Hawaii: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Skakel |
proeflees |
||
Lyn 27:
|ToelatingRangorde = 50<sup>ste</sup>
|ToelatingDatum = [[21 Augustus]] [[1959]]
|Tydsone = [[UTC
|Breedtegraad = 18°55' N tot 28°27' N
|Lengtegraad = 154°48' W tot 178°22' W
Lyn 40:
|Hoërhuis = Senaat
|Laerhuis = Huis van Verteenwoordigers
|Senatore = Daniel Inouye (D)<br />Daniel Akaka (D)
|Poskantoor = HI
|ISOCode = US-HI
Lyn 48:
'''Hawaii''' ([[Engels]]: ''State of Hawaii'', [[Hawais]]: ''Mokuʻāina o Hawaiʻi''), 'n [[vulkaan|vulkaniese]] eilandgroep wat sewe groot bewoonde en 125 kleiner onbewoonde eilande behels, is die 50ste en mees westelike van die [[Verenigde State|Amerikaanse]] [[deelstaat|deelstate]]. Alhoewel die grootste eiland, wat met sy kenmerkende driehoeksvorm byna twee derdes van die totale oppervlak beslaan, ook die naam Hawaii dra, bly [[Oahu|O{{okina}}ahu]] met die hoofstad [[Honolulu]] die belangrikste en mees digbevolkte eiland - en ook steeds die hoofbestemming vir miljoene toeriste. Ter onderskeiding van die eilandgroep word die [[Hawaii (eiland)|eiland Hawaii]] deur die plaaslike bewoners dikwels ''Big Island'' (Groot Eiland) genoem. Hawaii se bynaam is ''Die Aloha-staat'' (Engels: ''The Aloha State'').
[[Lêer:Downtown Honolulu.jpg|duimnael|links|Die [[hoofstad]] [[Honolulu]] op die eiland [[Oahu]].]]
Hawaii lê suid van die deelstaat [[Alaska]], noord van die [[Frankryk|Franse]] eiland Tahiti in [[Frans-Polinesië]] en sowat 3 700 kilometer wes van die Amerikaanse vasteland. Alhoewel die eilandgroep polities deel uitmaak van [[Noord-Amerika]], vanweë sy ligging noord van die ewenaar en in geografiese opsig ook nie by die Suidsee-eilande gereken word nie, behoort dit ten opsigte van sy inheemse bevolking en beskawing wél tot [[Polinesië]] en vorm dit die noordelike punt van die [[Polinesiese Driehoek]].
Die bewoners van die huidige Amerikaanse deelstaat is 'n mengelmoes van Europese en Oosterse nasies en rasse, terwyl die oorspronklike Polinesiese bewoners vandag in die minderheid is.
Ondanks sy ligging in die Noordelike [[Stille Oseaan]] naby die [[Kreefskeerkring]] en byna 2 400 kilometer noord van die ewenaar word Hawaii in die algemeen veral deur [[toeriste]] as 'n tipiese Suidsee-eiland gereken en dikwels met 'n sorgvrye paradys geassosieer. Gevolglik het Honolulu met sy bekende [[Waikiki|Waikiki-strand]] al dekades gelede 'n sinoniem vir moderne Amerikaanse massatoerisme geword. Sowat 60 persent van alle besoekers kom tans uit die Verenigde State en [[Japan]].<ref>Stahn (1995), bl. 14</ref> Nogtans het Hawaii sy natuurskoon danksy die omgewingsbewustheid van sy inwoners bewaar.
== Geografie ==
Lyn 62:
Die eilandketting van Hawaii behels 132 eilande, eilandjies, riwwe en seerotse en strek soos 'n groot boog vanuit die mees suidelike eiland - Hawaii (19° Noord, 154° Wes) - oor 'n lengte van byna 2 600 kilometer in noordelike rigting tot by die Kure-atol (28° Noord, 179° Wes) digby die internasionale datumlyn. Hawaii is in die sentrum van die Stille Oseaan geleë - sowat 4 700 kilometer van die Amerikaanse weskus, 6 200 kilometer van [[Japan]] en 8 000 kilometer van die [[Australië|Australiese]] [[metropool]] [[Sydney]] af.
Aangesien die Hawaii-eilandketting deel uitmaak van die uitgestrekte [[Polinesiese Driehoek]], wat oor Tahiti en die [[Paaseiland]] tot by [[Nieu-Seeland]] strek, word dit dikwels by die Suidsee gereken. Sy natuur,
Slegs sewe van die Hawaise eilande is bewoon en vorm saam met een onbewoonde eiland die sogenaamde agt hoofeilande aan die suidelike eindpunt van die eilandketting. Die hoofeilande beslaan die grootste deel van Hawaii se oppervlakte: Hawaii (die "Groot Eiland" en naamgewer) met 10 548, [[Maui]] met 1 888, Oahu met 1 574, [[Kauai]] met 1 432, [[Molokai]] met 673, [[Lanai]] met 362, [[Niihau]] met 180 en Kahoolawe (digby Lanai) met 117 vierkante kilometer. Met altesaam 16 697 vierkante kilometer beslaan die hoofeilande byna die hele oppervlakte van die eilandketting met 16 705 vierkante kilometer, terwyl die sowat 125 kleiner eilande, atolle en rotsbanke slegs 'n totale oppervlakte van sowat 8 vierkante kilometer het.
Lyn 68:
Die enigste noemenswaardige van die kleiner eilande is die [[Midway-atol]]. Aangesien hulle sedert 1903 regstreeks deur die [[Amerikaanse Vloot]] beheer word, word hierdie eilandgroep met sowat 2 000 inwoners - merendeels soldate met hul gesinne - in administratiewe opsig nie by die deelstaat Hawaii gereken nie.
