Elize Botha: Verskil tussen weergawes

| sterfteplek = [[Pretoria]]

Professor '''Elize Botha''', gebore '''Elizabeth Lindes''', ([[19 November]] [[1930]] –– [[16 November]] [[2007]]) was 'n [[Suid-Afrikaanse]] akademikus wat onder andere kanselier van die [[Universiteit van Stellenbosch]] en voorsitter van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] was.

Elizabeth Lindes is op [[19 November]] [[1930]] as die jongste van twee kinders op [[Krugersdorp]] gebore.<ref name=":0">Esat: <nowiki>http://esat.sun.ac.za/index.php/Elize_Botha</nowiki></ref>. Sy het ’n ouer broer, Nick, gehad. Haar pa, Klaas Lindes, wa hoof van die tweemanplaasskool op Koesterfontein, sowat 8 &nbsp;km wes van [[Magaliesburg]], waar sy grootword en begin skoolgaan. Aanvanklik is haar pa onderwyskollege toe, waar hy ’n onderwysdiploma verwerf het, en eers in [[1920]] is hy op 28-jarige ouderdom na die [[Universiteit Stellenbosch|Universiteit van Stellenbosch]] vir sy graadstudie.<ref name=":1">Esaach: <nowiki>http://www.esaach.org.za/index.php?title=Botha,_Elize_(Elizabeth)</nowiki></ref>. Hier was hy een van die eerste inwoners van [[Dagbreek]], die manskoshuis. Haar ma was Bess Lindes, wat die orrel bespeel het vir die [[NG gemeente Magaliesburg|plaaslike NG gemeente]]. Elize het tot st. 2 skoolgegaan op Koesterfontein. Toe die skool op Koesterfontein moes sluit, het die gesin na Magaliesburg verhuis, waar haar pa skoolgehou het tot met sy aftrede in [[1951]]. Elize voltooi hier haar laerskoolopleiding, waarna die gesin trek na die nabygeleë Krugersdorp-Noord. In [[1947]] matrikuleer sy aan die [[Hoërskool Monument]] in Krugersdorp, waar sy ook ’n prefek was. Sy kry onderskeidings in [[Afrikaans]], [[Engels]], [[Duits]], Natuur- en Skeikunde en [[Wiskunde]]. In [[1948]] gaan sy na die Universiteit van Stellenbosch, waar sy in [[1950]] ʼn’n B.A.-graad cum laude behaal met Afrikaans-Nederlands en Engels as hoofvakke. Onder leiding van professor F.E.J. Malherbe behaal sy in [[1952]] ʼn’n M.A.-graad met ʼn’n verhandeling oor ''Die poësie van D.J. Opperman met verwysing na verwantskappe met T.S. Eliot''. Op universiteit is sy lid van die Studenteraad, primaria van Huis ten Bosch en dien ook op die redaksie van die studentetydskrif ''Die Stellenbosse Student''. Sy werk hierna vanaf Augustus 1952 tot Mei [[1953]] as joernalis by ''[[Die Burger]]''. Die Porter-stipendium word deur die Universiteit van Stellenbosch aan haar toegeken en met behulp hiervan sit sy dan haar studies in [[Amsterdam]] voort.<ref name=":2">Stellenbosch Writers: <nowiki>http://www.stellenboschwriters.com/bothae.html</nowiki></ref>. Op [[22 November]] [[1955]] behaal sy onder leiding van [[N.P. van Wyk Louw]] ʼn’n doktorsgraad (D.Litt. et Phil.-graad) met lof aan die Gemeentelike Universiteit van Amsterdam. Die titel van haar proefskrif is ''Veelheid en binding: ʼn’n Bydrae tot die ondersoek van die eenheidsprobleem in die literatuurwetenskap'', wat ʼn’n studie is oor [[D.J. Opperman]] se ''Sprokie van die spikkelkoei''.<ref name=":0" />. Sy is op [[24 Maart]] [[1956]] getroud met professor Johan Botha, wat sy in 1950 op universiteit ontmoet het. Hy is ʼn’n broer van oud-minister [[Pik Botha]]. Die egpaar het drie kinders, twee dogters (Liesbeth en Maria), en ʼn’n seun (Frederik).

