Taraxacum officinale: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Jcwf (besprekings | bydraes)
No edit summary
Jcwf (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 22:
Die '''perdeblom''' (''Taraxacum officinale'') is 'n spesie uit die komposietefamilie ''[[Asteraceae]]''. In hierdie familie is die blommetjies baie gereduseer en staan dig op mekaar in blomhofies. In perdeblomme is die blomhofies geel en hulle kan 'n hele veld geel kleur. Perdeblomme is uitheems aan Suid-Afrika. Hulle stam oorspronklik uit Europa en Asië maar deur die mens is hulle oor die hele wêreld verspreid geraak. In tuine is dit 'n bekende onkruid.
 
Die blare vorm 'n roset en indien hulle gekwes word vloei daar 'n wit, melkagtige sap wat bruin vlekke veroorsaak. Die plant het 'n penwortel wat desimeters diep kan groei. Indien dit afbreek kan dit nuwe rosette veroorsaak. Die voortplanting verloop dikwels sonder bevrugting, deur apomiksie. Dit veroorsaak groepe plante wat min verskil in genetiese en morfologiese eienskappe en wat mikrospesies genoem word. Net in Nederland is daar reeds 250 van hierdie mikrospesies aangetref.
<!--
 
Die vrug is eintlik 'n nootjie en dit word met sy vrugpluis deur die wind verspreid.
== Micro-soorten ==
In Nederland zijn ten minste 250 micro-soorten bekend. Micro-soorten zijn [[Klonen (biologie)|klonen]] of mengsels van klonen, die morfologisch onderscheidbaar zijn van elkaar. Omdat er zeer veel kruisingen tussen de micro-soorten voorkomen, worden ze door de ''[[Heukels' Flora van Nederland]]'' niet meer als aparte microsoorten gezien en zijn de volgende secties en soorten tot wat wel wordt aangeduid als ''Taraxacum officinale'' agg. G.H.Weber ex F.H.Wigg. samengevoegd:
* sect. ''Taraxacum''
* sect. ''Ruderalia''
* sect. ''Vulgaria''
* ''Taraxacum vulgare''
* ''Taraxacum palustre''
* ''Taraxacum laevigatum''
* ''Taraxacum obliquum''
* ''Taraxacum celticum''
* ''Taraxacum hamatum''
* ''Leontodon taraxacum''
 
=== SiroopStowwe ===
Die plant bevat talle stowwe, soos
* [[InulineInulien]]
* [[CholineCholien]]
* [[LooizuurLooisuur]]
* [[Bitterstof|Bitterstowwe]]fen
 
HetDie melksap bevat [[Proteïne|eiwitproteïen]], [[hars]] en [[taraxine]]taraksien.
== Botanische beschrijving ==
Het bloem[[hoofdje]] van de paardenbloem lijkt op een bloem, maar is feitelijk samengesteld uit een groot aantal kleine [[Bloem (plant)|bloemetjes]]. Het bestaat uit alleen gele [[lintbloem]]en. De [[Pappus (plant)|pappus]] bestaat uit [[Haar (plant)|haren]] en kan beschouwd worden als een gereduceerde kelk. Zie voor verdere uitleg [[composietenfamilie]]. De [[stengel]] is altijd hol en heeft nooit bladeren. De [[blad]]eren staan in een [[bladrozet]] bij elkaar. Ze zijn diep ingesneden tot bochtig getand. Bij kneuzing vloeit uit de plant een witte, melkachtige vloeistof, die paardenbloemenmelk wordt genoemd. Deze laat bruine vlekken achter.
 
De wortel is een [[penwortel]] die decimeters diep de grond in kan dringen. Wanneer hij afbreekt op behoorlijke diepte kan deze zich herstellen en meerdere rozetten geven.
 
De voortplanting van paardenbloemen vindt voor een groot deel plaats door middel van [[apomixie]], dat wil zeggen dat het [[vruchtbeginsel]] kan uitgroeien tot een [[Zaad (plant)|zaad]] zonder dat de [[eicel]] bevrucht is geweest. De paardenbloem [[Klonen (biologie)|kloont]] zichzelf op deze manier. Daardoor zijn er grote groepen paardenbloemen die [[Genetica|genetisch]] en [[Plantenmorfologie|morfologisch]] weinig van elkaar verschillen en deze worden microsoorten genoemd. In Nederland zijn er minimaal 250 microsoorten gevonden. Deze microsoorten worden samengevoegd tot [[Sectie (biologie)|secties]]. Deze worden in diverse flora's beschreven in plaats van de soorten. De paardenbloem kan zich echter ook voortplanten door middel van bevruchting.
 
