G.A. Watermeyer

G.A. Watermeyer was ʼn Afrikaanse digter en baanbreker vir Afrikaans in die reklamebedryf.

Lewe en werk

Godfried Andreas Watermeyer is op 15 Oktober 1917 op die plaas Spitskop in die distrik Middelburg in die Noordoos-Kaap gebore. Hy is die oudste seun in ʼn gesin van ses, waar sy ouers van die kinders verwag het om talle take op die plaas te verrig. Op twaalfjarige ouderdom word hy ernstig beseer wanneer ʼn perd op hom val. Die nagevolge van hierdie ongeluk bly hom vir die res van sy lewe by en hy is soms vir maande bedlêend. Hy word groot op sy geboorteplaas Spitskop en die plaas Lucernvale en gaan tot standerd ses skool aan die regeringskool op hul plaas. Daarna gaan hy in 1932 na die Hoërskool Middelburg, waar hy in 1935 sy studies tydelik moet staak weens sy gesondheid. In 1936 matrikuleer hy egter en slaag al sy vakke in die eerste klas. Hy aanvaar dan in 1937 ʼn betrekking in die Departement van Lande in Transvaal, vanwaar hy spesiale korrespondent word vir Die Transvaler in die Vaalharts-nedersetting. Hy word uit hierdie posisie ontslaan wanneer hy in Die Transvaler ʼn skerp aanval doen op sy eie Departement weens hulle optrede teen die deur droogte geteisterde boere van die streek. Uit noodsaak keer hy terug na sy geboortestreek en beklee vir die volgende paar jaar ʼn klerikale betrekking in die Padkantoor op Middelburg in die Kaap. In 1940 studeer hy aan die Universiteit van Stellenbosch nadat hy vir hierdie doel £200 by Elisabeth Eybers leen. Weens swak gesondheid en ʼn gebrek aan geld moet hy egter sy studies tydelik staak, al slaag hy al die vakke in sy eerste jaar. Tussen 1941 en 1948 woon en werk hy in Johannesburg. Hy ontmoet die aktrise Letsie Ferreira, oorspronklik van Willowmore, in November 1942 en hulle is in Maart 1943 getroud. Tydens die oorlogjare word ʼn seun, Fred, uit die huwelik gebore.

As gevolg van sy siekte en oorlogviktimisasie sukkel hy om ʼn vaste betrekking te behou en is hy by tye van sy vrou afhanklik as broodwinner. Hy verloor byvoorbeeld sy betrekking by die Rand Club wanneer sy opvattinge oor die Tweede Wêreldoorlog bots met die destydse beleid van Jan Smuts se regering en is hierna vir ten minste twee weke werkloos. As boekhouer werk hy tot 1948 by ʼn Engelse vervoerfirma. Na die verskyning van “Sekel en simbaal” in 1948 studeer Watermeyer met die steun van vriende en organisasies soos die Reddingsdaadbond en Helpmekaarfonds van 1949 af voltyds aan ʼn B.A.-graad aan die Universiteitskollege van die Oranje-Vrystaat. In 1949 kry hy die Kanseliersmedalje vir tweetaligheid van die Universiteit van Suid-Afrika. Nadat hy die B.A.-graad verwerf het, keer hy terug na Johannesburg. Die gesin huur ʼn woonstel, maar kan slegs een bekostig wat só klein is dat dit slegs plek het vir sy vrou en seun, sodat hy by ander mense in ʼn solderkamer moet slaap. Hy werk eers as dosent by ʼn korrespondensiekollege en later as vertaler by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie.

In die middel vyftigerjare tree hy toe tot die reklamewese wanneer hy vir Nic Tredoux opvolg as Afrikaanse kopiehoof by Grant Advertising. Dit is die begin van ʼn baie suksesvolle loopbaan in die reklamewese, met sy taalvindingrykheid en uitnemende tweetaligheid wat in hierdie beroep tot hulle reg kom. Hy trap diep spore in reklame en doen veral baanbrekerswerk om Afrikaans te help vestig as reklametaal. Die gesin koop eers ʼn huis in Linden en vandaar bly hulle in Northcliff, in ʼn Spaanse villa in Bryanston en eindelik in ʼn uiters luukse woning teen die hang van Aasvoëlkop. In die laat sestigerjare word hy direkteur van die groot reklamemaatskappy LPE-Leo Burnett. Op 4 Junie 1972 is G.A. Watermeyer aan ʼn hartaanval in sy woning teen Aasvoëlkop, Johannesburg, oorlede. Hy is na ʼn roudiens in die Aasvoëlkop NG Kerk veras en sy as is in die Sneeuberge in die distrik Middelburg gestrooi.

