Aardkors: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Besig om artikel uit te brei. |
Besig om artikel uit te brei. |
||
Lyn 4:
Die aardkors is nie oral ewe diep nie en 'n grens skei die kors van die aarde se mantel. Daar word na die grens tussen die kors en die mantel as die [[Mohorovicic-diskontinuïteit]] verwys, vernoem na die wetenskaplike wat hierdie grensvlak ontdek het.
Dit is nie moontlik is om deur die hele kors tot by die mantel te boor nie: dit is gans te diep. Die diepste boorgat tot dusver is die Kola-boorgat in [[Rusland]], wat in 1970 begin is en in 1989 'n diepte van 12,261 km bereik het. Om meer oor die kors en die mantel te leer, word seismiese gegewens, byvoorbeeld die spoed van seismiese golwe deur steen, en [[magma]] ([[lawa]], afkomstig van die mantel) gebruik. Dit is uit seismiese gegewens en ook die direkte waarneming van die aardkors dat die verskille van hierdie twee aardlae geblyk het: waar die mantel uit 'n eenvormige gesteentesamestelling bestaan, toon die korsstruktuur definitiewe verskille.
Die kors word in beweegbare dele verdeel, "plate" wat die kontinente (of groot dele daarvan) en die seebodem dra. Hierdie plate beweeg oor die Aarde se gesmelte, uiters warm kern, met die deels gesmelte mantel tussenin, wat die plate toelaat om te "dryf" oor hierdie elastiese mantel (en soms met mekaar te bots).
Lyn 11:
== Isostasie ==
Die aardkors is 'n laag van betreklik ligte gesteentes, en lê om die aardmantel. Die grens tussen die kors en die mantel word aangedui deur die plotselinge versnelling van seismiese golwe (''aardbewings),'' en staan kortweg bekend as die Moho (die Mohorovicic-diskontinuïteit), na die naam van die man wat hierdie grensvlak ontdek het.
Die kontinentale kors bestaan in die algemeen uit 'n granietlaag van 30-50 km dik, sou die sedimentêre gesteentes, wat bo-op vorm, buite rekening gelaat word. By sommige kontinente lê hieronder 'n tweede, swaarder basaltlaag, wat nes graniet 'n stollingsgesteente is. Wetenskaplikes maak weer eens van seismiese golfsnelheid gebruik om- die eienskappe van die rotslae te bepaal. Die vernaamste kenmerke van die gesteentes word gewoonlik omskryf met die woord sial (silikon en aluminium) vir die granietlaag, en sima (silikon en magnesium) vir die basaltlaag. Die grensvlak tussen die graniet en basalt staan bekend as die Conrad-diskontinuïteit.
Die oseaankors is baie dunner as die kontinentale kors. Onder 'n sedimentlaag van ongeveer 1 km lê 'n laag basalt van sowat 5 km dik. Afwykings in die oseaanbodem word toegeskryf aan die opstygende mantelmateriaal waardeur die uitgerekte opwellinge by die middeloseaan-rûe voorkom.
Ook die struktuur van die kontinentale kors kan verander. Die kors kan byvoorbeeld insink en in 'n oseaankors (met basalteienskappe) omgesit word. Dit verklaar die depressies wat tussen kontinente voorkom – die tussenkontinentale bekkens – soos die Swartsee, die Middellandse See, die Kaspiese See en die Karibiese See.
Te midde van die aardkorsstrukture wat in samestelling en dikte kan verskil, bly die kors ten opsigte van die mantel in drywende ewewig of isostasie. Dit is te danke aan die elastisiteit van die boonste gedeelte van die mantel. Hierdeur kan verskillende korselemente tot hulle juiste diepte in die mantelwand wegsak. Sou daar na die wet van Archimedes kyk, sou elke kolom wat jy uit die kors boor dieselfde gewig moet hê voordat 'n toestand van ewewig bereik kan word. En dit is inderdaad die geval wanneer die soortlike gewig of digtheid van die verskillende korslae bepaal word. As gevolg van isostasie is die swaartekrag op 'n kontinent of oseaan in beginsel dus oral ewe groot. Dit is proefondervindelik bewys deur die Nederlander prof. Vening Meinesz.
Die massa van 'n berglandskap, wat die swaartekrag sou kon vergroot, word gekompenseer deur die bergwortel, waarvan die ligter materiaal in die swaarder substratum van die mantel indring. Die gebrek aan massa by die oseane, as gevolg van die ligte waterbedekking, word op sy beurt gekompenseer deurdat die swaar mantelgesteentes hier hoër opstoot as onder die kontinente. Ys word op dieselfde manier deur water "gedra". Dit beteken eintlik net dat indien daar tot op 'n gelyke diepte in 'n kontinent of oseaan geboor kon word, daar uit elke boorgat 'n kolom met dieselfde massa gehaal sou kon word – met net die regte hoeveelheid mantelmateriaal by die stuk kors om vir die gebrek aan massa te vergoed, of minder daarvan as die massa te groot was.
==Sien ook==
| |||