Haar akademiese loopbaan in departemente van Afrikaans-Nederlands strek oor verskeie dekades en universiteite. Sy is vanaf die begin van [[1956]] tot Julie [[1960]] verbonde aan die personeel van die [[Universiteit van Suid-Afrika]], eers as lektrise en vanaf die begin van [[1958]] as senior lektrise. In Augustus [[1962]] word sy aangestel as dosent aan die [[Universiteit van Pretoria]], waar sy aanbly tot aan die einde van September [[1982]]. Sy is in [[1964]] ook deeltydse dosent aan die [[Universiteit van die Witwatersrand]]. In Januarie [[1981]] word sy aangestel as medeprofessor aan die [[Universiteit van Pretoria]] en vanaf 1 Oktober 1982 tot met haar aftrede in [[1995]] is sy hoogleraar aan die Universiteit van Suid-Afrika.<ref name=":2" />.

Sedert [[1967]] is sy lid van die Letterkundekommissie van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns|Suid-Afrikaanse Akademie]] (en voorsitter vanaf [[1984]]) en dien vanaf [[1981]] ook op die raad van die Akademie. Vanaf 1973 tot 1992 is sy redakteur van die ''Tydskrif vir Letterkunde''.<ref name=":1" />. Sy skryf vanaf [[1971]] ʼn’n gereelde rubriek oor die prosa vir ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe'' en is ook ʼn’n gereelde deelnemer aan die radioprogramme oor die letterkunde van die Afrikaanse Diens van die [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie]]. In die program Vrouerubriek lewer sy onder andere ʼn’n aantal praatjies oor Suid-Afrikaanse skryfsters van die sestigerjare, wat later in boekvorm gepubliseer word. Vanaf die stigting van  die Afrikaanse Letterkundevereniging in [[1984]] tot [[1990]] is voorsitter van hierdie vereniging. Verder is sy stigterslid in [[1992]] en tussen [[1994]] en [[1999]] voorsitter van die raad van trustees van die Stigting vir Afrikaans, hoofbestuurslid van die Afrikaanse Skrywerskring, spesialis-direkteur van die Stigting vir die Skeppende Kunste, sedert [[1990]] lid van die Raad van [[Truk|TRUK]], vanaf [[1992]] voorsitter van die raad van die Staatsbiblioteek en dien sy in die raad van die F.W. de Klerk-stigting. Van 1990 tot [[1993]] is sy ʼn’n SABC-raadslid en sy dien ook in die direksie van die [[Suid-Afrikaanse Staatsteater|Staatsteater]]. In [[1994]] is sy lid van die kuns- en kultuurtaakgroep en van [[1997]] tot [[2000]] is sy ʼn’n lid van die Nasionale Raad vir die Kunste. Sy is deel van die nasionale komitee vir die inhuldiging van president [[Nelson Mandela]]<ref name=":0" /> en in [[2003-Drienasiesreeks|2003 d]]<nowiki/>ien dien sy in die Adviesraad vir Nasionale Simbole in die presidensie, wat moet besluit oor die nuwe [[Vlag van Suid-Afrika|Suid-Afrikaanse vlag]] en volkslied.

As openbare figuur en bekende literator tree sy gereeld in die openbaar op en lewer verskeie belangwekkende toesprake en lesings. Van die belangrikste hiervan is die referaat ''Etienne Leroux as sosiale kommentator'' wat sy op [[25 Maart]] [[1976]] by die sesde vyfjaarlikse kongres van die Afrikaanse Skrywerskring in [[Pretoria]] lewer. In [[1982]] word sy genooi om die jaarlikse [[N.P. van Wyk Louw]]-gedenklesing by die [[Randse Afrikaanse Universiteit]] te gee, onder die titel ''N.P. van Wyk Louw en die Afrikaanse prosa''. Sy lewer in [[1983]] die [[Daniël François Malan|D.F. Malan]]-gedenklesing aan die [[Universiteit van die Vrystaat|Universiteit van die Oranje-Vrystaat]] getiteld ''Verskyningsvorme van die romantiek in die Afrikaanse prosa: D.F. Malherbe en daarna''. In [[1999]] lewer sy die [[C.J. Langenhoven]]-gedenklesing aan die [[Universiteit van Port Elizabeth]] onder die titel ''Wat het geword van ‘Brolloks en Bittergal’? Spore (en spoke) van C.J. Langenhoven in die wêreld van taal en lettere aan die eeu-einde in Suid-Afrika''.

