C.M. van den Heever: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Stoor wysigings aan C.M. van den Heever |
|||
Lyn 1:
'''C.M. van den Heever''' was 'n professor en hoof van die Departement Afrikaans-Nederlands aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hy is ʼn skrywer en digter wat die Hertzogprys verwerf vir sy poësie en sy prosa.
== Lewe en werk ==
{{Inligtingskas Persoon
| naam = C.M. van den Heever
Line 28 ⟶ 31:
| webblad =
| handtekening =
}}'''Christiaan Maurits van den Heever''' ([[27 Februarie]] [[1902]] - [[8 Julie]] [[1957]]) was 'n [[Afrikaans]]e [[Prosa|skrywer]] en [[Poësie|digter]]. Hy is op [[27 Februarie]] [[1902]] in die [[konsentrasiekamp]] naby [[Norvalspont]] gebore. Hy gaan in die distrik [[Trompsburg]] skool, asook in [[Bloemfontein]] aan die Brebner- en die [[Grey-kollege]].. Na die oorlog word hy groot op die plaas Poortjie in die distrik Trompsburg. Sy vader is Christiaan Mauritz van den Heever en sy moeder, wat op 10 November 1918 tydens die groot griepepidemie sterf, is Maria Elisabeth Oberholzer. Sy ouers is op 23 Augustus 1893 op [[Edenburg]] in die Vrystaat met mekaar getroud. Dit was sy pa se tweede huwelik, nadat sy eerste vrou vroeg in 1893 oorlede is en CM het twee halfsusters en ʼn halfbroer uit hierdie huwelik. Hy is die vierde van nege kinders en die skrywer Kootjie van den Heever is een van sy broers, terwyl sy broer Giel ook geskryf het, onder andere onder die skuilnaam Boet Giepens in ''Die [[Landbouweekblad]]''[[Landbouweekblad|.]] Sy broers en susters is Gileam Johannes (Giel), Christiaan Mauritz (wat baie jonk oorlede is), Thomas Arnoldus, Anna Maria Elizabeth, Maria Elizabeth, Abraham Jacobus (Kootjie), Hester Maria en Helena.
CM se skoolopleiding is by die plaasskool op Krugerspoor in die distrik [[Trompsburg]] in die Suid-Vrystaat en van standerd vyf aan die Brebner-kollege in [[Bloemfontein|Bloemfontein.]] Sy hoërskoolopleiding is ook in Bloemfontein aan [[Grey-kollege]], waar hy in 1920 matrikuleer. In hierdie tyd bly hy in die koshuis en kan slegs met vakansietye terugkeer plaas toe. Sy vader is op 30 Desember 1919 weer getroud, maar hierdie huwelik was kinderloos. Na matriek is CM vir ʼn jaar as onderwyser en staatsamptenaar werksaam, maar studeer dan vanaf 1922 met die Thomas Robertson-studiebeurs verder aan die Grey Universiteitskollege in Bloemfontein, waar professors A. Francken en D.F. Malherbe ʼn belangrike vormende invloed op hom het. Hier behaal hy die B.A.-graad in 1924 met onderskeiding in [[Nederlands]] en Geskiedenis. Hy word hierna joernalis in die redaksie van ''Die Landbouweekblad'' en vanaf 1925 by ''[[Volksblad|Die Volksblad]]'', maar gaan deeltyds voort met sy studie in Nederlands en [[Afrikaans]] en behaal die M.A.-graad met onderskeiding in 1926, waarna die Porter-beurs vir buitelandse studie aan hom toegeken word. Tydens sy studiejare verskyn sy eerste gedigte en prosawerke in ''De Goede Hoop'' en daarna in vele ander publikasies.
In Julie 1927 trou hy met Martha Maria (Martie) Klopper van [[Dewetsdorp]] wat hy in sy studentejare leer ken. Hulle het twee dogters (Salome en Maura) en ʼn seun, ook Christiaan Mauritz. Martie skryf boeke onder haar eie naam en onder skuilname soos Lydia en Anette Terblanche. Sy was stigter van die tydskrif ''Die moderne vrou'', wat later by ''Die Brandwag'' ingelyf is, asook van die Afrikaanse Dameskring en die Maria van Riebeeck-klub, laasgenoemde organisasies die eerste in hulle soort in die land. Op 2 Februarie 1928 gaan CM na die Universiteit van [[Utrecht]] in Nederland vir verdere studie en behaal einde 1929 sy doktoraal in die Nederlandse letterkunde onder leiding van professor C.G.N. de Vooys. Hy is ʼn tyd lank lektor aan die University College in [[Londen]]. By sy terugkeer na Suid-Afrika in 1931 is hy lektor aan die Grey-Universiteitskollege in Bloemfontein. Hy promoveer in 1932 met die proefskrif “''Die digter Totius: Sy betekenis vir die Afrikaanse letterkunde''” aan die Universiteit van Suid-Afrika en word in 1933 aangestel as professor en hoogleraar in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg, ʼn posisie wat hy tot met sy dood beklee. Wanneer ʼn vakature ontstaan is hy vir ʼn tyd ook waarnemende hoof van die Departement [[Engels]] aan die universiteit.<ref>P.J. Nienaber se “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957”, bl. 31</ref> Benewens die huis wat hy in Johannesburg besit, koop hy ook in 1940 ʼn plaas op die walle van die [[Vaalrivier]] in [[Parys, Vrystaat|Parys,]] waar hy gereeld saam met sy gesin gaan ontspan.
Aan die Rand help hy baie om die kulturele lewe te bevorder. Hy is saam met T.J. Haarhoff die stukrag agter die stigting van die Afrikaanse Skrywerskring in 1934 en is voorsitter van hierdie vereniging tot met sy dood in 1957. Hy dien ook vanaf 1936 op die redaksie van die Afrikaanse Skrywerskring se publikasie, die ''Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring'', wat in 1951 vervang is met ''Tydskrif vir Letterkunde''. Hiermee help hy ander skrywers, onder andere Uys Krige en Elisabeth Eybers, om hulle werk gepubliseer te kry. Van laasgenoemde tydskrif is hy hoofredakteur vanaf die stigting daarvan tot met sy dood. Verder stel hy bloemlesings saam uit die werk van Jan F.E. Celliers, Totius en D.F. Malherbe. Vir ʼn jaar lank is hy voorsitter van die Afrikaanse Kunsvereniging en hy dien ook op die Beheerraad van die [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie|Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie,]] die Hospitaalraad van Johannesburg, die Radioraad, die Matrikulasieraad en die Skakelkomitee en die Werkgemeenskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Kuns, Lettere en Wetenskappe. Hy is ook lid van die Leidse Maatschappij voor Nederlandse Letteren. By verskeie geleenthede tree hy as openbare spreker op by herdenkingsfeeste en ander funksies.
In Johannesburg reik hy uit na anderstaliges en ander kultuurgroepe en geniet veral aansien in die Joodse gemeenskap met sy bydraes aan die ''Jewish Affairs'' en ''Zionist Record'''''.''' In 1953 besoek hy Israel op uitnodiging van hulle regering en maak hier weer kontak met een van sy oudstudente, Olga Kirsch. Van den Heever was altyd ʼn voorstander van bande met die Dietse stamlande en nadat hy daar studeer het, behou hy kontak met organisasies en individue in Nederland en België. Hy speel ook ʼn leidende rol daarin om die [[Vlaamse]] en Nederlandse boek in Suid-Afrika bekend te stel en omgekeerd om die Afrikaanse boek in Nederland en [[België]] te bevorder. Op 25 November 1951 lewer hy op uitnodiging van die provinsiale regering van Wes-Vlaandere ʼn huldeblyk ten tye van Stijn Streuvels se tagtigste verjaarsdag<ref>P.J. Nienaber se “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957”, bl. 31</ref> Vanaf 28 Oktober tot 15 Desember 1955 is hy weer na Nederland nadat die [[Nederland|Nederlandse]] regering hom daarheen genooi het. Die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap benoem hom in Augustus 1955 tot lid van die Toesigkommissie oor die Belgies-Suid-Afrikaanse Kultuurverdrag.
Reeds in 1949 kry hy ʼn hartaanval, gevolg deur nog een in Junie 1956, waarna hy op 8 Julie 1957 in Johannesburg na ʼn operasie aan serebrale trombose oorlede is. Ná sy dood tref vele tragedies sy familie. In 1960 is sy dogter Maura Stolz, ʼn depressielyer, [[Selfmoord|selfdood]] en in 1961 is Maura se man, Jack Stolz, in ʼn motorongeluk oorlede. Vyf maande na Maura se dood is CM se vrou, Martie, na ʼn lang siekbed oorlede. CM van den Heever en Martie se seun, ook CM, is in 1979 op 45-jarige ouderdom oorlede nadat hy vanaf 1964 vermis was. Hy is in die [[Forest Hill, Gauteng|Forest Hill]]-begraafplaas in [[Port Elizabeth]] begrawe onder die naam C.B. Barnard<ref>LitNet se ATKV-Skrywersalbum <nowiki>http://www.litnet.co.za/cm-van-den-heever-19021957/</nowiki></ref>
== Skryfwerk ==
* Poësie
Van den Heever publiseer die eenakter “''Ek kom dadelik!''” in ''Helikon'' van Junie 1955, maar afgesien hiervan bepaal hy hom uitsluitlik by die poësie en prosa. Reeds van vroeg af publiseer hy gedigte in tydskrifte, die eerste reeds in sy skoolblad en later ook in ''De Goede Hoop'', ''Die Grey Universiteitskollege Blad'', ''Die Grunko'', ''Shimla'' (die universiteitsblad), ''Die Huisgenoot'' en ''Die Boerevrou''. Sy poësie is hoofsaaklik stemmingskuns, waarin hy gereeld besin oor die verbygaande aard van alles. Hy maak dan ook gereeld gebruik van woorde wat beweging aandui, en die voël is ʼn belangrike simbool in hierdie verband. Onder invloed van D.F. Malherbe se romantiese styl skryf hy reeds in 1923 die ongepubliseerde epies-liriese gedig van by die negehonderd versreëls, “''Die aandster''”. Dit wentel rondom die dromer Jan en sy liefde vir sy meisie Barbara. Weens sy dromery kom hy gereeld op die plaas in die moeilikheid by sy twee ouer broers. Hy soek troos by Barbara, maar sy sterf aan koors. In sy smart aanskou hy die aandster, wat hom aan Barbara laat dink, maar nou nie net aan haar liggaamlike skoonheid nie, maar ook aan haar geestelike skoonheid.