De [[Vrucht (plant)|vrucht]] is een [[nootje]] (vaak zegt men ten onrechte "zaad"). Aan het nootje zit het gesteelde [[vruchtpluis]] (pappus). De nootjes worden door de wind verspreid ([[anemochorie]]). De [[pappus (plant)|pappus]] is in feite de bloemkelk. Het vruchtpluis zit vast op een steeltje (het rostrum), daaronder zit de piramide en het vruchtlichaam. Dit laatste heeft ribben en heeft veelal stekels aan de bovenkant. De kleur van het vruchtlichaam is een determinatiekenmerk.
 
== Werkzame stoffen ==
* [[Inuline]]
* [[Choline]]
* [[Looizuur]]
* [[Bitterstof]]fen
 
Het melksap bevat [[Proteïne|eiwit]], [[hars]] en [[taraxine]].
-->
== Gebruik ==
=== Molslaai ===
Line 61 ⟶ 41:
Die blomme is ook eetbaar tot dit saad vorm.
 
<!--
=== Russische paardenbloem (verwerking tot rubber) ===
In de [[Sovjet-Unie]] werd tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] een [[Russische paardenbloem|variant van de paardenbloem]] geteeld voor de verwerking tot [[rubber]]. Vanwege een groeiende wereldwijde aantasting van rubberbomen door de schimmel ''[[Microcyclus ulei]]'', kan er in de teelt van de Russische paardenbloem voor dit doel weer een toekomst zijn. De [[WUR]] verricht hier onderzoek toe. In het najaar van 2016 is op de proefboerderij Rusthoeve ([[Noord-Beveland]]) een proefveld van een halve hectare met een [[plantenveredeling|veredelde]] variant aangeplant. Deze teelt richt zich op de oogst en de verwerking van de wortels. Deze wortel bevat behalve [[latex]] (de grondstof voor natuurlijk rubber) ook winbare [[inuline]].<ref> http://www.ad.nl/zeeland/proef-in-colijnsplaat-om-rubber-uit-russische-paardenbloem-te-maken-video~a4a2616a/ </ref>
 
=== Kruidengeneeskunde ===
* De wortel in gedroogde vorm wordt wel tegen nier- en galkwalen gebruikt.
* Afkooksel van de wortels, verse wortel[[tinctuur (oplossing)|tinctuur]] of vers geperst wortelsap van de paardenbloem wordt gebruikt voor de behandeling van [[artritis]].<ref name="gp1">{{aut|Bruno Vonarburg}} (1987) ''Genezende planten'' - Artis-Historia Uitgaven, Brussel,, p38</ref><ref name="Furlenmeier">Furlenmeier, M. (1978). ''De wonderlijke wereld der geneeskruiden.'' Antwerpen/Amsterdam: Uitgeverij C. de Vries-Brouwers p.v.b.a. ISBN 90-6174-143-2</ref>
* De wortels en bladeren hebben door de aanwezige bitterstoffen een eetlustopwekkende werking.<ref name="Furlenmeier" />
* De melk van de plant kan gebruikt worden tegen puistjes door ze rechtstreeks aan te brengen.
* Het sap van de bloem zou helpen tegen [[wrat]]ten.
 
=== Siroop ===
Van de bloemen kan een honingachtige siroop worden gekookt. Ook kan er jam mee worden gemaakt. In Engeland bestaat een traditionele frisdrank waaraan deze siroop is toegevoegd.<ref>[http://www.foodlog.nl/artikel/ode-aan-de-paardenbloem/ Foodlog.nl, Ode aan de paardebloem, bezocht 14 juni 2015]</ref>
 
=== Vee en gewas ===
Koeien, schapen en geiten gebruiken de paardenbloem als medicijn. Taraxacum is Oudgrieks voor 'medicijn tegen darmstoornis', en de paardenbloem kent in de kruidengeneeskunde ook nog verschillende andere toepassingen. De mogelijke ondersteuning van de leverfunctie van melkvee is voor de melkveehouderij dan ook een belangrijk aspect van de paardenbloem.
 
Door een strikt maaibeleid kan de paardenbloem beheersbaar blijven in grasland.
 