Skryfwerk

Hy begin reeds dig wanneer hy nog op hoërskool is en vanaf 1936 verskyn daar enkele verse van hom in Die Huisgenoot en Die Brandwag en later publiseer hy ook in Standpunte en Helikon. Wanneer van sy verse in 1946 in die versamelbundel “Stiebeuel” opgeneem word, gee dit aanleiding tot ʼn ontmoeting in September 1947 met D.J. Opperman. Hy stuur nou gereeld verse aan Opperman vir kritiek, asook die manuskrip van wat later sy debuutbundel “Sekel en simbaal” sou word en Opperman speel ʼn groot rol daarin om hierdie bundel te redigeer. “Sekel en simbaal” word met groot opwinding en lofuitinge begroet en hy word allerweë op grond van hierdie bundel beskou as die sterkste debutant sedert Opperman. Die titel van die bundel dui op die teenpole tussen die landelike (die sekel) en die stedelike (verteenwoordig deur die skel klank van die simbaal), maar kan ook gesien word as die tekens van die oes aan die een kant en aan die ander kant die danksegging en feesviering na die oes. Die sekel is ook simbool van ʼn afmaaiende mag, positief as instrument waardeur die boer sy kos verkry, maar negatief wanneer deur wellus moord gepleeg word en as simbool van die Kommunisme en die stad se vernietigingsgeweld. Die simbaal is ook simbool van feesviering en harde vreugdeklank, met die dieperliggende verwysing na die onderliggende tema van die bundel met sy Bybelse verwysing dat sonder die liefde die mens ʼn luidende simbaal geword het. Deur die bundel word die liefde dan ook afgespeel teen die dooddruk daarvan, soos gevind in gedigte soos “Dood van die wildegans”, “Bitter hart”, “Ballade op die dronkparty”, “Aan ʼn gestorwe beminde”, en in party van die stadsgedigte. Die bundel word in vier ongetitelde afdelings verdeel, waarin die verse in die eerste drie afdelings onderskeidelik die landelike, die erotiese en die stedelike behandel. Die landelike gedigte is vol lewenskrag, beweging en kleur, soos te sien in die openingsgedig “Reën in die voorwinter”, wat die huis, huislike geluk, plaasdiere en die voorspoed en vreugde in die plaaswerk as oorvloedige gawes aan die mens besing. Die verhalende “Oestyd” sluit aan by die tradisionele ballade en beskryf die seun se vordering as sekelsnyer deur die loop van die dag se oes. Die ritme van die gedig slaag daarin om die snyers se beweging te suggereer. “Hings” is geskryf in vryer versvorm, waar die afwisseling van kort en lang reëls by die beweging en passie van die perd aansluit. In teenstelling met hierdie verse is die stemming in “Dood van die wildegans”, waar die wildegans se smart oor die dood van sy maat slegs deur sy eie dood tot ʼn einde kom. Die vyf verse in die tweede afdeling het liefde en hartstog as tema, waarin die vrou hoofsaaklik negatief gesien word, onder andere as verleier en verraaier. “Aan ʼn gestorwe beminde” kontrasteer die man en die aarde as die gestorwene se minnaars. “Vreemde vrou” stel die vrou voor as verleidelike en erotiese figuur, maar eindelik vreemde wese wat nie ware intimiteit duld nie, terwyl “Dansende vrou” deur herhalings en afwisseling in lengte van die versreëls ʼn polsende ritme bereik. “Ballade op die dronkparty” is ʼn hoogtepunt in hierdie afdeling, wat die liggaamlike hartstog en die najaag van seksuele plesier op ʼn dronkparty uitbeeld. Wanneer hierdie strewes onsuksesvol is, volg ʼn oorgawe aan drank en ʼn besinning oor die aard van die liefde, gevolg deur die treffende slot met sy “naverdriet” en disillusie oor die gebeure. Die stadsgedigte in die derde afdeling bereik nie dieselfde hoogtepunte nie. Die beste gedig hier is “Graafmasjien”, waar hierdie deur die mens ontwerpte masjien progressief ontwikkel tot monsteragtige draak wat met sy happende kake ʼn beeld van bedreiging vir die mens word. Hierdie beeld word verder versterk deur die sinspeling in die tweede strofe op die Trojaanse houtperd, wat ʼn hele stad en beskawing laat ineenstort het. In “Gedagtes van die beseerde arbeider” (eers by die tweede druk ingesluit) spreek die arbeider deurgaans sy vrou aan. Dit is duidelik dat hy in ʼn inrigting opgeneem is vir behandeling en herstel en dat die gesin in erge armoede verkeer, maar ten spyte van die haglike omstandighede hoop hy steeds op beter dae, waarvoor hy steeds bereid is om hard te werk. “Stadsbestaan” word treffend beskryf as “smorende verdriet”, waar die uitsiglose bestaan en die drome na ʼn verbygegane landelike bestaan beskryf word, terwyl “Klerk van God” die “smartbalanse” van die lewe bereken deur die drifte van die mens op te teken as “syfer van verdriet”. Hierdie bundel bevat as die laaste afdeling die bekende gedig “Ballade van die bloeddorstige jagter” wat weereens die landelike verteenwoordig. Die gedig neem in ʼn groot mate die vorm aan van ʼn hofsitting waarin die verskillende diere voor die kraai as regter afsonderlik of by wyse van ʼn koor van hulle lyding onder die mens vertel of hulle eie optrede regverdig. Die onverantwoordelike doodmaak deur die mens word veroordeel en die dier word inderdaad mensliker as die jagter en die jagter dierliker as die diere. Die Nederlandse komponis Henk Badings toonset hierdie gedig as ʼn kantate en dit ontvang in 1971 die gesogte Radio Televisione Italiane-prys. In 1948 ken die Afrikaanse Letterkundige Vereniging ʼn eerste prys aan hom toe, hoofsaaklik op grond van “Sekel en simbaal”. Die tweede druk van hierdie bundel in 1952 word met twee gedigte (die mooi “Miedry” en “Gedagtes van die beseerde arbeider”) vermeerder, terwyl van die bestaande gedigte grondig verwerk en hersien en hoofsaaklik verbeter word.

