Salvador Dalí: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Lyn 28:
}}
'''Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech''' ([[11 Mei]] [[1904]]
Die opvatting word wyd gehuldig dat Dalí oor 'n ryk verbeelding beskik het en hy het 'n voorliefde daarvoor gehad om ongewone dinge te doen om aandag te trek. Hierdie voorliefde het egter liefhebbers van sy kuns net soveel as sy kritici vererg, aangesien sy eksentrieke gedrag soms meer openbare aandag as sy kunswerk getrek het.<ref>Saladyga, Stephen Francis. [http://purple.niagara.edu/jlittle/lamplighter/saladyga.htm "The Mindset of Salvador Dalí"]. ''lamplighter (Niagara University)''. Vol. 1 Nr. 3, Summer 2006. Retrieved [[22 Julie]] [[2006]].</ref> Hierdie doelbewuste soeke na bekendheid en berugtheid het daartoe gelei dat hy wyd bekend was en mense vanuit alle sfere van die samelewing sy werk gekoop het.
Lyn 35:
=== Vroeë lewe ===
[[Lêer:Familia Dalí (h 1910).jpg|duimnael|links|Die Dalí-gesin in 1910 (van links): tant Maria Teresa, moeder, vader, Salvador, tant Catherine (later tweede vrou van die Vader), suster Ana Maria en ouma Ana]]
Dalí is gebore op [[11 Mei]] [[1904]], 08:47 v.m. (MGT)<ref>
whose strict disciplinarian approach was tempered by his housegirl, Felipa Domenech Ferres, who encouraged her son's artistic endeavors.<ref name=Rojas>Rojas, Carlos. ''Salvador Dalí, Or the Art of Spitting on Your Mother's Portrait'', Penn State Press (1993). ISBN 0-271-00842-3.</ref>--->Op vyfjarige ouderdom het Dalí se ouers hom na sy broer se graf geneem en aan hom vertel dat hy die reïnkarnasie van sy broer was,<ref name=sina>[http://edu.sina.com.cn/en/2004-06-17/22707.html Salvador Dalí]. ''SINA.com''. Laaste besoek op 31 Julie 2006.</ref> iets wat Dalí mettertyd begin glo het.<ref>[http://www.astrodatabank.com/NM/DaliSalvador.htm Salvador Dalí biografie] by astrodatabank.com. Laaste besoek op 30 September 2006.</ref> Van sy broer het Dalí gesê: "...[ons] het op mekaar gelyk soos twee druppels water, maar ons het verskillende weerkaatsings gehad" en "hy was tien teen een 'n eerste weergawe van myself, maar te veel in die absolute voorgestel".<ref>Oorspronklik aanhalings: ''"...[we] resembled each other like two drops of water, but we had different reflections."'' en ''" [he] was probably a first version of myself but conceived too much in the absolute."'' uit: Dalí, Secret Life. Bl.2</ref>
Lyn 51:
Dalí het ook met [[Dada]] geëksperimenteer en sou vir die res van sy lewe daardeur beïnvloed word. By die San Fernando-skool vir Skone Kunste het hy 'n noue vriendskap met die filmmaker Luis Buñuel en die digter Federico García Lorca aangeknoop. Daar word ook geglo dat daar moontlik 'n romantiese verhouding tussen Dalí en Lorca ontstaan het.<ref name=coversations>Bosquet, Alain, ''[http://www.ubu.com/historical/dali/dali_conversations.pdf Conversations with Dalí]'', 1969. bl. 19. (PDF-lêer)</ref>
Dalí is in [[1926]] geskors van die akademie, kort voor sy eindeksamens, na hy verklaar het dat geen lid van die fakulteit bekwaam genoeg is om hom te eksamineer nie.<ref name=olga>[http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html ''Salvador Dalí: Olga's Gallery'']. Laaste besoek op 22 Julie 2006.</ref> Uit die foutlose, realistiese ''Mandjie met brood'' (1926), blyk dit dat Dalí egter teen die tyd reeds sy verfvaardighede bemeester het.<ref>
[[Lêer:Diegovelazquezselfportrait.jpg|duimnael|200px|'n Selfportret deur Diego Velázquez. Dalí het sy ikoniese snor op dié van Velázquez gebaseer.]]
