Jan Spies: Verskil tussen weergawes

Johannes Petrus Spies is op [[30 Junie]] [[1936]] op die plaas Sekretarispan in die distrik [[Mariental]] in [[Suidwes-Afrika]] as die oudste van drie kinders gebore. Hy het twee jonger susters. Sy pa is oorspronklik van [[Standerton]] en sy ma van [[Willowmore]] in Suid-Afrika. Sy ouers emigreer na Suidwes-Afrika na die [[Eerste Wêreldoorlog]] en nadat Suid-Afrika die administrasie van Suidwes-Afrika oorgeneem het. Hier kry hulle volgens die destydse skema goedkoop grond van die regering om te boer. Tot en met standerd vier gaan hy skool op die plaasskool by [[Stampriet]], wat hoofsaaklik daarop gemik was om die kinders landbou-opleiding te gee. Hy voltooi sy laerskoolloopbaan in [[Windhoek]] en matrikuleer in 1955 aan die Hoërskool Windhoek. Daarna studeer hy eers [[Teologie]] maar later [[Letterkunde]] aan die [[Universiteit van Pretoria]], waar hy in 1959 redakteur is van die studenteblad ''Die Perdeby'' en ook op die studenteraad dien. Op ’n Afrikaanse Studentebond Kunsfees behaal hy ’n eerste prys as landskapskilder en in 1961 verower hy die Wolnit-trofee as redenaar. Hy behaal ’n B.A.-graad en ’n B.A. Honneurs-graad. Na sy honneursgraad registreer hy by die Transvaalse Onderwysdepartement as onderwyser. In 1962 verwerf hy dan die M.A.-graad in die Afrikaanse letterkunde met ’n verhandeling oor “''’n Stilistiese analise van ‘Ringdans van die hamerkoppe’ van D.J. Opperman''”. Hy is in 1961 getroud met Beatrice, vir wie hy reeds in standerd agt op hoërskool ontmoet, en hulle het twee seuns, Barend en Willem.▼

Terwyl hy nog studeer werk hy eers by die studentekafee vir sakgeld en dan word hy aangestel as studente-assistent. Daarna werk hy vir anderhalfjaar by die Departement van Mynwese. Van April 1963 af is hy dosent in Afrikaans aan die Transvaal Training Institute for Indian Teachers in [[Fordsburg]] en hy behaal in hierdie tydperk sy Hoër Onderwysdiploma aan die Johannesburg College of Education. Van Januarie 1970 tot Junie 1977 is hy betrokke as dosent by die [[Randse Afrikaanse Universiteit]]. Hier behaal hy in 1974 sy doktorsgraad onder leiding van professor F.I.J. van Rensburg met ’n proefskrif oor “''Die motiewe van'' ''ondergang en verlossing in die poësie van D.J. Opperman''”. In 1974 word hy bevorder tot senior lektor. Hy word sedert 1974 landswyd bekend met sy donkie-stories en later algemene stories wat oor die oggendprogram ''Monitor'' van die Afrikaanse Radiodiens van die [[SAUK]] uitgesaai word. Later neem hy saam met [[PG du Plessis|P.G. du Plessis]] ook deel aan die gewilde televisieprogram “''Spies en Plessie''”.▼

Hy maak sy debuut as skrywer met die digbundel<ref>Brink, André P. “Rapport” 27 Julie 1975</ref> “''Voetvolk''”. Die bundel word opgedra aan Mervyn Kahn, sy grootste vriend aan die Indiërkollege.<ref>Brink, André P. “Voorlopige Rapport” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976</ref> In die titel word ’n skare gewone mense asook ’n leër gesuggereer, maar dan een wat nie moet skiet nie, maar skryf.<ref>Cloete, T.T. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 16 no. 2, Junie 1976</ref> Die gedigte in hierdie bundel is verwant aan volksverse, maar ten spyte van raakpunte aan hierdie vorm in die spel met woorde en skryfwyse, die erotiese boertigheid en neologismes, word hier met ’n eie stem gepraat en ’n eie boodskap gebring.<ref>Johl, Johann “Standpunte” Nuwe reeks 125 Oktober 1976</ref>  Sosiale en politieke kritiek word gelewer en daar word besin oor die kunsteorie, terwyl die meer aardse soos donkies, die barre wêreld van Suidwes-Afrika en sy mense ook aan die bod kom. Ook die religieuse word betrek, met besinning oor die reddingskrag van die evangelie wat geperverteer geraak het en so sy krag verloor het. “''Begrafnis op Saterdag''” beeld die parallelle gebeurtenisse van ’n begrafnis en ’n rugbywedstryd uit, waar strafskop ook op die dood dui. Van sy gedigte verskyn in die letterkundige tydskrif ''Standpunte''. Die sangeres Arina de Witt toonset van sy gedigte en gee dit uit op die CD “''Arina de Witt sing Jan Spies''”, wat in 2005 uitgereik word. Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “''Groot verseboek''”, “''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte''”, “''Voorspraak''” en “''Miskien sal ek die wingerd prys''”.▼

