Australië: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
k Statistieke hersien
Voyageur (besprekings | bydraes)
k Wysigings deur SpesBona teruggerol na laaste weergawe deur CommonsDelinker
Lyn 1:
: ''Hierdie artikel handel oor die land. Vir die kontinent, sien gerus [[Australië (kontinent)]].''
{{Inligtingskas Land
|noem_naam = '''Gemenebes van Australië'''
Lyn 9:
|beeld_kaart = Australia (orthographic projection).svg
|leuse =
|volkslied = ''[[Advance Australia Fair]]''<br /><center>[[Lêer:U.S. Navy Band, Advance Australia Fair (instrumental).ogg]]</center><br />''Koninklike volkslied: [[God Save the Queen]]''<ref>{{en}} [http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm It's an Honour&nbsp;– Symbols&nbsp;– Australian National Anthem] and [http://dfat.gov.au/about-us/publications/corporate/protocol-guidelines/Pages/16-other-matters.aspx#163 DFAT&nbsp;– "Australian National Anthem"]; {{cite book |title=Parliamentary Handbook of the Commonwealth of Australia |edition=29th |origyear=2002|year=2005 |chapter=National Symbols |chapterurl=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |accessdate=7 Junie 2007}}</ref><br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - God Save the Queen.ogg]]</center>
|amptelike_tale = Geen op federale vlak nie<br />[[Engels]] (''[[de facto]]'')
|hoofstad = [[Canberra]]
Lyn 20:
|longEW = O
|grootste_stad = [[Sydney]]
{{Koördinate|33|52|S|151|12|O}}
|regeringsvorm = Federale parlementêre<br />grondwetlike [[monargie]]
|leiertitels = <br />• [[Monarg]]<br />• Goewerneur-generaal<br />• [[Eerste minister]]
Line 28 ⟶ 27:
|oppervlak = 7&nbsp;692&nbsp;024
|oppervlakmi² = 2&nbsp;969&nbsp;907
|persent_water = 0,76
|bevolking_skatting = 2423&nbsp;664999&nbsp;400500<ref name="popclock">{{en}} {{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1647509ef7e25faaca2568a900154b63?OpenDocument|title=Population clock|work=Australian Bureau of Statistics website|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=2621 SeptemberDesember 20172015}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 20172015
|bevolking_rang = 51<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 2321&nbsp;401507&nbsp;892717<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/20162011/quickstat/0360?opendocument&navpos=220|title=2016 CensusOktober QuickStats2012|work=Australian Bureau of Statistics website|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=2621 SeptemberDesember 20172015}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 20162011
|bevolkingsdigtheid = 3,2,8
|bevolkingsdigtheidmi² = 87,3
|bevolkingsdigtheidrang = 236233<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $1&nbsp;247137&nbsp;miljard<ref name=IMF>{{en}} {{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20162015/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=4675&pr.y=109&sy=20162014&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=AustraliaAustralië |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=Oktober 2015 |accessdate=2621 SeptemberDesember 20172015}}</ref>
|BBP_PPP_rang = 19<sup>de</sup>
|BBP_PPP_jaar = 20172015
|BBP_PPP_per_kapita = $5047&nbsp;322318<ref name=IMF />
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 17<sup>de</sup>
|BBP = $1&nbsp;344241&nbsp;miljard<ref name=IMF />
|BBP_rang = 1312<sup>de</sup>
|BBP_jaar = 20172015
|BBP_per_kapita = $5451&nbsp;236642<ref name=IMF />
|BBP_per_kapita_rang = 9<sup>de</sup>
|onafhanklikheidstipe = Onafhanklikheid
|onafhanklikheidsgebeure = • [[Grondwet]]<br />• [[Statuut van Westminster 1931|Statuut van Westminster]]<br />• Goedgekeur<br />• [[Australië-wet]]
|onafhanklikheidsdatums = <br />van die [[Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland|Verenigde Koninkryk]]<br />[[1 Januarie]] [[1901]]<br />[[11 Desember]] [[1931]]<br />[[9 Oktober]] [[1942]]<br />[[3 Maart]] [[1986]]
|MOI = {{wins}} 0,939935<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_reporthdr_2015_statistical_annex.pdf |title=20162015 Human Development Report |yeardate=20162015 |accessdate=2621 SeptemberDesember 20172015 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref>
|MOI_rang = 2<sup>de</sup>
|MOI_jaar = 2015
Line 70 ⟶ 69:
}}
 
'''Australië''', amptelik die '''Australiese Gemenebes''',<ref>{{en}} [http://www.comlaw.gov.au/Details/C2005Q00193/0332ed71-e2d9-4451-b6d1-33ec4b570e9f ''Constitution of Australia'']</ref> is 'n [[land]] in die [[Suidelike Halfrond]]. Australië is die sesde grootste land ter wêreld en bestaan uit die [[Australië (kontinent)|Australiese kontinent]] (die wêreld se kleinste kontinent), die eiland [[Tasmanië]] en 'n aantal ander eilande in die [[Indiese Oseaan]], die [[Stille Oseaan]] en die [[Suidelike Oseaan]]. Australië se buurlande is [[Indonesië]], [[Oos-Timor]] en [[Papoea-Nieu-Guinee]] in die noorde, die [[Solomoneilande]], [[Vanuatu]] en [[Nieu-Kaledonië]] in die noordooste en [[Nieu-Seeland]] in die suidooste. Dit is 'n grondwetlikekonstitusionele [[monargie]] en 'n lid van die [[Britse Statebond]].<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref>
 