Lyn 67:
Dalí het ook in die tydperk 'n vriend van die geskiedkundige en wetenskaplike Alexandre Deulofeu geword.
In 1936 het Dalí deelgeneem aan die ''London International Surrealist Exhibition''. Sy lesing, getiteld ''Fantomes paranoiaques authentiques'', was gelewer met Dalí geklee in 'n duikpak.<ref>Jackaman, Rob. (1989) ''Course of English Surrealist Poetry Since the 1930s'', Edwin Mellen Press. ISBN 0-88946-932-6.</ref> Na [[Francisco Franco]] aan bewind gekom het in die nasleep van die [[Spaanse Burgeroorlog]], was Dalí een van die min Spaanse intellektuele wat die nuwe regering ondersteun het. Wat politiek
=== Latere jare in Katalonië ===
[[Lêer:Dali museum.jpg|duimnael|250px|Die Dalí Teater en Museum in [[Figueres]].]]
Met die ingang van
Later in sy loopbaan het Dalí hom nie beperk tot skilder nie, maar geëksperimenteer met talle ongewone of nuwe media en prosesse: hy het bulletistiese werke gemaak, 'n proses waartydens ink op 'n blanko doek geskiet word,<ref name=bp>[http://www.bonjourparis.com/Articles/Museums_and_Sights/The_Phantasmagoric_Universe_%E2%80%94_Espace_Dal%C3%AD_%C3%80_Montmartre/ The Phantasmagoric Universe—Espace Dalí À Montmartre]. {{lang|fr|''Bonjour Paris''}}. Besoek op [[22 Augustus]]
Die werke wat Dalí na die [[Tweede Wêreldoorlog]] geskep het, het die kentekens van tegniese vaardigheid en 'n belangstelling in optiese illusies getoon. Dalí se Katolieke geloof het steeds sterker geword en hy was tot so 'n mate geïnspireer deur die skok van [[Hirosjima]], dat hy na hierdie periode as "Kernmistiek" verwys het. In skilderye soos "Die Madonna van Port-Lligat" (eerste weergawe) van
In [[1960]] het Dalí begin aan die Dalí-teater en Museum in sy geboortestad, [[Figueres]]: dit was sy grootste enkele projek en die hooffokus van sy energie in 1974. Hy het steeds tot in die mid-1980's aangehou om veranderings en toevoegings aan die museum aan te bring. Hy het egter wel tyd gevind om die Chupa Chups-kenteken in 1969 te ontwerp en 'n groot metaalstandbeeld vir die operahuis Teatro Real in [[Madrid]] ontwerp. In dieselfde jaar was hy ook verantwoordelik vir die advertensie-aspek van die 1969-''[[Eurovision Song Contest]]''.
Lyn 81:
In 1982 het Koning [[Juan Carlos I van Spanje]] aan Dalí die titel "Markies van Pubol" toegeken. (Die koning het Dalí op sy doodsbed besoek, waar Dalí sy dank betuig het deur die koning die tekening "Kop van Europa" te gee. Dit was dan ook Dalí se laaste tekening voor sy dood.)
Gala het op [[10 Junie]] [[1982]] gesterf. Na haar dood het Dalí self die wil om te lewe verloor. Hy het probeer selfmoord pleeg deur homself te dehidreer, moontlik in die hoop om in 'n [[skyndood]] te verval (hy het gelees dat daar sommige mikro-organismes was wat dit kon doen). Hy het verhuis van Figueres na die kasteel in Púbol: dié kasteel het hy oorspronklik vir Gala gekoop en dit was ook daar waar sy gesterf het. In [[1984]] het Dalí se slaapkamer aan die brand geslaan, terwyl hy daar in was,<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9905E1DB1038F932A3575AC0A962948260 "Dalí Resting at Castle After Injury in Fire"]. ''The New York Times''. [[1 September]]
[[Lêer:Salvador Dali Crypt in Figueres.jpg|duimnael|250px|Dalí se grafkelder in Teatro Museo in Figueres.]]
