C. Louis Leipoldt: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lyn 13:
| titel =
| nasionaliteit = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}
| beroep = skrywerSkrywer
| bekend =
| salaris =
Lyn 31:
 
== Lewe en werk ==
Christiaan Frederik Louis Leipoldt is op [[28 Desember]] [[1880]] gebore<ref>Lewensbesonderhede is veral verkry uit J.C. Kannemeyer se omvattende biografie,  “Leipoldt: ’n Lewensverhaal”</ref> in die huis van sy grootvader aan moederskant, eerwaarde Louis François Esselen, destyds sendeling op [[Worcester]]. Beide sy ouers stam uit sendingfamilies. Leipoldt se grootvader aan vaderskant is Johann Gottlieb Leipoldt, wat saam met P.D. Lückhoff en G.A. Zahn in 1818 die grondlegger was van die Rynse Sending in [[Suid-Afrika]] en die eerste sendingstasie op Ebenhaezer aan die Olifantsrivier gestig het. Sy vader, Christian Friedrich Leipoldt (4 Oktober 1844 – 11 November 1911), is ’n Duitse predikant wat op [[Wupperthal]] in Suid-Afrika gebore is maar sy skoling vanaf sy vyfde jaar in Barmen in [[Duitsland]] ondergaan. Onder die vaandel van die [[Rynse Sendinggenootskap]] het hy vanaf 1869 tot 1879 sendingwerk gedoen in Nederlands [[Oos Indiese Kompanjie|Oos-Indië]] (Sumatra). Sy moeder is Anna Meta Christina Esselen (29 Maart 1848 – 23 November 1903), vroeër van Worcester. Sy ouers is op 15 Oktober 1874 in [[Sumatra]] met mekaar getroud. Hy is die vierde van vyf kinders waarvan net vier groot word. Hy het ’n ouer suster, Louisa Frances Carolina (Issa) (gebore 1875), ’n ouer broer Johann Gottlieb Wilhelm (Johnny) (1877) en ’n jonger suster Catharina Wilhelmina (Katy) (1888). Sy ouer broer Charles William is in Mei 1879 gebore, maar is slegs tien dae na sy geboorte oorlede en word in Sumatra begrawe voordat die gesin terug na Suid-Afrika verhuis.
 
Omdat alle poste binne die [[Rynse Sendinggenootskap]] in daardie tyd gevul is, kan Leipoldt se vader slegs as hulpprediker by sy skoonvader se gemeente op Worcester diens doen, waar hy hoofsaaklik onderwys gee in die sendingskool. Tot met sy vierde jaar bly die jong Leipoldt dus op Worcester. Ten einde ’n pos te kry gaan sy vader in 1883 oor na die Calvinistiese geloof. In Junie 1884 verhuis die gesin dan na [[Clanwilliam]], waar sy vader leraar word in die plaaslike [[Nederduitse Gereformeerde Kerk|Nederduits Gereformeerde Kerk]] en waar hy groot word. Sy eerste besoek aan [[Kaapstad]] is in 1886, waar sy vader die sinodesitting bywoon en hy besoek Kaapstad dan weer in 1890 met die volgende sinodesitting. Hy is in 1887 langdurig siek aan sinkingskoors, wat sy hart aantas en vir die res van sy lewe moet hy sorg dra om nie sy hart te ooreis nie. Hoewel Louis ’n goeie verhouding het met sy vader, is sy moeder sieklik en temperamenteel en voel die jong Leipoldt nooit geborge in sy verhouding met haar nie. Sy moeder is op 23 November 1903 aan beri-beri oorlede.
Lyn 80:
 
== Skryfwerk ==
 
*=== Poësie ===
Leipoldt skryf reeds in sy kindertyd gedigte en ’n opstel wat hy op ongeveer twaalfjarige ouderdom aan ''The Boy’s Own Paper'' stuur, verwerf in Februarie 1893 ’n eerste prys in die afdeling twaalf tot sestien jaar. Van Maart 1896 verskyn daar gereelde bydraes van hom in ''The Cape Argus''. “''Oktobermaand''”, wat later een van sy bekendste gedigte word, is reeds in 1897 geskryf en hy skryf in die jare 1896–1897 ook reeds ander gedigte soos “''Ou Booi se pondok''”, “''Sterretjie''”, “''Die ou meul''”, “''Mordegai''” en “''Op my ou Karoo''”.
 
