat dit op ʼn semi-outonome wyse deur ʼn raad van adellikes, bygestaan deur ʼn Venesiese afgevaardigde, geregeer is. Verskeie vyandige (bv. deur die Republiek van Genoa) en seeroweraanslae is gedurende die Laat Middeleeue afgeweer; ’n groot pes het die dorp in 1558 geteister en ongeveer twee-derdes van die bevolking uitgewis. Die laaste dekades van Venesiese bewind is gekenmerk deur morele verval as gevolg van die mededinging met die nabygeleë Oostenrykse hawedorp, Triëst.
Op 24 Oktober 2010 het Slowenië die eerste land in die voormalige kommunistiese Europa geword wat 'n swart burgemeester verkies het. Die mediese dokter, Peter Bossman wat in die laat 1970s van [[Ghana]] af gekom het, is tot burgemeester van Piran verkies. Hy het ten tye van die eerste grondwetlike vergadering van die munisipale raad op 12 November 2010 die amp aanvaar en was die opvolger van Tomaž Gantar.<ref><cite class="citation web">[http://www.piran.si/index.php?page=static&item=95 "Župan" [Mayor]] (in Slovenian). </cite></ref> Hy verteenwoordig die Sosiale Demokrate.<ref><cite class="citation news">[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11616879 "Slovenia elects Peter Bossman as first black mayor"]. </cite></ref> ▼Die dorp is in 1797 deur die Oostenrykse Ryk geannekseer, maar in die jare 1806 tot 1814 aan die Napoleontiese Ryk gesedeer. Op 22 Februarie 1812 het die Slag van Pirano tussen ʼn Britse en ʼn Franse skip in die omgewing van Piran plaasgevind. Die slag is deur die Britse HMS Victorious gewen terwyl die Franse Rivoli meer as die helfte van sy bemanning verloor het. Hierdie slag was die enigste wat ooit in die kuswaters van hedendaagse Slowenië plaasgevind het.
Na die Eerste Wêreldoorlog, is die dorp saam met Triëst en die hele Istrië aan Italië afgestaan. Die jare voor die Tweede Wêreldoorlog was sonder voorval totdat Italië in 1940 tot die oorlog toegetree het. Met die oorwinning oor die Spilmoondhede en die opkoms van Tito se bewind, is Piran toegeken aan die Vrye Landgebied van Triëst, Sone B, onder Joegoeslawiese administrasie. Die dorp is in 1954 deur Joegoeslawië geannekseer, ooreenkomstig die Londense Memorandum wat gesamentlik deur Joegoeslawië en Italië onderteken is. ʼn Betekenisvolle deel van Piran se bevolking het verkies om na Italië of elders te emigreer eerder as om in die sosialistiese Joegoeslawië aan te bly. Die anneksasie deur Joegoeslawië is met die Osimo Verdrag in 1975 finaal bekragtig en deur Italië onderteken. Sedert 1991 vorm Piran deel van die onafhanklike Slowenië.
▲Teen die einde van die 19de eeu en die begin van die 20ste eeu was Piran 'n [[Oostenryk-Hongarye|Oostenryks-Hongaarse]] stad met meer as 12,000 inwoners, groter as die nabygeleë Koper. Dit was 'n dorp met 'n florerende mark, spa en goeie vervoerverbindings. Die eerste [[trolliebus]]<nowiki/>lyn in die [[Balkan]] vir openbare gebruik is op 24 Oktober 1909 in Piran ingestel. In 1912 is dit vervang met 'n [[trem]] wat tot in 1953 op dieselfde roete bedryf is.