Daar is aantygings gemaak dat Dalí se voogde hom geforseer het om blanko skilderdoeke te onderteken, wat dan later (selfs na sy dood) beskilder kon word en as oorspronklike Dalí-skilderye verkoop kon word.<ref name="scandal">Mark Rogerson, 1989. ''The Dalí Scandal: An Investigation.'' Victor Gollancz. ISBN 0-575-03786-5
== Simboliek ==
Dalí het uitgebreide gebruik gemaak van simboliek in sy werk. Die kenmerkende sagte horlosies wat vir die eerste keer in ''[[Die volharding van herinnering]]'' het [[Albert Einstein|Einstein]] se teorie dat [[Spesiale relatiwiteit|tyd relatief]] is voorgestel.<ref name=Conquete /> Die idee vir horlosies wat op die manier simbolies dien het by Dalí opgekom toe hy besig was om op 'n warm dag in Augustus na 'n loperige stukkie [[Camembert (kaas)|Camembert-kaas]] te staar.<ref>Salvador Dalí, ''The Secret Life of Salvador Dalí'' (New York: Dial Press, 1942), p. 317.</ref>
Olifantbeelde kom ook telkens in Dalí se werk voor en verskyn vir die eerste keer in sy [[1944]]-werk "Droom veroorsaak deur die vlug van 'n by om 'n granaat 'n sekonde voor ontwaking" ([[Spaans]]: ''Sueño Causado por el Vuelo de una Abeja en Torno a una Granada un Segundo antés de Despertar''). Die olifante, geïnspireer deur Gian Lorenzo Bernini se beeldbasis in [[Rome]] waarin 'n olifant 'n antieke obelisk dra,<ref>Michael Taylor in Dawn Ades (ed.), ''Dalí'' (Milan: Bompiani, 2004), p. 342</ref> word uitgebeeld "met lang, veel-ledige, byna onsigbare bene van begeerte"<ref name=countycollection>[http://www.countyhallgallery.com/education/dali_collection.htm Dalí Universe Collection]. ''County Hall Gallery''. Besoek op [[28 Julie]]
Die eier is 'n ander algemene Dalí-agtige beeld. Hy verbind die eier met die voorgeboortelike en intra-uteriene (dit wat binne die uterus is) om dus hoop en liefde te simboliseer;<ref name=symb>[http://www.countyhallgallery.com/education/dali_symbols.htm "Salvador Dalí's symbolism"]. ''County Hall Gallery''. Verkry op 28 Julie
== Ondernemings buiten skilder ==
Dalí was 'n veelsydige kunstenaar wat hom nie tot skilder beperk het in sy kunsondernemings nie. Sommige van sy meer gewilde kunswerke is beeldhouwerke en ander voorwerpe, en hy is ook bekend vir sy bydraes tot ondermeer die teater, mode en fotografie.
Twee van die gewildste voorwerpe van die surrealistiese beweging was die ''Kreeftelefoon'' en die ''Mae West-lippebank'', wat onderskeidelik in [[1936]] en [[1937]] deur Dalí voltooi is. Beide die werke is in opdrag van die [[Skotland|Skotse]] kunsbegunstiger Edward James deur Dalí gemaak; James, 'n eksentrieke karakter wat 'n groot Engelse landgoed geërf het toe hy vyf was, was een van die vernaamste ondersteuners van die surrealiste in die 1930's.<ref name=natgalaust>
[[Lêer:Dalí. Gala.JPG|230px|duimnael|links|''Gala in die venster'' (1933), Marbella, Spanje]]
Die hout en satyn ''Mae West-Lippebank'' is gevorm volgens die lippe van die aktrise [[Mae West]], wie Dalí oënskynlik bekoorlik gevind het.<ref name=unbound /> West was tevore die onderwerp van Dalí se [[1935]] skildery ''Die gesig van Mae West''. Die ''Mae West-lippebank'' word tans gehuisves in die Brighton and Hove Museum in [[Engeland]].