'n Groot deel van die land is [[woestyn]]agtig en plat. Die vrugbare deel is 'n vlakte in die suid-ooste, waar die meeste van sy inwoners die hoogs verstedelikte ooskus bevolk. Die Australiese vasteland word egter reeds vir meer as 42&nbsp;000 jaar deur Australiese Inboorlinge bewoon. Na verskeie besoeke deur Europese ontdekkingsreisigers en handelaars in die 17de eeu, is die oostelike helfte van Australië in 1770 deur [[Koninkryk van Groot-Brittanje|Groot-Brittanje]] opgeëis en oorspronklik deur wettelik gestrafte oortreders as deel van die kolonie van [[Nieu-Suid-Wallis]] gevestig, beginnende op 26 Januarie 1788. Soos die bevolking gegroei het en nuwe areas ontdek is, is vyf ander selfregerende [[Britse Ryk|Britse kolonies]] tydens die 19de eeu gevestig.
Line 87 ⟶ 86:
Die naam is gewild gemaak deur die 1814-werk, ''A Voyage to Terra Australis'', deur die navigator Matthey Flinders, die eerste aangetekende persoon wat om Australië geseil het. Ten spyte van die titel, wat die siening van die Britse admiraalskap weerspieël het, het Flinders die term "Australia" in sy boek gebruik. Die boek was baie gewild en het die term in die volksmond geplaas.
 
Die goewerneur van Nieu-Suid-Wallis, Lachlan Macquarie, het die naam daarna in sy versendings na Engeland gebruik en op 12 Desember 1817 het hy aan die Koloniale Amp aanbeveel dat dit amptelik in gebruik geneem word.<ref>{{en}} Weekend Australian, 30–3130-31 Desember 2000, bl. 16</ref> In 1824 het die Admiraalskap ingestem dat die kontinent amptelik as ''"Australia"'' bekend sal staan.<ref>{{en}} {{cite book|last=Department of Immigration and Citizenship|title=Life in Australia|publisher=Commonwealth of Australia|year=2007|page=11|isbn=978-1-921446-30-6|url=http://www.immi.gov.au/living-in-australia/values/book/english/lia_english_part1.pdf|accessdate=28 Maart 2014}}</ref> Die eerste kaart waarop die woord "Australië" voorkom is in 1824 in [[Sint Petersburg]] gepubliseer. Dit is in Krusenstern se "Atlas de l'Ocean Pacifique".<ref>{{en}} {{cite news |url=http://nla.gov.au/nla.news-article14704484 |title=WHO NAMED AUSTRALIA?. |newspaper=[[The Sydney Morning Herald]] (NSW : 1842–1954)|location=NSW |date=14 Junie 1905 |accessdate=28 Maart 2014 |page=4 |publisher=National Library of Australia}}</ref>
 
Die woord ''"Australia"'' word in Australiese Engels uitgespreek as /ə.ˈstɹæɪ.ljə, -liː.ə, -jə/.<ref>{{en}} Australian pronunciations: ''Macquarie Dictionary, Fourth Edition'' (2005). Melbourne, The Macquarie Library Pty Ltd. ISBN 1-876429-14-3</ref>
Line 100 ⟶ 99:
 
=== Britse kolonisasie ===
[[Lêer:Australia discoveries by Europeans before 1813 de.png|duimnael|links|Europese ontdekkingsreisigers tot 18131812:<br />
{{legend|#000000|1606 [[Willem Jansz]] (1606)}}
{{legend|#ff9955|1606 [[Luiz Váez de Torres]] (1606)}}
{{legend|#39842c|1616 [[Dirk Hartog]] (1616)}}
{{legend|#ffd42a|1619 [[Frederick de Houtman]] (1619)}}
{{legend|#835b38|1644 [[Abel Tasman]] (1644)}}
{{legend|#516778|1696 [[Willem de Vlamingh]] (1696)}}
{{legend|#000080|1699 [[William Dampier]] (1699)}}
{{legend|#8000ff|1770 [[James Cook]] (1770)}}
{{legend|#0055d4|1797–1799 [[George Bass]] (1797–1799)}}
{{legend|#ff0000|1801–1803 [[Matthew Flinders]] (1801–1803)}}]]
Die Britse kroonkolonie, Nieu-Suid-Wallis, het begin met 'n nedersetting by [[Port Jackson]] wat op 26 Januarie 1788 deur kaptein [[Arthur Phillip]] gevestig is. Hierdie datum het later Australië se nasionale dag, Australië Dag, geword. Van Diemensland, die huidige [[Tasmanië]], is in 1803 gevestig en het in 1825 'n aparte kolonie geword. Die Verenigde Koninkryk het die westelike deel van Australië in 1829 amptelik geëis.
 