Watermeyer bereik nooit weer die hoogtes van sy debuut nie. In 1949 verower hy beide die eerste en tweede prys in die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie se poësiewedstryd. Die private uitgawe “Die Republiek van duisend jaar” bevat volks-nasionalistiese verse waaruit die politieke en godsdienstig-ideologiese denke onderliggend aan die apartheidsbeleid duidelik blyk, met dikwels vae beeldspraak en teenstellings van die sentrale argumente. Die  gebruik van paarsgewys-rymende verse, oorvloedige alliterasie en vele geweldwoorde veroorsaak ʼn dreuning in die gedig wat later steurend inwerk en die inhoud nog verder verdoesel. Die bundel word in elf afdelings verdeel, waarin verskillende aspekte van die Afrikaner se bestaan as volk behandel word, met veral die Afrikaner se verstedeliking wat ʼn negatiewe impak gehad het op sy menswaardigheid. Die bundel begin by die droom van ʼn eie volk en land wat die voorouers begeer het en wat met die regering van Paul Kruger vir die eerste keer ʼn werklikheid geword het. Die visioen van ʼn ideale staat word beskryf, waarin die magte wat daaraan afbreuk doen gekasty word. Die bundel eindig dan met die visie van die toekoms, waar die Afrikanervolk in ʼn republiek van duisend jaar as rigtervolk in Afrika gesien word. “Skeppingswette van apartheid” is ʼn afsonderlike afdeling en verheerlik die rassistiese denkwyse onderliggend aan apartheid. Hierdie chauvinistiese en retoriese bundel word in letterkundige kringe negatief beoordeel. Die bundel is egter ʼn interessante digterlike dokumentering van die maatskaplike denke wat apartheid tot ideologie en as basis vir ʼn land se politieke bestel verhef het. Ironies genoeg is baie van die propagandaverse in hierdie bundel soortgelyk aan versetverse uit die struggle-tydperk, met die stryd om vryheid van die Afrikaner wat soortgelyk is aan die emosies en geykte eise en beelde wat die vryheidstryd van die swart volkere ontketen het. In Die Burger van 30 Mei 1956 publiseer Watermeyer ʼn geleentheidsgedig by D.F. Malherbe se vyf en sewentigste verjaardag waarin hy van dieselfde geswolle styl gebruik maak.