=== Overig ===
* In de [[Sovjet-Unie]] is getracht om uit paardenbloemen [[rubber]] te fabriceren. Er werden speciale landbouwwerktuigen voor ontwikkeld en speciale fabrieken gebouwd. In 1941 was het areaal paardenbloemen 67.000 ha groot en waren er meer dan 10.000 [[kolchoz]]en bij betrokken. In bepaalde jaren voorzag de paardenbloementeelt in 30 procent van de rubberbehoefte van de Sovjet-Unie. Eén hectare paardenbloemen levert 150 kilogram rubber tegen 2000&nbsp;kg per ha voor de [[Braziliaanse rubberboom]]. Door de opkomst van synthetisch rubber ging de betekenis van de paardenbloementeelt voor de productie van rubber verloren.<ref>Paardebloemen, planten zonder vader. Variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum) door A.A. Sterk met bijdragen van C.H. Hommels e.a. Utrecht 1987 ISBN 90-5011-009-6 blz. 285 - 286</ref>
* Paardensla is een alternatieve naam, de paardenbloem werd ook wel als veevoer gebruikt.
* [[Cavia]]'s en [[Konijn (dier)|konijnen]] zijn dol op versgeplukte bladeren van de paardenbloem.
 
=== Iconografie ===
In de [[iconografie]] is de paardenbloem het symbool en [[Attribuut (beeldende kunst)|attribuut]] van de [[Zeven deugden|gematigdheid]]. Ook is het een christelijk symbool van [[rouw]].<ref>{{aut|Hall, J.}} (2000). ''Hall's Iconografisch Handboek''. Leiden: Primavera Pers.</ref>
 
 
 
== Spelling ==
Naar de paardenbloem is een bekende uitzondering in de [[Nederlandse spelling]] genoemd, de ''[[paardebloemregel]]''. Tot de spellingwijziging van 2005 gold dat er geen [[Tussen-n in de Nederlandse spelling|tussen-n]] werd geschreven in een samenstelling waarvan het eerste deel een dierennaam is en het tweede deel een plantkundige aanduiding. ''Paardebloem'' was het bekendste voorbeeld van die uitzondering, vandaar de ''paardebloemregel''. Inmiddels is het toch paardenbloem geworden.
 
== Bodemstructuur ==
De paardenbloem wortelt diep met zijn penwortel en haalt de kalk uit de diepere laag van de bodem en maakt dit beschikbaar voor de bovenste laag van de bodem. De lange penwortel zorgt er ook voor dat mineralen uit de diepere lagen van de bodem beschikbaar komen voor het gewas. Tijdens de bloei van maart tot mei en van september tot november maken de honingbij en andere insecten gebruik van de paardenbloem als voedselbron. Als de wortel afsterft maakt de [[Regenwormen|pendelaar]], een [[regenworm]], gebruik van deze gangen. Ook de wortels van het gras maken dankbaar gebruik van deze gangen. Een bijkomstig voordeel is dat de gangen van de paardenbloemwortel zorgen voor goede beluchting en afwatering van de bodem.
 
{{Appendix||2=
== Voetnoten ==
{{References}}
== Literatuur ==
* {{Aut|Sterk, A.A., met bijdragen van C.H. Hommels e.a.}} (1987) - ''Paardebloemen planten zonder vader variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum).'' Utrecht. ISBN 90-5011-009-6
== Externe links ==
* {{Link soortenbank.nl|id=2181|label=Gewone paardenbloem (''Taraxacum officinale'')}}
* [[:s:nl:Plantenschat/94|Paardenbloem (''Taraxacum officinale'')]] in: {{Aut|[[Frederike van Uildriks|van Uildriks, F.]] & [[Vitus Bruinsma|V. Bruinsma]]}} (1898) - ''[[Plantenschat]]''; op de [[File:Wikisource-logo.svg|16px|alt=klein Wikisource logootje]] [[Wikisource|(Nederlandstalige) Wikisource]].
* [http://www.verspreidingsatlas.nl/2430 Paardenbloem (''Taraxacum officinale'')], verspreiding in Nederland, volgens de atlas van [[Floron]].
{{Commons|Taraxacum sect. Ruderalia|Paardenbloem}}
{{Wikispecies|Taraxacum officinale}}
}}
 
[[Categorie:Composietenfamilie]]
[[Categorie:Plant uit het Palearctisch gebied|paardenbloem]]
[[Categorie:Bladgroente]]
-->
==Fotogalery==
<gallery>
Line 125 ⟶ 53:
==Verwysings==
{{Wikivertaling|taal=nl|titel=Paardenbloem|oldid=47976531|datum=20161216}}
* {{AutOuteur|Sterk, A.A., met bijdragen van C.H. Hommels e.a.}} (1987) - ''Paardebloemen planten zonder vader variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum).'' Utrecht. ISBN 90-5011-009-6
{{Verwysings}}