Line 141 ⟶ 140:
 
== Geografie ==
[[Lêer:Australia satellite plane.jpg|duimnael|'n [[Nasa]]-Satellietbeeld van Australië, waarin die woestynagtige dele van die land duidelik waargeneem kan word]]
Australië se 7&nbsp;617&nbsp;930&nbsp;km² vasteland<ref name="Size">{{en}} [http://www.ga.gov.au/education/facts/dimensions/compare.htm ''Australia's Size Compared''] deur ''Geoscience Australia''. Laaste besoek op 19 Mei 2007-05-19.</ref> is op die Indo-Australiese plaat geleë. Die land word omring deur die Suidelike Oseaan en die Stille Oseaan en word van Asië geskei deur die Timor- en die Arafirassee en die [[Tasmansee]]. Australië se kuslyn beloop 34&nbsp;218&nbsp;kilometer (dit sluit nie die kuslyne van eksterne gebiede in nie)<ref name="Coast">{{en}} [http://www.environment.gov.au/soe/2006/publications/drs/indicator/142/index.html ''State of the Environment 2006''] deur die ''Department of the Environment and Water Resources''. Laaste besoek op 19 Mei 2007-05-19.</ref> en het aanspraak op 'n Eksklusiewe Ekonomiese Sone (EES) van 8&nbsp;148&nbsp;250&nbsp; kilometer². Hierdie EES sluit nie die Australiese Antarktiese Gebied in nie.
 
Die [[Groot Koraalrif]], die wêreld se grootste koraalrif, is 'n kort afstand vanaf die noordoostelike kus geleë en strek oor 2000&nbsp;km. Mount Augustus, geleë in Wes-Australië, word as die wêreld se grootste [[monoliet]] beskou.<ref name="Monolith">{{en}} [http://www.smh.com.au/news/Western-Australia/Mount-Augustus/2005/02/17/1108500208314.html '' Mount Augustus''] in ''The Sydney Morning Herald''. Laaste besoek op 19 Mei 2007-05-19.</ref> Met 'n hoogte van 2&nbsp;228&nbsp;meter is [[Mount Kosciuszko]], deel van die Groot Skeidingsgebergte, die hoogste berg op die Australiese vasteland, alhoewel Mawson Peak, op die afgeleë Heard Island, hoër strek met 'n hoogte van 2&nbsp;745&nbsp;meter.
 
Die grootste deel van Australië is woestynagtig en deels dor. Australië is ook die platste kontinent, dit het die oudste en onvrugbaarste grond en is die droogste bewoonde vasteland. Slegs die suidoostelike en suidwestelike hoeke van die kontinent het 'n matige klimaat. Die grootste deel van die bevolking woon langs die matige suidoostelike kuslyn.
Line 151 ⟶ 150:
 
== Flora en fauna ==
[[Lêer:KoalaBlue climbingLinckia treeStarfish.jpgJPG|duimnael|links|Die koala[[Groot en die ''eucalyptus'' vorm saam 'n ikoniese Australiese toneelKoraalrif]]]]
Alhoewel Australië grotendeels dor en woestynagtig is, dek dit tog 'n verskeidenheid habitatte, van alpynse heides tot tropiese reënwoude, en word dit as 'n mega-diverse land herken. Vanweë die kontinent se ouderdom en die daaropvolgende lae vlakke van vrugbaarheid, asook die sterk wisselende weerpatrone en die langtermynse geografiese isolering, is baie van Australië se biota (die fauna en flora) uniek en divers<!--- dit moet "divers" wees, want mens praat van biodiversiteit-->. Ongeveer 85% van Australië se bloeiende (blomdraende) plante, 84% van die soogdiere, meer as 45% van die voëls en 89% van die matige-sone, langslandige [[vis]]se is [[endemies]] aan die land.<ref>{{en}} [http://www.deh.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html ''About Biodiversity''] deur die ''Department of the Environment and Heritage''. Ook beskikbaar in argiefvorm by [http://web.archive.org/web/20070205015628/www.environment.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html]. Laaste besoek op 18 Mei 2007-09-18.</ref>
[[Lêer:Blue Linckia Starfish.JPG|duimnael|Die [[Groot Koraalrif]]]]
Alhoewel Australië grotendeels dor en woestynagtig is, dek dit tog 'n verskeidenheid habitatte, van alpynse heides tot tropiese reënwoude, en word dit as 'n mega-diverse land herken. Vanweë die kontinent se ouderdom en die daaropvolgende lae vlakke van vrugbaarheid, asook die sterk wisselende weerpatrone en die langtermynse geografiese isolering, is baie van Australië se biota (die fauna en flora) uniek en divers<!--- dit moet "divers" wees, want mens praat van biodiversiteit-->. Ongeveer 85% van Australië se bloeiende (blomdraende) plante, 84% van die soogdiere, meer as 45% van die voëls en 89% van die matige-sone, langslandige [[vis]]se is [[endemies]] aan die land.<ref>{{en}} [http://www.deh.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html ''About Biodiversity''] deur die ''Department of the Environment and Heritage''. Ook beskikbaar in argiefvorm by [http://web.archive.org/web/20070205015628/www.environment.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html]. Laaste besoek op 18 Mei 2007.</ref>
 
Baie van Australië se ekostreke en die spesies wat in hierdie streke woonagtig is, word deur menslike aktiwiteite en ingevoerde, buitelandse plante en dierspesies bedreig. Die federale ''Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999'' ("Omgewingsbeskerming en Bewaring van Biodiversiteit Akte 1999") is 'n wettige raamwerk vir die beskerming van bedreigde spesies. Talle beskermde areas is geskep onder die nasionale ''Biodiversity Action Plan'' ("Biodiversiteit aksieplan") om unieke ekostelsels te beskerm en te bewaar. 64 moeraslande is onder die Ramsar-konvensie geregistreer en 16 [[Wêrelderfenisgebied]]e is vasgestel. Australië is 13de op die ''Environmental sustainability index''<!--die Engelse term is gebruiklik--> se ranglys.<ref name="ESI">{{en}} [http://www.yale.edu/esi/b_countryprofiles.pdf ''2005 Environmental Sustainability Index (bl.112)''] deur Yale Universiteit. Laaste besoek op 20 Mei 2007-05-20.</ref>
 
