Wysiging soos op 09:42, 10 Mei 2016 wysig Voyageur (besprekings \| bydraes) 117 852 edits k →‎Dialekte ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 18:53, 14 Maart 2017 wysig maak ongedaan Naudefj (besprekings \| bydraes) Burokrate, Administrateurs 71 387 edits No edit summary Nuwer wysiging →
Lyn 15: \|fam4=[[Lechitiese tale\|Lechities]] \|nasie={{vlagland\|Europese Unie}}<br />{{vlagland\|Pole}} \|agentskap=Poolse Taalraad ''(Rada Języka Polskiego)'' \|iso1=pl\|iso2=pol\|iso3=pol \|kaart=[[Lêer:Idioma polaco.PNG\|250px\|Verspreiding van Pools]] Lyn 22: Die '''Poolse [[taal]]''' (Pools: ''język polski'', ''polszczyzna'' [ˈpɔlski]) maak deel uit van die [[Lechitiese tale\|Lechitiese groep]] van die [[Wes-Slawiese tale]], 'n subgroep van die [[Indo-Europese tale\|Indo-Europese taalfamilie]]. Dit is nou verwant aan [[Kasjoebies]], [[Tsjeggies]], [[Slowaaks]] en [[Sorbies]] en tans die mees gesproke [[Slawiese tale\|Slawiese taal]] naas [[Russies]]. Pools is die [[amptelike taal]] van [[Pole]] asook een van die ampstale van die [[Europese Unie]]. Naas sowat 38 miljoen Poolssprekendes in Pole is daar tussen 1,5 en 2 miljoen sprekers in die buiteland (sommige akademiese bronne noem hoër syfers van tot agt miljoen<ref>[http://wwwg.uni-klu.ac.at/eeo/Polnisch.pdf ''Władisław Lubaś en Jerzy Molas: Polnisch. Universiteit van Klagenfurt, Oostenryk'']</ref>). Groot minderhede van Poolssprekendes word in Oos- en Noordoos-Europese lande soos [[Rusland]], [[Litaue]], [[Wit-Rusland]], [[Oekraïne]] en [[Tsjeggië]] aangetref, maar ook in immigrantegemeenskappe in [[Kanada]], [[Republiek van Ierland\|Ierland]], [[Argentinië]] en [[Australië]]. Daar is beduidende Poolse minderhede in die [[Verenigde State van Amerika\|Verenigde State]] waar sowat 670 000 Poolssprekendes hulle gevestig het,<ref name=language2000>{{citation\|url=http://www.census.gov/prod/2003pubs/c2kbr-29.pdf\|format=PDF\|title=Census 2000\|month=Oktober\|year=2003\|publisher=U.S. Census Bureau\|accessdate=22 Februarie 2008}}</ref>, asook in [[Duitsland]], [[Brasilië]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde Koninkryk]]. == Kenmerke == [[Lêer:Polish in Europe-2.PNG\|duimnael\|links\|Verspreiding van Pools in Europa:<br /> Lyn 34: Drie oorspronklike Slawiese tydsvorme (aorist, imperfek en plusquamperfek) het verlore gegaan. In die Poolse omgangstaal word slegs een verlede tydsvorm, die sogenaamde Slawiese perfek, gebruik. Net soos in ander [[Balto-Slawies]]e tale is daar geen lidwoorde in Pools nie. Pools is die enigste Slawiese taal waar nasale of neusklanke nog voorkom. In Poolse woorde word gewoonlik die voorfinale lettergreep beklemtoon -– in teenstelling met ander Slawiese tale wat òf geen vaste woordaksent het nie (soos Russies) òf waar die klemtoon op die eerste lettergreep lê soos in Tsjeggies en Slowaaks. Die sogenaamde Poolse ''umlaut'' is die verandering van e na o of a voor harde medeklinkers. Die spelling van woorde met ''ż'' en ''rz'', ''u'' en ''ó'', ''h'' en ''ch'' moet aangeleer word aangesien die uitspraak daarvan nouliks verskil. == Geskiedenis == === Die vroeë Middeleeue: Latyn as skryftaal === Die ontwikkeling van Pools as 'n selfstandige Slawiese taal het gepaard gegaan met die stigting van 'n Poolse staat in die 10de eeu. In 966 het vors Mieszko I van Wielkopolska (Groot-Pole) die Christelike geloof aangeneem nadat 'n aantal Slawiese stamme, wat in kulturele en taalkundige opsig nou verwant is, in 'n gemeenskaplike ryk verenig is. Saam met die Christelike godsdiens is die Latynse alfabet ingevoer sodat Pools -– wat aanvanklik net soos ander Slawiese tale uitsluitlik as spreektaal bestaan het -– vervolgens ook as 'n skryftaal ontwikkel kon word. Die eerste geskrewe werke in Pole het nogtans in Latynssprekende kerklike kringe ontstaan, en Slawiese name en ander terme het eers later geleidelik ingang gevind. Die oudste bekende dokumente in Pools is name en glosse in Latynse tekste, veral in die sogenaamde "Dagome iudex", 'n dokument uit die jare 990–992 waarin die oorhandiging van Mieszko I se vorstedom aan die pouslike gesag bevestig word, en die "Bul van Gniezno" ("Ex commisso nobis") wat in 1136 deur pous [[Pous Innocentius II\|Innocentius II]] uitgevaardig is en sowat 400 enkele Poolse name van nedersettings en persone bevat. 