|
[[Lêer:Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg|duimnael|300x300px|[[Antieke Egipte]] is 'n kanonieke voorbeeld van 'n vroee kultuur wat as 'n samelewing beskou word.]]
'n '''Beskawing ''' is enige komplekse samelewing gekenmerk deur stedelike ontwikkeling, sosiale stratifikasie, [[Simbool|simboliese]] kommunikasievormskommunikasievorme (gewoonlik [[Skryfstelsel|skryfstelselsskryfstelsel]]s), en die waargenome skeiding van en heerskappy oor die natuurlike omgewing deur 'n kulturele elite.
Histories was 'n ''beskawing ''<nowiki/> 'n sogenaamde "gevorderde" kultuur in teenstelling met sogenaamde meer primitiewe kulture. As 'n nietelbare naamwoord verwys ''beskawing ''ook na die proses van 'n samelewing se ontwikkeling tot 'n gesentraliseerde, verstedelikte, gestratifiseerde struktuur.
Beskawings word in digbevolkte nedersettings gegroepeer en in hiërargiese sosiale klasse verdeel, met 'n heersende elite en ondergeskikte stedelike en landelike bevolkings wat by intensiewe landbou, mynbou, kleinskaalse vervaardiging en handel betrokke is. Beskawings sentraliseer mag en oefen menslike beheer oor die res van die natuur, insluitend ander mense uit.
== Eienskappe ==
[[Lêer:Aristotle_Altemps_Inv8575Aristotle Altemps Inv8575.jpg|regs|duimnael|"Die groot [[Antieke Griekeland|Griekse]] filosoof en wetenskaplike [[Aristoteles]] (384–322 B.C.), wat vir meer as 2 000 jaar 'n diepgaande en blywende invloed uitgeoefen het, het ons begrip van die wetenskap en natuurlike filosofie op ongeëwenaarde wyse gevorm" —Gary B. Ferngren]]
Sosiale wetenskaplikes soos V. Gordon Childe het verskeie kenmerke genoem wat 'n beskawing van ander soorte samelewings onderskei. Beskawings is deur hulle bestaansmiddele, [[Nedersetting|nedersettingspatronenedersetting]]spatrone, regeringsvorms, sosiale stratifikasie, ekonomiese stelsels, [[geletterdheid]] en ander kulturele eienskappe onderskei. Andrew Nikiforuk beweer dat "beskawings van gekettingde menslike spierkrag afhanklik was. Dit het die energie van slawe gekos om gewasse te plant, keisers te klee en stede te bou". Hy beskou slawerny as 'n algemene kenmerk van premoderne beskawings.
Alle beskawings is van [[landbou]] afhanklik vir bestaansmiddele. Saaiplase kan tot opgegaarde voorrade en 'n surplus voedsel lei. Hierdie surplus stel sommige mense in staat om ander aktiwiteite te beoefen as om voedsel vir 'n bestaan te produseer: vroeë beskawings het soldate, ambagsmanne, priesters en priesteresse en ander mense in gespesialiseerde beroepe ingesluit. 'n Surplus voedsel lei tot 'n verdeling van arbeid en 'n meer diverse verskeidenheid menslike aktiwiteite, 'n definiërende eienskap van beskawings.
In vergelyking met ander samelewings beskik beskawings oor 'n meer komplekse politieke struktuur, naamlik die [[staat]]. Staatsgebaseerde samelewings is meer gestratifiseer as ander samelewings; daar is 'n groter verskil tussen die sosiale klasse. Die heersende klas is normaalweg in die stede gekonsentreer.
Ekonomies gesproke toon beskawings meer komplekse patrone van eienaarskap en wisselhandel as minder georganiseerde samelewings. Om op een plek te lewe stel mense in staat om meer persoonlike besittings as nomadiese mense te versamel.
stel mense in staat om meer persoonlike besittings as nomadiese mense te versamel.
Die[[ skryfkuns]], wat aanvanklik deur die mense in [[Sumer]] ontwikkel is, word as 'n kenteken van beskawing beskou en "word skynbaar met die opkoms van komplekse administratiewe burokrasieë of 'n oorwinnende staat geassosieer." Nes geld, is skryf deur die grootte van die stedelike bevolking en die kompleksiteit van handel tussen mense wat mekaar nie persoonlik ken nie, genoodsaak.
Met behulp van hulle arbeidsverdeling en sentrale regeringsbeplanning het beskawings heelwat ander diverse kulturele eienskappe ontwikkel. Dit sluit in georganiseerde [[Religie|godsdiens]], ontwikkeling in die kunste, en groot vooruitgang op [[Wetenskap|wetenskaplikewetenskap]]like en [[Tegnologie|tegnologiesetegnologie]]se gebied.