[[Lêer:Koala climbing tree.jpg|duimnael|Die koala en die ''eucalyptus'' vorm saam 'n ikoniese Australiese toneel]]
Meeste Australiese houtagtige plantspesies is immergroen en baie van hulle is aangepas aan veldbrande en droogte, soos die verskeie soorte [[eucalyptus]]se en [[acacia|akasias]]. Australië het 'n ryk verskeidenheid peulgewasse wat floreer in arm grond as gevolg van die [[simbiose]] met [[Risobium]]-bakterieë en swamwortels. Voorbeelde van bekende Australiese fauna is [[Monotremata]] soos die [[eendbekdier]] en die [[mierystervark]]; talle buideldiere soos die [[kangaroe]], [[koala]], en [[buidelmuis]] en [[voël]]s soos die [[emoe]] en [[kookaburra]]. Die [[dingo]] (die Australiese wildehond) is ingevoer deur Austronesiese mense wat met die Australiese Inboorlinge handel gedryf het ongeveer 3000 v.C.<ref name="savolainen2004">{{en}} Savolainen, P. et al. 2004. ''A detailed picture of the origin of the Australian dingo, obtained from the study of mitochondrial DNA.'' in die ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America''. 101:12387–12390 PMID</ref> Baie plant- en dierspesies het uitgesterf na die eerste menslike setlaars hulle daar gevestig het; ander, soos die [[buidelwolf]], het uitgesterf sedert die Europese setlaars hulle daar gevestig het.<ref name="NW">{{en}} [http://www.naturalworlds.org/thylacine/additional/persecution/image_6.htm ''Additional Thylacine Topics: Persecution''] deur die ''Thylacine Museum''. Besoek op 27 November 2006.</ref><ref name="TSD">{{en}} [http://www.deh.gov.au/biodiversity/threatened/ts-day/index.html ''National Threatened Species Day''] deur die ''Department of the Environment and Heritage, Australian Government''. Besoek op 21 November 2006.</ref>
 
== Kultuur ==
[[Lêer:Aboriginal Art Australia(3).jpg|duimnael|links|Rotsskilderings deur die Australiese Inboorlinge vorm die beginpunt van Australiese visuele kuns]]
[[Lêer:Paul Mannix - Uluru (Ayers Rock) at sunset, Uluru-Kata Tjuta National Park, Australia (by-sa).jpg|duimnael|Die Uluṟu of "Ayers Rock"]]
[[Lêer:Ricky Ponting.jpg|duimnael|Ricky Ponting slaan 'n ses vir Australië tydens 'n [[krieket]]wedstryd teen [[Sri Lanka nasionale krieketspan|Sri Lanka]] in 2006]]
Sedert 1788 was die primêre basis van die Australiese kultuur die Anglo-Keltiese kultuur, alhoewel onderskeibare Australiese kenmerke uit die omgewing en die inheemse kultuur ontwikkel het. Oor die afgelope 50 jaar was Australiese kultuur ook sterk deur Amerikaanse popkultuur beïnvloed (veral televisieprogramme en rolprente), asook grootskaalse immigrasie vanuit nie-Engelssprekende lande en Australië se Asiatiese bure. Die energie en oorspronklikheid van Australiese kuns – letterkunde, rolprente, opera, musiek, skilderwerk, teater, dans en kunshandwerke – het internasionale erkenning behaal.
 
[[Lêer:Aboriginal Art Australia(3).jpg|duimnael|links|Rotsskilderings deur die Australiese Inboorlinge vorm die beginpunt van Australiese visuele kuns]]
[[Lêer:Paul Mannix - Uluru (Ayers Rock) at sunset, Uluru-Kata Tjuta National Park, Australia (by-sa).jpg|duimnael|Die Uluṟu of "Ayers Rock"]]
Australië het 'n lang geskiedenis van visuele kunste, beginnende met die rots- en basskilderings van die land se inheemse volke. Sedert die Europese vestiging is die Australiese landskap 'n gewilde tema in kunswerke, soos gesien kan word in die werke van (onder andere) Arthur Streeton, Arthur Boyd en Albert Namatjira. Die tradisies van die inheemse Australiërs word hoofsaaklik mondelings oorgedra en is nou verbind met seremoniële aktiwiteite en verhale oor die Droomtyd. Die musiek, dans en kuns van die Aborigines het ook 'n kennelike invloed op eietydse Australiese visuele en uitvoerende kunste. Australië het 'n aktiewe tradisie van musiek, ballet en teater: baie van die uitvoerende kunste-maatskappye ontvang openbare fondse deur die federale regering se Raad vir die Kunste. Daar is 'n simfonieorkes in elke hoofstad en 'n nasionale operamaatskappy, ''Opera Australia'', wat bekendheid verwerf het danksy die beroemde operasangeres, dame Joan Sutherland.
 