In die jare [[1941]] en [[1970]] was Dalí ook verantwoordelik vir die skep van 'n ensemble van juwele, altesaam 39. Die juwele wat hy geskep het is ingewikkeld en baie bevat selfs bewegende dele. Die beroemdste juweel wat deur Dalí geskep is, is "Die Koninklike Hart". Die besondere juweel is uit goud gemaak en is versier met ses-en-veertig robyne, twee-en-veertig diamante en vier smaragde. Die merkwaardige kunswerk word uitgelig deur die feit dat die juweel op so manier geskep is dat die middelpunt "klop", amper soos 'n regte hart.<ref>[http://www.house-of-francheska.co.uk/article-dali-jewellery.htm Dalí's Jewellery Creations]</ref> Dalí self het hom as volg uitgespreek: "sonder 'n gehoor, sonder die teenwoordigheid van toeskouers, sou die juwele nie die funksie vervul het waarvoor hulle tot stand gebring is nie. Die toeskouer is dan die finale kunstenaar." (Dali, 1959.) Die Dali—Joies ("Die Juwele van Dalí")-versameling kan gesien word by die Dali-teatermuseum in Figueres, Spanje, waar dit permanent uitgestal word.
[[Lêer:Dalí.Rinoceronte.JPG|duimnael|300px|''Rinoceronte vestido con puntillas'' (1956), Marbella, Spanje.]]
Dalí word in die teaterwêreld onthou vir die vervaardiging van die toneeldekor vir García Lorca se 1927 romantiese toneelstuk, ''Mariana Pineda''.<ref>[http://www.kirjasto.sci.fi/fglorca.htm Federico García Lorca.] ''Pegásos.'' Laaste besoek op 15 Junie 2007.</ref> Vir ''Bacchanale'' (1939), 'n ballet wat gebaseer is en getoonset is volgens [[Richard Wagner]] se opera [[Tannhäuser]] (1845), het Dalí die verhoogontwerp en die [[libretto]] verskaf.<ref name=designws>[http://www.designws.com/pagina/1dalieng.htm Dalí Rotterdam Museum Boijmans]. ''Paris Contemporary Designs''. Laaste besoek op 8 Augustus 2006.</ref> ''Bacchanale'' was gevolg deur dekorontwerp vir ''Labyrinth'' in 1941 en ''The Three-Cornered Hat'' in
Dalí het hom ook in filmvervaardiging begewe. In dié opsig is sy vernaamste werk die groot rol wat hy gespeel het in die produksie van ''[[Un Chien Andalou]]'', 'n 17-minute Franse kunsfilm wat hy saam met Luis Buñuel geskryf het en wat onthou word vir die grafiese openingstoneel waar die sny van 'n menslike oogbal met 'n lemmetjie gesimuleer word. Dalí het weer met Luis Buñuel saamgewerk op die 1930 film, ''L'Âge d'Or''. Hy het verder 'n aantal draaiboeke geskryf waarvan nie veel verder as die ideestadium gevorder het nie. Die bekendste van sy filmprojekte is waarskynlik die droomtoneel in [[Alfred Hitchcock]] se ''Spellbound'', wat diep psigoanalitiese temas ondersoek het. Hy het ook aan 'n [[Disney]]-strokiesfilmproduksie ''[[Destino]]'' gewerk wat in 2003 deur Baker Bloodworth en Roy Disney voltooi is. Dit bevat droomagtige beelde van vreemde figure wat rond vlieg en loop. Dalí het slegs een ander film in sy lewe voltooi: ''Impressions of Upper Mongolia'' (1975), waarin hy as verteller opgetree het in 'n verhaal oor 'n tog om hallusinogene sampioene te vind. Die beelde was gegrond op mikroskopiese urinesuurvlekke op die koper band van 'n balpuntpen waarop Dalí verskeie weke lank geürineer.<ref>Elliott H. King, [http://www.kamera.co.uk/article.php/895 ''Dalí, Surrealism and Cinema''], Kamera Books 2007, p. 169.</ref>
Dalí het ook 'n repertoire in die mode- en fotografie-industrieë opgebou. In die modewêreld is sy samewerking met die Italiaanse modeontwerper Elsa Schiaparelli baie bekend. Dalí is deur Schiaparelli gehuur om 'n wit rok met 'n kreefpatroon te skep. Ander ontwerpe wat Dalí vir haar gemaak het sluit 'n skoenvormige hoed en 'n pienk gordel met lippe as gespe in. Hy was ook betrokke by die skep van tekstielontwerpe en parfuumbottels. In 1950 het Dalí 'n spesiale "kostuum vir die jaar 2045" geskep.