Line 112 ⟶ 113:
 
uitgawe 1948</ref>“''’n Versieboord vir kinders''”. In die eerste bundel is daar ’n paar verhalende verse, waarin onder andere “''Die storie van Wolraad Woltemade''” en “''Die storie van Glaukus''” op rym aan jonger lesers bekendgestel word. Beide bundels bevat “''Die Slamaierwinkel''”, ’n jeugherinnering wat bekoor met sy klankspel, met “''Die duiwelby''” en “''In die spens''” uit laasgenoemde ook bekoorlik. “''Driesprong''” is ’n keur van W.E.G. Louw uit gedigte van hom, Totius en Jan F.E. Celliers. Leipoldt se <ref>Grové A.P. “Beeld” 29 September 1980</ref>“''Versamelde gedigte''” <ref>Grové, A.P. “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981</ref>verskyn in 1980 en hierin word ook verse<ref>Olivier, Fanie “Die Transvaler” 10 November 1980</ref> opgeneem wat verspreid in tydskrifte verskyn het of nog nooit gepubliseer is nie. Sy gedigte word in verskeie bloemlesings opgeneem, waaronder “''Groot verseboek''”, “''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte''”, “''Digters en digkuns''”, “''Digters en digsoorte''”, “''Digterstemme''”, “''Uit ons digkuns''”, “''Afrikaanse verse''”, “''Afrikaanse letterkunde''”, “''Junior verseboek''”, “''Die junior digbundel''”, “''Nuwe Kleinverseboek''”, “''Nuwe Kleuterverseboek''”, “''Uit ons letterkunde''”, “''Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte''”, “''Afrikaanse natuurpoësie''”, “''Faune''”, “''Stories op rym''”, “''Woordpaljas''”, “''Miskien sal ek die wingerd prys''”, “''Liggaamlose taal''”, “''My Afrikaanse verseboek''”, “''Die goue vreugde''”, “''Tussen die engtes''”, “''Voorspraak''” en “''Die tweede gerf''”.
 
*=== Drama ===
Reeds vroeg illustreer Leipoldt sy dramatiese aanleg met die dramatiese monoloë uit sy digbundels, soos “''Oom Gert vertel''”, “''Vrede-aand''” en “''Van Noot se laaste aand''”. Hy is dan ook een van die eerste belangrike dramaturge wat Afrikaans oplewer.<ref>Bosman, F.C.L. in Nienaber, P.J. “C. Louis Leipoldt, Eensame veelsydige” Afrikaanse Pers-Boekhandel
 
Line 166 ⟶ 168:
 
Eerste uitgawe 1948</ref> verskyn aanvanklik van 10 November 1933 tot 16 Maart 1934<ref>Nienaber, P.J. “Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring”, 1937</ref> as vervolgverhaal in ''Die Huisgenoot''. Die verhaal speel af aan die begin van die negentiende eeu en beskryf die huwelikslewe van twee abnormale mense, die intelligente maar misvormde dwergvroutjie Nisba en die periodiek waansinnige man Lukas, die laaste telg van ’n familie wat met erflike kranksinnigheid belas is. Op simpatieke wyse word die geduld en liefde van Nisba vir Lukas beskryf, teen die agtergrond van Lukas se waansinnigheid en kleptomanie, wat hom dryf tot verskeie moorde en sodoende eindelik tot sy ondergang lei. In die ontrafeling van die moordgeskiedenisse kom Leipoldt se talent as skrywer van speurverhale tot sy reg en gee hy die leser ook ’n interessante blik op die regspleging aan die begin van die negentiende eeu. Die figuur van Lukas is gebaseer op die ware verhaal van die kleptomaniese moordenaar Gert Johannes Swanepoel wat in 1856 in die openbaar op George opgehang is. Latere romans van hom bly onvoltooid. In Junie 1942 begin hy skryf aan ’n roman oor die Hugenote, maar skryf slegs ses hoofstukke voor hy hierdie poging laat vaar. ’n Ander roman waaraan hy die titel “''Pasjent in die donker''” gee, word ook nie voltooi nie.
 