Australiese letterkunde word ook deur die landskap beïnvloed: die werke van skrywers soos Banjo Paterson en Henry Lawson beskryf die ervaringe in die Australiese bosveld. Die karakter van 'n koloniale Australië, soos uitgebeeld in vroeë letterkunde, resoneer met moderne Australië en die land se waarneembare beklemtoning van egalisme, kameraadskap en anti-outoritarisme. [[Patrick White]] was in 1973 die Nobelprys vir Letterkunde toegeken: hy is tot sover ook die enigste Australiër wat hierdie prestasie behaal het en hy word erken as een van die belangrikste Engelstalige skrywers van die 20ste eeu. Australiese Engels is een van die groot weergawes van die Engelse taal: die spelling en grammatika is hoofsaaklik gebaseer op Britse Engels, maar bestaan binne-in 'n volkstaal wat unieke woorde en frases bevat; sommige hiervan word vandag ook in Standaardengels gekry.
 
[[Lêer:Ricky Ponting.jpg|duimnael|Ricky Ponting slaan 'n ses vir Australië tydens 'n [[krieket]]wedstryd teen [[Sri Lanka nasionale krieketspan|Sri Lanka]] in 2006]]
Australië het twee openbare uitsaaikorporasies, die ''Australian Broadcasting Corporation'' (ABC) en die multikulturele ''Special Broadcasting Service'' (SBS). Verder het die land ook drie kommersiële televisienetwerke, 'n aantal betaaltelevisiedienste<!--dis die korrekte vorm aldus die Pharos--> en verskeie openbare, nie-winsgewende televisie- en radiostasies. Australië se rolprentindustrie het beide kritieke en kommersiële sukses behaal. Elke groot stad het daaglikse koerante en daar is twee nasionale daaglikse koerante: ''The Australian'' en '' The Australian Financial Review''. Volgens Verslaggewers Sonder Grense (VSG) was Australië in 2006 35ste op 'n lys van lande gerangskik volgens vryheid van die pers. Die lae posisie word toegeskryf aan die beperkte diversiteit van kommersiële media-eienaarskap in Australië; veral is meeste Australiese publikasies onder die beheer van die ''News Corporation'' en ''John Fairfax Holdings''.
 
Sport speel 'n baie belangrike deel in die Australiese kultuur en word ondersteun deur 'n klimaat wat buitemuurse aktiwiteite begunstig; 23,5% Australiërs ouer as 15 neem gereeld deel aan georganiseerde sportiewe aktiwiteite.<ref name="Year Book 2005">{{en}} Australian Bureau of Statistics. [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument Year Book Australia 2005].</ref> Op internasionale vlak het Australië veral sterk spanne in [[krieket]], [[hokkie]], [[netbal]], [[Rugby League|rugby league]] en [[rugbyRugby]] en het hulle ook sterk mededingers in [[fietsry]], [[roei]] en [[swem]]. Ander sporte wat op nasionale vlak gespeel word sluit Australiese voetbal, perdewedrenne, sokker en motorwedrenne in. Australië het ook aan elke [[Olimpiese Spele]] van die moderne era deelgeneem, asook aan elke [[Statebondspele]]. Die land was ook die gasheer van die [[Olimpiese Somerspele 1956|1956 Olimpiese Spele]] (in [[Melbourne]]) en die [[Olimpiese Somerspele 2000|2000 Olimpiese Spele]] (in [[Sydney]]) en word sedert 2000 onder die top vyf medaljewenners getel. Australië was ook die gasheer van die 1938 [[Britse Rykspele 1938]], die 1962 Britse Ryk en Statebondspele 1962, die Statebondspele 1982 Statebondspele en die Statebondspele 2006 Statebondspele. Ander groot internasionale gebeurtenisse wat dikwels in Australië gehou word sluit die [[Australiese Ope (tennis)|Australiese Ope]] in, een van die vier [[Grand Slam (tennis)|Grand Slam-tennistoernooie]], asook jaarlikse internasionale krieketwedstryde (soos [[Die As]]) en die [[Formule Een]] [[Australiese Grand Prix]]. Korporatiewe en regeringsborge vir baie sporte en topatlete is algemeen in Australië. Uitgesaaide sport is gewild: van die mees gekykte televisieprogramme sluit die somer Olimpiese Spele en die finale wedstryde van plaaslike en internasionale rugby- en voetbaltoernooie in.<ref>{{en}} Australian Film Commission. What are Australians Watching?, [http://www.afc.gov.au/gtp/freetv.html Free-to-Air, 1999–2004 TV]</ref>
 
== Demografie ==
Line 182 ⟶ 181:
|-
! 1900
| 3&nbsp;765&nbsp;400 || -
|-
! 1910
Line 219 ⟶ 218:
</div>
[[Lêer:Sydney from Kirribilli.jpg|duimnael|links|Meeste Australiërs woon in stedelike gebiede. [[Sydney]] is die mees bevolkte stad in Australië]]
Die meeste van die beraamde 25 miljoen Australiërs is afstammelinge van 19de- en 20ste-eeuse Europese setlaars, hoofsaaklik van die [[Britse Eilande]]. Met die ingang van 2006 was ongeveer 90% van Australië se bevolking van Europese afkoms. Australië se bevolking het sedert die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] verviervoudig,<ref>{{en}} [http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3105.0.65.0012006?OpenDocument ''3105.0.65.001 – Australian Historical Population Statistics, 2006''] deur die ''Australian Bureau of Statistics''. Gepubliseer op 2006-05-23 Mei 2006. Laaste besoek op 2007-09-18 Mei 2007. Uit die dokument: ''"Australian population: (1919) 5,080,912; (2006) 20,209,993"''.</ref> aangespoor deur die land se ambisieuse immigrasieprogram. Na die [[Tweede Wêreldoorlog]] tot en met 2000 het amper 5,9 miljoen van die totale bevolking hulself as nuwe immigrante in die land gevestig. Dit beteken dat byna twee uit elke sewe Australiërs oorsee gebore is.<ref name="Immigration">{{en}} [http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2698.htm '' Background note: Australia''] deur die ''US Department of State''. Laaste besoek op 2007-05-19 Mei 2007.</ref>
 
