Jan Hendrik Hofmeyr de Waal: Verskil tussen weergawes

Jan Hendrik Hofmeyr de Waal is op 30 Desember 1871 op die wyn- en vrugteplaas ''Bakkerskloof'' in die distrik Somerset-Wes gebore. Hy was die eersgeborene van David Christiaan de Waal, boer en handelaar en oud-burgemeester van [[Kaapstad]] asook Volksraadslid vir [[Piketberg]] in die ou Kaapse parlement. Sy moeder, Hester Sophia Hofmeyr, was die oudste suster van [[Onze Jan Hofmeyr|Jan Hendrik Hofmeyr]] (Onze Jan). Sy ouers is op [[19 Mei|19 Me]]<nowiki/>i [[1869]] met mekaar getroud. Jan Hendrik het drie susters gehad, Rykie Hester, Susanna Gertruida (Lily) en Hester Sophia (Hettie) en twee broers, Pieter en Gustavus Adolphus.<ref>Wikitree: http://www.wikitree.com/wiki/De_Waal-1110</ref>. Sy broer Pieter was later self bekend as dramaturg en skrywer. Op vyfjarige ouderdom verkoop sy pa die plaas en verhuis na die plaas Bellevue naby Kaapstad. Toe hy agt jaar oud was, begin hy sy skoolopleiding op 'n plaasskool en op tienjarige ouderdom gaan hy na die Normaalskool in Roelandstraat, Kaapstad. Hier kry hy onderrig van [[Skotte|Skotse]] onderwysers en slegs 'n halfuur per week word aan [[Nederlands]] gewy. Op vyftienjarige ouderdom begin hy sy opleiding as onderwyser en studeer aan die Normaalkollege en die ou South African College, waar hy 'n B.A.-graad<ref name=":0">Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Jan_Hendrik_Hofmeyr_de_Waal</ref> behaal.

Hy aanvaar in [[1892]] 'n betrekking as onderwyser aan die Openbare Jongenskool te [[Uitenhage]] en neem dan na ses maande as prinsipaal waar van die openbare skool op Utrecht in [[Natal (kolonie)|Natal]], waar hy ook ses maande vertoef. Wanneer sy vader se vennoot in 'n ystergroothandelsaak sterf, werk hy vir agtien maande (ongeveer Mei 1893 tot Oktober 1894) hier as klerk met die oog op latere vennootskap, maar besluit teen 'n loopbaan in hierdie maatskappy. In November [[1894]] vertrek hy na [[Londen]] om hom aan die Inner Temple as advokaat te bekwaam.<ref name=":1">Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=De_Waal,_Jan_Hendrik_Hofmeyr</ref>. Hier is [[Jan Christian Smuts|Jan Smuts]] een van sy studentemaats. Terwyl hy hier is gebruik hy ook die geleentheid om [[Europa]] te verken en besoek onder andere [[Wiesbaden]] vir 'n kuur. Hy keer in Oktober [[1897]] na [[Suid-Afrika]] terug en open 'n regspraktyk in Waalstraat in Kaapstad. Skrywe en politiek is egter sy liefhebbery en hy lewer 'n hele aantal bydraes aan verskillende koerante, onder andere ''[[Cape Times]]'' en ''[[Ons Land]]''. Die redakteurskap van ''Het Zuid Westen'' in [[Oudtshoorn]] word hom in [[1898]] aangebied, maar hy weier dit. In Desember [[1898]] trou hy met Emerentia Gerharda de Vos (Emma) de Kock en hulle het ses kinders, Anna Maria Mathilda, David Christiaan, Jan Hendrik Hofmeyr, Pieter Meyer, Hester Sophia Hofmeyr en Emmerentia Wilhelmina. Vir ses jaar bly hulle in dieselfde huis as Onze Jan en in hierdie tyd is hy [[Onze Jan Hofmeyr|Onze Jan]] se regterhand en assistent.

In Julie [[1903]] word hy redakteur van die nuutgestigte maandblad vir die jeug, ''De Goede Hoop'', 'n posisie wat hy tot [[1914]] beklee. As groot voorstander van Afrikaans as skryftaal moet hy self verhale skryf om in ''De Goede Hoop'' te publiseer, omdat hy te min bydraes vir dié blad ontvang. So verskyn ''Die Tweede Grieta'', ''Stompies'' en ''Johannes van Wyk'' vir die eerste keer, asook enige toneelstukke, waarvan ''Anjelina'' die eerste is. In die Junie [[1904]]-uitgawe van ''De Goede Hoop'' publiseer hy 'n lang pleidooi in versvorm ten gunste van Afrikaans getiteld ''Di Afrikaanse taal aan di woord''.<ref name=":0" />.