*=== Nie-fiksie ===
Van groter belang is sy nie-fiktiewe prosa, veral sy boeke oor die kookkuns. Na aanleiding van sy uitgebreide besoek aan die Ooste voltooi hy reeds in 1912 ’n reisverslag in Engels, “''Visit to the East Indies''”, wat ongepubliseer bly en waarvan ’n manuskrip in die Jagger-biblioteek by die Universiteit van Kaapstad bewaar word. Hy verwerk later die stof in Afrikaans en dit word gepubliseer as <ref>Kritzinger, M.S.B. in Nienaber, P.J. “C. Louis Leipoldt, Eensame veelsydige” Afrikaanse Pers-
 
Line 184 ⟶ 187:
 
Met sy kookkuns verwerf hy groot bekendheid en sy kosboeke word telkemale herdruk. As koskenner raak hy beroemd en hy skryf ’n aantal boeke oor hierdie onderwerp.<ref>Veldsman, Peter “Beeld” 15 Augustus 2011</ref> “''Kos vir die kenner''” word reeds in 1933 die eerste keer gepubliseer, waarna dit in 1978 en weer in 2011 herdruk word, die laaste herdruk verbeter met ’n glossarium en register. Hierin versamel hy letterlik meer as duisend tradisionele resepte, vergesel met sy kenmerkende lewendige skryfstyl en beskrywing van die metodes wat gevolg moet word in die voorbereiding daarvan. Die styl daarvan maak dit eindelik minder ’n praktiese resepteboek en meer ’n interessante boek wat agtergrondkennis skep oor die hele kultuur van die kookkuns. “''Polfyntjies vir die proe''” is as kookboek met prikkelende essays die rigtinggewer vir hierdie genre. Hierdie stukke het aanvanklik oor ’n periode van vyf jaar tussen 1942 en 1947 onder die skuilnaam K.A.R. Bonade as rubriek onder die titel “''Kelder en Kombuis''” in ''Die Huisgenoot'' verskyn. Die resepte word afgewissel met wetenswaardighede en herinneringe in ’n gesellige skryfstyl wat hierdie boek veel meer as net ’n kookboek maak. Fred le Roux versamel hierdie artikels en publiseer dit vir die eerste keer in 1963. Wanneer “''Polfyntjies vir die proe''” in 2004 weer uitgegee word in Afrikaans en ook in ’n Engelse vertaling onder die titel “''Leipoldt’s cellar & kitchen''” verskyn, word albei bekroon met die internasionale Gourmand-toekenning in die kategorie “wyngeskiedenis, res van die wêreld”, wat Brittanje en die Verenigde State van Amerika uitsluit. “''Eet saam met Leipoldt''” verskyn in 1980 en is ’n praktiese Leipoldt-resepteboek wat deur Peter Veldsman saamgestel is.
 