Hy maak sy debuut met die digbundel<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> “''Stemmingsure''”, wat opgedra word aan D.F. Malherbe. Dit is nog hoofsaaklik jeugwerk en soos die titel aandui, is dit meestal stemmingsverse oor verskeie onderwerpe, waaronder die natuur en die raaisels van die lewe. Die openingsgedig, “''Sing my''”, dui reeds die oorheersende doodstema aan, tesame met ander deurlopende temas soos verganklikheid, smart, die natuur en liefde. Die oorwegende toon van die bundel is weemoed, verlange en swaarmoedigheid, die beste uitgebeeld in die mooi “''Die konsertina in die nag''”. Hierin word die vreedsame stemming van ʼn nag op die plaas beskryf, met net die sagte kabbeling van die spruit wat hoorbaar is. Die stilte word dan deur die yl klanke van ʼn konsertina verbreek, net om later weer in die stilte te versink. In hierdie gedig is die konsertina die draer van die romantiese verlange, terwyl die afwesigheid van sterk sintuiglike beelde bydra om die ontasbaarheid van die heimwee te verwoord. Die bundel word afgesluit met “''Die pelgrim''”, wat weier om skuiling te vind in ʼn huis en eerder voortstryk op die pad van die lewe, waar dit hom ook al mag lei. “''Die aandster''” is ʼn verwerking van fragmente van sy ongepubliseerde epiese gedig. In sy “''Versamelde gedigte''” neem hy later slegs agtien van die vyftig gedigte in hierdie bundel op.
“''Die nuwe boord''”<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> is ʼn groot vooruitgang op sy debuut, met suiwerder beelde en taalgebruik, alhoewel die toonaard van die gedigte ʼn verwantskap toon met sy eerste bundel. Sonder dat daar werklik gedigte is wat geheel en al bevredig, is die bundel vol pragtige gedeeltes. Beskrywings van die natuur is gevoelig en verteenwoordig soms ʼn geestelike verdieping van betekenis. Noemenswaardig is verse soos “''Net my skaduwee''” en “''Wonderbare nag''” (beide vrye verse met suiwer beelding), “''My klein lantern''”, “''So fyn gevleg''” en veral “''Die wêreld is''” waarin die fyn beskrywing van die stemming in die natuur verdiep tot lewensbeskrywing. “''Die wagtertjie stap''”, ʼn gedig wat Afrika-motiewe verwerk, is ook ʼn hoogtepunt. Hierin word die wagtertjie gekonfronteer deur die tokkelossie in ʼn gedig wat sterk beeldend is. “''Outa Hans''” beskryf die duiwel se koms om middernag, wanneer hy met betowerende vioolspel die aanhoorders vermaak. Hy sal jou leer om te speel soos hy, maar dan moet jy jou siel aan hom verkoop. “''Wie om twaalfuur snags''” is die verhaal van die visser wat die meermin se elfkleed afgeneem het en met haar trou, waarna hulle drie kinders het. Die meermin herwin egter haar elfkleed en keer terug see toe. Geslaag is hier die ritme waarmee die see se onrustige beweging gesuggereer word. “''Oor die seek’gat''” is ʼn vers oor die waterslang, ʼn belangrike watergees uit die swart mense se geloof. “''Waar ruwe rotse''” word baie bekend en vertel die verhaal van ʼn ongeluk tydens ʼn pa en seun se jagtog in die berge. Die seun se voet gly en hy val teen die rotse af totdat hy in ʼn klipskeur vassit, waarna die vader die seun doodskiet om hom van verdere lyding te vrywaar. Ten spyte van die aangrypende boustof en enkele treffende sienings, gaan hierdie gedig egter mank aan verskeie verstegniese gebreke, wat vele gedigte in die bundel tipeer. Voorbeelde is die paarrym wat ʼn natuurlike ritme verhinder, die gebruik van swak rymwoorde en die invoeging van stopsels wat niks toevoeg tot die betekeniswaarde van die gedig nie. “''Die nuwe boord''” ontvang in 1928 die Hertzogprys vir poësie.
“''Deining''”<ref>Dekker, G. “Nuwe Brandwag” Deel 4 no. 3, Augustus 1932</ref> verteenwoordig verdere groei en word deur D.J. Opperman in “''Digters van Dertig''” bestempel as die eerste groot bundel van die Dertigers en Van den Heever self as die eerste Dertiger<ref>D.J. Opperman “Digters van Dertig” bl. 137</ref>Hierin ontgin Van den Heever die verheerliking van die kunstenaar, een van die uitstaande kenmerke van die digkuns van die Dertigers<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>, en verras met sensitiewe sintuiglike waarnemings. Die dood en in die lig daarvan die onsekerheid oor die doel van dade en die lewe self is een van die vernaamste temas, maar hy besin ook meer oor die geheimenisse van die mens en wêreld. Op verstegniese gebied maak hy nou ruim gebruik van die volsin wat met knap gebruik van enjambemente die rymdreun vermy en aan die verse ʼn natuurlike ritme verskaf. Die titel verwys na die ewige deining van die see, waaragter die spreker die noodlot en die dood sien wag en die verse besin dan ook veel meer oor die geestelike belewenis. “''Ontwaking in die droom''” is knap suggestie van die misterieuse, terwyl “''Laat my''” ʼn roerende gebed is. In “''O koele water van die spruit''” word die natuur waargeneem, met toepassing op die eie wese, waar die mens gesien word as eensame banneling op aarde. Die herhaling vorm ʼn inkantasie waarin die ewige deining van die bundeltitel gesuggereer word. Hoewel gedeeltes van “''Die teleurgestelde''” (oor die spreker wat in sy liefde verlaat is) nie heg by die geheel geïntegreer is nie, is die beeld waarmee dit afsluit bekoorlik suggestief. Ook die kuns en kunstenaars vind neerslag in ʼn aantal gedigte, waaronder “''Voor die Nagwag van Rembrandt''”, “''Die Venus van Melos in die Louvre''”, “''Aan Keats''”, “''By Gezelle se graf in Brugge''” en “''Die digter''”. “''Dood van die bedelaar''” beskryf die verskopte se dood tydens die lente in die park, waar sy verlore drome en strewe na skoonheid in die seisoen se prag weerkaats word, gekontrasteer met die einde van sy lewe waar al wat vir hom oorbly sy mooi herinneringe is. Soortgelyk is “''Die afgeleefde vrou''”, waarin die eensaamheid, leed en verlatenheid van die ouderdom beskryf word. “''Atilla''” is die verhaal in versvorm van Atilla die Hun, wat op sy huweliksdag vermoor is deur die vrou wat hy gedwing het om met hom te trou. “''Man, vrou en dood''” gee die sikliese gang van die lewe en dood en die verhouding tussen man en vrou in die tydelike en ewige bestaan weer. In 1935 word in ʼn derde druk van “''Deining''” ʼn aantal sterk stemmingsgedigte bygevoeg, insluitende die mooi “''Voëls in die skemering''”. In hierdie gedig word die voëls uitgebeeld as bannelinge in die skemerlig, wat eensaam na die wind luister terwyl hulle stadig in die donker nag verdwyn. Die voël is ʼn herhalende simbool in Van den Heever se digkuns. Die uitbeelding van die tydelike teenoor die ewige natuur word goed saamgevat in die voël se gedurige verbyvlug en swewing, iets wat kom en dan weer weg is, en word telkens ook gekontrasteer met die statiese van die omgewing<ref>Heinrich Ohlhoff in H.P. van Coller se “Perspektief en Profiel Deel 2”, bladsye 74-75</ref>
“''Aardse vlam''” <ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>is weereens ʼn bundel met sterk metafisiese verse, waarin die digter as’t ware in stemming ontvlug<ref>Eybers, Elisabeth “Voetpad van verkenning” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe
1978
</ref> van die werklike wêreld. Die mens word gesien as geskei van die ewigheid en die heelal en kan slegs in hereniging daarmee sy aardse vlam laat voortleef.<ref>Opperman, D.J. “Verspreide opstelle” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977</ref> Paradoksaal moet hy dus vernietig word (doodgaan) om in die ewige Lig opgeneem te word. In hierdie bundel is die digter baie sterker bewus van sy aardsgebondenheid en menslikheid en wen die gedigte aan konkrete beelding. Gedigte soos “''Die vertrekkende wildeganse''” (waarin die ganse die aarde verlaat en wegvlieg die donkerte in, met die suggestie van ʼn groot verlies wat geaksentueer word deur die gelyktydige verlies aan daglig en die groot stilte wat neerdaal) en “''Die gevalle Zoeloe-Indoena''” (met sy volgehoue aanspreking van die gestorwene en treffende teenstelling tussen dood en lewe, die kryger se krag in die lewe en sy kragteloosheid in die dood), is van die beste in sy oeuvre. “''Afrika''” is ook treffend in sy uitbeelding van die mistieke en sy bede dat die voorgeslagte wat die vasteland help tem het die mensdom moet besiel. “''Eenmaal''” sluit by hierdie gedig aan in sy filosofie van menslike eenheid oor die eeue, met die besef dat in die ondergang van die wêreld ook die spreker ʼn rol gespeel het. “''O verre wydtes''” bereik met knap gebruik van enjambemente ʼn kragtige suggestie van die opgaan in die oneindigheid. Berusting in die huidige lewe vind ons in geslaagde verse soos “''Dat net''” en “''Boesmansrivier''”. Die digter verbreed ook sy tematiese register met gedigte oor die mitologie, soos “''Ganymede''”, “''Arachne en Minerva''” en “''Orpheus en Eurydice''”. “''Agter tralies''” beeld ʼn leeu in die dieretuin uit waar hierdie majestueuse dier verneder is in sy gevangenskap. Hierdie bundel verteenwoordig ʼn hoogtepunt in sy digkuns<ref>D.J. Opperman “Digters van Dertig” bl.145</ref>