Regdeur die geskiedenis het suksesvolle beskawings uitgebrei, al hoe meer grondgebied ingepalm en al hoe meer voorheen onbeskaafde mense opgeneem. Nietemin is daar vandag nog stamme of volke wat onbeskaaf is. Hierdie kulture word deur sommige mense "primitief" genoem, 'n term wat deur ander as negatief beskou word. "Primitief" impliseer op een of ander manier dat 'n kultuur "eerste" (Latyn = primus) is en dat dit sedert die ontstaan van die mens nie verander het nie, al is daar bewyse van die teendeel. Aangesien al vandag se kulture tydgenote is, is hedendaagse sogenaamde primitiewe kulture geensins voorgangers van dié wat ons as beskaaf beskou nie. Antropoloë gebruik vandag die term "niegeletterd" om hierdie volk te beskryf.
Beskawings is deur [[kolonisasie]], [[Inval|invalleinval]]le, godsdienstige bekering, die uitbreiding van [[Burokrasie|burokratiese beheer]] en [[handel]] versprei, asook die bekendstelling van [[landbou]] en die [[skryfkuns]] aan niegeletterde volke.
Staatsvorms wat daarin geslaag het om noemenswaardige militêre, ideologiese en ekonomiese mag te verkry, het hulleself tradisioneel as ''beskaafd'' gedefinieer, in teenstelling met ander samelewings of volkegroepe buite hulle invloedsfeer—laasgenoemde is as barbare, onbeskaafdes en primitiewes beskou. In 'n hedendaagse konteks is "beskaafde mense" met inheemse volke of stamsamelewings gekontrasteer.
== Kulturele identiteit ==
"Beskawing" verwys ook na die [[kultuur]] van 'n komplekse samelewing, nie net die samelewing self nie. Elke samelewing, ongeag of dit 'n beskawing is, het 'n spesifieke stel idees en gebruike, en 'n sekere stel fabrikate en kunste wat dit uniek maak. Beskawings is geneig om ingewikkelde kulture te ontwikkel, insluitend 'n [[Staat|staatsgebaseerdestaat]]sgebaseerde besluitnemingsprosedure, 'n eie [[letterkunde]], professionele [[kuns]], [[argitektuur]], georganiseerde [[Religie|godsdiens]], en komplekse tradisies van [[onderwys]], [[dwang]] en beheer wat met die handhawing van die elite geassosieer word.
[[Lêer:Clash_of_Civilizations_mapn2Clash of Civilizations mapn2.png|regs|duimnael|Moderne wêreldbeskawings volgens Huntington]]
Die ingewikkelde kultuur wat met 'n beskawing geassosieer word, het 'n geneigdheid om na ander kulture te versprei en hulle te beïnvloed, soms in so 'n mate dat die ander kulture by die beskawing opgeneem word (een so 'n voorbeeld is die [[Volksrepubliek China|Chinese]] beskawing en sy invloed op nabygeleë beskawings soos [[Korea]], [[Japan]] en [[Viëtnam|Vietnam]]). Baie beskawings is in werklikheid groot kulturele sfere wat baie nasies en streke dek. Die beskawing waarin 'n persoon woon is, daardie persoon se grootste kulturele identiteit.
Daar bestaan baie verduidelikings vir die ondergang van beskawings. Sommiges fokus op historiese voorbeelde, en ander op algemene teorie.
* <span>'''Ibn Khaldūn''' ''' se werk,</span> ''Muqaddimah,'' het teorieë oor die ontleding, groei en agteruitgang van die Islamitiese beskawing beïnvloed. Hy het beweer dat herhaaldelike invalle van nomadiese volke ontwikkeling beperk het en tot maatskaplike verval gelei het.