Hy is een van die stigters van die Afrikaanse Taalvereniging wat op [[5 Oktober]] [[1906]] in sy kantoor in Kaapstad gestig word en hy word later ook president van hierdie liggaam. Hy is ook die eerste advokaat wat ’n saak in die hooggeregshof in Afrikaans bepleit.<ref>Gelofteland: http://gelofteland.org/index.php/ons-volk/23-kultuurdagboek/2081-30-desember-1877-adv-jhh-de-waal.html</ref>. In [[1907]] word hy lid van die Afrikaanse Taalvereniging se spellingkomitee wat die Afrikaanse spelreëls moet vasstel en in hierdie jaar spreek hy hom ook uit teen die Vereenvoudigde Nederlandse Spelling, omdat hy van mening is dat dit Afrikaans sal benadeel. Hy is in [[1908]] een van vier afgevaardigdes van die Afrikaanse Taalvereniging na die konferensie wat uitloop op die stigting van die Zuid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns. In Desember [[1914]] bedank hy sy posisie as redakteur van ''De Goede Hoop'' na 'n rusie met die uitgewers oor politieke kwessies. Onder die skuilnaam Jan van Rozenburg verdedig hy naamlik generaal Hertzog se politiek tydens die kabinetskrisis in [[1912]]. In [[1915]] is hy behulpsaam met die stigting van die [[Nasionale Pers]], maar wys die redakteurskap van ''[[Die Burger]]'' en ook ''[[Die Huisgenoot]]'' van die hand, weens sy vele ander verpligtinge.

Hy betwis die Volksraadverkiesings van 1908 en 1910 as kandidaat in [[Piketberg (kiesafdeling)|Piketberg]], maar is nie suksesvol nie. Sedert die stigting van die [[Nasionale Party]] in 1914 is hy lid van die Sentrale Raad van die party en later ook van die Federale Raad. Van 1915 af tot [[1933]] word hy dan die Nasionale Party se Volksraadslid vir Piketberg, vanaf [[1924]] is hy adjunk-speaker en vanaf [[1926]] tot [[1929]] is hy Voorsitter van die sentrale komitee van die Volksraad. In 1929 word hy tot Speaker van die Volksraad verkies, n posisie wat hy tot 1933 beklee. In die partystrukture word hy ook bevorder en in 1926 is hy voorsitter van die Nasionale Partykongres, in [[1927]] word hy vise-voorsitter van die party en in [[1928]] voorsitter. Vir lank is hy ook voorsitter van die regskommissie van die Party. Hy speel 'n leidende rol met die erkenning van Afrikaans in die staatsdiens in 1918. Ná samesmelting van die ou Nasionale Party en [[Suid-Afrikaanse Party]] in 1933 werp hy sy lot in by die nuwe Nasionale Party onder [[Daniël François Malan|D.F. Malan]] en is hy tot en met sy dood lid van die Kaapse hoofbestuur van die party. Hy is in Kaapstad oorlede.<ref name=":1" />.

Sy eerste kreatiewe arbeid is op toneelgebied, maar ten spyte van 'n relatief groot produksie op hierdie gebied is daar van veel diepgang nie sprake nie. Daar is weinig karakterontwikkeling en die karakters is tipies óf edel óf skurke, terwyl die onwaarskynlike intrige gewoonlik ook nie oortuig nie.

Tydens sy tyd as onderwyser in [[Uitenhage]] en [[Utrecht (munisipaliteit)|Utrecht]] skryf hy onder andere kindertoneelstukke, waaronder ''’n Les oor di tier'' met tema die Afrikaanse taalstryd, wat deur die leerlinge opgevoer word en deur [[F.C.L. Bosman]] gebundel word in ''Di bedriegers, Magrita Prinsloo en ander Afrikaanse dramas en samesprake''. Hierdie klugtige eenbedryf word omstreeks [[1892]] in Oudtshoorn opgevoer en is een van die eerste opvoerings van 'n Afrikaanse toneelstuk vir ’n jong gehoor, indien nie die heel eerste nie. Hy skryf die stuk onder die skuilnaam Janni en publiseer dit op [[10 Januarie]] [[1903]] in ''Ons Land'' en in April [[1904]] in aansienlik verwerkte vorm onder die titel ''Di selfsugtige onderwyser'' in ''De Goede Hoop'', waarna dit ook in die bundel ''Stompies'' opgeneem word as ''Die selfsugtige meester''. Dit beeld ’n onderwyser uit wat vir ’n klomp rumoerige skoolseuns probeer klasgee. Hy teken 'n tier op die bord en vra die seuns om te identifiseer watter soort dier dit is. Die antwoorde is onsinnig en die seuns maak hulle ook dwarsdeur die les aan onnutsighede skuldig. Die stuk bied 'n goeie beeld van die Bolandse jeugtaal van rondom die eeuwending.

