Shaka: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Wysigings deur 41.21.136.20 teruggerol na laaste weergawe deur Oesjaar
+ Kaart & skakels
Lyn 3:
|titel = Koning van die Zoeloenasie
|beeld = [[Lêer:KingShaka.jpg|border|250px]]
|byskrif = Die enigste tekening van Shaka, met 'n lang assegaai en 'n swaar skild in 1824 - vier jaar voor sy dood.
|bewind = [[1816]] – [[1828]]
|kroning =
Lyn 11:
|doop =
|geboortedatum = circa [[1787]]
|geboorteplek = [[KwaZulu-Natal]], naby [[Melmoth]]
|sterftedatum = [[22 September]] [[1828]]
|sterfteplek = [[KwaDukuza]], KwaZulu-Natal
|begraweplek =
|begrafnisdatum =
|voorganger = [[Senzangakhona kaJama]]
|erfgenaam = Nie bekend of erken nie
|opvolgertipe =
|opvolger = [[Dingaan]]
Lyn 34:
|koninklikelofsang =
|koninklikeleuse =
|vader = [[Senzangakhona kaJama]]
|moeder = Nandi
|kinders =
}}
 
'''Shaka kaSenzangakhona''' ([[Zoeloe]]: [ˈʃaːɠa]; somtyds '''Tshaka''', '''Tchaka''' of '''Chaka'''; ca. [[1787]] – ca. [[24 September]] [[1828]]) word algemeen gesien as die [[Zoeloes|Zoeloe]]-leier wat die Zoeloes van 'n klein stam tot op die randjie van nasieskap gelei het met 'n [[Zoeloe-koninkryk|koninkryk]] tussen die Phongolo[[Pongolarivier|Pongola]]- en Mzimkhulu-riviere[[Umzimkulurivier]]e in Suidelike[[Suider-Afrika]]. Daar bestaan baie legendes oor Shaka. Hy is wyd bekend vir sy militêre mag en vernietiging, en ook vir sy militêre hervorming en nuwe idees.
 
[[Lêer:Shaka's Empire map.svg|duimnael|links|Hierdie kaart toon die opkoms van die Zoeloeryk onder Shaka (1816–1828) in die hedendaagse [[Suid-Afrika]]. Die opkoms van die Zoeloeryk {{kleurkas|#aa4400}} onder Shaka het ander hoofmanne en stamme gedwing om oor 'n wye gebied van Suider-Afrika te vlug. Stamme wat uit die [[Anglo-Zoeloeoorlog]] se gebied {{kleurkas|#ffb380}} gevlug het sluit in [[Sjangaans]], Zwangendaba, [[Ndebele (stam)|Noord-Ndebeles]], Hlubi, Ngwane en die Fengu. 'n Aantal stamme is vasgevang tussen die Zoeloe-ryk en die vooruitkomende [[Voortrekkers]] en [[Britse Ryk]] {{kleurkas|#b3b3b3}} soos die [[Xhosas]] {{kleurkas|#008000}}.]]
Shaka was die seun van stamhoof [[Senzangakhona kaJama]] maar was 'n buite-egtelike kind wat nie deur sy vader grootgemaak is nie, maar deur [[Dingiswayo]], 'n Mthethwa -stamhoof. Na Shaka se vader se dood, help Dingiswayo vir Shaka om sy broer te verslaan. Shaka word so stamhoof in ongeveer [[1812]]. In [[1816]] begin hy sy veroweringstogte. Binnekort regeer hy oor die grootste deel van [[Natal (kolonie)|Natal]] en die suid-oostesuidooste van [[Suid-Afrika]].
 