Saam met Man Ray en Brassaï het Dalí die natuur gefotografeer, terwyl hy met ander fotograwe 'n verskeidenheid obskure onderwerpe afgeneem het, insluitende die ''Dalí Atomica''-reeks (1948) saam met Halsmandie. Die reeks was geïnspireer deur sy skildery ''Leda Atomica'' en in een foto word 'n skilder se esel, drie katte, 'n emmer water en Dalí self wat in die lug sweef uitgebeeld."<ref name=designws />
Lyn 114:
In terme van die wetenskap was Dalí gefassineer met die paradigmaskuif wat gepaard gegaan het met die geboorte van [[kwantummeganika]] in die twintigste eeu. Geïnspireer deur Werner Heisenberg se [[Onsekerheidsbeginsel]], het hy in 1958 sy "Anti-Materie Manifesto" geskryf: "in die Surrealistiese periode wou ek die ikonografie van die interne wêreld en die wêreld van die fantastiese van my vader Freud skep. Vandag het die eksterne wêreld en dié van fisika die een van die sielkunde oortref. My vader vandag is Dr. Heisenberg."<ref name=triangle>[http://www.thetriangle.org/media/storage/paper689/news/2005/04/29/Entertainment/Dali-Explorations.Into.The.Domain.Of.Science-944328.shtml?norewrite200608080502&sourcedomain=www.thetriangle.org Dalí: Explorations into the domain of science]. ''The Triangle Online''. Verkry op 8 Augustus 2006.</ref>
Dalí se erkenning van die nuwe wetenskap was opgesom in "Die disintegrasie van die volharding van herinnering" (''La desintegración de la persistencia de la memoria''), wat in
Dalí het ook met argitektuur geëksperimenteer en van sy prestasies in hierdie gebied sluit sy huis, Port Lligat, naby Cadaqués, in, asook die "Droom van Venus": 'n surrealistiese paviljoen by die 1939 "Wêreld se tentoonstelling" ("''World's Fair''") in [[New York Stad|New York]], wat self ook 'n aantal ongewone standbeelde en ander beeldhouwerke bevat het. Sy letterkundige werke sluit ''The Secret Life of Salvador Dalí'' (1942), ''Diary of a Genius'' (1952–1963), en ''Oui: The Paranoid-Critical Revolution '' (1927–1933) in. Die kunstenaar het ook in die wêreld van grafiese kuns gewerk en het baie etse en litograwe geskep. Alhoewel sy vroeë werke in die drukkerswêreld die gelyke is van sy hooggeagste skilderye (met betrekking tot kwaliteit), het Dalí die regte tot die beelde verkoop en was hy nie self betrokke by die drukproses nie. Daar was ook 'n groot aantal vervalste beelde wat in die tagtigerjare hul verskyning gemaak het en die mark vir Dalí se gedrukte werke verwar het.
Lyn 124:
In sy jeug het Dalí vir 'n tydperk beide [[anargisme]] en [[kommunisme]] aangehang. Sy skrywes bevat relase en verskeie staaltjies oor hoe hy radikale politiese verklarings gemaak het, meer om sy gehoor te skok as omdat hy self daarin geglo het. Hierdie gedrag was in ooreenstemming met Dalí se trouheid aan die [[Dada]]-beweging. Soos hy ouer geword het, het sy politiese sienings verander, veral soos die Surrealitiese beweging 'n gedaanteverwisseling ondergaan het onder die leiding van die [[Leon Trotsky|Trotsky]]-aanhanger, [[Andre Breton]]. Daar word beweer dat Breton Dalí ingeroep het om sy politiese sienings te bevraagteken. In sy 1970 boek, "Dalí deur Dalí"<!---Ek sukkel om die oorspronklik titel van die boek in die hande te kry: die Engelse een heet "Dali by Dali", maar my gebrek aan Spaans beteken dat ek nie die Spaanse artikel kan lees nie--->, verklaar Dalí homself 'n anargis en 'n monargis.
Terwyl hy in
<br />
Finally, I too became concerned and went to see Iris, who was also in tears. I felt as if I'd suddenly been sentenced to the electric chair. She told me that the year before, when Dalí's book had appeared, Pendergast had lodged several protests with the State Department, which in turn began to pressure the museum to fire me. They'd managed to keep things quiet for a year; but now, with this article, the scandal had gone public, on the same day that American troops disembarked in Africa.