Met die verskyning van sy <ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>“''Versamelde gedigte''” in 1945 laat Van den Heever ʼn groot aantal gedigte uit sy eerste twee bundels weg en sluit ook sowat veertig voorheen ongepubliseerde verse in. Die nuwe verse sluit ten nouste aan by gedigte uit “''Aardse vlam''”. Dit is teen hierdie tyd duidelik dat sy waarde in die poësie hoofsaaklik een van ʼn oorgangsfiguur is tussen die eerste Afrikaanse digters, met hulle sterk vaderlandse verse, en die sterkste Dertigers, met hulle intens persoonlike verse. Hoewel hy steeds in tegniek verbeter en ook ʼn aantal vrye verse in hierdie bundel insluit, bly sy poësie in wese stemmingskuns. Daar is ontwikkeling in tegniese vaardigheid en groter suiwerheid van segging, maar sy digkuns bly eenselwig van aard. Die nuwe gedigte voeg egter wel ʼn groter verskeidenheid van temas tot sy digkuns, met gedigte oor evolusie, Oosterse religieuse motiewe en besinning oor die politiek. Met enkele gedigte oor spesifieke figure, soos “''Die dood van'' ''Simson''” en “''Louis Trichardt se einde''” bring hy ook ʼn groter persoonlike en konkrete element tot sy poësie, wat tot ʼn mate die algemene newelagtigheid teenwerk.<ref>Antonissen, Rob “Standpunte”, No. 20, Julie 1951</ref> “''Verhalende gedigte''” bevat gedigte wat reeds in sy ander bundels verskyn het, maar ook ses nuwe gedigte.<ref>Mocke, S. Ignatius “Helikon” Jaargang 3 no. 13 Oktober 1953</ref> Van die nuwes is “''Ballade van die woestyn''” die beste. Twee armoedige vriend steel geld wat hulle in die woestyn begrawe. Uit gierigheid slaan een dan die ander een dood sodat al die geld aan hom kan behoort, maar hy verdwaal en word gemartel deur hallusinasies en die stem van sy gewete. Hy word deur reisigers gevind en na ʼn hospitaal geneem. Sy pogings om sy verhaal te vertel om sy gewete te laat rus is egter tevergeefs, want niemand wil hom glo nie. In teenstelling met die bundeltitel is baie van die gedigte eerder stemmingsgedigte, hoewel ʼn verhaal iewers in die stemming skuil.<ref>Hattingh, S.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> “''Honderd sonnette''” sluit sy digterlike nalatenskap af met verse wat handel oor die verband tussen mens, God en natuur. In die digter se filosofie staan die mens as geringe figuur teenoor die groot kragte van die natuur, met God as middelpunt wat alles saambind. Die mens se bestaan is in harmonie met die heelal, maar word oorheers deur sy vrees vir die dood, wat sy natuurlike hunkering na vryheid en onsterflikheid ondermyn. Desondanks is daar ʼn aanvaarding van die onvermydelike. Hoewel die idee-inhoud gereeld ryk van aard is, word selde daarin geslaag om dit tot ware digkuns binne die streng sonnetvorm te giet. “''Die ewige kind''” (wat ook in “''Groot Verseboek''” opgeneem word), is ʼn hoogtepunt en beeld ʼn kind met Down-sindroom uit wat deur die straat gestoot word en die mense wat hom sien ontstel. Ander verse met realistiese beskrywings soos “''Oupagrootjie''”, “''In memoriam patris''”, “''Siekte''”, “''Lente''”, “''Altyd dieselfde''” en “''Die misdadiger''” is ook verdienstelik.
Hy publiseer gedigte in verskeie tydskrifte, insluitende die ''Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring''. Sy gedigte word in ʼn groot aantal versamelbundels opgeneem, waaronder “''Groot verseboek''”, “''Die Afrikaanse poësie in ʼn duisend en enkele gedigte''”, “''Afrikaanse versameling''”, “''Afrikaanse natuurpoësie''”, “''Ons jongste letterkunde''”, “''Digters en digkuns''”, “''Afrikaanse ballades''”, “''Digters en digsoorte''”, “''Afrikaanse verse''”, “''Afrikaanse letterkunde''”, “''Digterstemme''”, “''Uit ons digkuns''”, “''Junior verseboek''”, “''Die junior digbundel''”, “''Goudaar''”, “''Faune''”, “''Liggaamlose taal''”, “''Uit ons letterkunde''”, “''Woordpaljas''”, “''My Afrikaanse verseboek''”, “''Tussen die engtes''”, “''Voorspraak''” en “''Die tweede gerf''”.
* Romans en novelles
Dit is met sy prosa en spesifiek sy romans en novelles wat hy sy grootste bydrae tot die Afrikaanse letterkunde maak. <ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>“''Op die plaas''” (wat oorspronklik as vervolgverhaal in ''Die Volksblad'' verskyn), is nog jeugwerk. Hierin word die plaaslewe verdienstelik geskilder, maar die novelle oortuig nog nie met die mensbeelding nie. Die skaapboer op klein skaal, Freek, is die hoofkarakter. Hy ly aan ʼn minderwaardigheidsgevoel, wat hom ʼn onderwerp van bespotting maak by sy maats. ʼn Nooi van die dorp (Miem) kom by die buurman kuier en gooi haar flikkers vir Freek om bietjie opwinding tydens haar besoek te kry. Die aand voor haar vertrek skraap hy eindelik genoeg moed bymekaar om haar te soen en hy teer hierna ʼn lang tyd op sy gelukkige herinneringe. Miem trou egter met ʼn ander man, sonder dat daar ooit ʼn botsing tussen Freek en Miem plaasvind. Freek se besinning oor hierdie gebeurtenis en die besef dat daar in hierdie verhouding geen toekoms is nie, laat hom langsamerhand tot nuwe lewensinsigte kom. Volgens die uitbeelding in die eerste gedeelte van die verhaal besit hy net ʼn geringe mate van geestelike ontwikkeling, maar hy word na sy vlugtige liefdesgeluk ʼn diepsinnige filosoof. Hoewel die verhaal en karakterbeelding dus nie aan die verwagting voldoen nie, vergoed Van den Heever se keurige taalgebruik en sommige van sy vergelykings (vele is minder geslaagd) enigsins hiervoor.
In “''Langs die grootpad''” <ref>Du Plessis, I.D. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>is Hansie ʼn dromer wat tot groot teleurstelling van sy vader, oom Gert, nie as boer deug nie en eerder in sy musiek ʼn uitlaatklep soek. Dit lei tot wrywing met sy vader, met slegs sy moeder wat hom verstaan. Hansie raak verlief op Maria, die dogter van die bywoner Rooi Stefaans, wat deur sy pa weggejaag word. Die vertrek van hierdie familie raak hom dus diep. Nog erger gebeur, want sy moeder sterf tydens die griepepidemie en in sy smart worstel Hansie nou hewig met die ewige dinge en die sin van die lewe. Hy gaan studeer, maar voel homself as vreemdeling tussen ander, wat vererger wanneer sy vader in geldelike verknorsing beland. Oom Gert probeer sy posisie red deur ʼn tweede huwelik, wat sy hele huisgesin in ellende dompel. Die onstabiliteit het ʼn groot uitwerking op nie net Hansie nie, maar ook sy susters. Susie gaan bly na ʼn liefdesteleurstelling by familie in Durban, waar sy selfmoord pleeg, terwyl Hannie trou met Gert van wie sy aanvanklik nie gehou het nie maar dan tog gelukkig is. Tant Annie, oom Gert se tweede vrou, stam uit ʼn agterlike bywonersfamilie en haar baasspelerige natuur en skynheiligheid laat die huisgesin uitmekaar spat. Tant Annie se swakkelingseun, Johnnie, word deur sy ma in alles voorgetrek en eindelik kan Hansie sy geterg nie langer verdra nie en slaan hom plat. Hierna kies Hansie die grootpad om self sy eie potjie te probeer krap. Johnnie beland na vele misstappe eindelik in die tronk. Die ironie van die lot voer Hansie na Rooi Stefaans, wat deur ʼn gelukkige vonds op die delwerye nou ʼn welgestelde boer is, waar Hansie ʼn staanplekkie kry. Hy deug egter steeds nie as boer nie en sy toekoms is onseker. Maria keer terug uit die stad waar sy gestudeer het en as dit blyk dat haar liefde vir hom nog lewe, volg Hans se wedergeboorte. Onder haar besielende invloed verdwyn sy minderwaardigheidsgevoel en besluit hy om sy goedjies te verkoop en musiek te gaan studeer in die stad, sodat sy ontwikkeling tot ʼn bevredigende einde kom. Van den Heever dring steeds nie in die wese van die karakters in nie en beskryf eerder hulle gevoelens as om dit uit te beeld, terwyl baie karakters ook geneig is om óf goed óf sleg te wees, wat ongeloofwaardig is. Die gevolg hiervan is dat die figure vaag bly, terwyl sielkundige motivering vir optredes ook nie bevredigend is nie. Dit belemmer ook die gang van die verhaal, wat soms traag voortsukkel. Die titel van die roman verwys na die eindelose grootpad van die lewe, waar die reisigers tevergeefs soek na ʼn uitspanplek. In 1935 wys die lesers van ''Die Volksblad'' in ʼn peiling vir “''Langs die grootpad''” aan as die vyfde beste Afrikaanse prosawerk tot op daardie stadium.
