Manx-Gaelies: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k fixing dead links |
No edit summary |
||
Lyn 6:
|state={{Vlagland|Man}}
|streek=[[Verenigde Koninkryk]]
|sprekers=As eerste taal uitgesterf in 1974; vervolgens herleef met tans ongeveer 'n honderd bekwame sprekers,<ref>[http://web.archive.org/web/20090220230122/http://www.independent.co.uk/news/education/education-news/anyone-here-speak-jersey-657175.html Anyone here speak Jersey?]</ref><ref>[http://www.iomtoday.co.im/manx-language/Fockle-ny-ghaa-schoolchildren-take.3901786.jp Fockle ny ghaa: schoolchildren take charge]</ref>
|rang=
|skrif=[[Latynse alfabet]] (Walliese variant)
Lyn 14:
|fam4=[[Britoniese tale|Britonies]]
|nasie={{Vlagland|Man}}
|map=[[Lêer:Siaradwyr y Gymraeg ym Mhrif Ardaloedd Cymru2a.svg|
|agentskap={{lang|gv|Coonseil ny Gaelgey}} (Manx-Gaeliese Raad)
|iso1=gv|iso2=glv|iso3=glv
Lyn 20:
}}
[[Lêer:Douglas Isle of Man welcome sign.jpg|
'''Manx''' (Manx: ''Gaelg Vanninagh'') is die inheemse [[Kelties|Keltiese taal]] van die Britse eiland [[Man (eiland)|Man]]. Manx behoort tot die Goideliese groep van Keltiese tale en is nou verwant aan [[Iers-Gaelies]] en [[Skots-Gaelies]], maar toon ook Skandinawiese invloede.<ref name="MacAulay">Donald MacAulay [http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=y3kIq1DYAkMC&oi=fnd&pg=PP13&dq=Romance+celtic+language+history&ots=SdCYM2_07p&sig=d5Hrg-j0l2iNbXRNscWU8pcbAtw#PPA100,M1 The Celtic Languages]
== Geskiedenis ==
Manx word vermoedelik reeds in die vyfde eeu n.C. op Man gepraat. Moontlik bestaan in dié tyd nog 'n tweede Keltiese taal op die eiland, wat egter later uitsterf.
Teen die [[10de eeu]] verower Skandinawiese setlaars die eiland, en Manx bly eeue lank ondergeskik aan hul Nordiese taal, wat veral in die regering en in adellike kringe gepraat word. Na [[1266]] herwin Manx sy status as omgangstaal van Manx, terwyl die Skandinawiese taal slegs in 'n groot aantal plekname en sommige administratiewe vakterme bly voortleef. Die ''thing'', die jaarlikse vergadering van die Skandinawiërs, waartydens nuwe wette afgekondig en regsake verhoor word, is die etimologiese en geskiedkundige oorsprong van die ''Tynwald'', wat nog steeds op [[5 Julie]] van elke jaar plaasvind. Die noue bande met [[Skotland]] laat die Manx-Gaeliese taal steeds verder wegbeweeg van die Ierse standaardtaal.
▲Manx word vermoedelik reeds in die vyfde eeu n.C. op Man gepraat. Moontlik bestaan in dié tyd nog 'n tweede Keltiese taal op die eiland, wat egter later uitsterf.