Lyn 130:
Although the director of the museum, Alfred Barr, advised me not to give in, I decided to resign, and found myself once again out on the street, forty-three and jobless." {{cite book | author=Luis Buñuel | title=My Last Sigh: The Autobiography of Luis Buñuel | year=1984 | publisher=Vintage | pages=182–183 | url=http://www.adherents.com/people/pb/Luis_Bunuel.html }}</ref>
Met die uitbreek van die [[Spaanse Burgeroorlog]] het Dalí voor die gevegte gevlug en geweier om hom by enige van die groepe te skaar. Na die [[Tweede Wêreldoorlog]] het [[George Orwell]] Dalí gekritiseer omdat hy "soos 'n rot weghol sodra Frankryk in gevaar is", nadat Dalí vir jare daar voorspoed gehad het: "Wanneer die Europese Oorlog nader kom, het hy slegs een bemoeienis: hoe om 'n plek te vind wat goeie kookkuns het en van waar hy vinnig op die vlug kan slaan as gevaar te naby kom."<ref name="Orwell Review" /> Na sy terugkeer na [[Katalonië]] na die Tweede Wêreldoorlog het Dalí nader aan die [[Francisco Franco|Franco]] regime geraak. Sommige van Dalí se stellings het die Franco regime ondersteun en hy het Franco geluk gewens vir sy aksies wat gemik was daarop om "Spanje skoon te maak van destruktiewe magte". Dalí het telegramme aan Franco gestuur waarin hy hom geprys het vir die ondertekening van doodsvonnise vir politieke gevangenis."<ref name=navarro /> Dalí het selfs 'n portret van Franco se kleindogter geskilder. Dit is onmoontlik om te bepaal of sy lof aan Franco ernstig of wispulturig van aard was; hy het ook eenkeer 'n telegram gestuur waarin hy die ''Conducător'', Roemeense Kommuniste leier [[Nicolae Ceauşescu]], geprys het vir sy aanneming van 'n septer as deel van sy regalia. Die Roemeense dagblad, ''Scînteia'', het dit gepubliseer sonder om die spottende aspek daarvan te vermoed. Dalí se eksentrisiteite is deur die Franco-regime verdra aangesien nie baie wêreldberoemde kunstenaars op daardie stadium in Spanje sou woon nie. Een van Dalí se min moontlik openlike ongehoorsaamhede was sy voortdurende lof vir [[Federico García Lorca]]; selfs in die tydperk toe Lorca se werk verban is.<ref name=coversations />
Dalí is ook gekenmerk deur uiterste gulsigheid, 'n eienskap wat daartoe gelei het dat Breton hom die bynaam "Avida Dollars" ('n anagram) gegee het.
Dalí was 'n kleurvolle en indrukwekkende figuur in sy alomteenwoordige lang mantel, kierie, neusoptrekkerige gesigsuitdrukking en opwaarts gedraaide gewasde snor, beroemd daarvoor dat hy gesê het dat "elke oggend wanneer ek ontwaak, ondervind ek 'n geweldige vreugde: dié van Salvador Dalí wees.".<ref name=smithsonian>[http://www.smithsonianmagazine.com/issues/2005/april/dali.php?page=3 The Surreal World of Salvador Dalí]. ''Smithsonian Magazine.'' 2005. Besoek op 31 Augustus 2006.</ref>
== Sien ook ==
Lyn 140:
== Aantekeninge en verwysings ==
: ''Hierdie artikel is groottendeels 'n vertaling van die Engelse Wikipedia artikel [
{{col-begin}}
{{col-2}}
Lyn 150:
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie}}
; Gallerye:
* [http://www.dali-gallery.com/html/dali.php Dali-Gallery.com]— Meer as 1500 hoë-kwaliteit skilderye, tekeninge, waterverfskilderey en ander voorwerpe.
* [http://www.daliparis.com/ ''Espace Dalí''] — Die unieke permanente uitstalling in Frankryk ("Museum & Dalí Fine Art Galleries")
{{Voorbladster}}
|