▲Op 24 Oktober 2010 het Slowenië die eerste land in die voormalige kommunistiese Europa geword wat 'n swart burgemeester verkies het. Die mediese dokter, Peter Bossman wat in die laat 1970s van [[Ghana]] af gekom het, is tot burgemeester van Piran verkies. Hy het ten tye van die eerste grondwetlike vergadering van die munisipale raad op 12 November 2010 die amp aanvaar en was die opvolger van Tomaž Gantar.<ref><cite class="citation web">[http://www.piran.si/index.php?page=static&item=95 "Župan" [Mayor]] (in Slovenian). </cite></ref> Hy verteenwoordig die Sosiale Demokrate.<ref><cite class="citation news">[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11616879 "Slovenia elects Peter Bossman as first black mayor"]. </cite></ref>
== Kultuur en onderwys ==
Piran is die geboorteplek van die komponis en violis [[Giuseppe Tartini]], wat 'n belangrike rol gespeel het in die vorming van Piran se kulturele erfenis. Die dorp se belangrikste plein, Tartini-plein ([[Sloweens]]:<span>: </span><span lang="sl">''Tartinijev trg''</span>
, [[Italiaans]]:<span> </span><span: lang="it">''Piazza Tartini''</span>), is na hom vernoem. In 1892 met die 200ste herdenking van sy geboorte is 'n monument ter herdenking van Tartini in Piran opgerig. Die Venesiese kunstenaar Antonio Dal Zotto is aangestel om 'n brons standbeeld te maak wat groter as lewensgrootte is. Hierdie werk is in 1896 op sy voetstuk gemonteer. Die standbeeld oorheers die plein wat aan die voet van die Katedraal van die [[SaintSint George|Heilige George]] geleë is. Die skilder Cesare Dell D'acqua is ook in Piran gebore.
Piran is die setel van die Euro-Mediterreense Universiteit van Slowenië (EMUNI), wat in 2008 as een van die kulturele projekte van die Barcelona Proses: Unie vir die Middellandse see gestig is. Die Piran Kusgalerye, 'n openbare instelling wat uit 'n groep van ses openbare kontemporêre kuns galerye bestaan, is in Piran gebaseer.<ref><cite class="citation web">[http://www.culture.si/en/Obalne_galerije_-_Coastal_Galleries "Obalne galerije - Coastal Galleries"]. </cite></ref>
== Geografie en klimaat ==
Piran is aan die punt van die Piranse [[skiereiland]] in die Golf van Piran geleë. Dit grens aan [[Kroasië]] in die suide, die munisipaliteite van Izola en Koper in die ooste en front in die rigting van Italië oor die Golf van Trieste en die [[Adriatiese See]]. Die hoogste punt, Baretovec pri Padni, is 289 meter hoog.<ref><cite class="citation web">[http://www.piran.si/index.php?page=static&item=80 "Piran Municipality"] (in Slovenian). </cite></ref>
Aan die oostekant van die dorp, langs die noordelike kuslyn (in die rigting van Strunjan) is daar 'n klein toeristenedersetting genaamd Fiesa. Piran en Fiesa word strandlangs deur 'n wandelroete verbind. Piran het 'n vogtige subtropiese klimaat met warm somers en koel, nat winters. Sneeu is uitsonderlik.
== Demografie ==
[[Lêer:TartiniSquare-Piran-6.jpg|duimnael|Tartini-plein]]
[[Lêer:Bilinguismo_Pirano.jpg|links|duimnael|Tweetalige aanwysing in Italiaans en Sloweens]]
Die munisipaliteit het in 2010 17,800 inwoners gehad (399 per vierkantevk. kilometerkm), en dek 'n gebied van <span>45 vierkantevk. kilometerkm (17.4</span> nbsp;<span>vierkante</span> <span> myl)</span>.<ref><cite class="citation web">[http://www.stat.si/obcine/Vsebina.aspx?leto=2012&id=119&lang=eng "Municipality Piran"]. </cite></ref> Die munisipaliteit is tweetalig met beide [[Sloweens]] en I[[Italiaans|taliaans]] as amptelike tale.<ref><cite class="citation web">[http://www.un.gov.si/en/minorities/italian_national_community/statistical_data "Italian National Community – Statistical Data"]. </cite></ref> Volgens die Oostenrykse taalsensus van 1910 was daar 7,379 inwoners in die dorp self, 95.97% Italiaans- en 0.09% Sloweenssprekend. In die omliggende platteland binne die munisipale grense was die bevolking 'n kombinasie van Italianers en Sloweniërs terwyl sommige dorpies (soos Sveti Peter en Padna) byna geheel en al uit Sloweniërs bestaan het. Ander (soos Sečovlje en Seča) was weer feitlik uitsluitlik Italiaanssprekend. In die geheel was die bevolking van Piran 85.1% Italiaans en 15.2% Sloweens. In 1945 het die dorpie self 5,035 inwoners gehad - 91.32% Italiaans- en 8.54% Sloweenssprekend. In 1956 was daar slegs 3.574 inwoners waarvan 67.6% Sloweens en 15.5% Italiaans was. Teen die einde van 1947 het die etniese samestelling radikaal verander as gevolg van die uittog van die Italianers na Italië en hul vervanging met Sloweense setlaars. Laasgenoemde was afkomstig uit ander gebiede in Sloweense Istrië en ook uit die binneland van Slowenië.