“Taalfeeskwatryne” bevat verse geskryf vir die Taalfees by die Voortrekkermonument in 1959, weereens met die kuns wat ondergeskik gestel is aan die nasionalistiese en retoriese boodskap. Hierdie is geleentheidspoësie wat in opdrag van die Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings (F.A.K.) geskryf is. In Standpunte van Desember 1961 tot Februarie 1962 maak Rob Antonissen hierdie bundel in ʼn resensie van een sin af: “Prostitusie van die stafrym”. Die gedigte mis die spontaneïteit van ware inspirasie en gee die indruk dat dit resepmatig geskryf is en selde nuwe insigte bring, terwyl dit oor die algemeen ook die kompakte afsluiting van die kwatrynvorm mis.

Sy laaste bundel “Bitter brood” bevat gedigte wat hy oor die voorafgaande twintig jaar (1945-1965) geskryf het, sommige selfs voor sy debuut, en daar is nie sprake van ʼn noemenswaardige vernuwing in sy digkuns nie. Die gedigte staan egter nie in die diens van die eensydige volks-nasionalistiese propaganda wat sy vorige twee bundels gekenmerk het nie en bevat ʼn paar knap gedigte. Relatief nuut in sy digkuns is die liefdesgedigte in die afdeling “Klein siklus”, veral aangesien dit uit eggenootlike perspektief geskryf word, waar die eggenoot nie meer deur die huweliksverhouding bevredig word nie en ʼn ander liefde soek. “Nors bul van die Namib” beeld die eensaamheid van hierdie majestueuse dier in apokaliptiese beelde uit, waarby “Mistieke wildsbokke” met sy magiese atmosfeer aansluit. “Kobaltbom” gee uiting aan die verwoesting van die bom, waardeur die proses van die verwoesting van die natuur en die inkrimping van die leeu se lewensspasie tot die hok in die dieretuin omgekeer word. Treffende satire word gevind in die gedig “Kronieke van ʼn reklameman”, waarin die eksesse en gebrek van waardes van die reklamebedryf aan die kaak gestel word.

Van sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ʼn duisend en enkele gedigte”, “Uit ons digkuns”, “Afrikaanse verse”, “Junior verseboek”, “Digterstemme”, “Die junior digbundel”, “Afrikaanse ballades”, “Digters en digkuns”, “Nuwe klein verseboek”, “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”, “Faune”, “Die dye trek die dye aan”, “Miskien sal ek die wingerd prys”, “Woordpaljas”, “My Afrikaanse verseboek”, “Die goue vreugde”, “Voorspraak” en “Goudaar”. Hy publiseer sedert 1936 gereeld gedigte in tydskrifte, insluitende Standpunte, en skryf ook die skoolliedere van die Laer Gedenkskool Danie Theron in Carletonville en die Hoërskool Dr. E.G. Jansen in Boksburg.