Sy staan bekend as vrou wat verskeie “eerstes” behaal. So is sy in [[1987]] die eerste vroulike ondervoorsitter van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] en tussen [[1989]] en [[1991]] die eerste vroulike voorsitter.<ref name=":3">SA History: <nowiki>http://www.sahistory.org.za/people/professor-elize-botha</nowiki></ref>. In September [[1988]] word sy die eerste vrou ooit om verkies te word tot die direksie van [[Naspers|Nasionale Pers]]. In die [[NG gemeente Hartbeesspruit]] in [[Hatfield, Pretoria|Hatfield]] in [[Pretoria]] is sy in 1991 die eerste vrou wat tot ouderling verkies word. Sy word in [[1993]] tot die raad van die Universiteit van Stellenbosch verkies en is ook die eerste vroulike kanselier van hierdie universiteit<ref name=":3" /> toe sy op [[22 Junie]] [[1998]] in hierdie pos ingelyf word en ook in [[2003]] vir ʼn’n tweede vyfjaar-termyn herkies word.<ref>[http://www.sun.ac.za/ Universiteit Stellenbosch], [http://www.sun.ac.za/university/management/Kanselier.html Die Kanselier], Besoekbesoek op 18 November 2007</ref><ref>Ferreira, Thinus “Prof. Elize Botha eenparig tot kanselier van U.S. herkies” “Die Burger” 20 Mei 2003</ref>. Ook was sy die eerste vroulike lid van die [[Afrikaner-Broederbond]]. Op politieke gebied maak sy ʼn’n bydrae wanneer sy in [[1993]] deur die Veelparty-onderhandelingsraad benoem word as voorsitter van die kommissie insake nasionale simbole, in [[1994]] dien in die nasionale inhuldigingskomitee wat verantwoordelik is vir die reëlings vir die inhuldiging van president Nelson Mandela en deur die minister van kuns, kultuur, wetenskap en tegnologie benoem word tot die Nasionale Kunsteraad. Sy is op 16 November 2007 in die Sungardens Hospice in Pretoria aan kanker oorlede<ref>[http://www.sun.ac.za/ Universiteit Stellenbosch], [http://www.sun.ac.za/News/NewsItem_Afr.asp?Lang=1&ItemID=13158&Zone=AEX US neem met hartseer afskeid van prof Elize Botha], Besoekbesoek op 18 November 2007</ref><ref>Beeld, [http://www.news24.com/Beeld/Suid-Afrika/0,,3-975_2222407,00.html Prof. Elize verloor stryd teen kanker], Besoekbesoek op 18 November 2007</ref>

Sy lewer veral werk as letterkundige kritikus, met die prosa as fokuspunt. ''Suid-Afrikaanse skryfsters van die sestigerjare'' is ʼn’n versameling van die reeks praatjies wat sy gedurende April en Mei [[1965]] oor die Vrouerubriek van Radio Suid-Afrika gelewer het. Skryfsters wat sy behandel sluit in [[M.E.R.|M.E.R]]., [[Alba Bouwer]], [[Henriette Grové]], [[Freda Linde]], Berta Smit, [[Audrey Blignault]], [[Elsa Joubert]], [[Elise Muller]], [[Anna M. Louw|Anna M. Louw,]], [[Sannie Uys]], T.C. Pienaar, [[Elisabeth Eybers]] en [[Ingrid Jonker]]''.''

Haar verspreide opstelle oor veral die prosa word gebundel in ''Oor die Afrikaanse prosa en ander opstelle''<ref>Britz, E.C. “Die Transvaler” 27 April 1981</ref> en ''Prosakroniek'' (laasgenoemde hoofsaaklik ʼn’n bundeling van haar gereelde bydraes tot ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe''<ref>Brink, André P. “Rapport” 13 Desember 1987</ref><ref>Smuts, J.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 28 no. 4, Desember 1988</ref><ref>Van Zyl, Ia “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 27 no. 2, Mei 1989</ref>) en saam met Henning Snyman skryf sy die blokboek oor ''Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns''.<ref>Brink, André P. “Rapport” 12 Augustus 1978</ref><ref>Viljoen, Hein “Tydskrif vir Letterkunde”, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980</ref>.