'n Bul van [[Pous Adrianus IV]] uit die jaar 1155 bevat 55 Poolse name. Lyn 76: Daarby word met '''ą''' en '''ę''' [[nasalisasie\|nasale]] klinkers voorgestel, die '''ć''', '''ń''', '''ś''', '''ź''' stel [[palatalisasie\|gepalataliseerde]] medeklinkers voor. Die '''ł''' word as die Engelse w uitgespreek, terwyl die Poolse w ongeveer die waarde van die [[Afrikaans]]e of [[Nederlands]]e v of f het. Ą, Ę, Ń en Y kom nooit aan die begin van 'n woord voor -– die hoofletters word dus nouliks gebruik (gewoonlik net indien die hele woord in hoofletters geskryf word). Q, V en X kom uitsluitlik in vreemde woorde voor wat nog nie gepoloniseer is nie. Hulle maak nogtans sedert die vroeë 20ste eeu deel uit van die moderne Poolse alfabet. == Woordeskat == Lyn 91: Russiese ontlenings in Pools is in dieselfde tydperk deur die Russiese besetters ingevoer. 'n Tweede golf van Russiese ontlenings dateer uit die periode ná 1945 toe Pole een van die Oos-Europese volksdemokratiese state in die Sowjet-invloedsfeer was. Terme soos ''kolektyw'' ("kollektief"), ''kołchoz'' ("kolchos") en ''gułag'' ("Goelag") het destyds die Poolse woordeskat binnegekom. Engelse invloede is sedert die 1960's bespeurbaar en het veral sedert die 1980's duidelik toegeneem. Die meeste Engelse terme word in vakgebiede soos rekenaarkunde, sport en ekonomie gebruik. Tipiese voorbeelde is ''serwer'' ("bediener", van Engels ''server''), ''bajt'' ("greep", van Engels ''byte''), ''biznes'' ("sake", van Engels ''business''), ''menedżer'' ("bestuurder", van Engels ''manager'') en ''diler'' ("handelaar", van Engels ''dealer'' -– die spelling ''dealer'' kom egter ook voor). == Dialekte == Lyn 110: * Silesies. Die huidige Standaardpools, wat hoofsaaklik op die Warskouse variant van Pools baseer, word dwarsoor die land gepraat of tenminste verstaan.<ref>Oscar E. Swan: ''A Grammar of Contemporary Polish''. Bloomington, IN: Slavica 2002, bl. 5</ref> Die verskillende streeksvariante van Pools het as gevolg van moderne massakommunikasie en die grootskaalse bevolkingsverskuiwings ná die Tweede Wêreldoorlog aan belangrikheid ingeboet en vanweë die sterk standaardiserende tendense ook baie van hul opvallendste kenmerke verloor. 'n Ander belangrike faktor by hierdie ontwikkeling is die amptelike taalbeleid wat Standaardpools teen streeksinvloede wil beskerm -– die gebruik van Standaardpools word sodoende met 'n hoë vlak van opvoeding geassosieer, terwyl die rol van dialekte beperk bly tot kommunikasie binne die gesin, alledaagse gesprekke en dié van 'n stylmiddel in literêre tekste. 'n Selfstandige literatuur op basis van Poolse dialekte bestaan wel, maar bly eweneens beperk tot die volkskuns. In sommige streke van Pole soos Silesië word die plaaslike dialekte nogtans as draers van kulturele identiteit beskou en bewaar. Die hoofsaaklike verskille tussen Standaardpools en streeksdialekte raak die uitspraak van stemhebbende en stemlose medeklinkers, nasale en vokale. Die Góral-dialek van die suidelike hoë bergstreke verskil merkbaar van Standaardpools -– sowel ten opsigte van sy woordeskat asook die uitspraak: sprekers maak geen verskil tussen klanke soos cz en c, ż en z, sz en s.<ref>Swan (2002), bl. 5</ref> == Pools-Afrikaanse woorde- en grammatikaboeke ==

Pools: Verskil tussen weergawes