Oahu met die hoofstad Honolulu vorm ondanks sy relatief klein oppervlakte die politieke en ekonomiese sentrum van die deelstaat Hawaii en behels vier vyfdes van die totale bevolking. Aangesien Oahu as die hoofeiland fungeer, word na die ander eilande dikwels as die "buureilande" of "buite-eilande" verwys. Nogtans dra elkeen van die eilande sy trotse bynaam: Terwyl Hawaii se bynaam - ''Big Island'' of die "Groot Eiland" - slegs na sy grootte verwys (die naam "Orgideë-Eiland" het nie ingeburger geraak nie), pronk die ander eilande met
Vanweë die naam Hawaii se dubbelsinnigheid is daar 'n konvensie om van ''op Hawaii'' te praat as iemand op die Groot Eiland bly, en van ''in Hawaii'' indien 'n mens die deelstaat bedoel.<ref>Stahn (1995), bl. 21</ref>
Lyn 107:
Aan die hand van die ouderdom van die Hawaii-eilandketting en sy lengte het wetenskaplikes berekeninge ten opsigte van die snelheid, waarmee die Pasifiese Plaat beweeg, gedoen om sodoende Wilson se hipotese te toets. Die berekeninge het ooreenkom met ander metings en bevestig dat die Pasifiese Plaat teen 'n snelheid van sowat agt sentimeter per jaar in noordwestelike rigting beweeg.
In 1972 het die Amerikaanse geofisikus James Morgan die oorspronklike
'n Verdere bewys vir die juistheid van Wilson se bevindings is jong vulkaniese
=== Verwering en erosie ===
[[Lêer:Nihoa aerial.jpg|duimnael|'n Lugfoto van Nihoa]]
Die tweede belangrike geologiese kringloop, waardeur die Hawaii-eilandketting geraak word, speel hom in teenstelling met die vulkanisme in 'n korter
Die mees westelike eilande het vulkaniese berge as gevolg van erosieprosesse tot rotskoppies gekrimp soos byvoorbeeld Tanager Peak op die eiland Nihoa en Miller's Peak. Nihoa lyk vandag op 'n ysberg in die oseaan aangesien die grootste gedeelte van sy skildvulkaan, wat vroeër net soos Mauna Kea enkele duisend meter bo seevlak verrys het, nou onder water lê. Rolstene en sand van die vulkaniese berghellings is hier opeengehoop, en 'n koraalrif word hier tans langsamerhand opgebou. Die uiterste weste van Hawaii is tot atolle met blou strandmere en kringvormige sandeilande soos Laysan en Midway geërodeer.
Lyn 130:
=== Nuwe tyd ===
[[Lêer:King Kalaniopuu Greeting Cook 1781.png|duimnael|Koning Kalaniʻōpuʻu van Hawaii bring geskenke aan James Cook]]
Hawaii het bekendheid verwerf as een van die laaste groot eilandgroepe ter wêreld wat op 20 Januarie 1778 deur die Britse seevaarder en ontdekkingsreisiger kaptein [[James Cook]] ontdek is. Die inheemse bevolking het Cook aanvanklik as 'n godheid beskou
In 1795 is die Hawaii-eilande onder Kamehameha I verenig en in 1810 het hy die eerste koning van Hawaii geword.<ref>Linda Wedel Greene: ''[http://www.nps.gov/history/history/online_books/kona/history4.htm A Cultural History of Three Traditional Hawaiian Sites on the West Coast of Hawai'i Island (Kapitel 4)]''</ref> In 1845 is die hoofstad [[Honolulu]] gestig<ref>[http://wehewehe.org/gsdl2.5/cgi-bin/hdict?d=D48690 Lahaina]</ref> en in 1887 het [[David Kalakaua]] [[Pearl Harbor]] aan die Verenigde State oorhandig.
=== Die einde van die monargie ===
Die afsterwe van koning Kalakaua vroeg in 1891 het die monargiese stelsel in 'n krisis gedompel.
Die Amerikaanse lobbie, wat die sogenaamde ''Annexation Club'' in die lewe geroep het, het nou kort proses van die monargie gemaak. 160 vlootsoldate van 'n Amerikaanse oorlogskip het militêre bystand by die omverwerping van die koningin verleen. Sy is op 17 Januarie 1893 gedwing om afstand van die troon te doen, en 'n voorlopige regering is onder die voorsitterskap van Sanford B. Dole, 'n Hawais-Amerikaanse suikerbaron, gevorm.<ref>Donald Rowland: ''The Establishment of the Republic of Hawaii, 1893–1894''. In: ''The Pacific Historical Review'', Vol. 4, No. 3. (Sept. 1935), S. 201–220. ([http://links.jstor.org/sici?sici=0030-8684%28193509%294%3A3%3C201%3ATEOTRO%3E2.0.CO%3B2-K PDF])</ref>
In die [[19de eeu]] het die bekende Amerikaanse skrywer [[Mark Twain]] Hawaii as "''the loveliest fleet of islands that lies anchored in any ocean"'' ("die bekoorlikste vloot eilande wat in enige oseaan geanker lê") beskryf.<ref>Young, Gordon: ''Hawaii, Island of Fire and Flowers''. In: National Geographic Magazine, volume 147, nommer 3, Maart 1975, bl. 399</ref> In 1898 het Hawaii 'n Amerikaanse besitting geword. Die [[Japan]]se lugaanval op die Amerikaanse vlootbasis [[Pearl Harbor]] op 7 Desember 1941, waartydens meer as 2 300 mense hul lewens verloor het, was 'n keerpunt
== Ekonomie ==
| |||