Deiksis: Verskil tussen weergawes

In [[Taalwetenskappe|linguistiek]] verwys '''deiksis''' (<span class="IPA nopopups">/<span style="border-bottom:1px dotted"><span title="/ˈ/ primary stress follows">ˈ</span><span title="'d' in 'dye'">d</span><span title="/eɪ/ long 'a' in 'base'">eɪ</span><span title="'k' in 'kind'">k</span><span title="'s' in 'sigh'">s</span><span title="/ɪ/ or /ə/ 'e' in 'roses'">ᵻ</span><span title="'s' in 'sigh'">s</span></span>/</span>)<ref>''[//[:en.wikipedia.org/wiki/Oxford_English_Dictionary:Oxford English Dictionary|Oxford English Dictionary]]'' 3rd Ed. (2003)</ref> na woorde en frases, soos "my" of "hier", wat nie sonder bykomende kontekstuele inligting ten volle verstaan kan word nie – in hierdie geval, is dit die spreker se identiteit ("my"), en die spreker se ligging ("hier"). Woorde is deikties as hulle 'n spesifieke semantiese betekenis het, maar as hulle aanwysende betekenis afhangende van tyd en/of plek verskil. Woorde of frases wat kontekstuele inligting vereis om betekenis oor te dra –byvoorbeeld [[voornaamwoord]]e – is deikties.

Die term se oorsprong is antieke Grieks: ''deixis'' beteken "tentoonstelling, demonstrasie of verwysing", en die betekenis ''verwysingspunt'' is in kontemporêre linguistiek is by Chrysippus oorgeneem.<ref>[//[:en.wikipedia.org/wiki/Sextus_Empiricus:Sextus Empiricus|S. E.]] [//[:en.wikipedia.org/wiki/Adversus_Mathematicos:Adversus Mathematicos|''M'']] VIII.96; sien ''The Cambridge Companion to the Stoics'', 2003, p. 89.</ref>

Die mees algemene kategorieë van kontekstuele inligting waarna deiktiese woorde verwys, is persoon, plek en tyd -– wat Fillmore die "groot gegrammatikaliseerde tipes" deiksis noem.<ref name="Fillmore">Fillmore, Charles J (1971) ''Lectures on Deixis''.</ref>

: <span>Ons sal die standbeeld ''hier'' plaas</span>''.''

: Die winkel is <span>''oorkant'' </span>''die straat,''

Alhoewel ʼn’n mens sou verstaan dat die spreker na sy huis toe ''gaan'', is dit heeltemal normaal dat iemand sy fisiese teenwoordigheid na sy huis verplaas. Hier is nog ʼn’n algemene voorbeeld"

Ten spyte van 'n antwoordmasjien se gebruik die telefoon te "antwoord" wanneer niemand tuis is nie, is ''hier'' in hierdie geval semanties teenstrydig met ʼn’n persoon se teenwoordigheid. Dit word nietemin deur die meeste mense as normaal beskou aangesien sprekers hulleself moet projekteer asof hulle die telefoon beantwoord terwyl hulle in werklikheid nie fisies daar is nie.

Tyddeiksis is gemoeid met die verskeie tye wat by ʼn’n uiting betrokke is of waarna verwys word. Dit sluit [[Bywoord|bywoordebywoord]]e in soos “nou”, “dan”, “binnekort” ensovoorts, en ook verskillende tye. ʼn’n Goeie voorbeeld is die woord ''môre'' wat op die daaropvolgende dag ná elke dag dui. Die “môre” van ʼn’n dag verlede jaar is nie dieselfde dag as die “môre” van volgende week nie. Bywoorde van tyd kan betrekking hê op die tyd wanneer die uiting gemaak word (wat Fillmore die “enkoderingstyd”, of ET, noem) of wanneer die uiting gehoor word (Fillmore se “dekoderingstyd”, of DT). Alhoewel dit dikwels dieselfde tyd is, kan dit verskil, soos in die geval van ʼn’n vooraf opgeneemde uitsending of korrespondensie. As iemand byvoorbeeld skryf:

verwys "dit" byvoorbeeld na 'n daaropvolgende gedeelte van die diskoers, en in

T–V onderskeidings, afgelei van die Latynse "tu" en "vos" (enkelvoudige en meervoudige weergawes van "jy") verwys na die verskynsel wanneer 'n taal twee verskillende tweedepersoonsvoornaamwoorde het. Die afwisselende gebruik van hierdie voornaamwoorde dui op formaliteit, familiariteit, en/of samehorigheid onder die deelnemers. Die T-vorm sal dus gebruik word wanneer daar met 'n vriend of sosiale gelyk gepraat word, terwyl die V-vorm gebruik sal word wanneer daar met 'n vreemdeling of sosiale meerdere gepraat word. Hierdie verskynsel is algemeen in Europese tale.<ref name="Foley">Foley, William. 1997. </ref>

{{reflistVerwysings|group=note}}

{{reflistVerwysings}}