“''Droogte''”<ref>Kritzinger, M.S.B. “Oor skrywers en boeke” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1932</ref> behandel die verarming van die plattelandse bevolking as gevolg van langdurige droogtes.<ref>Lategan, F.V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Die skrywer slaag daarin om die stemming van die stryd teen die natuur te skep, maar tree nog steeds te beskrywend op, eerder as uitbeeldend.<ref>Pienaar, P. de V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> ʼn Besondere groeipunt in sy prosa is egter dat hy hier meer realisties as romanties is en dat verskeie karakters, veral Datie, ʼn lewe van hulle eie verkry. In hierdie verhaal ontmoet die leser vyf broers, wat digby mekaar woon op die ouerlike skaapplaas in die Vrystaat. Met uitsondering van Soois is hierdie broers almal mense van geringe geestelike ontwikkeling, wat gedurig onder mekaar rusie maak. Die oujongkêrel Stoffel is ʼn dronklap, wat probeer om sy niggie te verlei en later ook sy broer Luikes tot dronkaard maak. Datie is doofstom en by Sagrys het menslikheid lankal opgedroog. As gevolg van die verdeling van die grond kan geeneen ʼn behoorlike bestaan maak nie. Wanneer die langdurige droogte kom, raak almal uitgeboer, behalwe Sagrys, wat gedurende die Anglo-Boereoorlog verraad gepleeg en al sy besittings behou het. Sagrys se ideaal is om weer in besit te kom van die hele plaas en hy span saam met ʼn Joodse winkelier om sy broers se ondergang te verhaas. In die oomblik van oorwinning egter word hy vermoor deur Datie, uit wraak vir jarelange mishandeling. Datie word opgesluit in ʼn sielsieke-inrigting, Soois word weens finansiële ondergang gedwing om uit te verkoop en hy en die ander broers word dagloners op die spoorweg. Teenoor die broers word die plaasonderwyser Hendriks en sy vrou Nancy gestel, waar die onderwyser in sy strewe om te studeer en vooruit te kom, sy vrou verwaarloos, wat nie kan aanpas by die plaaslewe nie en die stres van die onsekere bestaan nie kan hanteer nie. Die onverwagte moord laat haar van skok ʼn toeval kry en ook hulle verlaat die plaas. Na al hierdie gebeurtenisse kom die mildelike reën, maar nou is dit te laat. Die skrywer probeer hier om nie net die fisiese nie, maar ook die geestelike droogte tot woord te bring. In sulke omstandighede kry die laer instinkte die oorhand. Hierdie roman word eervol vermeld tydens die toekenning van die Hertzogprys vir 1933 en word onder andere in Vlaams vertaal. In 1935 wys die lesers van ''Die Burger'' en ''Die Vaderland'' in ʼn peiling beide vir “''Droogte''” aan as die vierde beste Afrikaanse prosawerk.
“''Groei''” <ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>beeld die groeiende spanning tussen die boerelewe en verstedeliking uit, <ref>Pienaar, P. de V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>met die titel wat veral verwys na die geestelike groei in die hoofkarakter se lewe. Gustav Cloete is ʼn talentvolle plaasseun, wat ʼn universitêre opleiding geniet het en hom in die stad vestig as joernalis, saam met sy vrou Hester en dogtertjie Hettie. Hy hunker egter steeds na die eenvoudige lewe op die plaas Blesbokfontein, waar oom Bêrend steeds tradisievas is en sy broer Pieter die plaas bewerk. Ander karakters verteenwoordig mense in die verskillende stadia van modernisering en aanpassing by die verstedelikte lewenswyse. Die Vermaaks streef deur navolging van die uiterlike na sosiale aanvaarding, maar misluk as gevolg van geringe geestelike ontwikkeling. Dr. Beer is ʼn amptenaar van armblanke-afkoms, maar hoewel hy hom deur sy geleerdheid opgehef het uit ʼn nederige stand, is sy lewe tot mislukking gedoem deur gebrek aan innerlike waardes. Sy strewe na sosiale erkenning word verder belemmer deur sy skinderlustige en onopgevoede maar ambisieuse vrou. Japie Greyling en mev. Verstraaten is tiperend van diegene by wie die moderniseringsproses voltooi is en hulle het reeds al die ou Afrikaanse tradisies verwerp. Mev. Verstraaten se lewensfilosofie is om een man haar te laat onderhou, terwyl sy haar met ʼn ander (Japie) vermaak. Haar gesprekke met die diensmeisie, Sarie, werp ʼn helder lig op die verskillende huweliksopvattings van die hoogste en laagste stand. Ook by Gustav is daar ʼn botsing tussen die ou en nuwe opvattings, wat hy met die kritiese blik van die intellektueel beskou. Oom Bêrend dien as teenpool van die verworde stadslewe met sy Christelike standvastigheid, beginselvastheid en geloof. Daar is egter ook boere wat reeds ontaard het en vir hulle is die uitweg om stad toe te vlug. Gustav word as gevolg van die depressie afgedank by die koerant en ervaar die bitterheid van die armoede. Daar kom verwydering tussen hom en sy vrou en sy dogtertjie sterf in ʼn armoedige losieshuis. Hy keer dan sy rug op die stadslewe en herwin op die plaas onder sy vader se besielende invloed al sy vertroue in die lewe. Hy ontdek nuwe lewensvreugde en besef dat die mens somtyds vernedering moet smaak om tot werklike hoogtes te kan groei. Die verloop en afloop is grotendeels onrealisties en die stadslewe word as net sleg afgemaak terwyl die plaaslewe geïdealiseer word. Ten spyte van hierdie en ander gebreke is hierdie werk ʼn vooruitgang in Van den Heever se prosa. Eerder as beredeneerde sielkundige ontledings, bevat hierdie roman vele knap tonele, vol beweging en aksie met ʼn minimum van beskrywende toeligting. Langdradige onthullings het grotendeels verdwyn, en in die plek daarvan het gekom suggestiewe aanduidings wat die leser op die regte spoor bring. Die eenselwig negatiewe uitbeelding van die ekonomiese en sedelike agteruitgang van die stadslewe is egter steurend.
Die novelle “''Somer''”<ref>Brunt, Dries “Kakkerlak” Uitgawe 8, 2007</ref> verskyn aanvanklik in 1935 as vervolgverhaal in ''Die Huisgenoot''.<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> Hierin skilder Van den Heever weer die boer en sy verhouding met die alles oorheersende natuur met sy seisoene,<ref>Malherbe, F.E.J. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> met die wete (ook in die liefde) dat in die somer of hoogtepunt van die oes reeds die kiem van ondergang aanwesig is. Die agtergrond van die verhaal is ʼn Vrystaatse somer waarin versengende hitte en droogte die boere knou. Die tragiek van die gedurige stryd teen die genadelose natuur vind hier uiting in die figuur van die moedelose oom Frans wat die ou familieplaas Driefontein innig liefhet<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>. Sy hoop om dit te behou verdwyn egter wanneer ʼn verwoestende haelstorm sy ryp koring verpletter. Sy broer oom Tom is daarenteen die onvermoeide werker,<ref>Van der Merwe, Jaco in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> wat al die luime van die natuur goed ken en deur harde werk daarby aanpas. Selfs wanneer die koringprys daal, glo hy dat harde werk hulle sal help om die skuldlas af te werp en dat die aarde nie diegene sal teleurstel wat daarop vertrou nie. Die arbeiders leef digby die aarde en hulle siening van die lewe word hierdeur beïnvloed. Hulle verstaan dat hulle maar soos die koring is wat groei en afgesny word en dat die natuursiklus homself weer en weer sal herhaal. Die jeugliefdes wat teen hierdie siklus ontkiem, word ook daardeur verdoem, want die arbeiders beweeg aan en afskeid is onontkombaar. Oom Tom se dogter Linda raak verlief op die swerwer Wynand met sy tronkverlede, wat die bywonerseun Hannes se jaloesie laat opvlam. Op Oujaarsnag, terwyl almal plesier maak, brand Hannes dan oom Tom se hooimied af en sterf self in die vuur. Die intensiteit van en konflik binne die verhoudings word hiermee verhoog. “''Somer''” word sterk in aanmerking geneem vir die toekenning van die Hertzogprys vir 1936, hoewel daar deur sommige keurders gevoel word dat dit beïnvloed is deur die werk van die Nederlandse skrywer Stijn Streuvels. Hierdie novelle is ʼn hoogtepunt in ons ouer prosa en word in Engels (deur T.J. Haarhoff as “''Harvest home''”), Vlaams en Duits vertaal en in die sewentigerjare deur André P. Brink in ʼn draaiboek verwerk en verfilm. P.G. du Plessis neem ʼn fragment, “''Somer''”, in “''Halfeeu''” op, waarin hoogtepunte uit die eerste vyftig jaar van ''Die Huisgenoot'' saamgebundel word. Die opgenome gedeelte handel oor die dreigende gevaar van ʼn haelstorm vir die koringoes.
“''Kromburg''”<ref>Opperman, D.J. “Verspreide opstelle” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977
Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> beeld die ondergang van ʼn vrou uit wat wil ontkom van die kleingeestigheid van haar plattelandse omgewing om haar kunstenaarstalent ten volle te kan ontgin. Dit word omskep tot ʼn suksesvolle mini-televisiereeks kort na die aankoms van televisie in Suid-Afrika.<ref>Van Heerden, W. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Wenda is ʼn ontwikkelde plaasmeisie. Wanneer sy verloof raak aan die mediese student Braam begin sy drome droom van ʼn verblyf in Europa. Braam sterf egter in ʼn ongeluk en impulsief trou sy dan met Flip Swart, bestuurder van ʼn boerewinkel in die dorpie Kromburg. Flip is ʼn goeie, maar doodgewone man sonder veel dryfkrag. Wenda aard nie onder die kleingeestige inwoners van Kromburg nie en vind haar huwelik met Flip vervelig. ʼn Vakansie in Durban gee haar nuwe dryfkrag en sy beraam allerhande planne om Kromburg te hervorm. Met behulp van die onderwyser Basson voer sy ʼn toneelstuk op en saam met die simpatieke ds. Verwey probeer sy om die Kromburgers se leeslus op te wek. Die beklemming van haar bestaan wil egter nie wyk nie. ʼn Paar vleiende opmerkings van ʼn rondreisende akteur laat haar besluit dat sy ʼn kunstenares is wat haar lewensbestemming ver anderkant Kromburg se rantjies sal vind. Sy oorrompel haar man en vader, Oom Kasper, wat sy erfplaas Rietvlei verpand om Wenda finansieel te steun en sy vertrek met Etienne Lombard. Deur harde werk en natuurlike aanleg maak sy stadige vordering in die toneelwêreld en gee haar oor aan die stadslewe. Na ʼn rusie met Lombard, wat ʼn skurk blyk te wees, gaan sy egter met ʼn goederetrein huis toe, met die wete dat kleingeestigheid en bedrog ook buitekant Kromburg aangetref word. Die impak van haar optrede is sodanig dat oom Kasper sy erfplaas verloor en dat ook Flip om haar ontwil ʼn swerwer en banneling word. Wenda is een van die eerste werklik sterk vrouekarakters in die Afrikaanse prosa. Die verhaal gaan egter mank aan onwaarskynlikhede en ongemotiveerde optredes, wat in diens van die boodskap staan eerder as om die werklikheid uit te beeld, terwyl te veel van die karakters nie werklik mens word nie.