== Monumente ==
Piran was sterk onder die invloed van die Venesiese Republiek en [[Oostenryk-Hongarye]]. Gevolglik verskil die monumente merkbaar van dié in die binneland van Slowenië. Die Piranse stadsmure is gebou om die dorp teen die [[Ottomaanse Ryk|die Ottomaanse]] invalle te beskerm; groot dele van die stadsmure wat uit verskillende tydperke dateer, is van toeristiese belang. In die middel van die dorp is die Tartini-plein met 'n monument ter nagedagtenis aan [[Giuseppe Tartini]]. Ander noemenswaardige geboue is die nabygeleë huis van Tartini, waarna reeds in 1384 verwys is en een van die oudste geboue in die dorp is; die Munisipale Paleis, Loggia en Benečanka. Die heuwel wat oor die dorpie troon, huisves die grootste en belangrikste kerk, die [[Church of Saint George, Piran|Kerk van SaintSint George]]. Die Fransiskaanse klooster is ook in die onmiddellike omgewing.
== Kommunikasie en vervoer ==
Daar is [[Portorož Airport|'n internasionale lughawe]] en 'n marina naby die dorp. Die dorp is per bus verbind met Koper, Izola, Portorož (die ligging van die lughawe), Sečovlje en Lucija. Ander roetes na nabygeleë kusdorpies is hoofsaaklik tydens die toeristeseisoen in werking.<ref ><cite class="citation web">[http://www.rtvslo.si/slovenija/piran-avtomobilom-zaprl-vrata/227053 "Piran avtomobilom zaprl vrata"] (in SlovenianSloweens). </cite></ref> ▼
Die eerste [[trolliebus]]<nowiki/>lyntrolliebuslyn in die [[Balkan]] is op 24 Oktober 1909 in Piran, destyds deel van [[Oostenryk-Hongarye]], in werking gestel. Dit het vanaf die Tartini-plein al langs die kus na die skeepswerf in Portorož en Lucija geloop. Die eerste vyf trollies, wat die stadsowerheid aangekoop het, is deur die Oostenrykse maatskappy, [[ Daimler-Motoren-Gesellschaft ]], vervaardig. Die trolliebuslyn is in 1912 deur 'n tremstelsel vervang wat op sy beurt in 1953 vir busse plek gemaak het.<ref ><cite class="citation book">Evans, Thammy; Abraham, Rudolf (2013). </cite></ref> ▼
▲Daar is [[Portorož Airport|'n internasionale lughawe]] en'n marina naby die dorp. Die dorp is per bus verbind met Koper, Izola, Portorož (die ligging van die lughawe), Sečovlje en Lucija. Ander roetes na nabygeleë kusdorpies is hoofsaaklik tydens die toeristeseisoen in werking.<ref><cite class="citation web">[http://www.rtvslo.si/slovenija/piran-avtomobilom-zaprl-vrata/227053 "Piran avtomobilom zaprl vrata"] (in Slovenian). </cite></ref>
▲Die eerste [[trolliebus]]<nowiki/>lyn in die [[Balkan]] is op 24 Oktober 1909 in Piran, destyds deel van [[Oostenryk-Hongarye]], in werking gestel. Dit het vanaf die Tartini-plein al langs die kus na die skeepswerf in Portorož en Lucija geloop. Die eerste vyf trollies, wat die stadsowerheid aangekoop het, is deur die Oostenrykse maatskappy, [[Daimler-Motoren-Gesellschaft]], vervaardig. Die trolliebuslyn is in 1912 deur 'n tremstelsel vervang wat op sy beurt in 1953 vir busse plek gemaak het.<ref><cite class="citation book">Evans, Thammy; Abraham, Rudolf (2013). </cite></ref>
== Verwysings ==
== Eksterne skakels ==
* <span class="official-website"><span class="url">[http://www.piran.si/ Amptelike webwerf]</span></span><span class="official-website"></span>
* [http://www.geopedia.si/Geopedia_en.html#L408_F90_T13_b4_x393920.668_y39620.15_s13 Piran op Geopedia]
* [http://www.poiresources.com/slovenia/littoral/piran/ Interaktiewe kaart van Piran met toeristebesienswaardighede]
[[Kategorie:Geografie van Slowenië]]
| 