ʼn’n Groot aantal artikels en resensies oor die letterkunde verskyn van haar in akademiese tydskrifte en bloemlesings. Saam met Joan Swiegers stel sy die ''Gids by ‘My derde verseboek'' en ''Gids by My vyfde verseboek'' saam, waarin voorgeskrewe poësie vir onderskeidelik standerd drie- en standerd vyf-leerlinge behandel word. Sy skryf saam met [[A.P. Grové]] die ''Handleiding by die studie van die letterkunde'', waar sy die afdeling oor die prosa hanteer en Grové die bydraes oor die poësie en die drama lewer.<ref>Scholtz, H. van der Merwe “Klasgids” Jaargang 2 no. 2, November 1966</ref>. Van haar skryfwerk word in versamelbundels opgeneem, waaronder ''By die dood van Ina Boudier-Bakker'' in ''Dames 17'' onder redaksie van C.J.M. Nienaber. Hierdie stuk is ʼn’n radiopraatjie wat oorspronklik op [[9 Februarie]] [[1967]] deur die [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie]] uitgesaai is.

As samesteller is sy verantwoordelik vir die versamelbundel ''Afrikaanse essayiste'', wat steeds beskou word as waarskynlik die mees gesaghebbende versamelbundel van sy soort. Die bundel ''ʼn’n Keur uit sy gedigte'' wat sy in [[1960]] saam met A.P. Grové uit die werk van [[N.P. van Wyk Louw]] opstel, is veral gemik op die Nederlandse mark. Uit die werk van M.E.R. maak sy ʼn’n keur van haar kortkuns, wat in 1975 met geleentheid van M.E.R. se honderdste verjaarsdag onder die titel ''M.E.R. van naby gesien'' verskyn. ʼn’n Keuse uit die prosa van Hennie Aucamp verskyn in 1979 onder die titel ''In een kraal''. Sy stel twee versamelbundels uit die werk van Audrey Blignault saam. In 1977 verskyn ''Nogtans sal ek jubel'' waarin sy essays en vertellings opneem en in [[1996]], per geleentheid van Blignault se tagtigste verjaarsdag, stel sy saam met Hennie Aucamp ''Mal Hansie en ander verhale'' saam, ʼn’n keur uit Blignault se kortverhale.

Sy is ook redakteur of mederedakteur van verskeie bundels. Vir die boek ''Die Afrikaanse Literatuur sedert Sestig'' onder redaksie van [[T.T. Cloete]] skryf sy die oorsig oor die prosa van hierdie periode, terwyl sy ook onder Cloete se hoofredaksie meewerk aan ''Gids by die literatuurstudie''.<ref>Liebenberg, Wilhelm “Rapport” 11 Mei 1986</ref><ref>Nienaber C.J.M. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 26 no. 4, Desember 1986</ref>. Saam met Henning Snyman is sy verantwoordelik vir die redaksie van ''Program en problematiek'', ʼn’n bundel van die referate gelewer op [[25 Oktober|25]] en [[26 Oktober]] [[1984]] tydens die stigting van die Afrikaanse Letterkundevereniging. ''Samehang en sin'' is opstelle oor die Afrikaanse poësie, waarvoor sy saam met Ren Pretorius die redaksie waarneem. Verder skryf sy die afdeling oor ''Die Afrikaanse prosa na 1900'' in P. de V. Pienaar (redakteur) se ''Kultuurgeskiedenis van die Afrikaner'' en ''Afrikaans in die prosa'' in B. Kok (redakteur) se ''Afrikaans, ons pêrel van groot waarde''.