“''Laat vrugte''”<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> is ʼn plaasroman wat afspeel in die eerste dekades van die twintigste eeu. <ref>Heyns, T.J. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>Dit beskryf die oerou probleem van die ouderdom wat teensinnig is om te verander en so vasklou aan ʼn magsposisie dat dit die jeug onvoldoende ruimte gee om self te ontwikkel,<ref>Pienaar, P. de V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> met die onvermydelike resultaat uiteindelik dat die oue afgesny word sodat die nuwe loot kan ontwikkel. Die outokratiese Oom Sybrand is een van die bekendste figure in ons ouer prosa, ʼn outoriteitsfiguur met ʼn drang om sy wil ten alle koste te laat geld. Hierdie drang bring hom in konflik nie net met die gemeenskap nie<ref>Van der Merwe, Jaco in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>, maar ook en veral binne sy eie gesin. Die botsing met sy seun Henning vorm die hoogtepunt in die roman. Die handeling vind plaas teen die agtergrond van die sikliese kom en gaan van die seisoene, wat dan ook die mens se lewensloop eggo. Oom Sybrand het sy vrou Betta verneder tot nie veel meer nie as huisbediende en in sy seun Henning sien hy ʼn mededinger oor wie hy moet seëvier. Henning is boonop verlief op die buurdogter Johanna, met wie se gesin oom Sybrand in vyandskap leef. Henning voel later verplig om die plaas te verlaat. By nabetragting besef Oom Sybrand dat hy nie soseer vir Henning as teenstander gesien het nie, maar geveg het teen sy eie verlies aan lewenskrag wat met die ouderdom kom. Sybrand stel egter slegs belang daarin om te heers en verdere rykdom te versamel. Ná sy vrou se dood het hy selfs nie eens barmhartigheid teenoor sy dogter Annie en haar man Hennie om hulle toe te laat om by hom te kom bly nie, selfs al het hulle finansiële bystand broodnodig. Oom Sybrand trou dan met Maggie, die jong vrou van sy bywoner, wat begin om sy besittings te verkwis, veral na hy hulpeloos gelaat word deur ʼn beroerte. Annie kom later tot sy redding en jaag vir Maggie weg en Henning (nou getroud met Johanna) kom ook terug om versoening te bewerkstellig. Oom Sybrand aanvaar nou die onvermydelike, naamlik dat hy nie vir altyd aan sy besittings en die hede kan vasklou nie. Hy vind berusting daarin dat hy deur sy seun en kleinseun tog steeds op ʼn manier aan die grond verbind sal wees. Hierdie roman verteenwoordig ʼn hoogtepunt in ons ouer prosa en veral in die genre van die plaasroman en word wyd voorgeskryf aan universiteite en skole. “''Laat vrugte''” word in 1942 met die Hertzogprys vir prosa bekroon.
“''Gister''”<ref>Lategan, F.V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> ondersoek die mag wat die verlede op die hede en toekoms uitoefen.<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Ná Ouma Bet se man Frans se dood sit sy haar totale toekomsverwagting op haar kleinseun Frans, wat net soos sy oupa lyk. Die titel van die boek sluit aan by hierdie obsessie met die kleinkind, want in hom wil die ouma weer haar verlede herleef. Klein Frans is egter verwen en heg geen waarde aan wat vir die res van die familie kosbaar is nie. Hy jaag slegs sy eie selfsugtige begeertes na en verkwis sy ouma se erfenis. Sy begeerte is om in die stad ryk te word en hy kom slegs tot inkeer wanneer sy meisie Joyce weier om met hom te trou oor sy selfsug. Ouma gaan agter Frans aan stad toe, terwyl haar kinders (Frans en Hendrik) papperds is wat van hulle kinders afhanklik is en so ook in die stad beland. So beland drie geslagte almal in die stad as resultaat van die ambisie en selfsug van ʼn verwende kind. Klein Frans se suster Emma vind na ʼn tydperk van pynlike onstandvastigheid eindelik haar voete in die stad en pas aan. Klein Frans verongeluk egter, waarna Ouma terug gaan plaas toe om daar te sterf. Drie geslagte se ontworteling van die plaas word hier uitgebeeld, maar hierdie roman bring nie nuwe temas of groei in Van den Heever se werk nie.
“''Van aangesig tot aangesig''”<ref>Burgers, M.P. Olivier in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> beeld die gesinslewe van ʼn Boerefamilie uit, waar die vader, oom Naas Steenberg, deur sy selfsugtige en outokratiese optrede in groot mate sy kinders se toekoms negatief bepaal. <ref>Kruger, J.J. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>Hierdie swakkeling probeer homself handhaaf deur ʼn valse waardigheidsvertoon, maar nadat sy aansien geknak word, sien hy homself vir die eerste keer as die armsalige mens wat hy werklik is en word sy lewe ontspoor. Naas is ʼn winkeleienaar op Vlaktedorp, ouderling in die gemeente, sedebewaker in die gemeenskap en streng opvoeder van sy gesin. Hy sien sy vrou en vier kinders deurgaans slegs in hulle verhouding tot hom en nie as mense in eie reg nie. Sy oudste dogter Bessie se lewe verongeluk hy deur haar verhouding met die man war sy liefhet, te verbied. Sy hardkoppigheid dryf sy oudste seun, Neels, van hom weg en Neels ontaard dan in ʼn dronkaard in die stad. Sy jongste dogter Elsie verwen hy weer en kan geen fout in haar sien nie, selfs wanneer die bewyse opstapel. Gaandeweg verloor Naas sy aansien in die gemeenskap. Sy dogter Elsie loop weg met die handelsreisiger Billy en Neels word in die stad in hegtenis geneem vir manslag. In hierdie toestand word Naas eindelik gedwing om van aangesig tot aangesig met homself te staan en sy foute te erken, maar hy kan die volle gewig van hierdie insig nie geestelik verwerk nie.
“''Anderkant die berge''”<ref>Burgers, M.P. Olivier in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> beskryf die lewe van ʼn pioniersfamilie in die vroeë dae van die Boererepublieke tot met die ontdekking van diamante. Dit teken die geestelike evolusie van ʼn Voortrekkerpatriarg (Jakob de Jager) en beskryf die teenstelling tussen beginselvaste mense en diegene wat wankelend aan allerlei verleidings toegee. Jakob maak op sy plaas Doringkranskloof die onherbergsame wêreld mak en weerstaan die aanslae van die inboorlinge en die wilde diere. Ten spyte van vele terugslae (sy vrou Hanna word blind en hy word gedwing om ter wille van sy kinders sy geliefde plaas te verlaat wat hy met harde arbeid opgebou het) bly Jakob vasklou aan sy rotsvaste geloof en vind hy rus in God se wil vir sy lewe. In teenstelling hiermee het hulle bure, Willem Pelser en sy seun Skalk, nie ʼn beginselvaste fondament nie en kom hulle deur drank en ontug tot ʼn val. ʼn Sterk karakter is Malie, Skalk se vrou en Jakob se dogter, wie se innerlike wroegings goed weergegee word. Hoewel geen verruiming in Van den Heever se oeuvre nie, is dit ʼn knap geskrewe boek.
“''Kringloop van die winde''” <ref>Kok, B. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>bevat drie novelles<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> (“''Daiel se afskeid''”, “''Vyand''” en “''Die ontwaking van Jacques Duvenhage''”). “''Daiel se afskeid''” word later apart herdruk. Daiel is ʼn weeskind wat ná ʼn ongelukkige kinderlewe eindelik ʼn swerwende skaapskeerder word, met beperkte lewensvooruitsigte. Die dorpsprokureur Vorster laat hom egter ʼn gevoel van eiewaarde herwin deur hom ʼn visie te gee van ʼn eie plasie en help hom om daarvoor te spaar. Wanneer Daiel met die bywonersdogter Stienie trou en die plasie Syferfontein aanskaf, ondervind hy vir die eerste keer geluk. Die droogte roei hom egter uit en hy werk hard om weer op die been te kom, net om onder die invloed van sonsteek hallusinasies te kry en in hierdie toestand sy vrou en kind aan te rand, onder die wanindruk dat hy hom verset teen die onsimpatieke weeshuisowerhede. ʼn Tweede aanval van waansin oortuig hom dat hy ʼn gevaar vir sy gesin is. Hy tref reëlings vir sy vrou en word weer ʼn swerwende skaapwagter, sodat sy lewe net soos die winde ʼn volle kringloop voltooi. “''Vyand''” word ook later apart herdruk en behandel die verdeeldheid in die Afrikanervolk onder die invloed van die politiek tydens die Rebellie. Paul en Jurie is broers wat in hulle kinderdae besonder geheg is aan mekaar. Hulle verhale word elkeen uit hulle eie perspektief vertel. Paul is ʼn rotsvaste Afrikaner wat tydens die Rebellie by die rebellemagte aansluit en getroud is met die Boerenooi Marie. Jurie word ʼn prokureur op die dorp en trou met die Engelse Jane, sodat hy later van sy volk vervreem, al voel hy nie werklik tuis by die Engelse nie. Hy sluit tydens die Rebellie by die regeringsmagte aan en skiet vir Paul dood, maar word daarna deur sy gewete geteister. In “''Die ontwaking van Jacques Duvenhage''” is die inwoners van Koppiesburg almal voorbeelde van banale menslikheid. Jacques Duvenhage begin onder die invloed van sy liefde vir Rita dig, maar sy geestelike ontwaking word doodgesmoor deur sy omgewing. Die drie novelles kan ook gesien word as verteenwoordigend van drie tydperke in die Afrikaner se geestelike ontwikkeling. Die eerste beeld die opbou na die Anglo-Boereoorlog uit, die tweede die botsing tussen politieke idees en die derde die verlies aan geestelike waardes in die proses van verstedeliking.