Dingiswayo word later vermoor deur Zwide, 'n magtige stamhoof van die Ndwandwe (Nxumalo) stam. Shaka het dit op homself geneem om Dingiswayo se dood te wreek. In een geval het Zwide ontsnap, maar het Shaka vir Zwide se moeder, 'n [[sangoma]], vermoor. Volgens oorlewering het Shaka haar in 'n hut toegemaak met [[hiëna]]s of [[jakkals]]e binne wat haar verskeur het. Die volgende dag het Shaka die hut tot die grond afgebrand. Shaka was egter steeds gretig om Zwide te vermoor. In ongeveer [[1825]] het die twee leiers mekaar ontmoet naby Phongola[[Pongola]]. Die oorwinning het aan Shaka gegaan, maar hy het swaar verliese gely, onder andere sy militêre hoof - Umgobhozi Ovela Entabeni.
 
In [[1824]] sluit Shaka 'n verbond met die [[Europa|Europeërs]] om sy koninkryk uit te brei. Hy gee onder andere toestemming vir die Europeërs om Port Natal (nou [[Durban]]) te bewoon. Shaka se toegewings aan die Europeërs was een van die oorsake van groeiende onmin onder sy eie mense. Die ander was sy vreemde optrede na die dood van sy moeder, Nandi. Hy het beveel dat geen mielies[[mielie]]s geplant mag word in daardie jaar nie, en geen [[melk]] gebruik mag word nie. Hy het ook beveel dat enige vrou wat swanger word vermoor sou word saam met haar man. Groot getalle mense is volgens oorlewering doodgemaak omdat hulle nie genoegsaam gerou het nie, en koeie is geslag om hulle kalwers te laat voel hoe dit is om 'n moeder te verloor.
 
[[Dingaan]] en [[MhlanganeUmhlangana kaSenzangakhona]], twee van Shaka se halfbroers, probeer twee keer om Shaka te vermoor, en dit gebeur waarskynlik in September [[19281828]]. Alle beskikbare Zoeloemagte was in die noorde, en die koninklike kraal was kritiek kort aan sekuriteit. 'n Induna genaamd Mpoba het 'n afleiding geskep, en Dingaan en MhlanganeUmhlangana kaSenzangakhona het Shaka vermoor. Alhoewel sekere films en boeke 'n dramatiese toespraak noem deur Shaka voor sy dood oor toekomstige Europese imperialisme, is daar nie definitiewe bewyse hiervan nie. Dit is ook onwaarskynlik dat Shaka in 'n groot seremonie begrawe is. Sy liggaam is klaarblyklik in 'n leë graanpit gegooi en met klippe toegepak. Die presiese ligging is nie bekend nie, maar daar word gereken dit is erens naby die hedendaagse [[StangerKwaDukuza]] in [[KwazuluKwaZulu-Natal]].
 
Shaka se halfbroer Dingaan het die bewind oorgeneem, met so 'n kragtige aanval teen pro-Shaka elemente en stamhoofde dat dit in 'n [[burgeroorlog]] ontaard het. Dingaan het vir ongeveer 12 jaar regeer waartydens hy rampspoediglik teen die [[Voortrekkers]] en sy ander halfbroer [[Mpande kaSenzangakhona]] geveg het. In [[1840]] het Mpande met ondersteuning van die [[Boere]] en die Britte die Zoeloeleierskap oorgeneem, en vir 30 jaar regeer. Later in die 19de eeu word die Zoeloes een van die enigste Afrikastamme[[Afrika]]stamme wat dit regkry om die Britse weermag te verslaan, in die [[Slag van Isandlwana]].
 
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn}}
* [http://www.rapidttp.com/milhist/vol044sb.html The South African Military History Society - The Zulu Military Organization and the Challenge of 1879]
* [http://www.bulawayo1872.com/history/tshaka.htm Die geskiedenis van Shaka (in Engels)]
 
{{beginboks}}
{{opvolgboks|titel=[[Zoeloes|Koning van die Zoeloenasie]]|jare=1816–1828|voor=[[Senzangakhona kaJama]]|na=[[Dingaan]]}}
{{opvolgboks|
titel=[[Zoeloes|Koning van die Zoeloenasie]]|
jare= [[1816]] – [[1828]] |
voor=[[Senzangakhona]] |
na=[[Dingaan]]
}}
{{eindboks}}