SI-stelsel: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
opruim, raak ontslae van Engelse skakels |
||
Lyn 3:
Die '''internasionale eenheidstelsel''' (genoem die '''SI'''-stelsel vanuit die [[Frans (taal)|Franse]] frase, ''Système International d'Unités'') is die mees gebruikte [[stelsel van eenhede]] in die wêreld. Dit word in alledaagse handel gebruik in byna elke land buiten die [[Verenigde State]], [[Liberië]] en [[Myanmar]] en word ook wêreldwyd gebruik vir wetenskaplike en ingenieurswerk. In 1960, is SI gekies as die beste sub-stel van die bestaande [[meter]]-[[kilogram]]-[[sekonde]] (MKS) stelsel van eenhede eerder as die ouer centimeter-gram-sekonde (CGS) eenheidstelsel. Verskeie nuwe eenhede is later bygevoeg. Daar word soms na die SI-stelsel verwys as die '''metrieke stelsel''' (veral in die Verenigde State, wat dit nog nie aangeneem het nie al het die gebruik daar begin toeneem). Die internasionale eenheidstelsel verwys na 'n spesifieke groep mates wat afgelei en uitgebrei is vanuit die metrieke stelsel; alle metrieke eenhede word egter nie as SI-eenhede aanvaar nie.
Daar is sewe [[SI-basiseenheid|basiseenhede]] en verskeie
== Oorsprong ==
Daar word op die eenhede van die SI-stelsel deur 'n reeks internasionale konferensies besluit wat deur die standaarde-organisasie ''Bureau International des Poids et Mesures'' (BIPM of [[Internasionale Buro vir Mate en Gewigte]]) gereël word. Die SI het eers sy naam in [[1960]] gekry en die laaste byvoeging het in
Die ware oorsprong van die SI of metrieke stelsel dateer terug na voorstelle van die Engelse biskop
|author=
|year= 1668
|title= An Essay towards a Real Character and a Philosophical Language
Lyn 39:
|pages = 72-75
|publisher = American Association for the Advancement of Science
|langauge = Engels}}</ref> In 1965 het die Britse ''President of the Board of Trade'' ('n [[Minister|staatsminister]]) aangekondig dat die Vereningde Koninkryk van plan is om die metriese sisteem aan te vaar.
|url = http://ukma.org.uk/sites/default/files/met1972.pdf
|title = White Paper on Metrication (1972) – Summary and Conclusions
Lyn 53:
[[Lêer:CubeLitre.svg|pic|200px|links|duimnael|'''Een liter''' is gelyk aan die volume van 'n [[kubus]] met kante van 10 cm en die '''kilogram''' was oorspronklik bedoel as een liter water met 'n [[temperatuur]] van die [[smeltpunt]] van [[ys]].]]
Die oorspronklike basiseenheid van massa in die metrieke stelsel was die gram, maar dit is vinnig verander na kilogram, wat gedefinieer is as die massa van suiwer gedistilleerde water by sy hoogste digtheid (+3.98 grade Celsius) wat in 'n kubus waarvan die kante afmetings het van 1/10<sup>de</sup> van 'n meter. Een kilogram is ongeveer 2.2 [[pond]]. Die kubiese ruimte is ook 'n [[liter]] genoem sodat die volumes van verskillende vloeistowwe maklik daarmee vergelyk kon word. Teen [[1799]] is 'n platinumsilinder vervaardig om as die standaardgewig vir 'n kilogram te dien, dus het geen watergebaseerde standaard ooit gedien as die primêre standaard toe die metrieke stelsel elders in gebruik geneem is nie. In [[1890]], vyftien jare nadat die [[Meterkonvensie]] onderteken is, is die silinder met 'n ander vervang wat uit 90% platinum-, 10% iridiumlegering bestaan het en het sedertdien as die standaard bly dien en word in 'n kluis deur die [[BIPM|Internasionale Buro vir Mate en Gewigte]] in
Die kilogram is die enigste basiseenheid wat nie herdefinieer is in terme van 'n onveranderende natuurlike verskynsel nie. Wetenskaplikes het egter by die [[Royal Society]] in [[Londen]] 'n beroep gedoen dat die massa van die ''standaard kilogram'' in Parys vervang moet word as die amptelike definisie en dat dit vervang moet word deur 'n onveranderlike natuur-eienskap (eerder as deur 'n fisiese voorwerp waarvan die massa effens kan verander), maar 'n besluit oor die herdefiniëring kan eers in [[2007]] geneem word.
Lyn 59:
Die eenheid van temperatuur het die centigraad of omgekeerde Celsius graad geword, wat beteken dat die kwikskaal opgedeel word in 100 gelyke dele tussen die temperatuur van 'n water-ys mengsel en die kookpunt van suiwer, gedistilleerde water (by seevlak). So word die temperatuur van kookwater dan 100 grade Celsius en die vriespunt van water, 0 grade Celsius. 'n Honderd jaar later het wetenskaplikes die bestaan van 'n [[absolute nul]] temperatuur vasgestel. Dit het toe die daarstel van 'n nuwe temperatuurskaal genoodsaak, wat die absolute skaal of [[kelvin]]skaal genoem word, wat die [[nulpunt]] verskuif maar nog steeds 'n 100 kelvin tussen die vriespunt en kookpunt van water beslaan.
Die metrieke eenheid van tyd het die sekonde geword en is oorspronklik as 1/86 400<sup>ste</sup> van 'n gemiddelde dag uit die jaar 1900. Die formele definisie van die sekonde is verskeie kere verander vanweë gevorderde wetenskaplike vereistes (sterrekundige waarnemings, stemvurkhorlosie, kwartshorlosie en toe die [[sesium]]-
Die vinnige wêreldwye ingebruikneming van die metrieke stelsel vir ekonomiese en alledaagse gebruik het plaasgevind hoofsaaklik omdat baie lande nie hul eie gebruiklike stelsels gehad het om baie begrippe te beskryf nie, of in ander lande om vinnige standardisasie teweeg te bring tussen die verskeie streke se stelsels. Internasionale faktore het ook die ingebruikneming van die metrieke stelsel beïnvloed, omdat baie lande hulle handel sodoende kon verhoog. Wetenskaplike werk met klein en groot hoeveelhede word ook makliker gemaak omdat dit so goed inval by die desimale
== Basis ==
Die SI-stelsel is op sewe [[SI-basiseenheid|basiseenhede]] gebou, die [[kilogram]], [[meter]], [[sekonde]], [[ampère]], [[kelvin]],
| author = International Bureau of Weights and Measures
| authorlink = International Bureau of Weights and Measures
Lyn 76:
== SI-skryfstyl ==
[[Lêer:PRC Expressway RoadSign Distances.jpg|duimnael|'n Padbord in [[
Die skryfstyl van SI is internasionaal behalwe wanneer die name van die eenhede voluit geskryf is. In daardie geval gebruik 'n mens die gewone reëls vir die taal in kwessie.<ref name=SI />{{rp|§ 5}}
* Simbole word in kleinletters geskryf, behalwe vir die simbole wat afgelei word van die naam van 'n persoon. Dit beteken dat die [[simbool]] vir "[[pascal (eenheid)|pascal]]", die SI-eenheid vir [[druk]], wat na [[Blaise Pascal]] vernoem is, [[Pascal|Pa]] is. Die amptelike SI-brosjure lys die simbool vir die liter as 'n toegelate uitsondering op die hoofletter reël en kan dit met of 'n hoof- of kleinletter geskryf word.
| |||