“''Woestynsand dek die spore''”<ref>Bruwer, L.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> word in drie dele verdeel onder die titels “''Gedagte''”, “''Twyfel''” en “''Geloof''”. Die eerste deel bevat ongeveer tweehonderd aforismes of lewenswyshede. Die tweede deel (“''Twyfel''”) is ʼn romantiese novelle (gebaseer op die profeet Ahasveros) waar die lewe van sendelinge in ʼn barbaarse wêreld uitgebeeld word, met die eindelike besef die boodskap wat hulle van dag een af wou verkondig: “Slegs God kan jou red”. Die derde deel (“''Geloof''”) kontrasteer met die tweede en is ʼn eie weergawe van die verlossingstryd wat Moses teen die Farao se huis in Egipte voer.
“''Die held''” <ref>De Villiers, Meyer “Standpunte” No. 23, Maart 1952</ref>beeld die invloed van die stadslewe en die probleme van aanpassing op ʼn plattelandse egpaar se verhouding en hulle denke oor Afrikaner-ideale uit. Die hoofkarakter Peet is ʼn onderwyser met ʼn minderwaardigheidskompleks. Hy gee klas op ʼn plattelandse dorpie,<ref>Hattingh, S.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> maar het nogtans groot ambisies en voel homself geroepe as kultuurstryer wat die Afrikaanse tradisies, taal en godsdiens wil bevorder.<ref>Kritzinger, M.S.B. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Hy vestig hom saam met sy vrou Bettie en gesin in Johannesburg om sy ideale uit te leef. Die mense is egter andersgesind in die stad en meer behep met die materiële as met die geesteswaardes, sodat Peet hom gou in ʼn doodloopstraat bevind. Eindelik vind hy berusting in die besef dat hy slegs verantwoordelik is vir sy eie lewe en dié van sy gesin. Deur by hulle te staan ten spyte van die koste daaraan verbonde, bevestig hy hom as ʼn ware held, selfs al is dit ʼn onbesonge een.
Die res van sy langer prosa behandel telkens weer bekende temas, soos die teenstelling tussen die plaas en die stad en die agteruitgang van die Afrikaanse volkslewe as ʼn resultaat hiervan. Dit sluit in “''Marthinus se roem''”<ref>Buning, Tj. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>, waarin ʼn arm seun hom gewetenloos opwerk tot heerser in sy dorp en geen mens ontsien in sy sug na mag nie; <ref>Antonissen, Rob “Standpunte” No. 26, Desember 1952</ref>“''Jeug''”, wat die jong seun Lewies se gelukkige landelike<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> ontwikkeling teken, met die simpatieke verhouding <ref>De Villiers, Meyer “Standpunte” No. 23, Maart 1952</ref>met outa Frans ʼn sterkpunt<ref>Antonissen, Rob “Standpunte” No. 26, Desember 1952</ref>; “''Vannag kom die ryp''”, met huweliksontwrigting en menslike ontaarding in die stadslewe<ref>Schoonees, P.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> met sy streng fokus op die materiële en die strewe na genot as tema, wat die karakters dwing om bestek op te neem van hulle lewensbeskouings; en <ref>Hudson, C.W. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>“''Dirk se oorwinning''”, waar ʼn weeskind in die groot stad beland en in ellende gedompel en verneder word, maar ten spyte van groot uitdagings tog oorwin en as kunstenaar ontpop.
· Kortverhale
Ook op kortverhaalgebied maak hy ʼn bydrae. “''Simson''”<ref>Malherbe, François “Nuwe Brandwag” Deel 5 no. 1, Februarie 1933</ref> is sy eerste kortverhaalbundel. <ref>Malherbe, François in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>Hy ontkom in hierdie bundel aan die ergste slaggate van romantiek en mooiskrywery wat sy tydgenootlike langer prosa kenmerk, hoewel voorbeelde hiervan steeds talryk is.<ref>Pienaar, P. de V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Telkens stel hy die klein en magtelose mens in sy stryd teen die oorweldigende magte van die natuur, binne en buite die mens, met die verlede wat ʼn deurlopende en selfs deurslaggewende impak maak op die hede. In groot mate is hierdie verhale dan ook stemmingskuns, waar die atmosfeer wat geskep word ʼn baie groot rol speel in die interpretasie daarvan. ʼn Sterkpunt is die weergawe van botsende persoonlikhede, wat in die verhaal “''Verbittering''” ʼn hoogtepunt bereik. Die hoofkarakter se vrou het ʼn verhouding met Gert, sy beste vriend en vennoot in ʼn prokureursfirma. Dit lei tot die lewenslange verbittering tussen die twee eertydse vriende en word ʼn wrok wat selfs dreig om die lewensgeluk van hul kinders, Dirk en Regina, te verwoes. Die versoening word eers op die sterfbed bewerk deur ʼn visioen uit ʼn gelukkige jeug, wat lei tot vergifnis en vrede. “''Broedertwis''” is ʼn verdere hoogtepunt in die bundel. Adolf en Herman is twee broers en seuns van ʼn visserman. Herman het ʼn wrok teenoor sy ouer broer as gevolg van onreg wat hy in sy jeug gely het. Die jarelange jaloesie tussen die twee broers lei tot ʼn worsteling om lewe en dood gedurende die eerste vaart na hul vader se begrafnis. Volgens tradisie moet die oudste broer nou die skipper van die boot wees, maar juis hierteen verset Herman hom. Terwyl die twee broers veg oor die besit van die boot, word albei met boot en al die diepte ingetrek deur ʼn orkaan. Dit is eers in hulle doodsangs dat hulle die nietigheid van hul eersug besef en tot mekaar versoen kan raak. In die titelverhaal, “''Simson''”, is die hoofkarakter nes sy Bybelse voorganger die slagoffer van vrouelis. Ook hy neem skouspelagtig wraak. Die ontroue meisie Miemie en haar minnaar Andries is egter onoortuigend uitgebeeld, wat die verhaal skade berokken. “''Die huweliksaansoek''” boei met sy tipiese Boere-geestigheid, terwyl “''Die uitgeploegde geraamte''” ʼn spookverhaal is. “''Simson en ander verhale''” word eervol vermeld tydens toekenning van die Hertzogprys vir 1933.
“''Vuurvlieg en sterre''” <ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>se hoofkarakters is telkens in ʼn krisis van een of ander aard betrokke, waardeur hulle volle menslikheid openbaar word. Die bundel bevat onder andere die treffende verhaal “''Leuens''”, wat in talle versamelbundels opgeneem word as voorbeeld van die vroeër Afrikaanse verhaalkuns.<ref>Lategan, F.V. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> Olga en Naomi ontmoet mekaar weer na baie jare. Hulle lewensomstandighede het radikaal verander van skooldae af en verskil aanmerklik. Naomi se eens welgestelde vader is bankrot en sy en haar man se lewens het misluk. Daarteenoor is Olga geseën op beide materiële en geestelike gebied. Naomi probeer deur leuens ʼn valse beeld voorhou maar word uitgevang en sodoende gedwing om die waarheid in die oë te staar. In “''Die Skeiding''” is standsverskil ook die tema. Herman du Rand se moeder sloof haar af om hom te laat studeer vir dokter. Na kwalifikasie raak hy verloof aan Marie, wat tot ʼn deftige Johannesburgse gesin behoort. Om die skyn te bewaar vermy Herman kontak met sy armoedige bloedverwante, maar neem dan sy verloofde na sy armoedige ouerhuis. As Marie haar neus optrek, herleef Herman se jeugdrome en besluit hy om sy plig teenoor sy eie mense te doen. Marie hoort tuis in die deftige stad en hy stuur haar met die volgende trein alleen terug huis toe. In “''Vuurvlieg en sterre''” word Antoon, ʼn eenvoudige groenteverkoper, deur sy liefde vir ʼn vriendelike strandbesoeker uit armoede opgehef, wat sy beste eienskappe na vore bring. “''Die Dam''” is een van die beste verhale in die bundel. Oom Gabriël is ʼn inhalige boer wie se strewe na rykdom alle ander emosies oorheers. Voor die groot reën slaag hy daarin om met inspanning van alle kragte ʼn reusagtige dam op sy plaas te voltooi. Hy kry egter rusie met sy seun, Kootjie, wat verlief is op ʼn arm buurman se dogter en Kootjie verlaat sy ouerhuis. Oom Gabriël is te trots om aan versoening te dink. Die groot reëns breek egter sy damwal en sy trots, sodat hy sy dam verloor, maar sy kind weer vind. “''Najaar''” beeld die agteruitgang van ʼn eens gevierde skrywer se werk uit in beide die atmosfeerskepping as die verhaal. Die keurkommissie vir die Hertzogprys vir 1936 voel dat hierdie bundel eervolle vermelding verdien.
In “''Kruispad''”<ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> word in etlike verhale die wesenlike eensaamheid van die mens verken en sy onvermoë om selfs diegene wat die naaste aan hom is, te verstaan. ʼn Hoogtepunt in die bundel is die verhaal “''Soos Pa''”. Die mynwerker Andries du Preez se gesondheid is verwoes deur sy werk en hy ly aan myntering. Op sy laaste werksdag grou sy kinders Driesie en Lettie in ʼn ou mynhoop, sodat hulle ook soos hulle pa kan wees. Die mynhoop stort egter ineen en begrawe die kinders, sodat die myn die pa se gesondheid en sy kinders se lewens eis. Ook die verhale “''Taai wortels''” (met die tema van ouerlike oorheersing wat later vollediger in die roman “''Laat vrugte''” uitgewerk word) en “''Die daad''” (ʼn geestige verhaal waarin oom Dykie se gespog oor sy heldededade tydens die Anglo-Boereoorlog ʼn knou kry wanneer hy ver te kort skiet as daar by hom ingebreek word) is geslaag.