Die getal [[Suid-Afrika]]anseAfrikaanse immigrante het op 30 Junie 2011 157&nbsp;630 beloop – 'n styging van 31 persent sedert 30 Junie 2006.<ref>{{en}} [http://web.archive.org/web/20110317050525/http://www.immi.gov.au/media/statistics/country-profiles/_pdf/south-africa.pdf ''Australian Government – Department of Immigration and Citizenship'']</ref> Suid-Afrikaners is tans die agtste grootste migrantegroep in die land. 96&nbsp;000 van hulle was in Augustus 2012 ekonomies aktief. Die werkloosheidsyfer van Suid-Afrikaanse immigrante (4,0 persent) was laer as die nasionale gemiddeld (5,1 persent).
 
Meeste immigrante beskik oor nodige vaardighede, maar die immigrasiekwota maak ook voorsiening vir immigrante se familielede en vlugtelinge. In 2001 was die meeste immigrante afkomstig van (in volgorde) die Verenigde Koninkryk, Nieu-Seeland, [[Italië]], [[Viëtnam]] en ChinaSjina.<ref name="Year Book 2005" /><ref>{{en}} [http://elecpress.monash.edu.au/pnp/free/pnpv7n4/v7n4_3price.pdf ''Australian Population: Ethnic Origins'']</ref> Na die afskaffing van die Wit Australië-beleid in 1973, is 'n aantal regeringsinisiatiewe gestig om rasseharmonie, gebaseer op 'n beleid van multikulturalisme, aan te moedig en te bevorder.<ref>{{en}} [http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm ''The Evolution of Australia's Multicultural Policy''] deur die ''Department of Immigration and Multicultural and Indigenous Affairs'' (2005). Laaste besoek op 18 Mei 2007-09-18. Ook beskikbaar in argiefvorm by [http://web.archive.org/web/20060219130703/http://www.immi.gov.au/facts/06evolution.htm].</ref> In 2005–062005-06 het meer as 131&nbsp;000 mense na Australië geëmigreer, hoofsaaklik uit Asië en Oseanië.<ref>{{en}} [http://www.minister.immi.gov.au/media/media-releases/2006/v06297.htm ''Settler numbers on the rise'']</ref> Die migrasiemikpunt vir 2006–072006-07 was 144&nbsp;000.<ref>{{en}} [http://www.migrationinformation.org/datahub/countrydata/country.cfm ''Inflow of foreign-born population by country of birth, by year'']</ref><ref>{{en}} [http://www.immi.gov.au/media/fact-sheets/20planning.htm ''Australian Immigration Fact Sheet 20. Migration Program Planning Levels''].</ref>
 
=== Inheemse bevolking ===
{{: ''Hoofartikel|: [[Aborigines}}]].''
[[Lêer:Australian Aboriginal Flag.svg|duimnael|links|Die vlag van die Aborigines]]
In 2011 was die inheemse bevolking (die vastelandse Aborigines en die Torres Strait-eilandbewoners) 669&nbsp;881 (3% van die bevolkingstotaal),<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/mf/3238.0.55.001|title=Estimates of Aboriginal and Torres Strait Islander Australians|publisher=Australian Bureau of Statistics|date=Junie 2011|accessdate=5 November 2016}}</ref> 'n aansienlike toename van die 2001-sensus, wat 'n inheemse bevolking van 410&nbsp;003 aangetoon het. Inheemse Australiërs het hoër syfers van gevangenisneming en werkloosheid, laer vlakke onderrig en die lewensverwagting vir beide mans en vroue is 17 jaar minder as dié van ander Australiërs.<ref name="Year Book 2005" />
 
Line 234 ⟶ 233:
=== Taal ===
[[Lêer:Barossa Valley South Australia.jpg|duimnael|In teenstelling met die digbevolkte stedelike gebiede, woon minder as 15% van die Australiese bevolking in die platteland. Hierdie beeld toon die Barossa-vallei in Suid-Australië, 'n bekende wynboustreek]]
Engels is die nie-amptelike, nasionale taal<ref>{{en}} [http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm ''Pluralist Nations: Pluralist Language Policies?''] deur die ''Department of Immigration and Multicultural Affairs'' (1995). Laaste besoek op 18 Mei 2007-09-18. Ook verkrygbaar in argiefvorm by [http://web.archive.org/web/20050717200122/http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm].</ref> en word geskryf en gepraat in 'n onderskeidelike weergawe van die Engelse taal wat bekend staan as Australiese Engels. Volgens die 2001-sensus is Engels die enigste taal wat in omtrent 80% van die bevolking se huise gepraat word. Die tweede mees algemene taal wat tuis gepraat word is [[Chinees]]Sjinees (2,1%), [[Italiaans]] (1,9%) en [[Grieks]] (1,4%). 'n Aansienlike gedeelte van die eerste en tweede generasie immigrante is tweetalig. Daar word geglo dat daar tussen 200 en 300 inheemse tale was teen die tyd wat die land sy eerste kontak met Europa gemaak het. Van hierdie tale het slegs 70 oorleef, maar 50 daarvan word tans deur uitsterwing bedreig. Omtrent 50&nbsp;000 (0,25%) van die bevolking het 'n inheemse taal as hul eerste taal. Australië het ook 'n gebaretaal, Auslan, wat die eerste taal van ongeveer 6500 dowe mense is.
 
