Hans Dons de Lange: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Lyn 31:
'''Johannes de Lange''', meer bekend as ''Hans Dons de Lange'' (1799–1861) was 'n Voortrekkerverkenner wat vir [[Gerrit Maritz]] op die [[Groot Trek]] vergesel het. Hy het ook as verkenner vir [[Piet Retief]] en [[Andries Pretorius]] opgetree. Hy was aangestel as die amptelike Resident van die Boere by die Zoeloekoning, [[Mpande kaSenzangakhona|Panda]], na die oorwinning oor [[Dingaan]]. Hy vestig hom later by [[Ladysmith]] waar hy groot aansien geniet. In 1860 skiet hy 'n swartman dood en word ter dood veroordeel. Hy word in 1861 in treurige omstandighede gehang.
▲=== Biografiese Inligting ===
▲Johan (ook bekend as Hans, of beter bekend as Hans Dons) is gebore op 8 Desember 1799 op die plaas Noutoe (tans: ''Table Farm'' – daar is nou 'n gastehuis op die plaas) in die Zuurveld van die Grahamstad-distrik. Hy was die oudste seun van Adriaan de Lange en Gezina Nel. Hy bring sy jeug deur aan die oosgrens van die Kaapkolonie waar sy vader diens doen as veldkornet van 1809 tot 1813. Ongeveer 1815 word die leenplaas Wilgerfontein aan die oewer van die Visrivier aan sy vader toegeken, wat in 1821 sy reg op die plaas aan sy skoonseun (die latere Voortrekkerleier Lucas Johannes Meyer) verkoop.
De Lange tree op 26 Januarie 1817 in die huwelik met Catharina Cornelia Lombard (geb. 16 September 1798; oorl. 19 Oktober 1874). Hulle het drie seuns en drie dogters. Die KwaZulu-Natal Argief bewaar 'n portret van die egpaar. Hoewel De Lange hom tydens die stigting van die Somerset-distrik in 1825 by sy vader aangesluit het in die veldkornetskap op die plase Klein Leeuwfontein en Brakfontein in die Oos-Rietriviergebied, word hierdie twee plase eers ná hul vertrek op hul naam geregistreer, onderskeidelik op 31 Januarie 1836 en 1 Augustus 1837.
Line 40 ⟶ 38:
De Lange was groot en stewig gebou met 'n rooierige gelaat en 'n yl, donsagtige baard -- vandaar sy bynaam. Hoewel sy houding in die algemeen respek afgedwing het, is dit ook bekend dat hy in sy latere leeftyd taamlik bars was. Sy roemryke paadjie het uiteindelik tragies geëindig.
De Lange se vele jagtogte en sy gevolglike verkenning van die binneland is sterk beïnvloed deur sy naasbestaandes en bure aan die Oos-Rietrivier, net soos sy uiteindelike besluit om hom by die Groot Trek aan te sluit. Onder diegene was die invloedryke bevelvoerder van Albanie (Cornelis Meyer, getroud met De Lange se niggie), asook sy broers Lucas Johannes en Willem Petrus. Daar was ook Cornelis Meyer se skoonseun (Abraham Greyling) wat 'n stiefseun van Piet Retief was, asook Cornelis Meyer se eie seun (Lucas Petrus) wat getroud was met Deborah Jacoba Retief (Piet Retief se dogter). Nog 'n stiefseun van Piet Retief was Piet Greyling. Piet Retief was deeglik bekend met die binneland, en het danksy familie- en vriendskapsbande groot aansien by De Lange geniet en sy invloed het direk bygedra tot De Lange se latere besluit om die Kolonie vir die binneland te verruil. Hy was ook vergesel deur sy twee swaers, die broers Willem Abraham en Paul Dirk Bester. Verder was die latere Voortrekkerleiers Louis Tregardt (Trichardt) en Louis Jacobus Nel sy bure gedurende sy tyd aan die Oos-Rietrivier.
Dit is nie duidelik of De Lange se reise na die binneland primêr gemik was op verkenning nie, maar die vermoede is dat hy as ywerige jagter toevallig 'n meesterkenner van die geografie en reisroetes geword het. Hierdie kennis het De Lange in sy later lewe deeglike voordeel gegee in sy rol as Voortrekkerleier en verkenner in die boerekommando's. Verder sou sy skakeling met die plaaslike stamhoofde in die binneland hom goed te staan kom, sowel omdat hy reeds bekend was aan sommiges gedurende die trekkers se omswerwinge, asook deurdat De Lange waardevolle kennis van die kulture opgedoen het en dus meer geredelik met die plaaslike bevolking kon skakeling vind.
Line 54 ⟶ 52:
De Lange se vertellings van sy 1830 jag- en verkenningstogte na die binneland het bygedra tot die vorming van die idee van 'n trek na die binneland en het dus 'n belangrike bydrae gemaak tot die gedagte van die Groot Trek. Trouens, inligting wat deur die lede van hierdie ekspedisies versprei is onder die gemeenskap van Somerset, Albanie en Uitenhage, het direk bygedra (gelei) tot 'n lys handtekeninge van persone wat sou belangstel in 'n nuwe lewe in die "onbewoonde" noordelike gebied.