Sy kortverhaalbundels hierna (“''Nooit!''”, “''Die laaste baken''” en “''Beelde in die stroom''”) bereik nie weer die hoogtes van die eerstes nie, hoewel daar tog verdienstelike verhale is. In hierdie bundels maak karakters van die plaas oorwegend plek vir karakters uit die stadslewe, wat meer as karikature as werklike mense geskilder word. In sy beste verhale slaag die skrywer egter steeds goed daarin om die innerlike stryd in die hooffiguur tot ʼn klimaks te voer. Die titelverhaal in <ref>Burgers, M.P. Olivier in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>“''Nooit!''” beskryf Oom Willem en sy gesin wat uitgeboer het en na Fordsburg in die stad moes trek, <ref>Dekker, G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref>waar hy vergeefs na werk soek. Daar is moontlike uitkoms as hy bereid sou wees om liefdadigheid te aanvaar of sy dogter toe te laat om vir die Indiër te gaan werk, maar hy weier dit. Einde ten laaste besluit hy om terug te gaan na die plaas, waar hy wel ʼn bywoner by sy broer sal wees, maar darem tussen sy eie mense en getrou aan sy beginsels. “''Wie sal weet?''” en “''Tog snaaks''” se krag lê in die selfinsig van die hoofkarakters. In “''Wie sal weet?''” ry ʼn voorspoedige sakeman ʼn seuntjie dood en jaag dan weg, met die besef daarna dat hy ʼn morele lafaard is en glad nie soos wat hy hom voordoen nie. In “''Tog snaaks''” ontslaan Harry Verster, wat in ʼn weeshuis grootgeword het, ʼn sieklike ou man weens pligsversuim. Agterna vind hy uit dat dit sy vader was. In die laaste drie verhale (“''En nou?''”, “''Ou broer''” en “''Die einste Harry''”), word die verlede volledig in die hede geïntegreer en die gebeure deur sterk motiewe (soos die wraakgedagte in “''En nou?''”) gedra. “''Ou broer''” vertel die verhaal van ʼn verraaier (Sas) wat tydens die Anglo-Boereoorlog ten minste twintig burgers se lewens gekos het deur sy verraad. Wanneer hy op sterwe lê ervaar sy broer Stoffel die tweespalt tussen liefde vir sy broer en veragting vir wat hy gedoen het. “''Die einste Harry''” vertel van die bruin man Harry wat onder invloed van ʼn lokasie-aktivis en drank sy werkgewer doodsteek. Wanneer hy na die aktivis vlug vir hulp, word hy aan die polisie uitgelewer. Vele van die verhale in die bundel is nog onafgewerk en is eerder sketse as kortverhale.
In “''Die laaste baken''”<ref>Antonissen, Rob “Standpunte” No. 26, Desember 1952</ref> is “''Lewensbesonderhede''” ʼn hoogtepunt. Dit is ʼn vertelling van ʼn pa aan sy kinders,<ref>Venter, E.A. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> wat met sy atmosfeerskepping en deurkomponering van die verteller se persoonlikheid deur sy manier van vertel oortuig. Die verhaal bevat ook ʼn interessante verwysing na Freud. Die titelverhaal ontmasker inhaligheid, terwyl “''Die afgrond roep''” ʼn uitbeelding is van die innerlike stryd van ʼn pasiënt om die liggaamlike disfunksie te verwerk.
“''Beelde in die stroom''”<ref>Antonissen, Rob “Standpunte” Nuwe reeks 17 en 18, Mei-Desember 1957</ref> bevat twaalf kortverhale wat reeds voorheen gepubliseer is, saamgevoeg met nege nuwe kortverhale<ref>Hattingh, S.C. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>. Die verhale voeg nie veel by tot sy reeds bekende werkwyse of die algehele kwaliteit van sy werk nie, alhoewel “''Die onverwagte uitnodiging''” gereken kan word as goed. Die ek-verteller moes trou voordat hy sy studies kon voltooi en kwalifiseer dus nie vir ʼn goeie betrekking nie. Hy sukkel om sy gesin te onderhou en moet geld leen net om die noodsaaklikste lewensmiddele te koop. Hy loop ʼn ou universiteitsmaat raak wat duidelik baie ryk geword het en hy en sy vrou word dan uitgenooi na ʼn braai by sy maat se deftige woning. Daar vind hy uit dat die deftige lewenstyl deur skuld befonds word en dat hulle eintlik maar in dieselfde bootjie is.
In 1971 keur A.P. Grové kortverhale vir die bundel “''Sewentien verhale van C.M. van den Heever''”. Sy kortverhale en sketse word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder “''Die Afrikaanse kortverhaalboek''”, “''Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal''”, “''Kortpad''”, “''Kortverhale vir verkenning''”, “''Twaalf Afrikaanse Kortverhale''”, “''Vlugte''”, “''Die jongste Afrikaanse kortverhale''”, “''Afrikaanse letterkunde''”, “''Uit dorp en veld''”, “''Halfeeu''”, “''Vuurslag''”, “''Vertellers 2''”, “''Kort keur''”, “''Flitse''” en “''Mooi loop''”. Koos Human neem “''Ryk en arm''”, ʼn fragment uit “''Laat vrugte''”, op in sy bloemlesing “''Willekeur''”.
· Sketse en essays
“''Die Afrikaanse Gedagte''”<ref>Malherbe, F.E.J. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> protesteer teen die selfingenomenheid van die predikasies wat so uitbundig toegejuig word op die nasionale feesdae. Nadruk word veral daarop gelê dat waaragtige kultuur ʼn vyand is van alle luidrugtigheid en van alle uiterlikheid. Dit wortel in die innerlike en is ʼn geestelike besitting waarmee ʼn mens nie te koop loop nie. Voordat daar dus sprake kan wees van ʼn lewenskragtige Afrikaanse kultuur, moet daar by elke Afrikaner self-kultuur gevind word. Op openhartige wyse word die volksgebreke bespreek, al is hy optimisties oor die toekoms. Hierdie bundel bevat ook essays oor die ontwikkeling in die Afrikaanse letterkunde en oorsigte oor die werk van Nederlandse skrywers soos Stijn Streuvels, Guido Gezelle en Karel van de Woestijne. Hy publiseer ook essays in “''Die stryd om ewewig''”,<ref>Murray, A.H. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> waarin hy veral die Afrikaner se strewe na ʼn selfstandige kultuur verwoord<ref>Kok, B. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> en die impak van propaganda ontleed, en<ref>Antonissen, Rob “Standpunte” Nuwe reeks 10, Februarie-Maart 1956</ref> “''Delwer en sif''”, waarin hy dit veral het oor die <ref>Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963</ref>skryfkuns en letterkundige aangeleenthede. In laasgenoemde bundel staan die huldeblyk aan<ref>Kok, B. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel
Johannesburg 1959
</ref> Jan Celliers uit.<ref>Kritzinger, M.S.B. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> “''Mens en woord''” versamel ʼn wyd uiteenlopende reeks letterkundige sketse en essays oor Afrikaanse en ander kunstenaars en diverse ander onderwerpe wat voorheen reeds in verskillende publikasies in die Afrikaanse pers verskyn het. “''Mens en woord''” kom in 1950 sterk in aanmerking vir die toekenning van die Hertzogprys vir kritiese prosa en essay, maar daar word eindelik in hierdie jaar nie ʼn toekenning gemaak nie. Elize Botha neem die opstel “''Oupa''” uit hierdie bundel op in haar versamelbundel oor “''Afrikaanse essayiste''”, veral op grond van die beskrywing van jeuginvloede op hom, terwyl dit ook onthullend is van baie van die kwaliteite wat ons in sy skryfwerk teenkom. “''Swaard van die oomblik''” <ref>Antonissen, Rob “Standpunte” Nuwe reeks 17 en 18, Mei-Desember 1957</ref>is ʼn keuse uit al hierdie sketse en essays, grondig verwerk en met die byvoeging van twee nuwe stukke. Dit is veral die herinnering aan ʼn gelukkige plaasjeug wat bekoor. <ref>Van der Walt, P.D. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>ʼn Skets van hom word opgeneem in “''Ons reis om die wêreld''”, ʼn versamelbundel met reissketse saamgestel deur Jac J. Rousseau (skuilnaam van P.J. Nienaber).
* Nie-fiksie
Sy belangstelling in die Nederlandse letterkunde en die bande met die Dietse tale blyk uit talle artikels en versamelings uit die werk van skrywers soos Hooft, Vondel en Gezelle. Hy skryf ook inleidings en aantekeninge oor Nederlandse werke soos P.T. Helvetius van den Bergh se “''De neven''” en J.A. Simons-Mees se “''Geloof: drama uit die Hugenotetyd''”. Saam met Abel Coetzee skryf hy “''Oorsig van die Nederlandse letterkunde''”. Saam met T.J. Haarhoff skryf hy “''The achievement of Afrikaans”''. Sy proefskrif oor<ref>Dekker, G. “Nuwe Brandwag” Deel 4 no. 4, November 1932
Malherbe, F.E.J. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref> “''Die digter Totius: Sy betekenis vir die Afrikaanse letterkunde''” word gepubliseer. Hierin sien hy Totius veral as draer en openbaarder van die Calvinistiese lewensgedagte, terwyl die proefskrif ook in detail Totius se digkuns ondersoek. Sy boekresensies verskyn in verskeie publikasies, waaronder ''Die Volksblad'' en ''Die Nuwe Brandwag''. In sy ontleding van jonger werke, in besonder die vernaamste digbundels, openbaar Van den Heever ʼn fyn-ontwikkelde kritiese vermoë.
Naas sy skeppende en kritiese aktiwiteite is hy ook werksaam op die algemene historiese terrein met sy omvattende biografie oor <ref>Jansen, E.G. in Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-
Boekhandel Johannesburg 1959
</ref>“''Generaal J.B.M. Hertzog''” (1943; ook in Engels) en met sy redigering (saam met P. de V. Pienaar) van die driedelige “''Kultuurgeskiedenis van die Afrikaner''” (1945-1950). Hy stel die versamelbundel “''My jeugland''” (1952) saam, waarin hy heelparty skrywers aanmoedig om oor hulle geboortestreek te skryf. Verder is hy aktiewe letterkundige kritikus wat gereeld resensies en artikels plaas in vakkundige tydskrifte en koerante, insluitende ''Helikon'', ''Die Voorligter'', ''Die Vaderland'', ''Die Huisgenoot'', ''Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring'', ''Die Brandwag'', ''Die Volksblad'', ''Die Taalgenoot'', ''Tydskrif vir Letterkunde'', ''Ons Eie Boek'', ''Standpunte'' en ''Lantern''. Sy dagboek, wat na sy dood in besit is van sy dogter, mev. Salome Herbst, bestaan slegs in manuskripvorm.