=== Godsdiens ===
Line 262 ⟶ 261:
 
== Deelstate en gebiede ==
{{: ''Hoofartikel|: [[Deelstate en gebiede van Australië}}]].''
[[Lêer:Australiese state af2.svg|duimnael|Die Australiese deelstate]]
[[Lêer:Australian external territories.png|duimnael|Die Australiese eksterne gebiede]]
Line 294 ⟶ 293:
Australië is 'n daarnaas 'n lid van die Statebond, waarin die Gemenebesregeringshoofde se vergaderings die hoof forum vir samewerking bied. Australië het ook die liberalisering van internasionale handel met mening ondersteun: die land het die vorming van die Cairns-groep en die [[ESASOG]] (Ekonomiese Samewerking in die Asië-Stille Oseaangebied) gelei en is 'n lid van [[OESO]] (Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling) en die [[Wêreldhandelsorganisasie|WHO]] (Wêreldhandelsorganisasie). Australië is ook 'n stigtingslid van die [[Verenigde Nasies]] en handhaaf 'n internasionale bystandsprogram waardeur die land hulp aan ongeveer 60 lande verleen. Die 2005–2006 begroting het A$2,5&nbsp;miljard vir ontwikkkelingshulp voorsien.
 
Australië se leër, die Australiese Verdedigingsmag, bestaan uit die "Koninklike Australiese Vloot" (RAN, ''Royal Australian Navy''), die "Australiese Leër" (''Australian Army'') en die "[[Koninklike Australiese Lugmag]]" (RAAF, ''Royal Australian Air Force''), wat gesamentlik uit omtrent 51&nbsp;000 man bestaan.<ref name="military">{{en}} [http://www.nationmaster.com/red/country/as-australia/mil-military&all=1 Nation Master]</ref> Alle takke van die Verdedigingsmag was reeds betrokke in VN- en plaaslike vredehandhawing (mees onlangs in Oos-Timor, die Solomon-eilande en Soedan), rampverligting en gewapende konflik, insluitende die Irak-oorlog in 2003. Die regering wys die hoof van die Verdedigingsmag uit een van die gewapende diensbedrywe aan; die huidige Hoof van die Verdedigingsmag is Lugmaghoof Angus Houston. In die 2006–2007 begroting is A$22 miljard aan verdediging bestee.<ref>{{en}} Australian Department of Defence (2006).[http://www.defence.gov.au/budget/06-07/pbs/index.htm ''Portfolio Budget Statements 2006–2007.''] Bladsy 19.</ref>
 
Australië strewe daarna om die stabiliteit en veiligheid van die Asiaties-Pasifiese streek deur noue samewerking met Indonesië en ander Suidoos-Asiatiese lande te verseker en internasionale terrorisme te bestry. Die land is 'n lid van die G20 en sedert 2010 ook van ASEM.
Line 366 ⟶ 365:
 
=== Motorbedryf ===
[[Lêer:1949 Holden 48-215 sedan 01.jpg|duimnael|Die ''Holden 48–21548-215'', waarna nie-amptelik ook as ''Holden FX'' verwys is, was ''GM-Holden'' se eerste plaaslik ontwikkelde motor wat in 1948 onder die naam ''Holden'' bemark is]]
[[Lêer:Holden HZ Sandman Ute 1977 01.jpg|duimnael|''Holden HZ Sandman Ute'' (1977) in die ''National Holden Motor Museum'', Victoria]]
[[Lêer:Dodge AP2D Phoenix.JPG|duimnael|''Chrysler Australia'' se ''Dodge AP2D'' (1965–1966)]]
Line 377 ⟶ 376:
Die depressie van die 1930's het die bedryf in 'n swaar krisis gedompel. Terwyl ''Holden'' in 1927 nog 21&nbsp;000 motors op die Australiese mark kon verkoop, het hierdie syfer twee jaar later gedaal tot slegs 4&nbsp;786.<ref>{{de}} Klaus Viedebantt: ''30mal Australien''. Hersiene uitgawe. München/Zürich: R. Piper 1987, bl. 263</ref> ''Holden'' is deur bankrotskap gedreig en uiteindelik in 1931 vir slegs 1,75 miljoen Australiese pond deur die Amerikaanse motorreus ''General Motors (GM)'' oorgeneem. In 1936 is die eerste monteerfabriek vir motors in Port Melbourne, Victoria geopen.
 
Hierdie deurbraak was aan druk van regeringskant te danke – politici in Canberra het die plaaslike bedryf se afhanklikheid van ingevoerde onderdele gedurende die Tweede Wêreldoorlog as sorgwekkend beskou en met die oprigting van 'n nasionale motoraanleg gedreig. GM het onder die politieke druk geswig en begin om 'n Australiese sessilinder-motor, die ''Holden 48–21548-215'', te ontwikkel wat vanaf November 1948 vir die plaaslike mark vervaardig is. In die volgende jare is jaarliks 20&nbsp;000 eksemplare vervaardig – die begin van Holden se suksesverhaal.
 