* '''Edward Gibbon ''' se werk ''The Decline and Fall of the Roman Empire'' was 'n bekende en gedetailleerde ontleding van die val van die Romeinse beskawing. Volgens Gibbon was die uiteindelike ondergang van Rome die gevolg van die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse Turke]] se inval van [[Konstantinopel]] in 1453 CE was. Hy skryf:<blockquote>Die agteruitgang van Rome was die natuurlike en onvermydelike effek van buitensporige grootsheid. Welvaart het tot die rypwording van verval bygedra; die oorsaak van die verwoesting is deur die omvang van verowerings vermenigvuldig; en die oomblik toe die kunsmatige pilare verbrokkel het, het die kolossale struktuur onder die druk van sy eie gewig meegegee. Die verhaal van ondergang is eenvoudig en logies; in plaas daarvan om te vra waarom die Romeinse Ryk vernietig is, behoort ons eerder verbaas te wees dat dit so lank voortbestaan het.[Gibbon, ''Decline and Fall of the Roman Empire'', 2nd ed., vol. 4, ed. deur J. B. Bury (Londen, 1909), pp. 173–174.-Hoofstuk XXXVIII: Reign Of Clovis.--Part VI. General Observations On The Fall Of The Roman Empire In The West.]</blockquote> * '''Arnold J. Toynbee''' skryf in sy ''"A Study of History"'' dat daar baie meer beskawings was, insluitende 'n klein hoeveelheid gestagneerde (arrested) beskawings. Die ondergang van 'n beskawing is ingelui wanneer 'n kulturele elite 'n parasitiese elite geword het, en tot die opkoms van 'n interne en eksterne proletariaat gelei het.
* <span>In sy</span> 2005-boek ''"Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed"'' verskaf '''Jared Diamond''' vyf hoofredes vir die ondergang van 41 bestudeerde kulture: omgewingskade soos ontbossing, gronderosie en klimaatsverandering; afhanklikheid van langafstandhandel vir nodige hulpbronne; 'n toename in interne en eksterne geweld soos oorlog of invalle; en samelewings se reaksies op interne en omgewingsprobleme.
* In '''Bryan Ward-Perkins''' se boek ''The Fall of Rome and the End of Civilization'', dui hy op die werklike gruwels wat die val van 'n beskawing vir die mense inhou wat daaronder ly, anders as die baie revisionistiese historici wat dit onderspeel. Die val van 'n komplekse samelewing het beteken dat selfs basiese loodgietery vir 1 000 jaar uit die kontinent verdwyn het.
* <span>In''' ''' ''Ancient Maya: The Rise and Fall of a Rainforest Civilization''</span>, redeneer '''Arthur Demarest''' uit holistiese perspektief volgens die mees onlangse bewyse uit die argeologie, paleo-ekologie en epigrafie, dat daar nie een spesifieke verklaring is nie, maar dat 'n reeks onreëlmatige, komplekse gebeure, insluitend 'n verlies aan vrugbare grond, droogte en stygende vlakke van interne en eksterne geweld tot 'n afwaartse spiraal van agteruitgang en verval gelei het wat op die disintegrasie van die howe van Majaryke uitgeloop het. Hy redeneer dat die val van die Maja sekere lesse vir die hedendaagse beskawing inhou.
== Toekoms ==
Die politieke wetenskaplike Samuel Huntington redeneer dat 'n botsing van beskawings die definiërende eienskap van die 21ste eeu sal wees. Ronald Inglehart en Pippa Norris beweer dat die "ware botsing van beskawings" tussen die Moslemwêreld en die Weste deur die Islamitiese verwerping van die Weste se meer liberale seksuele waardes veroorsaak sal word, en nie soseer deur verskillende politieke ideologieë nie. Hulle merk egter op dat hierdie gebrek aan verdraagsaamheid waarskynlik na 'n uiteindelike verwerping van (ware) demokrasie sal lei.
Die kultuurhistorikus Morris Berman skryf in ''Dark Ages America: the End of Empire'' dat die einste faktore in die korporatiewe, verbruikersgesentreerde VSA wat eens op 'n tyd vir die nasie se grootsheid verantwoordelik was -– uiterste individualisme, gebieds- en ekonomiese uitbreiding en die najaag van materiële rykdom -– die Verenigde State oor 'n kritieke drumpel gedryf het waar ondergang onafwendbaar is. Berman se tesis is in sekere opsigte soortgelyk aan dié van die stadsbeplanner, Jane Jacobs, wat redeneer dat vyf pilare van die Amerikaanse kultuur in 'n staat van ernstige verval is: die gemeenskap en gesin; hoër onderwys; die effektiewe beoefening van wetenskap; belasting en die owerheid; en die selfregulering van die geleerde beroepe.
Sommige omgewingswetenskaplikes beweer dat die wêreld 'n Planetêre fase van beskawing betree, gekenmerk deur 'n verskuiwing weg van onafhanklike, losstaande nasiestate na 'n wêreld van toenemende globale konnektiwiteit met wêreldwye instansies, omgewingsuitdagings, ekonomiese stelsels en bewussyn.