Sy stories wat hy oor die Monitor-program op radio en op televisie en by ander geleenthede vertel word gekeur en saamgebundel in vier bundels, “''Pilatus tot molshoop''”, “''Poort deur die koue''”, “''Profeet met kondensmelk''” en “''Pille vir servette''”. Hierdie stories is deur die bank gevul met humor en ’n suiwer gevoel vir die juiste uitdrukking in die streektaal, terwyl dit telkens die algemeen-menslike reflekteer, ongeag of die verhaal te doen het met die hede of verlede.<ref>Botha, Elize “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 19 no. 4, Desember 1979</ref> “''Pilatus tot molshoop''”<ref>Brink, André P. “Rapport” 18 Desember 1977</ref> bevat onder andere die verhale “''Van Duiwel Pontius na Dominee Pilatus''” en <ref>Heese, Marie “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 2, Mei 1979</ref>“''’n Berg is nie ’n molshoop nie''”, waarvandaan die bundel sy naam kry.<ref>Schutte, Hannie “Die Transvaler” 21 Januarie 1978</ref> In die eerste help ouderling Piet in sy droom eindelik eerder vir die dominee as vir die duiwel, waarna die duiwel hom uit pure moedeloosheid hel toe stuur. Die mannetjie van die Landbou-departement loop in die tweede verhaal sy rieme styf met sy uitvinding om molle uit te roei, omdat hy nie verstaan nie dat molle slegs in stilte gevang kan word en afgeskrik raak deur geluid, al is dit nou watter mooi musiek. Eie aan sommige van die vermaaklike vertellings is die oordrywing, wat met weergawe van oorvloedige detail ’n indruk van realisme skep, totdat die slot aandui in hoe verre mens om die bos gelei is. Daar is ook ’n paar verhale oor petaljes met motors, soos die Ford wat vir sy baas in die beeskraal gaan wegkruip en ’n ander Ford wat een nag ’n engel plaas toe bring. “''Van Duiwel Pontius na Dominee Pilatus''” word deur Abraham H. de Vries in “''Die Afrikaanse kortverhaalboek''” opgeneem.<ref>Brink, André P. “Rapport” 17 Junie 1984</ref> “''Poort deur die koue''” se titelverhaal vertel hoe die polisieman en die Roomse priester mekaar met die hulp van ’n halwe bottel brandewyn in ’n koue nag beter leer ken en verstaan. In “''’n Emmer tanne vir ’n hospitaal holbekke''” maak ’n jong verpleegster ’n plan met die skoonmaak van die oumense se valstande wat in stede van minder baie meer werk tot gevolg het. Daar is ook “''Die kwaai oorlidde ounôi''”, waar ’n bobbejaan in die plek van die afgestorwe boervrou kom spook. Weereens is die verhale eerder bedoel vir luister as lees, maar bly die genot van fyn sêdinge en volkse stories by die lees nie uit nie.<ref>Brink, André P. “Rapport” 9 Desember 1984</ref> “''Profeet met kondensmelk''” se titelverhaal het die eerste Afrikaanse Bybel in 1933 se koms as tema, waar die dominee weke lank geoefen het dat die kinders elkeen ’n Bybelboek sal voorstel en met so ’n serp dan sy plek op die verhoog inneem,<ref>De Vries, Abraham “Die Burger” 13 Desember 1984</ref> van Genesis tot Openbaring. Die seun wat Habakuk moet voorstel, hou nie van sy naam nie en is bang dat hy gespot sal word en wil dan die aand net voor die plegtigheid ruil, met ’n blik kondensmelk op die koop toe. So verander die kinders van naam, maar behou nog die ingestudeerde volgorde, sodat die nuwe Bybel voorgestel word as ’n deurmekaar affêre. In “''Pape se plan''” haal die magistraat se sondes hom in en kan Pape sy seun Kolie loskry van die aanklag van onwettige gemsbokskietery. Die duiwel kom in “''Verslae Satan''” sy moses teë wanneer ’n boervrou hom op sy plek sit. Hierdie bundels stories word afgesluit met die versameling in <ref>Brink, André P. “Rapport” 17 Januarie 1988</ref>“''Pille vir servette''”. Hierdie verhale is ook geskryf in die gemoedelike geselstrant van die rasegte ou Boer van vanmelewe se dae, met ’n manier van dinge sê wat dit in beeld omskep.<ref>Pretorius, Willem “Die Burger” 24 September 1987</ref> “''’n Slagveld''” is ’n storie uit die Anglo-Boereoorlog, toe ’n kommando nadat hulle lank niks gehad het om te eet nie, ’n klomp varkvleis en rou grondbone in die hande kry. Dit het hulle die aand verslind, maar hulle hou nie rekening met die uitwerking daarvan op hulle spysvertering nie. Teen die oggend het almal nou al ’n paar keer gekom en gegaan en toe hulle daar wegry hang daar ’n reuk soos van kruitdamp oor die vallei.<ref>Weideman, George “Die Burger” 16 November 1989</ref> Hierdie bundels word later saamgevoeg in die omnibus<ref>Uys, Thys “Beeld” 24 September 2007</ref> “''Spieserye''”,<ref>Roux, Jaybee “Rapport” 11 November 2007</ref> terwyl P.G. du Plessis ’n keur daaruit laat publiseer as “''Spies op sy stukke''”. In 1992 word die Rapportryersprys vir ’n verdienstelike Afrikaanse publikasie aan “''Spieserye''” toegeken. Meer as een CD word uitgereik waarop hy self die stories vertel.▼