Die ander groot motorvervaardigers – naas ''GM-Holden'' het ''Ford'', ''[[Chrysler]]'' en die Britse ''BMC'' oor aanlegte in Australië beskik – het eweneens begin om plaaslike inhoud te verhoog. Tot 95 persent van alle onderdele is plaaslik vervaardig (voorskrifte is later verslap tot 85 persent plaaslike inhoud). Hierdie beleid het Australië in krisistye onafhanklik van invoere gemaak, nuwe werksgeleenthede geskep en immigrante na die land gelok. Sessilinder-voertuie was baie gewild in 'n land met groot afstande soos Australië en het vervolgens 'n standaard geword – tot die eerste oliekrisis in 1973. Ondanks invoer- en ander beskermende tariewe het Japanse [[viersilinderenjin|viersilinder-motors]] sedertdien steeds meer aanklank by Australiese kopers gevind.
Line 390 ⟶ 389:
[[Lêer:OIC canning vale industrial aerial view.jpg|duimnael|Canning Vale, 'n nywerheidsgebied in Wes-Australië]]
[[Lêer:Territorial waters - Australia.svg|duimnael|Die eksklusiewe ekonomiese sone van Australië en sy oorsese gebiede]]
Nog tot in die 1990's het die Australiese ekonomie ten opsigte van sy in- en uitvoere sterk op die Verenigde State en die Verenigde Koninkryk gefokus. Intussen is ekonomiese aktiwiteite veral op die Pasifiese streek gerig. Terwyl vryehandelsooreenkomste met oorsese lande onderteken is, is daar enkele handelsgeskille met Asiatiese lande. So maak Japan die verlaging van invoertariewe vir Australiese landbouprodukte afhanklik van hoër motoruitvoere na Australië, terwyl die [[Volksrepubliek China]]van Sjina in September 2013 'n invoerverbod op verkoelde vleis geplaas het om ekonomiese druk uit te oefen.<ref>{{af}} [http://www.beeld.com/sake/2013-09-26-china-verbied-vleis-uit-australi ''China verbied vleis uit Australië''. In: ''Beeld'', 26 September 2013]. Besoek op 23 Oktober 2013.</ref>
 
Die belangrikste uitvoergoedere is steenkool, ystererts, goud, ruolie en olieprodukte en aardgas. Australië is daarnaas besig om sy kapasiteite vir die uitvoer van vloeibare aardgas te vergroot. Die land is reeds sedert die middel van die 1980's die grootste steenkooluitvoerder ter wêreld. Australië se grootste uitvoermarkte sluit Japan, die Volksrepubliek Chinavan Sjina, die Verenigde State van Amerika, [[Suid-Korea]] en Nieu-Seeland in.<ref name="Year Book 2005" />
 
Daar is tradisioneel 'n tekort op die land se lopende rekening wat in die vroeë 21ste eeu jaarliks tussen twee en ses persent van die BBP beloop het en sowel met die skuldlas van privaat huishoudings asook omvangryke beleggings in mynbouprojekte verbind word. Die belangrikste invoergoedere naas ruolie en geraffineerde olie is voertuie en geneesmiddels.
Line 399 ⟶ 398:
Die Hawke-regering het die proses van ekonomiese hervorming aan die gang gesit deur die Australiese dollar vry te laat sweef in 1983 en die finansiële stelsel gedeeltelik te dereguleer<!--blykbaar die korrekte woord in ekonomiese terme-->.<ref>{{en}} Macfarlane, I. J. (1998). [http://web.archive.org/web/20040727212238/http://www.rba.gov.au/PublicationsAndResearch/Bulletin/bu_oct98/bu_1098_2.pdf ''Australian Monetary Policy in the Last Quarter of the Twentieth Century'']. ''Reserve Bank of Australia Bulletin'', Oktober</ref> Die Howard-regering het die proses van mikro-ekonomiese hervorming voorgesit deur gedeeltelike deregulering van die arbeidsmark en die privatisering van besighede wat in staatsbesit was, met name die telekommunikasienywerheid.<ref>{{en}} Parham, D. (2002). [http://web.archive.org/web/20030803221549/http://www.pc.gov.au/research/confproc/mrrag/mrrag.pdf ''Microeconomic reforms and the revival in Australia’s growth in productivity and living standards''] in ''Conference of Economists'', Adelaide, 1 Oktober.</ref> Die indirekte belastingstelsel was aansienlik hervorm in Julie 2000 met die invoer van 'n 10% goedere- en inkomstebelasting, wat die swaar steun op persoonlike en maatskappybelasting – nog steeds 'n kenmerk van Australië se belastingstelsel – ietwat verminder het.
 
Met die ingang van Januarie 2007 was 10&nbsp;033&nbsp;480 mense ekonomies aktief met 'n werkloosheidskoers van 4,6%.<ref>{{en}} Australian Bureau of Statistics. Labour Force Australia. Cat#6202.0</ref> Sedert 1996 was inflasie tipies 2–32-3% en basisrentekoerse 5–65-6%.
 
== Omgewingsbewaring en klimaatsverandering ==
Line 410 ⟶ 409:
 
== Verwysings ==
{{Verwysings|32}}
 
== Eksterne skakels ==