Sy word vermeld in die ''International Authors and Writer’s who’s who'', ''The world’s who’s who of women in Education'' en ''Who’s who of S.A. women''. In [[1982]] ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns die [[Gustav Prellerprys vir Literatuurwetenskap en Letterkundige Kritiek|Gustav Preller-prys]] vir literatuurwetenskap en letterkundige kritiek aan haar toe, die eerste keer dat hierdie toekenning aan ʼn’n vrou gemaak word.<ref>Cloete, T.T. “By oorhandiging van die Gustav Preller-prys vir Literatuurwetenskap en Letterkundige Kritiek op 24 Junie 1982” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982</ref>. In [[1986]] word sy saam met die sakeman Theunis Bester aangewys as die Pretorianers van die Jaar. Die Orde vir Voortreflike Diens (Silwer) word in Mei 1989 deur die Staatspresident aan haar oorhandig en in dieselfde jaar ontvang sy Unisa se Raadstoekenning vir Buitengewone Akademiese Meriete. Ten tye van haar sestigste verjaarsdag in [[1990]] word die huldigingsbundel met opstelle oor die prosa, ''Lewe met woorde'' onder redaksie van Henriette Roos, aan haar oorhandig. Hierdie bundel bevat opstelle oor die prosa deur akademiese kollegas. Die Association Bienvenue en France wys haar in 1991 aan as die mees gevierde vrouefiguur in Suid-Afrika. Die [[Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge|Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings]] (FAK) vereer haar in [[1993]] met hulle Prestigeprys. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in [[1995]] die N.P. van Wyk Louw-medalje aan haar toe en in dieselfde jaar kry sy saam met [[Jakes Gerwel]] die Johan Fleerackers-prys vir besondere verdienste op kultuurgebied van die Vlaamse Ministerie van Kultuur.

Sy kry eredoktorsgrade van die Universiteite van Pretoria (in Maart 1995) en Stellenbosch (1996). In 1996 oorhandig die Universiteit van Suid-Afrika ʼn’n eretoekenning vir voortreflike diens aan haar. Hierdie prys is onder meer toegeken vir haar uitmuntende bydrae tot die bevordering en bekendstelling van die Afrikaanse kultuurskat binne Suid-Afrika en in die buiteland, asook vir haar lewenslange en hartstogtelike betrokkenheid by die Afrikaanse letterkunde en haar dinamiese en toegewyde dienstyd aan Unisa, waartydens haar kollegas by haar akademiese kundigheid en openbare statuur kon baat vind.

In [[2000]] word sy vereer vir haar rol as adviseur vir die M-Net-Boekprys. Die [[Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging]] (ATKV) vereer haar in [[2001]] met hulle Prestige-toekenning en sy kry in dieselfde jaar van die Hoërskool Monument die skool se spesiale gedenktoekenning, wat elke vyf jaar aan ʼn’n oud-leerling toegeken word vir voortreflike en buitengewone diens aan die samelewing. Die Universiteit van Pretoria vereer haar in 2002 met die Tuks Alumni Laureaat-toekenning. In 2004 ontvang sy die hoogste eer van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns wanneer hulle erelidmaatskap aan haar toeken.

=== Toekennings<ref>Wikiwand: <nowiki>http://www.wikiwand.com/af/Elize_Botha</nowiki></ref> ===

* Die Raadstoekenning vir Buitengewone Akademiese Meriete van Unisa in 1989

* 'n Eretoekenning vir voortreflike diens van die Raad van Unisa in 1996<ref name="sun2">[http://www.sun.ac.za/ Universiteit Stellenbosch], [http://www.sun.ac.za/university/management/Kanselier.html Die Kanselier], Besoekbesoek op 18 November 2007</ref>

* Saam met prof [[Jakes Gerwel]], mede-ontvanger van die Johan Fleerackers Prys van die Vlaamse Ministerie van Kultuur.<ref name="sun1">[http://www.sun.ac.za/ Universiteit Stellenbosch], [http://www.sun.ac.za/News/NewsItem_Afr.asp?Lang=1&ItemID=13158&Zone=AEX US neem met hartseer afskeid van prof Elize Botha], Besoekbesoek op 18 November 2007</ref>

== Publikasies ==

Uit haar pen verskyn die volgende publikasies:<ref>Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: <nowiki>http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=both007</nowiki></ref>:

* ''ʼn’n Keur uit sy gedigte – N.P. van Wyk Louw'', 1960

* ''Afrikaanse essayiste'', 1965

== Verwysings ==

* Botha, Liesbeth “Hoofsaaklik my ma, en ʼn’n bietjie oor my” “Boeke-Insig” no.2 Somer 2008

* Eybers, Johan “ʼn“’n Baanbreker-vrou” “Rapport” 18 November 2007

* La Vita, Murray “Botha was ʼn’n vrou van eerstes” “Beeld” 17 November 2007

* Rademeyer, Alet “Elize Botha by uitstek ʼn’n lewensgenieter” “Beeld” 23 November 2007

=== Ander verwysings ===