Gewerweldes: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Jcwf (besprekings | bydraes)
No edit summary
Jcwf (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 15:
}}
 
'''Gewerwelde diere''' (Vertebrata) is 'n groep [[dier]]e wat deel van die [[Chordata|rugstringdiere]] (Chordata) vorm. Hierdie diere het 'n rugmurgstring. Dit is 'n buigsame, staafvormig orgaan waaruit daar in die verloop van evolusie 'n werwelkolom ontwikkel het. Die eerste onderverdeling na Chordata is diere sonder, en diere met 'n skedel. Die gewerwelde diere is saam met die slymprikke diere met 'n skedel (''Craniata''). Alle diere wat nie gewerwelde diere is nie, word onder die versamelnaam [[ongewerweldes|ongewerwelde]] diere geken.
 
Die hoofgroepe van die moderne gewerweldes is:
Lyn 23:
*Die [[soogdier]]e
*Die [[voël]]s
 
Gewerweldes is 'n deel van die [[Chordata|rugstringdiere]] (Chordata). Hierdie diere het 'n rugmurgstring. Dit is 'n buigsame, staafvormig orgaan waaruit daar in die verloop van evolusie 'n werwelkolom ontwikkel het. Die eerste onderverdeling na Chordata is diere sonder, en diere met 'n skedel. Die gewerwelde diere is saam met die slymprikke diere met 'n skedel (''Craniata'').
 
{{clade| style=font-size:80%; line-height:80%
|label1=Chordata
|1={{Clade
|1=rugstringdiere sonder skedel
|2={{clade
|1=slymprikke
|2=gewerweldes
|label2=Vertebrata
}}
|label2=Craniata
}}
}}
 
== Geskiedenis ==
Die eerste gewerweldes het geen kake gehad nie. Hulle het in die [[Siluur]] geleef, maar het moontlik al in die begin van die [[Paleosoïkum]] bestaan. Vandag is die lampreie die enigste verteenwoordigers. Daar word nogtans baie fossiele vorme gevind soos die [[Conodonta]] wat dalk hulle verwante was. Hulle het 'n mond met 'n unieke en ingewikkelde kou-apparaat gehad.
 
In die [[Ordovisium]] het reeds visagtige diere met kake verskyn, die Gnathostomata. Vandag bestaan daar nog twee groot groepe van hulle nasate: die kraakbeenvisse, soos die haaie en die beenvisse soos die karp of die salm. Onder die beenvisse was 'n groep die Sarcopterygii, wat nou baie min vorme het, die longvisse en selakante, maar wat die voorouers van die viervoetige landdiere die Tetrapoda is.
 
Die eerste Tetrapoda is nog afhanklik van water vir hulle voortplanting. Die oudste vorme daarvan word in die [[Devoon]] aangetref. Vandag is daar nog die [[padda]]s van oor. Omtrent 312 miljoen jaar gelede, in die Karboon verskyn die Reptiliomorpha wat die eerste Amniota was, diere wat 'n amnionvlies om hulle eiers het. 'n Ander aanpassing aan die lewe op die land is 'n geskubde huid.
 
Net 'n rukkie later ontstaan 'n groep wat die Synapsida genoem word en wat in die Perm die dominante landdiere word. Aan die einde van die Perm vind 'n groot uitwissing plaas en verdwyn hulle, behalwe 'n groep taamlik klein diere, die [[terapside]] wat haar ontwikkel en warmbloedig word. Twee beentjies van hulle onderkaak word deel van hulle oor en dit is die begin van die [[soogdier]]e.
 
Die uitwissing aan die einde van die Perm beteken egter ook die begin van die oorheersing van 'n ander groep onder die Amniota, die Sauropsida. Hulle nasate vandag is die skilpaaie en die akkedisse en slange, maar hulle is ook die voorouers van die Archeosauria waartoe die Dinosauria behoort. Hierdie groep oorheers in die land in Jura en Kryt en van die vorme ontwikkel vere en warmbloedigheid. Die voëls in hulle nasate. Aan die einde van die Kryt sterf die meeste Archeosauria uit. Vandag is naas die voëls net die krokodille hulle nasate. Ná die Kryt word opnuut die Synapsida in die vorm van hulle nasate, die soogdiere, die oorheersende landdiere.
 
==Kladogram==