Die boere aan die oosgrens was sat vir die gevaarlike lewenswyse weens die gereelde aanvalle en veediefstalle deur die Xhosas van oorkant die rivier. Verder was die behoefte aan goedkoop boerderygrond ook 'n oorweging (onthou dat die konsep van "onbewoonde" gebied beteken het dat 'n eerste setlaar die grond so te sê gratis kon verkry). Die Xhosa-werkers het ook reeds 'n beter begrip van die waarde van kontantgeld gehad en wou nie meer vir die plaaslike boere werk vir blote bestaansmiddele nie. Die deurslaggewende faktor vir die koloniste was egter die verpligte vrystelling van alle slawe, en dit was die laaste strooi wat hulle oortuig het om die Brits-beheerde Kaapkolonie te verlaat en 'n Boererepubliek te stig waar hulle self kon regeer en hul eie wette uitvaardig.
Line 63 ⟶ 61:
Na afloop van die oorlog vestig De Lange hom op die plaas Hans Donsieskraal (tans Hazelmere in die Sterkstroom-distrik) op die oewer van die Klaas Smitsrivier aan die voet van die Salpeterberg, digby die Stormberge en die Penhoekpas. Die plaas was geleë in die omgewing van die Tarka vanwaar die latere Voortrekkerleiers JC Potgieter (ook bekend as Koos Grootvoet) en Jan du Plessis afkomstig was. Louis Tregardt en Andries Hendrik Potgieter se trekgeselskappe het ook in hierdie omgewing by die Bamboesberg en Tarkarivier oorgestaan ter voorbereiding van hul trek noordwaarts. Een van die gewilde roetes na die Transoranje het regdeur hierdie plaas geloop.
Ongeveer middel 1837 verlaat De Lange met sy gesin hul plaas aan die Klaas Smitsrivier en sluit aan by die trekkers wat reeds noord daarvandaan was. Dit is hoogs waarskynlik dat hy noordwaarts deur die Penhoekpas getrek het, verby die plek waar Jamestown vandag staan en deur die Somersetdrif by Buffelsvlei (tans Aliwal-Noord). Die vroegste bevestigde vermelding van De Lange se naam noord van die Oranjerivier is in Erasmus Smit se dagboekinskrywing op 4 Oktober 1837, toe hy geskryf het dat De Lange se trek by Retief se laer vertoef het. Skynbaar was dit naby die Oliviershoekpas in die Drakenberg.
De Lange het in Natal dikwels 'n belangrike rol gespeel. Hy was lid van Retief se span tydens sy eerste besoek aan Dingaan en het vermoedelik ook in 1838 in die kommando geveg by Italeni
De Lange word kort daarna van sy bevel onthef weens 'n klag dat hy onwettig beeste van die Zoeloes geneem het. Die Trekkers se vertroue in hom as leier blyk egter uit die vertoë van drie veldkornette (en ander) dat De Lange in bevel geplaas word van die beeskommando. Hoewel die Volksraad die versoek toegestaan het, het De Lange gekies om nie aan hierdie kommando mee te doen nie.
in 1847 speel De Lange 'n leidende rol in die Kliprivier-boere se rebellie teen die Britse bewind in Natal. Hierin word hy veral onthou vir sy onderhandelings met Mpande en die sogenaamde koopkontrak wat hy en Andries Spies met Mpande gesluit het op 7 Januarie 1847, waardeur die Klipriviergebied vir 1000 Rijksdaalders aan die Boere "verkoop" is.
Op 1 Desember 1860, nie ver nie van De Lange se plaas Valsfontein (naby die huidige Newcastle), sterf 'n Zoeloe-man weens 'n skietwond. De Lange word aangekla vir die moord, hoewel geen motief tydens die verhoor vasgestel kon word nie. Die Kroon se hoofgetuie ontken ook tydens die verhoor sy eie weergawe wat hy tydens die ondersoek voor die verhoor verskaf het. Ten spyte van die swak gehalte van die getuienis teen hom vind die jurie De Lange nogtans skuldig aan moord. Die verdediging voer ter versagting aan dat dit nie moord met voorbedagte rade was nie en dat De Lange dus vrygelaat behoort te word, maar die doodsvonnis word hom opgelê.
Line 80 ⟶ 78:
Hans Dons De Lange sterf op 26 Maart 1861 op Ladysmith aan die galg en sy oorskot is begrawe op Watersmeet in die Ladysmith-distrik waar daar 'n gedenksteen vir hom opgerig staan.
De Lange is in lewe en daarná deur sy tydgenote uit die Groot Trek en in Natal beskou as 'n ywerige verkenner, vurige jagter, dapper soldaat, en 'n militêre strateeg van formaat: dit blyk uit hul memoirs asook die wyse waarop hy erkenning van leiers soos Retief en Pretorius ontvang het. Hulle het hom gesien as een van die beste Voortrekkerleiers wat die grootste vertroue kon inboesem in tyd van nood, iemand wat geensins teruggestaan het om self die wapen te gryp ter verdediging van 'n laer nie. Dis is dus nie verbasend dat sommiges 'n meer romantiese hoek probeer invoeg by sy tragiese einde nie.
Line 86 ⟶ 84:
== Verdere naleeswerk ==
* ''Hans Dons de Lange – Bobaasverkenner van die Voortrekkers''
== Verwysings ==
| |||