Tydens die Reformasie is Manx nog steeds die omgangstaal van die grootste deel van die eilandbewoners, met uitsondering van die landelike adel, die geestelikheid en die koopmanne van die eiland se klein stede. In [[1611]] vertaal Biskop John Phillips die gebedeboek van die Anglikaanse staatskerk in Manx-Gaelies. Die spelling wat in die vertaling geruik is en die moderne standaardspelling verskil van die tradisionele Gaeliese spelling en is gegrond op die konvensies van laat Middel-Engels en vroeë moderne Engels.<!-- oorsponklike teks het ook na Wallies verwys
▲Teen die [[10de eeu]] verower Skandinawiese setlaars die eiland, en Manx bly eeue lank ondergeskik aan hul Nordiese taal, wat veral in die regering en in adellike kringe gepraat word. Na [[1266]] herwin Manx sy status as omgangstaal van Manx, terwyl die Skandinawiese taal slegs in 'n groot aantal plekname en sommige administratiewe vakterme bly voortleef. Die ''thing'', die jaarlikse vergadering van die Skandinawiërs, waartydens nuwe wette afgekondig en regsake verhoor word, is die etimologiese en geskiedkundige oorsprong van die ''Tynwald'', wat nog steeds op [[5 Julie]] van elke jaar plaasvind. Die noue bande met [[Skotland]] laat die Manx-Gaeliese taal steeds verder wegbeweeg van die Ierse standaardtaal.
▲Tydens die Reformasie is Manx nog steeds die omgangstaal van die grootste deel van die eilandbewoners, met uitsondering van die landelike adel, die geestelikheid en die koopmanne van die eiland se klein stede. In [[1611]] vertaal Biskop John Phillips die gebedeboek van die Anglikaanse staatskerk in Manx-Gaelies. Die spelling wat in die vertaling geruik is en die moderne standaardspelling verskil van die tradisionele Gaeliese spelling en is gegrond op die konvensies van laat Middel-Engels en vroeë moderne Engels.<!-- oorsponklike teks het ook na Wallies verwys - benodig verwysing-->. Die feit dat die bevolking grotendeels ongeletterd was het egter die verspreiding van die vertaling beperk. <ref name="MacAulay"/>
Met die heerskappy van die Stanleys, wat eers in die [[18de eeu]] eindig, begin 'n tydperk van afgeskeidenheid; daar is min kontak met die bewoners van [[Ierland]] of [[Skotland]], en die taal begin groot dele van sy beskaafde woordeskat en sy grammatika kwytraak, aangesien dit oorwegend deur die ongeletterde landelike inwoners gebesig word.
Line 38 ⟶ 37:
Die groot belangstelling, wat die Keltiese tale tydens die [[19de eeu]] wek, strek nie tot by die taal van Man nie, aangesien dit oor min letterkundige bronne uit die Middeleeue beskik en slegs 'n klein aantal tekste vanaf die [[16de eeu]] gedruk is.
Vanaf die laat [[18de eeu]] het die gebruik van Manx begin afneem; eers in die dorpe waar besigheidskontak en later toerisme oorsake was, en later in die platteland. Die taal het vinnig agteruit gegaan, ouers wat die taal as 'n ekonomiese stremming beskou het, het doelbewus gesorg dat hulle kinders nie die taal aanleer nie en binne vier generasies is die taal so te sê uitgewis.<ref name="MacAulay" /> Ned Maddrell, 'n visser van Cregneash in die suide van die eiland, is die laaste mens wat Manx as sy moedertaal gepraat het. Hy is in [[1974]] op die ouderdom van 97 jaar oorlede.
Manx het onlangs weer 'n herlewing beleef, en daar is nou ook weer enkele Manx-sprekers. Die ''Yn Cheshaght Ghailckagh'' (Genootskap vir die Keltiese Taal van Manx), wat in [[1899]] gestig word, probeer die taal en kultuur van Man te bevorder. Sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] het 'n klompie boeke in Manx verskyn, waaronder ''Recortys Reeaghyn Vannin as ny hEllanyn'' (Kroniek van die Konings van Man en die Eilande, [[1973]]), 'n oorspronklik [[Latyn]]se teks wat vertaal is. Met die agteruitgaan in die aantal sprekers het die taal self ook agteruitgegaan. Hoewel Engelse invloed op die idioom en woordeskat verwag sou kon word het dit ook gelei tot verliese in sintaktiese en morfologiese verskeidenheid in vergelyking met die klassieke vorm van die taal van die 18de eeu.<ref name="MacAulay" />
== Verwysings ==
| |||