*=== Jeugliteratuur ===
Leipoldt het ’n sterk fokus op die skep van jeugliteratuur op ’n stadium toe daar baie min vir hulle beskikbaar was. In “''Praatjies met die kinders''” bundel hy agtien kort essays wat onderwerpe soos die sintuie en sinsbedrog, water, weerlig, diamante, die opskerping van die geheue, spinnekoppe, die maan en ander onderwerpe behandel. In “''Stories vir die kinders''” bundel hy vertellings uit die Viking- en Noorse mitologie, asook Oosterse volksverhale en ’n aantal sprokies, insluitende die storie van koning Midas.<ref>Cruse, H.P. in Nienaber, P.J. “C. Louis Leipoldt, Eensame veelsydige” Afrikaanse Pers-Boekhandel
 
Line 192 ⟶ 196:
 
Steenberg, Elsabe “Beeld” 1 Desember 1980</ref>maak Pieter W. Grobbelaar ’n keur uit sy kinderwerk,<ref>Steenberg, Elsabe “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981</ref> waar veral die fantasieverhale (insluitende “''Die slim kraai''” en “''Die een wat blind was''”) beïndruk. In medewerking met J.J. Jordaan en P.C. Schoonees stel Leipoldt ook vanaf 1929 die reeks “''Juta se Afrikaanse leesboeke vir die laerskool''” saam. In die leesboek vir standerd drie neem hy sy eie “''Pierewiet se Kersaand''” op, wat voorheen in 1927 in ''De Volkstem'' gepubliseer is, terwyl “''Die weeskindjie wat ’n moeder wou hê''” in die standerd vier leesboekie in 1914 in ''Die Brandwag'' verskyn het. Die standerd ses boekie bevat drie van sy verhale, naamlik “''Die storie van Saïdjah''” (sy verwerking van die verhaal uit Multatuli se “''Max Havelaar''”), “''Die pêrel-admiraal van Portugal''” (oor die geskiedenis van Vasco da Gama) en “''Met ’n botanis na die Kalahari''” (oor sy reis as kind saam met Rudolf Schlechter). Om verdere leesstof vir die jeug te verskaf, verwerk Leipoldt in 1924 ook die Deen Carl Ewald se “''Natuursprokies''” en die Franse skrywer Alexandre Dumas se “''La tulipe noire''” as “''Die swart tulp''” in Afrikaans.
 
*=== Engelse werk ===
Hy skryf ook in Engels en publiseer reeds tydens die Anglo-Boereoorlog gedigte in die Britse literêre tydskrif ''The New Age'', wat ’n spreekbuis was vir Britse andersdenkendes. In 1902 verskyn ’n bundel protesgedigte in Londen onder die titel “''Songs of the veld and other poems''”. Die deelnemende digters is meestal Britte, maar ses anonieme Suid-Afrikaners (insluitende Leipoldt) se gedigte word ook hierby ingesluit. Die Suid-Afrikaners moes anoniem bly sodat hulle nie ingevolge die krygswet vir hulle standpunt teen die barbaarsheid van die Britte se metodes tydens die oorlog gestraf kan word nie. Sy Engelse gedigte word onder die skuilnaam Pheidippides gebundel in “''The ballad of Dick King and other poems''”. Dit sluit al sy Engelse gedigte in vanaf die Anglo-Boereoorlog, waaronder ook ’n aantal oor die Tweede Wêreldoorlog, waarvan sommige voorheen in ''Cape'' ''Times'' en ''Forum'' verskyn het. Sommige van die gedigte in hierdie bundel sluit in onderwerp en aanbieding sterk aan by sy Afrikaanse gedigte, terwyl “''Fairies at Zeekoevlei''” klaarblyklik ’n verwerking is van ’n gedig wat voorheen in “''Versieboord vir kinders''” verskyn het. In soortgelyke trant is sy kortverhaal “''The rebel''”, wat in 1904 in die Britse blad ''The Monthly Review'' gepubliseer word. Hierin besin die Kaapse rebel Frikkie in sy dodesel oor sy besluit om te rebelleer en spreek hy die morele kwessies van sy besluit aan.
 
Line 600 ⟶ 605:
=== Skuilname ===
Die volgende skuilname is deur hom gebruik:
 
{{Kolomme2
|Kolom1=
* Africanus
* C L L
Line 605 ⟶ 613:
* F W Bancombe
* F W Baxter
|Kolom2=
* F W Baxcombe
* G M K
* K A R Bonade
* Pheidippides
}}
 
=== Resensies ===