Ander klugte in een bedryf wat in die tydperk 1893–1894 geskryf word, sluit in ''Jakob Riem en di varki'', ''Jan en Katrina'' en ''Di dokter van di dorp''. Al drie hierdie toneelstukkies word ook opgeneem in [[F.C.L. Bosman]] se ''Di Bedriegers, Magrita Prinslo en ander Afrikaanse dramas en samesprake tot 1900''. ''Jakob Riem en di varki'' is gepubliseer in ''De Goede Hoop'' van Januarie 1905. Dit is ’n klugtige kort stukkie op rym, waarin Jakob Riem voor die magistraat verskyn op aanklag van dronkmansmoleste by die huis van Vaas Meloor, waarna Jakob ’n varkie steel. Jakob se verweer is dat hy as Jood definitief nie ’n vark sou wou steel nie en hy gee ’n humoristiese en baie onwaarskynlike weergawe van hoe die varkie in sy besit sou gekom het. ''Jan en Katrina'' is gepubliseer in ''De Goede Hoop'' in Desember 1903 en opgeneem in ''Stompies''. Hierdie eenbedryf word in vier tonele verdeel. Jan is verlief op Katrina, maar weet nie hoe om die aanvoorwerk te doen nie. Sy ma gee hom raad, maar as hy die raad wil uitvoer, loop alles verkeerd. Jan se pa besluit om saam met hom na Katrina toe te gaan en homself te versteek, waarna hy vir Jan sal voorsê wat hy moet sê. Die pittige dialoog is die sterkpunt van hierdie stuk. ''Di dokter van di dorp'' is gepubliseer in ''Ons Land'' van [[10 Februarie]] [[1903]], in ''De Goede Hoop'' van Oktober [[1909]] en opgeneem in ''Stompies'', waarna dit saam met ''Anjelina'' afsonderlik gepubliseer word. Die verwaande dokter reken hy kan die kitaar slaan oor almal op die dorp. Om die rykste man op die dorp te wees, besluit die dokter om met Koewyn se dogter Grietjie te trou, wat eersdaags van ’n oom ryk sal erf. Grietjie is egter reeds verloof aan Willem Brink. Die dokter haal Koewyn oor om Grietjie te verkoop aan die eerste man wat £1000 sal betaal vir haar en stuur dan vir Willem Brink op ’n sending na ’n naburige dorp om hom uit die pad te kry. Brink kry so toegang tot die dokter se geld en koop vir Grietjie voor sy vertrek met die dokter se geld.

''Anjelina'' is 'n treurspel in een bedryf wat omstreeks [[1897]] geskryf word en in Augustus 1903 in ''De Goede Hoop'' gepubliseer word. Dieselfde jaar word dit afsonderlik gedruk en dit word ook opgeneem in ''Stompies''. ''Amper maar nog nie'' is ’n histories-romantiese eenbedryf, wat ook in ''Stompies'' opgeneem word. ''Die spioen en sy handlangers'' is ’n drama in drie bedrywe wat tydens die [[Anglo-Boereoorlog]] in die Kaap afspeel. Hierdie drama word in 1907 in ''De Goede Hoop'' gepubliseer, in ''Stompies'' opgeneem en dan in 1926 selfstandig gepubliseer.

Hy skryf ook nie-fiksie. In 1928 verskyn die biografie van sy vader, ''Die Lewe van David Christiaan de Waal'', onder die skuilnaam J.W. Benewens die biografiese gegewens bevat die werk ook kultuur-historiese gegewens oor die periode [[1845]]–[[1911]]1845–1911 wat van groot waarde is. David de Waal het begin as boer, later Kaap-toe verhuis, waar hy koopman word en aktief deelneem aan die openbare lewe. As burgemeester van Kaapstad kom hy in aanraking met al die leidende figure van die samelewing. Al die groot historiese gebeurtenisse en politieke beroeringe van hierdie periode word breedvoerig behandel, en deur briewe, koerantartikels en ander gegewens slaag die skrywer daarin om die gees van die tydperk te openbaar. In ''My herinnerings van ons taalstryd'' bepaal hy hom by eie ervarings en dinge waarvan hy self getuie was. Na ’n oorsig van die werksaamhede van die Patriotbeweging skets hy die taaltoestande tydens sy jeug, en sy eie pogings om die gebruik van Afrikaans te bevorder. Heelwat lig val op die optrede van ds. [[Stephanus Jacobus du Toit|S.J. du Toit]] en die oorsake waardeur sy taalaksie skipbreuk gely het. Veral interessant is die beskrywing van die rol wat ''De Goede Hoop'' onder sy redakteurskap in die taalstryd gespeel het.

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:<ref>Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-nb2006-26676/</ref>:

* Kannemeyer, J.C. ''Die Afrikaanse literatuur 1652-20041652–2004.'' Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005

* Dentz, Fred. Oudschans. J''an Hendrik Hofmeyr de Waal''. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1943-19451943–1945.