== Eerbewyse ==
In Augustus 1950 hou die Afrikaanse Skrywerskring ʼn huldigingsplegtigheid vir Van den Heever. Grey Kollege ken in 1953 ʼn eremedalje as oudleerling tydens die skool se jaarlikse prysuitdeling aan hom toe. Agt maande na sy dood reël die Afrikaanse Skrywerskring ʼn huldigingsprogram op sy verjaardag op 27 Februarie 1958 en word ʼn bronsplaat as huldeblyk op sy graf onthul. Ook postuum onthul die burgemeester van Johannesburg, Pieter Roos, in 1964 ʼn gedenkplaat tot sy eer by sy eertydse woning, Maupertius in Westcliffe. Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) hou in 2002, honderd jaar na sy geboorte, ʼn huldigingsjaar wat ʼn kranslegging op die terrein van die destydse Norvalspont konsentrasiekamp ingesluit het. ʼn Bustoer op sy Vrystaatse spore word ook gehou en tydens die ''Volksblad''-kunstefees is daar ʼn aanbieding van sy werk. Die April 2003 uitgawe van ''Literator'' bevat ʼn omvattende oorsig oor sy werk.
Van sy werk word in Duits, Engels en Nederlands vertaal. Sy werk dien ook as inspirasie vir verskeie meesters- en doktorsgrade, insluitende “''Realisme en romantiek in die prosawerk van C.M. van den Heever; ʼn kritiese stylondersoek''”, waarmee Lucia Minnaar aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys promoveer.
C. M. van den Heever publiseer 'n omvangryke oeuvre, waaronder romans, gedigte, essays, asook 'n uitmuntende biografie oor generaal [[J.B.M. Hertzog]]. Sy bekendste romans is ''Somer'' en ''Laat vrugte''; vir laasgenoemde ontvang hy die [[Hertzogprys]] vir prosa in [[1942]].
==
{| class="wikitable"
!Jaar
!Publikasies
|-
|1926
|Stemmingsure
|-
|1927
|Op die plaas
|-
|1928
|Die nuwe boord
|-
|
|Langs die grootpad
|-
|1930
|Droogte
|-
|1932
|Deining
|-
|
|Simson
|-
|
|Die digter Totius: Sy betekenis vir die Afrikaanse letterkunde
|-
|1933
|Groei
|-
|1934
|Vuurvlieg en sterre
|-
|
|Oorsig van die Nederlandse letterkunde (saam met Abel Coetzee)
|-
|
|The achievement of Afrikaans (saam met T.J. Haarhoff)
|-
|1935
|Die Afrikaanse gedagte
|-
|
|Somer
|-
|1937
|Kromburg
|-
|1938
|Aardse vlam
|-
|
|Kruispad
|-
|1939
|Laat vrugte
|-
|1941
|Die stryd om ewewig
|-
|
|Gister
|-
|1942
|Nooit!
|-
|
|Van aangesig tot aangesig
|-
|1943
|Generaal J.B.M. Hertzog
|-
|1944
|Anderkant die berge
|-
|1945
|Kringloop van die winde
|-
|
|Versamelde gedigte
|-
|1946
|Woestynsand dek die spore
|-
|1947
|Mens en woord
|-
|1948
|Die held
|-
|1949
|Marthinus se roem
|-
|1950
|Verhalende gedigte
|-
|1951
|Jeug
|-
|
|Die laaste baken
|-
|1952
|Vannag kom die ryp
|-
|1953
|Dirk se oorwinning
|-
|1954
|Delwer en sif
|-
|
|Swaard van die oomblik
|-
|1955
|Honderd sonnette
|-
|1956
|Beelde in die stroom
|-
|1957
|Versamelde werke: Deel I-VIII
|-
|1971
|Sewentien verhale van C.M. van den Heever (saamgestel deur A.P. Grové)
|-
|1983
|Daiel se afskeid
|-
|
|Vyand
|-
|
!Samesteller en redakteur
|-
|1933
|Bloemlesing uit die gedigte van Guido Gezelle
|-
|1945
|Kultuurgeskiedenis van die Afrikaner (saam met P. de V. Pienaar)
|-
|
|Bloemlesing uit die gedigte van Joost van den Vondel
|-
|1946
|Bloemlesing uit die gedigte van P.C. Hooft
|-
|1948
|Bloemlesing uit die gedigte van Jan F.E. Celliers (saam met P.J. Nienaber)
|-
|1949
|Keur uit die gedigte van Totius
|-
|1952
|My jeugland
|-
|1954
|Uitgesoekte gedigte van Malherbe
|}
== Bronnelys ==
=== Lewe en werk ===
==== Boeke ====
* Afrikaanse Pers-Boekhandel “Flitse” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1965
* Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
* Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
* APB-Komitee vir Skoolboeke “Die junior digbundel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
* Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
* Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
* Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
* Botha, Elize “Afrikaanse essayiste” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Vyfde druk 1975
* Botha, Elize “Prosakroniek” Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
* Brink, André P. “Vertelkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
* Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
* Cloete, T.T. “Faune” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk 1971
* Coetzee, Abel “C.M. van den Heever: Die wese van sy kuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria 1936
* Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
* Dekker, G. “Causerie en kritiek” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1934
* Dekker, G. “Oordeel en besinning” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste druk 1964
* De Vries, Abraham H. “Kortom” Academica Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1983
* De Vries, Abraham H. “Kortom 2” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1989
* Du Plooy, Heilna “C.M. van den Heever (1902-1957)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel
* Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
* Grobler, Hilda “Halfeeu” Blokboeke 33 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1980
* Grové, A.P. “Die duister digter” Universiteitspers, Natal Pietermaritzburg en Durban 1949
* Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
* Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
* Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
* Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
* Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
* Krige, Uys (red.) “Afrikaanse versameling” A.A.M. Stols Uitgevers-maatschappij Maastricht Eerste uitgawe 1937
* Kritzinger, M.S.B. “Ons jongste letterkunde” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
* Lategan, F.V. “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961
* Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
* Malherbe, F.E.J. “Aspekte van Afrikaanse literatuur” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
* Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ʼn Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
* Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. “Afrikaanse natuurpoësie” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
* Nienaber, P.J. (samesteller) “Digters en digkuns” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
* Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
* Nienaber, P.J. “Gedenkboek C.M. van den Heever 1902-1957” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1959
* Nienaber, P.J. “Die Hertzogprys Vyftig Jaar” Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
* Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
* Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse
* letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
* Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
* Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. “Uit ons letterkunde” Afrikaanse Pers- Boekhandel Sewende druk 1968
* Opperman, D.J. “Digters van Dertig” Nasou Beperk Kaapstad Eerste druk 1953
* Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
* Opperman, D.J. “Wiggelstok” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1959
* Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
* Pienaar, E.C. “Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging” Nasionale Pers Beperk Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein Vierde vermeerderde druk 1931
* Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
* Schoonees, P.C. “Tien jaar prosa” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
* Smuts, J.P. “Karakterisering in die Afrikaanse roman” Hollandsch Afrikaansche Uitgevers Maatschappij Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1975
* Snyman, Henning “Kort keur: Abraham H. de Vries” Reuse-Blokboek 3 Academica Pretoria Kaapstad en Johannesburg Tweede druk 1983
* Van Coller, H.P. “Laat vrugte” Reuse-Blokboek 20 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
* Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
* Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
* Van Heerden, Ernst “C.M. van den Heever” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
* Van Heerden, Ernst “Rekenskap” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Tweede druk 1971
==== Tydskrifte en koerante ====
* Botha, Elize “Gedagtes oor die Groot Afrikaanse Roman” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 28 no. 2, Junie 1988
* Cloete, T.T. “ʼn Vignet vir die digter C.M. van den Heever” “Standpunte” Nuwe reeks 16, Februarie- April 1957
* Du Randt, W.S.H. “Die tema van bevryding in ‘Laat vrugte”” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 33 no. 3, September 1993
* Haarhoff, T.J. “Christiaan Maurits van den Heever” “Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1957-1958”
* Heyns, J.D. “ʼn Vergelyking tussen C.M. van den Heever se ‘Somer’ (1935) en André Letoit se ‘Somer II’ (1985)” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 2, Mei 1991
* Hudson, C.W. “Die gestalte in die poësie van C.M. van den Heever” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 2 no. 1, Februarie 1964
* Klopper, Albert “’Om laaste te kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 4, November 1987
* Opperman, D.J. “C.M. van den Heever as digter” “Standpunte”, Reeks 1 no. 3 1945
* Pieterse, Henning “Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 3, Augustus 1991
* Prins, M.J. “'Halfeeu’ byeengebring deur P.G. du Plessis” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 19 no.1, Februarie 1981
* Prins, M.J. “’Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur A.P. Grové” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986
* Prins, M.J. “’Laat vrugte’ van C.M. van den Heever” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 24 no. 2, Mei 1986
* Smith, M.E. “’Om laaste kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 2, Mei 1987
====
* Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/02/27/4/13.html
* Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=heev001
* Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/03/25/8/10.html
* Liebenberg, Otto Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2002/03/1/7/3.html
* LitNet ATKV-Skrywersalbum 25.06.2014: http://www.litnet.co.za/cm-van-den-heever-19021957/
* Marais, Loftus Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/07/24/BJ/15/NewsBJ012-001-StoryA-BY.html
* Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/c_m__van_den_heever.html
* Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2002/02/27/2/7.html
* Volksblad Hoofartikel: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2002/02/27/8/10.html
* Wikipedia: [[C.M. van den Heever|https://af.wikipedia.org/wiki/C.M._van_den_Heever]]
* Yumpu: https://www.yumpu.com/nl/document/view/13996777/april-2008-bundels-sagenealogie/569
==== Resensies ====
{{DEFAULTSORT:Van den Heever, C.M.}}
[[Kategorie:Afrikaanse digters]]
| |||