Die private uitgawe “Atlantis or The crying of the waters” bevat Engelse gedigte oor ʼn toekomsryk na afloop van die vernietiging van die wêreld. Hy begin die bundel skryf nadat hy ʼn beskrywing van Plato oor die verlore kontinent Atlantis lees en daarna ʼn besondere visie kry oor ʼn groot sondvloed wat die voormalige koloniale heersers Engeland, Nederland, België, Frankryk en Portugal sou oorstroom en vernietig. Die visie begin met ʼn openbaring van die geheime rondom die ondergang van die legendariese Atlantis, waaruit parallelle getrek word met die eietydse samelewing. Daar is 21 gedigte in die bundel, met sommige wat uit ʼn groot aantal onderdele bestaan. Dit open met ʼn opdraggedig aan die digter se vrou, gevolg deur vier gedigte waarin die visie uit antieke tye hom aan die digter openbaar en hom die opdrag gee om dit neer te skryf. Dit is eindelik ʼn geestelike boodskap, met ʼn visie van ʼn komende Messias wat weer op aarde sal wandel. Daarna volg vier afdelings, drie waarvan uit gedigreekse  bestaan. Die eerste afdeling is “Atlantis”, waarin hierdie vrederyk in sy glorie beskryf word, gevolg deur die koms van wellus en gierigheid wat die ryk se vrede versteur en dit in sonde dompel. Met die sondvloed uit Bybelse tye word Atlantis oorstroom en sink dit na die bodem van die see. “The rape of the atom” is ʼn alleenstaande gedig wat die tweede afdeling vorm. Hierin word die destruktiewe mag van die atoombom beskryf. Dit is die simbool van haat en sonde waardeur die aarde sy toekomstige ondergang sal beleef. Die gedigreeks “The destiny of England and the Low Lands lying to the west” is die derde afdeling. Hierin word die vernietiging voorspel van die Britse Eilande en die laerliggende Europese lande deur ʼn volgende sondvloed. Die laaste afdeling is “The great awakening”, waarin die herstel van die idilliese ryk van Atlantis en die duisendjarige vrederyk in die vooruitsig gestel word. Die bundel word egter nie baie goed ontvang nie, al skryf Elisabeth Eybers in die inleiding tot die bundel met bewondering van sy vermoë om in twee tale uiting aan sy diepste gevoelens te gee.

Sy driehoekliefdesnovelle “Waar die vuurpyle vlam” word in 1956 in die tydskrif Die Lewe gepubliseer. Hierin trou Douw Bezuidenhout met sy universiteitsliefde, Myrna. Sy is net soos hy ʼn talentvolle diskusgooier wat genoeg talent het om Olimpiese Spele toe te gaan. Douw vereis egter van haar om haar atletiekloopbaan prys te gee, plaas toe te kom en ʼn erfgenaam in die lewe te bring. Jacques Villiers is Myrna se afrigter en spoedig ontstaan daar ʼn verhouding tussen hulle. Hierdie novelle word in 2000 verwerk deurdat Estelle Marais dieselfde verhaal uit Myrna se perspektief en Peet Venter die verhaal uit Jacques se gesigspunt vertel. Al drie se verhale word gebundel in “In kringe”. Dit is ʼn interessante eksperiment wat eindelik nie volkome geslaagd is nie, veral omdat die ander skrywers nie oor Watermeyer se subtiliteit beskik nie. Belangwekkend is sy essay oor “Afrikaans in die weegskaal” wat in Oktober 1953 in Helikon verskyn, waarin hy die gevare uitlig wat Afrikaans in ʼn Engels-geörienteerde wêreld bedreig.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1948	Sekel en simbaal
1954	Atlantis or The crying of the waters
1957	Die Republiek van duisend jaar
1961	Taalfeeskwatryne
1965	Bitter brood
1999	In kringe (saam met Estelle Marais en Peet Venter)

Lewe en werk

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene  uitgawe Tweede druk 1964
• Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• Antonissen, Rob “Spitsberaad” Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• APB-Komitee vir Skoolboeke “Die junior digbundel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde  druk 1963
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe  1952
• Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
• Cloete, T.T. “Faune” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk  1971
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad  Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “D.J. Opperman: ʼn Biografie” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1986
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. (samesteller) “Digters en digkuns” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers  Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969
• Olivier, Fanie “G.A. Watermeyer (1917-1972)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2”J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Opperman, D.J. “G.A. Watermeyer (geb. 1917)” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Opperman, D.J. “Wiggelstok” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1959
• Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde  druk 1993
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Rensburg, F.I.J. “Die smal baan” Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Tweede uitgawe 1971

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Watermeyer: aardse taal, humor” “Die Burger” 3 November 1994
• Kannemeyer, J.C. “‘Sekel en simbaal’ was die hoogtepunt” “Boekewêreld” 1 Julie 1998

Internet

• Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=wate040
• Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/06/17/2/4.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 27.07.2012: www.litnet.co.za
• Odendaal, Pieter Versindaba: http://versindaba.co.za/2012/06/07/pieter-odendaal-watermeyer-se-republiek-en-die-vreugde-van-teksvervorming/
• Wendag: http://www.wendag.com/forum/pages.php?pageid=8