Die kulturele kritikus en skrywer Derrick Jensen redeneer dat die moderne beskawing op 'n inherent skadelike, onvolhoubare en selfvernietigende wyse daarop gerig is om die omgewing en die mensdom self te oorheers.
Sosioloë en antropoloë soos [[Alvin Toffler]] (outeur van ''Future Shock''), Daniel Bell en John Nashbitt het teorieë oor die post-industriële samelewings ontwikkel. Hulle argumenteer dat die huidige tydperk van die industriële samelewing sy einde nader en dat dienste en informasie belangriker geword het as industrie en goedere. Sommige meer ektremeekstreme visies van post-industriële samelewings, veral in fiksie lyk baie soos post-[[tegnologiese singulariteit]] samelewings.
<gallery caption="Examples of civilizations" heights="140" mode="packed">
Lêer:Acropolis Athens in 2004.jpg|Die Akropolis in Griekeland wat tot vandag toe, 2 400 na sy konstruksie, 'n direkte invloed op die argitektuur en ingenieurswerk in die Westerse, Islamitiese en Oosterse beskawings het.
* {{Cite book|last=Chisholm|year=1991|first=Jane|title=Early Civilization|others=illus. Ian Jackson|publisher=Usborne|location=London|isbn=1-58086-022-2}}
* {{Cite book|last=Collcutt|year=1988|first=Martin|title=Cultural Atlas of Japan|publisher=Facts on File|location=New York|isbn=0-8160-1927-4}}
* {{Cite book|last=Drews|year=1993|authorlink=Robert Drews|first=Robert|title=The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.|publisher=Princeton University Press|location=Princeton|isbn=0-691-04811-8}}
* {{Cite book|last=Drews|year=1993|authorlink=Robert Drews|first=Robert|title=The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.|publisher=Princeton University Press|location=Princeton|isbn=0-691-04811-8}} <div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">Title</span><span data-key="title" title="The title of the book; displays in italics" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">Last name</span><span data-key="last" title="The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Drews</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">First name</span><span data-key="first" title="Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">Robert</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">Publisher</span><span data-key="publisher" title="Name of the publisher; displays after title" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Princeton University Press</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">Year of publication</span><span data-key="year" title="Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1993</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span><span data-key="isbn" title="International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-691-04811-8</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="location" class="cx-template-editor-param-key">Location of publication</span><span data-key="location" title="Geographical place of publication; usually not wikilinked; omit when the publication name includes place" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="location" style="position: relative;">Princeton</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="author-link" class="cx-template-editor-param-key">Author link</span><span data-key="author-link" title="Title of existing Wikipedia article about the author; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="author-link" style="position: relative;">Robert Drews</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none; min-height: 636px;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">Title</span><span data-key="title" title="The title of the book; displays in italics" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">Last name</span><span data-key="last" title="The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Drews</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">First name</span><span data-key="first" title="Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">Robert</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">Publisher</span><span data-key="publisher" title="Name of the publisher; displays after title" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Princeton University Press</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">Year of publication</span><span data-key="year" title="Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">1993</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span><span data-key="isbn" title="International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">0-691-04811-8</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="location" class="cx-template-editor-param-key">Location of publication</span><span data-key="location" title="Geographical place of publication; usually not wikilinked; omit when the publication name includes place" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="location" style="position: relative;">Princeton</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="author-link" class="cx-template-editor-param-key">Author link</span><span data-key="author-link" title="Title of existing Wikipedia article about the author; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="author-link" style="position: relative;">Robert Drews</div></div></div></div>
* {{Cite book|last=Edey|year=1974|first=Maitland A.|title=The Sea Traders|publisher=[[Time-Life Books]]|location=New York|isbn=0-7054-0060-3}}
* {{Cite book|last=Fairservis|year=1975|first=Walter A., Jr.|title=The Threshold of Civilization: An Experiment in Prehistory|publisher=[[Charles Scribner's Sons|Scribner]]|location=New York|isbn=0-684-12775-X}}
== Eksterne skakels ==
* [[File:Wiktionary-logo-v2.svg|alt=|16x16px]]{{Wiktionary-inline}}
* [[File:Wikiquote-logo.svg|alt=|16x16px]]{{Wikiquote-inline}}
* [http://www.bbc.co.uk/religion/interactive/civilisations/ BBC on civilization]
* [http://www.ancienthistorylists.com/ancient-civilizations/10-oldest-ancient-civilizations-ever-existed/ Top 10 oldest civilizations]
[[Kategorie:Vroeë beskawings]]
[[Kategorie:Kulturele geskiedenis]]
| 